Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 9. 25 July 1893


Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 9. 25 July 1893

1 1

▲back to top
TE PAKI O MATARIKI                               

(PLEIADS OR SEYEN STARS.)

KO TE MANA MOTUHAKE O TE KIINGITANGA O AOTEAROA.
THE INDEPENDENT ROYAL MAORI POWER OF AOTEAROA
No. 9.]      MAUNGAKAWA    CAMBRIDGE, WAIKATO, N.Z., TUREI HURAE 25, 1893    [Te 
                                NOTICE,

                                                                         ——
                                                           TO  the nations and Tribes of AOTEAROA AND THE WAIPOUNAMU
                                                                 I     MU, also to those of other parts of the world. This
                                                                  is published by the Independent Maori Power, of Aotearoa
                                                            roa.  Under  the Authority  of King TAWHIAO  P. Te  
                                                          WHERO.   Its name being " PLEIADS or SEVEN STARS."  V. V
                                                               pleads for peace and quietness for over and ever.



                                            NOTICE
                                                                 TO CORRESPONDENCE.
                                                           ALL      communications  to this Paper are to ho addressed
                                                              to "TE PAKI o MATARIKI," Kauhanganui, Maungakawa.
                                                                                      Box 28, Post Office Cambridge.
    HE PANUITANGA.


 KI    NGA  Iwi, ki nga Hapu, o AOTEAROA ME TE WAIPOUNA-
        MU whiti atu ana ki nga moutere, mu nga whenua nu-
        nui, o te ao katoa. Ko tenei Perehi, na TE  KINGITA-
 NGA, o te Iwi Maori, o Aotearoa ; i raro i te Maru, o KINGI TA-
WHIAO, P. TE WHEROWHERO.   ' Ko ' TE PAKI o MATARIKI ' tona
ingoa;—  Ka takoto tenei ' PAKI' mo ake, ako, ake tonu atu.



          HE PANUI
              KI NGA HOA TUHI MAI.
KO     NGA  Pukapuka  katoa e tukua mai ana ki tetehi Nupepa,
        me  penei te tuhi mai,—  Ki  a "Te   Paki o MATARIKI,
       Te  Kauhanganui  Maungakawa,  Pouaka   2S. Pou
Tapeta Kemureti.

2 2

▲back to top
                                            PLEIADS
Te Paki o Matariki.



KA  TAKOTO TENI PAKI MO AKE, AKE TONU ATO.
   MAUNGAKAWA,  HURAE  25, 1893.
NGA  kupu e whaona e ahau, ki roto i taku Pu-
tea e haria ai e ahau ki nga marae, o Aotearoa,
me te Waipounamu, me era atu wahi o te ao, e
haere ai ahau. Ko nga kupu e ahu ana ki te
tika, ko te Pono, ko te Aroha; me te Atawhai.
E  hoa ma, ma te Matua o te tika tatou e tiaki.
Haere mai kia kite koutou i ahau, ka haere atu
nei hoki ahau, kia kite i a koutou.
  Whakarongo  mai, e nga iwi o runga, o raro;
o tenei tai, o tera tai, me te tuawhenua. E kou-
tou ra e hoa ma, e noho maina koutou i nga
marae  o Aotearoa, whiti atu ana ki te Waipou-
namu, tena ra koutou katoa. Nga Tane, nga
Wahine,  nga Tamariki, nga Ruruhi, me nga
Koroheke.  Nga  Iwi nunui, Rangatira hoki, o
te Ikaroa a Maui, Aotearoa me te Waipouna-
mu.   He aumihi atu tenei naku kia koutou ka-
toa, e oku hoa aroha, e noho maina koutou, kei
nga pito e wha o to tatou ao. Tena koutou.
  Ko ahau tenei ko " TE PAKI O MATARI-
KI," e haere atu ana ki te whakaatu i nga ku-
pu o roto i taku Putea, ka haria atu nei e ahau.
Kia  tau ra te rangi marie ki a koutou katoa,



 TE KAUHANGANUI.
TE PUARETANGA Tuarima o Te Kauha-
  nganui o Te  Kingitanga o to Iwi
  Maori  o Aotearoa, me Te Waipou-
  namu.    I Whakapuaretia e Kingi
  Tawhiao,  i te 2 o nga ra o Mei,
  i te tau 1893.
  TE KINGI i runga i tona AHUREWA.
  Ka  whakapuakina e ia tenei Whai-
  korero  ki nga Matariki, ki nga Ma-
  nukura, kinga Whakamarumaru.
He  kupu ake nuku, kia rongo tonu
mai  koutou, katoa, katoa, katoa, puta,
puta, puta noa. Tenei Iwi te Matariki,
te Manukura, tenei Iwi te Whakamaru-
maru, tenei Iwi te Rangatira, tenei Iwi
te Iwi nui tonu, puta, puta, puta noa
te Motu nei, o te Hiku  mai, a, puta
noa to Upoko o te Motu noi, whiti atu.
Taku kupu tonu ake, ko tenei kupu na
aku; —  Ma te Atua tonu koutou katoa
e tiaki, tatou katoa, katoa, katoa e tiaki.
Kia rongo tonu mai koutou i taku kupu,
kaore rawa e mahue i ahau aku kupu,
he ahakoa kua  tohungia, ka korerotia
ano e ahau, ka haere ano ahau ki aua
kupu rano, he ahakoa kua rongo ano
he ahakoa. "He kupu ake naku, mo
tenei kupu na, mo te Kawanatanga o te
Iwi Maori ' puta, puta, puta noa tenei
Motu, o te Hiku mai, a, puta noa ki te
Upoko o te Motu nei. Ko nga kii ka-
toa, katoa, katoa, ko to hopuatanga te-
nei. Mo  taua Kawanatanga, noku te-
nei Kawanatanga.
  Noku tenei taonga, no te Iwi Ma-
ori, koia tuku kupu e ki ake noi, wai-
he toku Kawanatanga to te Iwi Mao-

Pleiads or seven Stars



      I AM PLEIADES FOR EVER AND EVER
    MAUNGAKAWA,  JULY 25th 1893.
 THE  goods which I place into my haversack
 and  carry to the arena of Aotearoa and the
 Motu Pounamu  and other places of the whole
 world are the words of truth, nothing else but
 the whole truth; love, and to help ono another.
 Friends, may the Father of Truth guide us
 Come and see me as I now appear to you.

   Hearken to me, the nations of both islands
 of this sea, and of that sea, and of the main
 land; salutations to you all, men and women
 old and young, and great nations and chiefs
 of the North and South Island, and of the four
 parts of the world. Friends, greetings to you
 all.



  I, PLEIADS  appear to you. and show you
 the words in my haversack.  Peace be unto
 you all.
 THE KAUHANGANUI.



 THE FIFTH Session of the Kauhanganui
'  of the Maori race, of Aotearoa and
  Waipounamu,  Holden at Maunga-
   kawa, on the 2th day of May, 1893.


 WHEN  KING TAWHIAO  Sat upon the
   THRONE, and  Addressed the assem-
   bly, who wero Gathered there.

 HEAR ye all to these words of mine,
 right through. This Nation the Matariki
 Manukura Whakamarumaru and (Ra-
 ngatiras,) Chiefs and the whole nations
 right through this Island,from the tail
 right through to the head, and across
 the Seas. My   expressions are these
 words:—   God shall  protect you all,
 all of us, He shall look after. Listen
 to my words, I shall never leave my
 words, no matter if they are already
 uttered, 1 shall utter them again. I will
 refer to the same words, no mutter if
 you have heard them  already, never
 mind, this word of mine ( re the Gov-
 ernment of  the Maori  Race) right
 through this Island from  the tail to
the head, all these words and express-
 ions, this is the Hollow for them : (i e
 the Maori Council.)




   These are my treasures, belonging to
you, the Maori Nation, that is why I
say leave (lot my Government remain)
the Government of the Maori Nations
 Kawanatanga, me hoki ki tona haere-
 nga mai. Kua tohungia ra hoki, huri
 ke ana te taha tuhituhi, huri ke ana
 te taha rakau, tirotiro kau ana. Mo
 hoki ki Ingarangi, waiho toku Kawa-
 natanga ki a au, ko au tonu te tanga-
 ta mana e whakahaere. He kupu naku
 kia ata rongo mai koutou, ahakoa kua
 kiia ano, he aha koa. Ko nga Pake-
 ha-maori, me nga Pakeha toa, Paraki-
 mete, Kamura, ko au te tangata mana
 e whakahaere. Kotahi ki au, kotahi ki
 a ia, ka rua ki au, ka ma  ki a ia,
 ki aku Pakeha e paingia ana  e au.
 Ka  toru ki au, ka toru ki a ia, heoti
 mutu tonu. Ko au te tangata mana e
 whakahaere; mana  ka tango atu kia
 ahatia, he ahakoa.  E hara  i te mea
 mo enei Pakeha anake e noho nei i
 Kemureti, kao, engari mo nga wahi
 katoa, katoa : katoa; puta, puta, puta
 noa, whiti  atu ki tera Motu, maku
 tonu e whakahaere. He kupu mutu-
 nga tenei naku. Kia rongo tonu mai
 koutou, mo nga Iwi katoa, katoa, ka-
 toa o te Motu nei, kia kotahi, kia ko-
 tahi, kia kotahi. Koi nei te Uhutanga
 mo nga Iwi katoa, ko te Kauhanganui,
 me mutu   te tohe a te tangata, ki te
 aha, ki te aha, penei ano me te Huru-
 mutunga mai o taku haere. Heoi ano
 taku kupu, ka mutu i konei.


   TE WETEKANGA.
 NGA WHAI-KORERO A TAWHIAO i TE WE-
    TEKANGA O NGA  Iwi KIA HOKI KI O
     RATOU  KAINGA   I TE  25  O  NEI,
    1893.
 TAKU kupu  tonu ake kia rongo tonu
 mai nga Matariki, nga Manukura, nga
 Whakamarumaru,   nga Rangatira, te
 Iwi nui tonu, katoa, katoa, katoa,
   He kupu ake naku kia rongo tonu
 mai koutou; e noho maina hoki ratou,
 e whakarongo mai nei. He kupu ake
 naku, ko tenei kupu na:—''Ma te Atua
 tonu tatou katoa e tiaki, mana tonu
 e whakamarama, mana anake e tiaki,
i maua tonu e homai te maramatanga
I ki roto ki o koutou ngakau." Tenei
 kupu aku aku kia rongo tonu mai kou-
 tou :— "Ko to ra tenei e Wetekina ai,
 tera Iwi, tera Iwi, ki tona waahi, ki
 tona waahi.  Ko te ra tenei e hikoi ai
 te wae matau, raua ko te wae maui. "
 Ka  Wetekina  i tenei ra, ka Wetekina,
i ka Wot kina, ka Wetekina. He kupu
| ako naku kia rongo tonu mai koutou, •
 e ki ana tenei kupu:—    Wetekina,
 nga raruraru i runga i nga Marae;
 katoa; katoa, katoa.  I taku ano  ka
 wetekina, wetekina hoki tau, Weteki-
 na, !  Wetekina !!  Wetekina !!! kaua
 e waiho. H o kupu ake naku kia roego
 tonu mai KOE,—  A KOE  tonu nano,
 "Wetekina, Wetekina, Wetekina, puta
 puta puta noa to Aupouri." Mo tenei
 anake, ka whakamutua e ahau tenei,
 ka wharikitia atu e ahau  ki raro ki a
 Tawhiao.

3 3

▲back to top
                                       TE PAKI O MATARIKI.
remain ! remain!! remain, !!! But the
Government  of the Europeans return
to where they came from. It is pointed
out, the aide that was written turned
away and the wood side turned another
way.    I just gaze around, return to
England, leave my Government to me,
I will he the man to regulate Listen to
this word of mine, no matter if already
uttered, never mind. The  European
Residents, Storekeepers, Blacksmiths,
and Carpenters. I am the person who
shall adjust, if they are taken, never
mind, I do not refer to the Europeans
of Cambridge only. No ? But all parts,
all ! all!!  all!!! of this Island, right
through to  the other Island.  I shall
regulate.  These are my   last words,
that you all may hear ,re all the Nations
of this Island, he one ! he one!! he
one.!!!  This is a resting place for all
the Nations, the Great Council, and for
persons to cease resisting, like the end-
ing of my  journey. Enough of my
words. I will cease here.








   UNFASTENING.
KING  TAWHIAO'S SPEECH AT THE UN-
     FASTENING OP THE NATIVES TO RE-
    TURN TO THEIR HOMES ON THE 25
     MAY, 1893.
My  DIRECT word  that the Matariki's,
Manukura's Whakamarumaru's  Chiefs
and the whole Nations may all hear a 1
all,  all.
   Who   are here  present,  and  liste-
ning  to this  word  of mine.  May
God  always protect us, He shall en-
lighten us ; none else hut God shall
protect and enlighten us, Ho shall give
you a clear understanding in your hearts
take heed to this word of mine, that
you all may hear. This is the day that
the Nations are untied, allowed to go
home  to their separate homes. This is
the day the foot of the strong and the
weary  steps forth, it shall he untied !
untied !J untied !!! Hear ye, to these
•words of mine,  untie all the trouble
upon  all your  places (districts) as I
have untied my  trouble, untie yours :
untie yours !! untie yours also !!! Jo not
hesitate and put it off. Hear ye to these
words of mine, that you, who are in
darkness untie it: untie it untie it.For
this only I will cease and lay it(troubles
under Tawhiao,
   He kupu   ake ano tenei naku, he
mea  ake naku, kia rongo tonu mai
koutou.  Kua ngaro o koutou Tupuna
taane, tupuna wahine,  he mea  ake
naku, kauaka e whakarerea tenei mea
te aroha. Ko te tikanga a o koutou Tu-
puna, he karangatangata ki te kaainga,
he karanga noa atu i tera tangata i tera
tangata. Koia ahau i mea ake ai, mo te
tangata haere, kia karangatia ki te kai-
nga.  Ko te tino tangata mana e korero
tenei kupu, e hara i te rangatira, enga-
ri he tutua, ka waiho hei korero ma te
tutua, ko mea te tangata nana  au i
karanga  ki te kaainga, te Iwi ranei,
te Hapu  ranei. Na te Iwi ra  au i
karanga,  ki te  kainga.  Koia   nei
te taonga o  koutou tupuna ka nga-
ro  ake nei, he karanga tangata ki te
kainga.  Koia au i mea ai, kauka e wha-
karerea tenei mea te aroha. He ma-
hara ake naku, e haere ana nga mahi,
a  tera e hui i ki te taha Pakeha, ka
mahue  te aroha a o koutou tupuna
tane, me o koutou tupuna wahine.

        Heoi ano aku kupu.
  NGA KUPU O TE PUTEA A "TE PAKI
           O MATARIKI."



  Whakarongo  mai e nga Iwi me nga hapu.
 Ka  penei tonu taku  haere atu kia kite ia
koutou  i roto i nga ra, i  nga  marama,
me  nga tau, e haere mai nei; he  ahakoa
koutou  te hoha mai ai he ahakoa i te mea
 kei te mohio  atu  ano ahau  kei  te nga-
 ro haere  o tatou  tikanga  ia tatou; A ka
korerotia atu  nei  e  ahau   etehi Tikanga
kua  wareware  haere  pea  ia  tatou. I  te
takiwa    ka   tu  a  Potatau   hei  Kiingi,
 i Whakaarahia ki  Ngaruawahia,  i Waikato,
he mea whakaae na te Iwi katoa. Otira, ko te
tikanga nui  i Whakaarahia  ai taua Kiingi,
hei puru mo  te toto, hei pupuru i nga whe-
nua,  hei wehewehe i to kino a tetehi Hapu,
ki tetehi Hapu; a tetehi Iwi, ki tetehi Iwi;
a tetehi Rangatiratanga, ki tetehi Rangatira-
tanga o  to Iwi Maori.  Koia nei nga  tino
putake i Tu ai taua Kiingi. Waihotia  ana ta-
ua putake nei a te Iwi Maori, hei mea whaka-
miharo  ma ratou ano kia ratou whakamaori,
i te mea ka noho rangimarie ratou, tetehi me
tetehi, ka pupuru hoki i o ratou whenua. Ko
nga Pou pupuru whenua tenei i tukua ki raro
i te Kiingitanga o Potatau.

   Ko Karioi,          Ko Titiokura,
  Ko  Taranaki.      Ko  Putauaki,
  Ko Kai-iwi,        Ko Ngongotaha.
  Ko Tararua,        Ko Te Aroha.

  Ko  nga Pou Whenua, tenei i tukua o nga
Iwi nona  aua whenua, ki raro i te Kiingita-
nga  o Potatau.  I tena taima e  ahua pai
ana  ano nga whenua  o  nga Iwi Maori, e
noho  nei i tenei Motu, i to mea  hoki, e riri
tonu ana ma  te Kawanatanga  o te Kuini,
o whakahaere  etehi o nga tikanga, mo Nui
Tireni;  e ai nua  hoki  te Tiriti o Waitangi:
hei here i te Kawanatanga   o  to  Kuini,
me  nga iwi Maori o Niu  Tireni.
  Otira, i taua takiwa, kore rawa te Pakeha
i pai  kia tu he Kiingi  mo  te Iwi  Maori;
whakahoa  ana nga  Pakeha ki  nga Maori
e hiahia ana ki te hoko whenua.   Kaore i
pai te tangata nona te whenua ki te hoko; paua
aua e taua tangata nga kai Ruri. Heoi, Wha-
whaitia ana o to Kawanatanga, tangohia ake
nga  whenua.  Otira i to takiwa o te Tiriti o Wai-
tangi ho nui noatu te wairangitanga me te kuare
noaiho o  te Iwi Maori; ki te hoko noa  atu
i ona whenua  ki te kohua, ki to paipa, mo
   Hear ye also to this word of mine,
your Ancestor's male and female, are
lost (dead,) that is why I say do not
forsake  your Love,  (Charity)  The
ways of your Ancestors was to welcome
strangers to their homes. No matter
who the stranger may he, welcome him
it is not through you welcoming a Chief
only, that you get well spoken of. No,
the lowly shall respect your kindness far
more, who shall say such and such a
man, Nation or Tribe welcomed me to
their homes. This is the great treasure
of your Ancestors who  are just lost
(dead) that is to welcome  strangers,
that is why I said not to reject your
Love to strangers. Those of us who have
gone to the side of the European's ways
have left the ways of your Ancestors
Male and Female who  aro lost (dead)
to  us.
        Enough of my words.








  THE  WORDS  OUT  OF PLEIADS
         HAVERSACK
  Hear  ye, the nations and Tribes, I will
appear to you in the like manner that is in the
days, months, and  years, which are coming,
no matter if you find fault, but as some of our
ways  are lost to us, I will try and revive your
minds to some of our ways, which you have
perhaps forgotten. At the time  that Potatau
was made King, he was Proclaimed at Ngarua-
wahia  Waikato  by the consent of the whole
Maori  nations, their main  point in appointing
a King.   To stop  Bloodshed, and hold  the
Land   of  their Ancestors  to  settle disputes
of  Families Tribes against Tribes, Nations
against  nations, and   Chief  against Chiefs,
this is the reason the King  was  appointed.
The  Kings, movement was left to be a cause of
great rejoicing amongst the  Maorie's them-
selves, knowing they would live in peace, and
their  Lands  would  be  under  the  King.,
These  are the  main  Props   or supporters
which were placed under King Potatau, to hold
their Lands.




    Karioi,                Titiokura,
    Taranaki,            Putauaki,
    Kai Iwi,            Ngongotaha,
    Tararua,            Te Aroha.
  These are the main props and supporters of
the Maori Nations, who were allianced and had
placed all their Lands  under  Potatau's pro-
tection in the year 1858, at this time the Ma-
ories and  Europeans  of this  Island were
Friendly, as the Government of the Queen,
wero conducting some of the Laws, of New
Zealand,  and the  treaty of Waitangi,  were
Binding the Government of the Queen, and
the Maori nations of New Zealand, together.
  When  the Kings movement was started the
Europeans, would not consent for the Maoris
to have  a King.  But they the Europeans
joined that is encouraged the Maorie's who
wanted to sell the land although the real own-
er of the land did net want to sell, but he the
man, who  did not wish to sell went and turned
the Government, surveyor's off from surveying
the Land, the Government, stepped in at this
point and fought against the real owner and
eventually took the Laud. Even alter the Trea-

4 4

▲back to top
                                                PLEIADS.
 era atu  taonga o hiahiatia ana o ia.  E  riro
 noa atu ana nga • mano eka whenua i  to
 kohua, i te paipa, o hara  nei i te  mea, o
 rite ana aua taonga hei utu mo taua whe-
 nua, heoi, na runga tonu i to  kuaretanga
 o tenei iwi o te  Maori, ka  pau  nei  ona
 whenua, i aua taonga o to Pakeha. Ka ti-
 mata tonu mai i kona te pa o to mato, ki
 nga Iwi Maori. Waihoki, ka timata mui ano
 i kona te takahanga o  te Tiriti o Waitangi,
 enga Iwi Pakeha. Titiro iana hoki. Note tau
 1855, ka tahuri te Kawanatanga ki te hoko whe-
 nua, tukua noatia ana etehi moni e tu Kawana-
 tanga hei taunaha mo nga  whenua a etahi
 Iwi ke, i te mea kaore ano ratou i mohio no
 aua tangata te whenua. Ho nui nga Whenua
 i Ahuriri, i Waikato mo etahi atu waahi i
 riro i taua tu hoko.
   No reira, whakatakotoria ana o nga Maori
 he rohe ki te awa o Mangatawhiri, mo nga
 whenua e purutiti ana o nga Maori. Whaka-
 turia ana a   Potatau hei Kiingi, hei puhi  i
 nga tautohe a nga  Maori e. hoko aua, mo
 nga Maori e pupuru  ana. Waihotia aua o
 nei take a te Maori hoi kinonga mo  nga
 Iwi Pakeha, tukua ana  o to Kawanatanga
 tetehi panuitanga, kia haere atu nga tangata
 Maori katoa e piri ana ki to ratou  tikanga.
 pupuru whenua ki tua i taua rohe i Manga-
 tawhiri, haere atu ana ratou, haere atu ana
 hoki te Kawanatanga ki tua mai i taua, rohe, 
 n, Whawhaitia ana to Maori, kotahi rau pea |
 maero te matara atu o te Whawhaitanga a nga |
 Pakeha i nga Maori i tua i taua rohe i wha-
katakotoria nei; i te mutunga o te Whawhai,
 tangohia ake nga whenua ; kiia iho, i ho nga
 Maori mo   te Whawhaitanga kia  te Kuini.
 Heoi ra, ka nui haere te mate e pa ana ki
 te Iwi Maori. I muri i enei Pakanga, ka mahue
 te Whawhai-pu, ka hapainga ko te Whawhai
 mohiotanga, ka timata ano he mate mo  to
 iwi Maori', ka tino eke tonu tenei mato ki
 taua Iwi kuare nei ki te Maori.  Titiro hoki, |
 Timata mai i te Tiriti o Waitangi tao mai
 ana ki te tau 1864, ko ena Pakanga e riri
ana  i te ra e whiti ana, koia i enei kua ko-
 rerotia ake nei.
   No te Tau 1865, ho Whawhai  mohiotanga
 tenei, ho Whawhai-whare ;  No   tena tau
 i tukua atu ai he tono ma te Kawanatanga
 o Nui Tireni ki te Kawanatanga o te Kuini,
 kia tukua   whakareretia mai   nga   tika-
 nga o Nui Tireni mana e whakahaere; kia
 kana a Ingarangi e pa mai ki to whakahae-
 re i Nui Tireni. Heoi, e noho ana nga Ma-
 ori i tena taima, kaore e mohio kei te pena
 te mahi a nga Iwi Pakeha,  a, whakaaetia
mai  ana e Ingarangi taua tono a to Kawa-
natanga  o Nui Tireni.  No te rironga mai o
 taua mana, katahi ka tanumia nga kanohi o
te Tiriti o Waitangi, ka purua nga taringa, ka
 kopia te waha, e te Kawanatanga o Nui Tireni;
kei titiro mai nga kanohi; koi karanga mai to
 waha, kei rongo mai ranei i nga Iwi Maori
 e aue ana ki o ratou whenua, ka pau nei i
te mohiotanga  o te Pakeha.   Hoki  rawa
 atu tu tono a te Iwi Maori ki te Kawana-
 tanga o  te Kuini,  i runga  ra  i a ratou
 Pitihana, mo  o ratou  Rangatira  tonu,  o
tukua  ana ki a  te Kuini, kia titiro mai ki
o ratou mato. Heoi ano ma Ingarangi, he ki
mai, kua mutu  noa atu te Mana Whakahaere
a Ingarangi ki nga mea o Nui  Tireni, kua
tukua  noatia atu to Maua  Whakahaere,  ki
to Kawanatanga  o Nui Tireni; a, he Mema
Maori  ano o koutou koi to Paremata.  Ka-
tahi nga  Iwi Maori ka  mohio, kua pera te
tikanga a  nga  Iwi Pakeha mo  ratou, ka-
tahi ka  tino nui tu mutu 


 Aotearoa
Waipounamu.                     
Potatau

 Tawhiao.



Treaty o Waitangi


Waikato.





Mangatawhiri 





England

 New Zealand


Waipounamu


 Tawhiao 

 Ngatimaniapoto
 Hikurangi


  Waikato
 Ngatimaniapoto,  ki  a  Ngatiraukawa,  ki
 a Ngatituwharetoa,  ki u Ngatipaoa,  ki  a
 Ngatitamatera, ki a Ngatimaru,  ki a Nga
 tiwhanaunga,  ki a Ngaiterangi, me etahi atu
 


   1. Ko Karioi, no Waikato.   2. Parininihi,
 no Ngatimaniapoto, 3. Turangi, no te Atiawa.
 4. Kaipopo,  5. Okurukuru,    6. Taranaki-
 Maunga,  no Taranaki. 7. Te Ikaroa, 8 Ku-
 mea-mai,   9 Taiporohenui, no  Ngatiruanui.
 10. Kai-iwi, no Ngarauru. 11 Matemateao-
 nge,  12. Kiritahi, no Whanganui. 13. Tai-
 nui, no Ngatiraukawa. 14. Nukutewhatewha,
 no to Atiawa, no Ngatitoa. 15. Tawhiti-kuri,
 no Ngatiraukawa, no Ngatikahungunu.  16.
 Takitimu, no Ngatikahungunu. 17. Tararua-
 Maunga, no Ngatiraukawa, no to Atiawa, no
 Ngatikahungunu.  18. Ruahine, 19. Te Hiwi-
 ki-parapara, no Ngatitoupokoiri. 20. Te Ku-
 mi a-tuwhao,     21. Titiokura, no Ngatihi-
 neuru. 22. Hikurangi, 23 to Kowhai, no Nga-
 tiporou. 24. Maungapohatu 25. Huianui, no
 tu Urewera.  26. Ko Putauaki, no Ngatiawa.
 27. Ko Tawhiuau, no Ngatimanawa. 28. Ko
Ngongotaha. 29. Ko Matawhaura, no te Arawa,
 30. Ko Maunganui, no Ngaiterangi. 31, Ko te
 Aroha, no Marutuahu. 32. Ko Kohukohunui,
 no Ngatiwhanaunga.  33. Ko Rata-aroa, no
 Ngatipaoa.  34. Ko Moehau, no Ngati-tama-
ra.
   Nu, taku korero, me titiro katoa nga pou o
 raro. He taonga no runga i te waka o Pota-
 tau, ko enei pou e waru. Ara, ko Karioi, ko
 Titiokura, ko Taranaki, ko  Putauaki,  ko
 Kai-iwi, ko Ngongotaha, ko Tararua,  ko to
 Aroha.   Ko nga Pou  tuatahi tenei o te ha-
 nganga o to Kingitanga. Ko  Tongariro tenei

5 5

▲back to top
TE PAKI O MATARIKI.
                                    whiao, the lands which  were placed  under
                                  King Tawhiao in the year 1877. ti 9 80 up
                                    to 1881, will he gathered from  the  day  of
                                    Potatau, up to the present  day  and  placed
                                   under King Tawhiaos  authority.






                                      As all the outside post or supports are comple-
                                      te and in line, 1 will speak o£ this prop, Parini-
                                    nihi, this word will be left here, (Te Koha a Rua,
                                   Te Mutua a Tautahi.)  This is the word, this
                                   is the mana, and this is the Earth, (Aotearoa)
                                   that is why  I say to you, there is only one
                                   man who  shall close it this day, meaning to
                                    the  above words.  The   Post.  Parininihi is
                                     Land at Mokau, it was a place of Hostility in
                                 the days of Tawhiaos words, In 1867. Tawhi •
                                    ao proclaimed, for man to cease killing man,
                                     to cease killing the Land,  to cease erecting
                                  schools and other works of the Government.
                                  But in 1870, Waitere trampled upon Tawhi-
                                  ao Laws,  and  he  Waitere died at  Mokau,
                                  then that word comes in Rau's Fault, Tauta-
                                   hi good works or in this light Tawhiaos fault
                                     to  proclaims  to  cease erecting  school and
                                  other works of the Government, but Waitere
                                  trampled upon these words, that is why he
                                   died at that land Mokau, there  is only oue
                                  man  who can close it, and that is Tawhiao,
                                   that land shall be placed  under  Tawhiao's
                                Kingdom  Enough  of that.




                                        I will return in side with my subject (i e )
                                     between the eight post, or  supports, this is
                                  land Pekehawani, and its word, are the He-
                                   avens above; the earth below, the people who
                                  aro present, men women  and children, there
                                   is only one man to adjust;—To   adjust ono
                                   the people hero present two, the words three
                                    cease this  day  there is only  one  man  to
                                    carry yours mine others this day, (meaning
                                   to these words) Pekehawani is an oath, Cove-
                                   nant, if an oath is trampled upon or a covenant
                                   broken you  shall die, and an oath is made
                                 that the Heavens may  hear, the Earth may
                                 Hear, even to the men, Women, and children
                                   there i» one man only to adjust the land and
                                   that is Tawhiao adjust the land one, the peo-
                                ple under Tawhiao two, and the word from
                                   Tawhiao alone three, Tawhiao is the  only
                                   man  who shall look after the many opinion's
                                     of the Chief of  each  Nations  each  tribes,
                                    must  cease! cease!! cease!!!


                                       My  topics is strait to gall now, only one
                                  hand  only one Canoe, one  man  to paddle,
                                    then again that words, the Heavens  above,
                                    the Earth below, the people present, no matter
                                  weather out side they have only ono name
                                      all, ( Hauhau's,) left to  left, right to right.
                                  Tho   Laud, the word and the people, the fi-
                                    nishing  of this was placed into the land  of
                                 ono man, (moaning to the above) one Law,
                                    ono Island, one opinion, Then Hear ye, the
                                    Heavens, hear ye, the Earth, hear ye, the pe-
                                     ople here present, no matter weather on 


Tawhiao
            

King Potatau 

King Matutuera Tawhiao

                                    Kiingi te Herekie
                                 , Matuahu,  Parota te Mapu, Rewi Mania-
                                 poto, Hori  Mahirewera,, Aperahama  Pokai,
 

Tongariro


Hikurangi




   Waikato, Ngatimaniapoto :—  If you hear
words  uttered out  of a  man's  mouth   be
careful how  you  hold  them, analyze it in
its proper meaning, after Tawhiao had finished
 addressing the people Wahanui  stood  up,
and  stuck 34 poles into the ground  represen-
ting; the 34 props or supports of the land which
was placed under the Kingdom of Potatau. oven
to Tawhiao. Wahanui then saluted the nations
there present which were :— Waikato, Ngati-
tamatera, Ngatimaniapoto, Ngatimaru, Ngati-
raukawa,  Ngapuhi,  Ngatituwharetoa, Ngati-
whanaunga,  Ngatipaoa; and others who were
present  at  the  meeting.    Wahanui  then
explained   the  props   and  supporters or
owners  of  the  Island which  wero  placed
under Potatau the (lay Potatau was proclaimed
King.  As follows;— Hear ye, the Nations, Tri-
bes, and Chiefs who are gathered here. In the
year 1863 the dead  was buried, right up to
the present  day. They will bo raised. This is
the heap of bones which was buried in the year
1863. 1 will explain these words. In 1863 the
conquest was raised at Waikato. Because of the
King's movement man and land horo perished
and the agreement of the people and the land
which they placed under the Kingdom of Pota-
tau in the year 1857 and 08 to hold, was lost
here. That is the meaning of the burial. But
this is our day and it shall bo uncovered. Rais-
ed.  I now  speak to you all (ro) the 34 poles
which I stuck into the ground. These posts are
props of the laud or supporters of the King
from the day of Potatau. These aro the props
and  supporters of the land.





   1. Karioi, Nation, Waikato. 2. Parininihi.
a Ngatimaniapoto. 3. Turangi, a the Atiawa,
4. Kaipopo, 5. O kurukuru, 6. Taranaki-Mau-
nga, a Taranaki. 7. To Ikaroa, 8. Kumeamai,
9. Taiporohenui, a Ngatiruanui.  10. Kai-iwi,
a Ngarauru.  11. Matemateaonge, 12. Kiritahi,
a Whanganui.    13. Tainui, a Ngatiraukawa.
14. Nukutewhatewha, a the Atiawa, and Nga-
titoa. 15. Tawhiti-kuri, a Ngatiraukawa, and
Ngatikahungunu.  10. Takitimu, a Ngatika-
hungunu.   17. Tararua-maunga, a, Ngatirau-
kawa, Ngatiawa, and Ngatikahungunu.  18.
Ruahine,  19. Hiwikiparapara, a Ngaiteupo-
koiri.  20. Kumiatawhao.   21. Titiokura, a
Ngatihineuru.  22. Hikurangi, 23. Kowhai,
a Ngatiporou. 24. Maungapohatu,  25. Huia-
rau, a Te Urewera. 26. Putauaki, a Ngatiawa.
27. Tawhiuau, a Ngatimanawa. 23. Ngongo-
taha,  29. Matawhaura, a Tho Arawa.  SO.
Maunganui,   a  Ngaiterangi.  31.  Aroha, a
Ngatimaru.   32. Kohukohunui, a  Ngatiwha-
naunga.  33. Rataroa, a Ngatipaoa. 34. Moe-
hau, a Ngatitamatera.


  Whore   the firsts post or props when the
Kingdom   was formed, but this is Tongariro
which   is joined this day, all the small props
or, supports aro under these Props, those aro
the first, Posts of the Kings movement, wore
Bound   or tied to Tongariro, which is joined
again  this day, and placed under King  Ta-

6 6

▲back to top
                                               PLEIADS.
 ko Aperahama Pokai, ko te Hira te Tuiri, ko
 Pineaha, ko Hata Paaka, ko te Awamutu, ko
 te Hiwinui; me te tini atu o nga Rangatira i
 rupeke ki taua Hui,  me  ta ratou whakaae-
 tanga.  Otira, i reira ano tetahi Rangatira o
 Ngapuhi, ko Ihaia Taurangaika te ingoa:—
 "Whakapuaki   ana ia i tana kupu ki waenga-
 nui i taua Hui, mo aua pou whenua i korerotia
 nei e Wahanui, tae noa ki nga pou ririki kua
 korerotia nei, puta ana  te  kupu  a  Ihaia i
 reira:"  Whakarongo mai e nga Iwi Rangati-
 ra e pae nei, maku e hari te pou whakamutunga
 o enei pou e korerotia nei ki a Ngapuhi. Toku
 whenua ko Kenana, waahi o Mangonui. Toku
 Hapu  ko te Matarahurahu, Ngapuhi.  Ka
 tukua e ahau tenei whenua a Kenana ki raro
 ki a Kingi Tawhiao, me here toku whenua; me
 here ki Moehau, ko taku whakaaetanga tenei
 ka tukua nei e ahau ki a Tawhiao i tenei ra.
 Heoi, i te mutunga o te whakaaetanga a nga Ra-
 ngatira, ka tu a Tawhiao i waenganui tonu i te
 Iwi, ratou ko nga Rangatira o taua Hui, me
 nga Minita karakia hoki o te Hahi o Ingarangi,
 i reira e ta katoa ana ratou: Ka mau te ringa
 o Tawhiao ki te Hiiri, ko ana kupu tenei:—

   KA HIIRI!  KA HIIRI !! KA HIIRITIA!!!
   Whakarongo  mai, whakarongo mai:—  Te
 Waka,  e tau nei. Titiro mai, titiro mai. Te
 Tonga nei, te Marangai, te Hauraro, te ;Hau-
 auru.  Te Rangi e tu nei, te Papa e takoto,
 nga  Tangata e pae nei. Ka Hiritia, ka Hi-
 ritiia, ka Hiritia ki te ingoa o Kiingi Matutaera.
 Heoi, ka mutu ana  korero i konei. Katahi
 ka Hiritia e ia nga pukapuka, o  aua pou
 whenua, i korerotia nei e Wahanui ratou ko
 nga Rangatira, i taua ra o Mei kua korerotia
 ake nei; ko nga pou whenua tenei i tukua ai e
 nga Rangatira o te Motu nei, ki raro kia Po-
 tatau, i te ra i tu ai ia hei Kiingi, tae noa
 mai nei ki tenei ra, ka tukua ano aua whenua
 ki raro kia Kiingi Tawhiao.
   No te ra ano i noho ai a Tawhiao, ki te To-
 rona o tona Papa, no taua takiwa ano i kopi ai
 tona ringaringa, ki te pupuru i nga whenua
 o ana Iwi Maori, i nga 'Oha' hoki ana Tupuna,
 i tukua nei ki raro i tona Papa. Otira, i tenei
 takiwa kaore i tino nui te mate i pa ki nga
 tangata me te whenua. Heoi ano te tino mate
 i taua takiwa, ko te mate i pouaru ai te Wa-
 hine, raua  ko  taana   Tamaiti,:—  A,  no
 roto ano i nga tau tata ka mahue nei; katahi
 ka tino whanui te mate e pa ki te Motu nei
 ki Aotearoa me  te Waipounamu.   Waihoki,
 e nga Iwi, e nga Hapu,  e nga Rangatira.
 Kihai a Tawhiao i hee ki te Nakahi, mana e
 horo te Motu nei; ko taua Nakahi Horowhe-
 nua nei, he Kooti Whenua.  No te tau 1867,
 katahi ka tukua te Panui a Tawhiao, ki nga
 Rangatira nona nga whenua i tukua nei kia
 Potatau hei pupuru, i panuitia e ia ki Hanga-
 tiki, ko ana kupu tenei. " Ko te patu a  te
 Tangata i te tangata me mutu: • Ko te patu
 a tangata i te whenua me mutu. Ko maui
 ki maui, ko Matau ki matau. Me  mutu te
 te Ruri, me mutu te Hoko, me mutu te Wha-
 kawa, me mutu te Koura, me mutu te Waea,
 me  mutu te Whakatu-kura, me  mutu  nga
 Kai-whakawa Maori, me  mutu  nga mahi
 a  te Kawanatanga.    Kia  tupato ki nga
 tau kei te haere mai,  tena e haere  mai te
 Motu:—  "Ka  mea  mai, e te Ariki, ia koe
 tonu ahau a taea noatia te mutunga" Engari
i tena takiwa, kei te mau tonu te ahua wehi-
 wehi o te kiri o te tangata i te ngaunga a
te mata o te Pu  a te Pakeha, me te wha-
karongo ano nga Iwi Maori ki nga kupu  a
Tawhiao, kihai nei i mahara penei mo nga
tau kei haere mai te tikanga o aua kupu a
Tawhiao.  No reira mai ano i mau ai te kupu
a Tawhiao, kia whakamutua te Kooti, tae noa
mai nei ki te 17 o nga ra o,Mei; kua korerotia
ake nei. Ka tukua noi ano  aua whenua kia
Tawhiao hei pupuru:   Waihoki, no taua tau
ano 1881, i te 12 o nga ra o Hurae, ka timata
te haere a Tawhiao ki nga  takiwa Pakeha,
tae tonu atu ki Mangatawhiri, i te Paina, ki
te  Rohe-whenua kua korerotia ake nei. No
tena takiwa, ka tino nui te haere a nga Iwi
Maori ki nga huarahi o to Pakeha, ka ware-
waretia a Tawhiao, me nga kupu kua korerotia
 Te Hira  te Tuiri,  Pineaha, Hata Paaka
 te Awamutu, Hiwinui, and a great many more
 who  were present, and had all agreed to what
 Wahanui  had said. But  there were present
 a Chief of Ngapuhi name, Ihaia Taurangaika,
 who stood up in the presences of the assembly
 and spoke, (re) the supports which Wahanui
 had  already explained. These  were  lhaia's
 words. Hear ye, the Great Nations who  ar
 present.   I  will  carry  the   last Post   or
 support, to   those  already   mention;—to
 Ngapuhi. My  land is Cannan, part of Mango
 nui, and my Tribe is Matarahurahu Ngapuhi
 1 will place this land (Caiman) under Tawhiao
 and 1 will tie or join my land to Moehau, this
 is my covenant which I make this day and place
 under King Tawhiao. Enough.  All the Chief
 agreed unanimously. Tawhiao  stood up in the
 middle of the Nations with Chiefs and Maori
 Ministers of the Church  ot  England, who
 were all standing up. Tawhiao then, took the
 Seal in hia right hand. And  those were  hi
 words.



 IT WILL BE SEALED! IT WILL BE SEALED!! IT WLL
                 BE SEALED !!!
   Hear  ye!  hear  ye!!  the  Canoe  here
 moves.  Look  here! look here!! look hear!!!
 The North,  South,  East  and  West,  the
 Heavens' above, the Earth beneath, the people
here  present.  It will be sealed! it will be seal-
ed!! it will be sealed!!! with the name of King
Matutaera.  He  then sealed the document in
the presence of the  assembly and ended his
speech of his supports which  Wahanui and
Chiefs spoke of during their debates in May.
These are the same supports which the Chiefs
of this Island placed under Potatau the day Po
tatau was made King, right down to this day.
The same Lands and supports are placed under
King  Tawhiao.
  Tawhiao closed his hand from the day he
sat upon  the Throne of his Father, to hold the
Land  of his Maori nation, and the Token of
his Ancestors which was placed under the care
of his Father. At this time the death (grieve-
ance to men and  Land was not  very great.
The  only grievance were, the Woman being
left widows, and children and orphans (War)
it was  only recently that the grievance touch
this Island Aotearoa and Waipounamu, as you
the Nations, and Tribes, Chiefs, now see! that
Tawhiao  was  right about the Serpent who
swallowed the Land, that Serpent is the Land
Court  iu 1867. Tawhiao  sent his proclama-
tion, to the Chiefs and owners of the Land,
which they gave to King Potatau to hold and
protect, for his people the Maori's, Tawhiao
proclaimed as follows, for Man to cease killing
man,   cease killing the Land, cease Left to
left, Right  to right, ceise surveying,  cease
selling, cease Land-Court's, cease gold pros-
pecting, cease erecting Telegraphs,  cease erect-
ing  Schools, for Maori  assessors to  cease, for
Government  work  to cease;  be care-ful of
these  years  to come,  in case this  Island,
people come  and  say, Master  I was with
you to the end;—at  this time the skins of the
Maori   people  were  still shy of the bites of
the European's Guns,  and the Maori people
paid heed  to Tawhiaos  words  for a time.
Tawhiao  has ever been firm with his word,
to cease Land  Courts, even up  to the 17th
day of May,  afore-said, the same Land and
people are placed under Tawhiao to hold and
protect. For an instance on the 12th July 1881,
Tawhiao  commence  to visit the Europeans
side. Tawhiao went to Mangatawhiri, Mercer,
the afore-said Land boundry. At this period
ihe Maori  Nations had  commence  to follow
the white-Mans   road, (Ways)  and  for-got
their covenant with Tawhiao, and Tawhiao's
words.  Iu I1884 Tawhiao went to England
with some of the Maori Chiefs. Tawhiao did
not fore-get to leave word —Do not  turn to
Land  Courts. What  did the Maori  Nations
care for these words, like the Tribes of Israel,
when  Moses and Joshua went up to Mount
Sinii. Moses   left word  with  the  Tribes of
Israel not to serve other  Gods, but the true
 ake nei: —  Inahoki,  no Mei  i korerotia ai,
 no  Hurae  ka warewaretia.  Ara, no to tau
 1884, ka haere atu a Tawhiao, ki Ingarangi,
 ratou ko nga Rangatira Maori, kihai a Ta-
 whiao  i wareware ki te kii iho, i muri nei,
 kaua e tahuri ki te Kooti Whenua. Heoi, hei
 aha hold ma  nga Iwi Maori.  E rite aua ra,
 tenei waahi ki te Whanau o  Iharaira, i wai -
 hotia iho nei e Mohi, raua ko Hohua,  i to
 raua pikinga ki Maunga Hinai, i kiia iho nei
 e Mohi,— Kaua tetehi atua ke atu mu Iharaira,
 i muri tonu i a Mohi ma;— Hangaa ana e Iha-
 raira, he atua whakapakoko   mo ratou,  a,
 ka hara  nei ratou ki  te aroaro o te Atua.
 Waihoki  me tenei, hei hara ano hoki pea tenei
 e hara ai ki te Atua.
   Waihoki, ko  aua kupu a  Tawhiao kei te
 mau  tonu ano i roto i tona ngakau, o reira
 mai, a, tae noa mai ki tenei ra. Koia nano te
 take i whakatika ia ai nga kupu a Tawhiao o te
 timatanga mai, taea noatia naianei, me tena
 kupu hoki, kua  tukua atu na hei titiro iho
 ma koutou.  E mea-na a Tawhiao.
   I te takiwa e noho ana ahau i Te Kuiti, me
 nga Iwi katoa e haere mai ana ki ahau i rei-
 ra, nuku mai ki etehi o aku kainga i nohoia
 ai e ahau, me taku karanga  tonu atu ki a
 koutou haere mai; heoi, e tae ana mai etahi o
 koutou, kaore etahi o koutou e tae ana mai.
 A, no te taima tonu ka tangohia nei e au to
 moni a te Pakeha, tere tonu taku kite atu i a,
 koutou e haere mai ana, me te karanga ano:
 '•Kua Hee ahau, kua mate te Iwi Maori " Na
kona i tika ai te mahara iho, koia ano kua he
a Tawhiao  kua mate te Iwi Maori. Engari
nga Hoko Whenua,  me nga Kooti Whenua ka
tika a Tawhiao i tera, ka ora hoki te Iwi Maori.
Otira e tino ora ai, kia pau katoa nga whenua,
te hoko katahi ka ora, ka whiwhi whenua i te
takiwa nei hei nohoanga. Tena ra to hanga e
te kuare raua ko te wawau noa iho.
  E hoa ma, e nga Iwi e nga Hapu, me nga
Rangatira, na konei ahau i kaha ai ki te haere
atu ki te whakamaharahara ano kia koutou, i
ngakau  wareware nei, ki te ahua o tatou tina-
na morehu, e noho nei i te ao. Kei kona tonu
iana te tika e titiro ake aua i roto i o koutou u
ngakau,  ki te mara-mara whenua  o koutou
Tupuna, Matua e huuna nei ano e tatou e nga
uri e ora nei.
  E  hoa ma,  kei hoha mai koutou ki enei
tini korero aku:— He mahara  ake ra, kua
raungaiti rawa to tatou Matua te Whenua,
koia te take i hua ai nga korero atu. Me-
hemea  pea, i penei te tere iho o to tatou ki-
te i to tatou mate, me  te tere o te kite atu i
te heenga o Tawhiao, i tango nei i te moni
Penihana, penei pea, kei te  noho tapu  ano
etehi wahi o to tatou Motu, mo tatou, me o
tatou Uri i muri i a tatou. Akua-nei pea, ki
;o te tangata hee, ka  mohio  tatou, ki tona
ake, te kii-rawa te waha te aha, koia ra tena
e mate nei. Hoatu ana nga whenua ki a Po-
atau hei tiaki, tae noa mai nei ki a Tawhiao ;
ia tukua ano hei tiaki, i muri iho, ka tango-
na  ano e ia Iwi, e ia Hapu, e ia Rangatira
aua whenua-ra.  " Ka hangaa ki ta ratou nei
ikanga, hei tuku ki a Kanara Koura, raua
ko Nga-hiriwa, me ta raua kotiro, me Raka-
pa:—  tona tukunga iho, "haha" te whe-
nua e takoto nei. "Engari  pea  tenei e hoa
ma; hei tika mo Tawhiao: hei ora mo te Iwi
Maori?-— tena ano iana koutou e ki mai, ka-
ore, engari hei mate, aera hei mate, mou ano
e ia Iwi, e ia Hapu, me ia Rangatira; " Ka-
tahi tatou ka matakitaki ake, kua hoki ano
,e tika o nga kupu a Tawhiao ki tona aroaro
;u mai ai, ma tenei tatou e mohio ai, he ko-
re nua atu ta Tawhiao tana penihana. Enga-
ri ano ta tatou, na tatou ke na nga Iwi, na
nga Hapu;  me nga Rangatira tenei patu ki-
no o te pouri e mamae nei i roto i o tatou
ngakau, ki te maramara whenua  o koutou
Tupuna, i waihotia iho nei mo koutou, mu
ratou uri i muri ia ratou.  Otira, whakaae
tonu a Tawhiao ki ta koutou kupu, me to kou-
tou aue —  no reira i tukua ai taua whaka-
aturanga ki te Kawanatanga. "Mutu tonu ia
ti taua moni Penihana a te Kawanatanga." Ko
e waahi i riro mai i a ia, e £56.6. ka whakaho-
kia atu ki te Kawanatanga tana moni. Kaore ho
ake ke atu i tangohia mai ai e Tawhiao taua
moni,—  kei tana kupu ano e Mina i roto i tana

7 7

▲back to top
                                          TE PAKI O MATARIKI.
  God,  as Moses. was gone, the  Children o
  Israel fore-got his words, and made an Image
  to be their God.  Here they sinned against
  their true God,












    This must be sin on the Maori people as Ta
  whiao still retained in his heart his words up
  to this day, and I say that Tawhiao's words has
  been right from  the first to the present day
  For an instance, Tawhiao says.
    At the time I was residing at Te Kuiti, even
  when I shifted to my other settlements, I kept
  calling to you to come! to comel! to come!!
  some of you came and others stayed away, but
 as soon as I took the money of the Europeans
  (pension) how soon I see you coming to accuse
  me, saying you were wrong and the Maori
  Race is dead Ruined. But when we come to
  think, yes, Tawhiao was wrong,  the Maori
  Race is ruined, but to sell the Land! Hold
  Land Courts Tawhiao would be right in this
  work, arid the Maoris would Reap a benefit,
  perhaps you the Maoris would Reap a great
  benefit when all the land is sold, and you
  will have land in, Spare;—just like the ingo-
  rant and foolish.  ,


    Friends the Nations Tribes, and chiefs, this
  strengthens me te come and explain how we
  the purveyors have  fore-gotten the right and
  clear way to  deal with the Land   of your
 Ancestors,  which  you  the  descendants are
 wasting.



   Friends,  do not  find fault with  me  for
 expressing my-self to strong, but looking  at
 the Land  of our Ancestors which dewindling
 away,  1 can-not help  talking. If we  had
.seen our death (Fault) as quick as were of
 accusing  Tawhiao for takeing  the  money
 (Pension,) I be-lieve some parts of our Island
 would  be stiil sacred (Safe,) for our off-springs
. after us, we are quit ready to see the fault
 of others, but our own mouth are closed, this
 is the cause of our suffering. The Iand was
 given to Potatau, after Potatau to Tawhiao
 to protect for his people.  But  shortley after
 the same Land is taken away by each Nations
 Tribes and  Chiefs and is evuntually sold  for
 Colonial Gold and Silver, and their daughters
 penny, what is the end of it; the Land is
 still there, and you are no better off, perhaps
 this kind oi work would be right for Tawhiao
 to do, and it would also benefit the Maori
 race. I know some of you would say " No'
 it would not benefit us, Yes? it is death to
 the Nations tribes and Chiefs. Tawhiao take-
 ing a pension is nothing compared to your do-
 ings, you the Nations Tribes and Chiefs, that
 have  struck the hardest blow, to this morsel
 of Land, which  your Ancestors left to you
 their descendanst. But now you see Tawhiao
 words are coming true, Enough. Re Pension.
 Tawhiao has  consented to your words" and
 has sent his notice to the Government, He is
 done  with that money,  ' pension" and the
 part he had received £56 6s shall be returned
 wit interest to the Government,   Tawhiao
 took that money " pension " for no other rea-
 son, that his eyes may see, and His Heart
 may know, Tawhiao is following the Govern-
 ment, that they may work  with him,  and
 make  some. " Laws' for this Island, if the
 Government would consent to some of His
 Laws  which He  is trying to establish. For
 this Maori Nations, but when the Government
 saw Tawhiaos aim, they would  not consent,
  Panui o te 9 o nga ra o Akuhata, kua mahu
 ake nei; i pena na,— "Ae, kua tangohia e au
 taua moni, kia kite ai oku kanohi, kia mohio a
 toku  ngakau."   I naia nei kua kite ia, kua
 mohio hoki tana ngakau, tana whai-hoki; kia
 mahi tahi raua ko te Kawanatanga i nga tika
 nga mo te Motu nei: Heoi, i tana kitenga me
 tana mohiotanga, koia tenei; "Kaore rawa
 he mea iti a te tana Maori, e whakaaetia mai e
 te taha Pakeha kia tu. Ahakoa nga huihui-
 nga Rangatira i te Motu nei, e kore e tu. I naia-
 nei maku ano e hanga, he tikanga mo toku
 Iwi.  Otira, tena ano hoki pea koutou e kite
 ana, koia i maharatia ai, me whakahoki atu
 tana moni ki a ia, i homai nei e te Karimana
 ki a Tawhiao. Koia ano i kaha ai tenei kupu
 ki te kii atu ki a koutou katoa e nga Iwi;——
 "Whakahokia  mai te whakahaere a o koutou
 Tupuna, ki roto i te Kauhanganui o Aotearoa
 e tu atu  nei whakahaere  ai."   Hei  konei
 mutu ai aku kupu atu ki a koutou.

    E te Atua whakaorangia tou Iwi Maori.
                 NA TE PAKI o MATARIKI.


 TE WHAKAHOKINGA A TAWHIAO I TE
    MONI PENIHANA A TE KAWANA-
    TANGA.



 WHAKARONGO mai e nga Iwi!  Ko  te moni
 Penihana a te Kawanatanga i homai nei e te
 Karimana  raua ko Hori Wirikiha ki au, i
 Akarana; i te ra i whakaaturia atu na e "Te
 Paki o Matariki," i tana haerenga atu i te 8
 o nga ra o Akuhata, o te tau 1892 kua mahue
 ake nei. Ko taua moni e £56 6 rima tekau
 ma ono pauna, e ono herengi. I homai taua
 moni a te Kawanatanga e te Karimana hei
 moni Penihana maku, me ana kupu whaka-
 pai-pai ano moku; tena pea kua rongo koutou
 ki a 'Te  Paki o  Matariki," i etehi o ana
 haerenga atu-na kia kite i a koutou. I mea
 atu ano ahau ki a Te Paki o Matariki;—"Haere
 ki nga Iwi, korero atu: kua tukua taku puka-
 puka ki te Kawanatanga i mua atu i taku
 ngarenga atu i a "Te Paki o Matariki" na, i
 a ia i haere atu-na ki te whakaatu kia koutou
 ki nga Iwi Maori, e noho nei i Aotearoa me te
 Waipounamu; i te homaitanga a te Karimana.
 i taua moni Penihana a te Kawanatanga nei
 maku.  Na, ko nga kupu  enei i kiia atu ai e
 au, hei korero atu ma-ana ki a koutou, i nga
 kupu o taku pukapuka ki te Kawanatangaa e
mau  iho i runga ake nei, ara, i penei atu etehi
o nga kupu o taku reta: —
  Ki te Kawanatanga, katahi ahau ka mohio
 he "Huu"  ta raua mahi moku.   Inaianei,
mutu tonu au ki taua moni, kaore rawa aku
maharatanga  atu ki taua moni a muri ake
nei. (He kupu whakauru  iho tenei naku no
naianei.) Whakarongo  mai e nga  Iwi:—  E
 hara taku whakae atu i taua moni Penihana
a te Kawanatanga i homai nei e te  Kari-
mana ki a au, i te mea he hiahia atu noku ki
 taua moni. Ko te take i whakaae atu ai au.
 He hiahia noku kia tino matatau atu au ki te
 ahua o te whakaaro o te Kawanatanga o Nui
 Tireni mo matou ko aku Iwi Maori i Aotearoa
 lei, me te Waipounamu.    A  inaianei, kua
 roa kite ahau, koia ka whakaaturia atu nei kia
 koutou e te Iwi, taku kupu whakamutunga mo-
 taua moni Penehana, a te Kawanatanga.
  Ko taua moni Penihana a te Kawanatanga,
e £56 6, kua whakahokia atu e au i to 25 o
nga ra o Mei, o te tau nei ano. Ko te moni i
whakahokia  ai e au taua moni Penihana a te
 Kawanatanga, e £53 pauna. A kua tae tena
moni ki te Kawanatanga i naianei. Heoi ano
aku kupu.  Te.Iwi tena koutou katoa.

            NA KINGI TAWHIAO.
  WHARE  o TE KINGI,
    Maungakawa, Hurae 25, 1893.
 even  the meetings of the Chiefs of this Island,.
 perhaps you  have seen the Petitions which,
 are sent to Parliament, and nothing ia done
 to them,   then the conclusion to return the
 Government money Which Tawhiao took, and
 this word has thought  to say, to you  the
 Maoris,  to return the covenant of your Ances-
 ters to the Great  Council  of Aotearoa,  to
 be worked. Enough,  Here ends my  words
 to you all. P M.

   God  Save your Maori Nations, Enough.
                PLEIADS OR SEVEN STARS.













TAWHIAO  RETURNS  THE GOVERN-
 MENT PENSION.
         ——
LISTEN to me the Nations? Re  Government
 pension; which I received from Mi Cadman
 and G. Wilkinson, while in  Auckland, the
 particilers of which was   published  in the
 ' Paki of Matariki, on the 9th of August 1892.
The  said money I had received was, £56 6s
 as a pension for me,  and  mention  other
words  to me, you might had heard or  seen
 it Published in other times of the " Paki o Ma-
 tariki, to you all, and also were I had explain
 •a the Nations; that I had sent my   letter
to the Government,  be-fore the Paki o Mata-
riki was sent out to the Nations of Aotearoa
and  the Waipounamu.   These are some of
the words in my letter to the Government ;-











  To the Government, I know now their work
 s a " Huu " for me, " now  I will not have
any-thing more to do with that money (pension
 liter this. (This is another word of mine,
 here ye the  Nations, it was   not, that I
wanted the money,  that I agreed to the said
 pension, but that I might know the Govern-
 ment idea to-wards me  and  my   Maori
 Nations on this Island  Aotearoa  and  the
Waipounamu.   Now the Nations this is my
last word to this Government pension.
  Now  I have returned the money back to
 the Government, .£56 6s, on the 25th of May
last, with the interest amounting to £58 pounds
all told. Enough, of words,   Salutations to
 ou all the Nations.



                KING TAWHIAO-
 THE  KINGS COUNCIL
    Maungakawa, July 25th 1893.

8 8

▲back to top
                                     PLEIADS, OR SEVEN STARS.
      NOTICE.

                      —————
WE         the under  signed do herely send  this notice
         to Te  PAKI o MATARIKI,  to take to all parts of
         Aotearoa, then across to Waipounamu, and other
great Lands of the whole world:—
  The  final decision of the gathering of Matariki Manu-
kura, and Whakamarumaru,  who  are residing at these
places (Taupo, Te Kawakawa,  Whakatiri Wairoa South,
and along the coast of Hauraki to Auckland.


  That  we  the Nations  Tribes, and Chiefs do herely
consent to do away with all Intoxicating Liquers, in the
above  districts, if any man or persons Tramples upon
this our Law ( Decision. ) He or they shall he fined, noth-
ing less or more than £5 pounds,



                   Signed by some of the Chiefs.
    Tamati                 Paitaki
   Rarua                 Nekewhenua •
    Te Karawa               Tiopira
    Marino                  Turei
    Patu                    Ngarara
    Wiremu.                 Te Oka, and others.

                    PAITAKI KAUAHI.
  TAUPO, AUCKLAND,
    November 18, 1892.



       NOTICE.
                        —
WE   the under  signed do herely send  this notice
       to  TE PAKI o  MATARIKI,  to take to all parts
         of Aotearoa, then across to Waipounamu, and
other great Lands of the whole world: —
  The final decision of the gathering of Matariki Manuku-
ra, and Whakamarumaru,    who are residing at these
places, (Whakatiwai,) and  along the coast of Hauraki to
 Auckland.


   That we the Nations, Tribes, and Chiefs, do herely con-
sent to do  away with  all, Intoxicating Liquers, in the
above districts, if any man or persons Tramples upon this
our Law, (Decision.) He or they shall be fined, nothing
less or more than £5 pounds.

                     Signed by some of the Chiefs.
    Ta Wharara              Toa Waata
    Waata Hangata           Tu te Paoa
     Piri Paraone            Te Ngohipaka
    Te Rangi Maihi.         Te Amo Paetai.

                       TEA WAATA.
   WHAKATIWAI,
    November  24, 1892.
       PANUI.

             ————
KA      TUKUA    atu nei e matou tenei panuitanga, hei
       hari haere ma "TE PAKI o MATARIKI" ki nga ta-
       kiwa katoa o Aotearoa whiti atu ki to Waipounamu,
me era atu whenua nunui o te ao katoa.
  E hoa ma,  ia matou ka whakaatu nei i tenei panui, he
mea whakatuturu rawa te whakaotinga o ta matou putake;
na te huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi ki
nga Whakamarumaru e noho ana i enei kainga, i Taupo, i
te Kawakawa, me Whakatiri (Wairoa tonga,) i te takutai
moana  o Hauraki me Akarana, koia tenei.
  Ko matou ko nga Iwi, ko nga Hapu, ko nga Rangatira,
ka whakapai ka whakaae kia whakakorea atu nga Waipiro,
i o matou takiwa kua whakahuatia i runga ake nei. A, ki te
takahi te tangata i tenei Ture, ka whainatia ia ki te £5.
pauna, e kore e nui atu e kore e hoki iho. A, ko matou
ko etahi o nga Rangatira, ka tuhi nei i o matou Ingoa ki
raro iho nei.

  Ko matou ingoa enei ko o nga Rangatira ka tuhia nei
    Tamati,                    Paitaki,
    Rarua,                   Nekewhenua,
    Te  Karawa,               Tiopira,
    Marino,                   Turei,
    Patu,                     Ngarara,
    Wiremu,                 Te A ka, me etehi atu,

                  NA PAITAKI KAUAHI.
  TAUPO AKARANA.
    Nowema 18, 1892.



       PANUI,
                                
KA      TUKUA    atu nei e matou tenei panuitanga, hei
       hari haere ma "TE PAKI o MATARIKI" ki nga taki-
        wa  katoa o Aotearoa, whiti atu ana ki te Waipou-
namu,  me era atu whenua nunui o te ao katoa.
  E  hoa ma, ia matou ka whakaatu nei i tenei panui, he
mea whakatuturu rawa te whakaotinga o ta matou putake,
na te Huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi ki
nga Whakamarumaru, e noho ana i enei kainga i (Whakati-
wai) puta noa ona rohe katoa. Haere i te takutai moana
o Hauraki mo Akarana koia tenei.
  Ko MATOU ko nga Iwi, ko nga Hapu, ko nga Rangatira,
ka whakaae kia whakakorea atu nga waipiro i o matou takiwa
kua whakahuatia i runga ake nei. A, ki te takahi te tanga- •
ta i tenei Ture, ka whainatia ia ki te rima pauna £5. e kore e
nui atu, e kore e hoki iho. A, ko matou ko etehi o nga
Rangatira, ka tuhi nei i o matou ingoa ki raro iho nei.
   Ko matou ingoa enei ko o nga Rangatira ka tuhia nei.

    T. Wharara            i  Tea Waata
    Waata Hangata            Tu te Paoa
     Piri Paraone             Te Ngohipaka
     Te Rangi Maihi           Te Amo Paetai.

                      NA TEA WAATA.
  WHAKATIWAI,
    Nowema 24, 1892.

9 9

▲back to top
                 AOTEAROA.         ME   TE   WAIPOUNAMU




WHARE KAUHANGANUI
  
                                    Ko TE MANA MOTUHAKE O TE KINGITANGA o TE IWI MAORI.
     NGA TURE I OTI TE WHAKATUTURU
                      I ROTO I TE KAUHANGANUI O AOTEAROA, I TE TAU 1892,— 1893.

                                          INGOA  POTO,
                                   ————

  1. Ko te Tumuaki o te Kingitanga o Aotearoa me te   7. Ko nga Riihi whenua.
   Waipounamu.                                     8. Ko nga Whenua.
  2. Ko te Ra e Puare ai Te Kauhanganui o Aotearoa me 9. Ko nga Whenua o te Katoa.
   te Waipounamu.                                  10. Ko nga Kai-whakawa hara.
  3. Ko te Here o nga Matariki me nga Manukura.       11. Ko to Perehi.
  4. Ko nga Rangatira.                                12. Ko nga Tangata o te Perehi.
  5. Ko te moni o te Koroni.                         13. Ko nga Raihana, Toa Taonga.
  6. Ko te Hiiri Whai-mana.

KO  ENEI nga rarangi o nga TURE i oti te Mahi e te HUIHUI o MATARIKI me o ratou MANUKURA, i te 7 o nga
    Mei.  1893; tae noa  ki te 25  o nga ra:—   ka  Wetekina te here a  te Kingi i runga i a ratou.   O
    i whakaotia ano o ratou tetehi waahi.— "E rua nga marama e Puare aua te Whare, ka tahi ka tino hiki." O
    i te Wetekanga a te Kingi, i noho ano ratou ki te mahi i etahi o nga Ture kua whakaaturia nei.

HEOI  KO  nga waahi o nga Ture i Panuitia i te pepa o te 8 o Mei kua mahue noi, e hara i te mea, ko te whaka
    turutanga tena o aua Ture.  Heoi, na runga i to hiahia ki a hohoro te kitea o nga mahi o te Whare,— koi
    Panuitia i roto i taua pepa. Katahi nei ka whakaaturia atu te tuturutanga o nga Ture i tino oti i te mahinga
    to Whare, e te Huihui o Matariki, me o ratou Manukura, hui-tahi ki nga Whakamarumaru.

                                                                    T. T. RAWHITI,
                                                                               Hekeretari o te Kingitanga.
  TE KAUHANGANUI MAUNGAKAWA,
      Kemureti Waikato, Hurae 25,1893.

10 10

▲back to top
                  AOTEAROA.    &  WAIPOUNAMU.



  HOUSE  KAUHANUI
                                              THE INDEPENDENT ROYAL MAORI  POWER.
      THE LAWS WHICH WERE PASSED
                      IN THE KAUHANGANUI, OP AOTEAROA, IN THE YEAR 1892, & 1893.

                                                           SHORT TITLES
      1  The Premier of the Kingdom.                       8  All Lands in confusion ( Trouble)
     2  The Opening of the Kauhanganui in May           9  The Lands of every Body
      8  The Matariki Manukura or oath                   10  The Justice of peace
      4  The Chiefs                                       11  The Press
      5  The Money of the Colony                        12  The Press Staff
      6  The  Seal of Authority                            13   Licenses to Stores ( Goods ) 
      7  The Leasinges of Lands
THESE    ARE,  the short Titles to the Statutes which were passed in the House, by the gathering of Matariki, and
     Manukura on the 7th day of May, 1892, also 1893, on the 25th day of May, 1893. King Tawhiao was pleased to
    ' address the Nations, allowed them to go to their separate Homes:—  This Releaseing of the Nations,  King
     Tawhiao was only allowing the people to go home. But the Matarikis, Manukuras, and Whakamarumarus,
     had to stay and finish Business, as the term for the house, to be open was two months,
THE   ANALYSIS, of some of the statutes which were notified in the paper, of the 8 day of May, are not permanent.
     But these short titles, are to he Law which were passed by the gathering of Matariki, Manukura, Whakamaru-
     maru,

                                                                T. T. RAWHITI.
                                                                               Secretary of the Kingdom.
   THE KAUHANGANUI, MAUNGAKAWA.
       Cambridge, Waikato, July 25th, 1893.
    WHAKAATURANGA.



WHAKARONGO     MAI E  NGA IWI, ko tenei ra he ra whakapai na
taku Ariki, he ra Aumihi naku ki te aranga o te ( Tokomahu) kua
korerotia. Ko to ra tu-nga o te Tokotuahu; ko te whakamana o te
aranga o te Ahurewa,  ko te ra i oti ai, kua tu nei ki runga i te
 Oropuke. Na nga   Tohu a (Io) i kapea ai te Tawhitorangi. Kei te
whakarongo nga Matariki, nga Manukura, nga Whakamarumaru, i
 roto i to ratou Kauhanganui. E marama ana  te ra o Mei hei hui-
huinga, kua oti te karanga e nga Tohunga, kua tu a (Io) hei taka-
 waenga mo te ao. E maharatia ana e haere ana ki nga karakia.



                   ( KOIA TENEI TE KARAKIA. )
        Ko te Toko, o mua Kaata tana Toko,
        Ko  tana Toko, o roto, eke Tawhaki,
        Tawhaki Hema, ko Tanoanoa ko Matirehoahoa,
        Ko  Taikahakea, ko Tutunui ko Tutarangi,
        Ko  Te Rangianewa, ka Reretoroa Rire.
         Kia tukua atu ana
         Ho Toroa, e Taiko,
                Rire, Rire ; hau:—

   I tu i roto i te ra o te haenga o te Tawhitotanga, koia ka tu te
 (Ahurewa ) mo ake tonu atu. E hoa ma i whakaaturia atu ai tenei
 kia rongo koutou, he aranga no tenei taonga hou, ka kitea nei enei
 whakatupuranga, i nga mahi a o koutou Tupuna, Matua, kua ngaro
 ake nei.
                           Heoi aro.
                                  E te  Atua, kia ora te Kingi

                            TE  PAKI O MATARIKI.
     TE RATAUWARE,
          PAI WHAKAMAORI.
       EXPLANATION.



HEAR. Te. Unto me.— This day is a day of praise of my Lord. A day
of welcome, to the raising of Staff, (or rather Column) of the altar of
the Sacred palace, (i. e) the Staff of Authority of the King's Throne,
finished this day, and  now  Stands upon  this Hill.  It is from the
Token of Io, (God the supreme being). We   are only  imitating the
Tawhito-rangi, Ancient Heaven  (i.e. the staff is Handed down from
Io). The Matariki, Manukura, and Whakamarumaru,   are all attention-
in their Kauhanganui, and the gathering are aware of the 2nd [day of
May, which is already Notifiet by the Priest (Speaker of the Kauha
nganui}. Io now stands as the medium of the world, which is known
and Handed down by the Sacred rites.

                    SACRED RITES.
     His Staff is raised
     The Staff of old
     The Staff of the present
    Arise Tawhaki
    Tawhaki of Hema: &c. &c.;




  Which  stood in the day of the Raising of the Ancient. And now the
"Ahurewa."   King's Throne Stands for ever. Friend, why I show you
 this thing, that you all may Hear, the Raising of this new Treasure.
That  we the descendants, may see the works  of our Ancestors and
parents, who are departed from us dead.
                             God save the King,
                                   Yours truly,

                             TE PAKI O MATARIKI.
    TE RATAUWARE,
           TRANSLATOR.

11 11

▲back to top
                                                                                             ¥'

                           AOTEAROA,                    ME      TE     WAIPOUNAMU.                                 |
 TE  PAKI O MATARIKI.
                                                                                                     



                                            Te Kauhanganui,
                                                     Maungakawa, Aperira 12 1894-
  HE PANUITANGA   TENEI  KA TUKUA  ATU,
KI  NGA  Iwi, ki nga Hapu; ki nga Reo : ki nga huihuinga tangata e noho nei i Aotearoa whiti atu ki tera Motu
 te Waipounamu.   " Tena koutou katoa. "
   He whakaaturanga tenei kia koutou e nga Iwi e nga Hapu, e noho mai nei koutou i te kaokaoroa o Aotearoa, 1
noa  ki te tuara, mai o te hiku puta noa ki te Upoko o te Ika, whiti atu i Raukawa ki te Waipounamu.
   Tenei ka whakaaturia atu  etahi o nga Ture i oti to whakatuturu i roto i to Kauhanganui o Aotearoa e tu ne:
te Tau 1892, me te Tau 1893.
  Otira i whakaaturia atu ano nga Pane o aua Ture i te marama o Hurae i te 25 o nga ra, i te Tau 1893 kia koutou
He  mea  whakapiri atu kia Te  Paki o Matariki. Ko  etahi o aua rarangi, he mea tino mahi  e  te hui
 o Matariki, me o  ratou Manukura,  i timatatia te mahi  i te 7 o  nga ra o  Mei, tae noa  ki te 25 o  
ra, heoi  ka  wetekina  te here a  te Kiingi  i runga  i a  ratou, ka  haere hoki  te Kiingi i taua  ra.  Otira
i noho  iho ano  etahi o ratou ki  te mahi  i etahi o  nga Ture  ka whakaaturia atu nei.


                                                                        *
                                                                                                                                                                
                                                                                                                                                                      

    INGOA     POTO     O NGA    TURE     I MAHIA      E  TE   WHARE.
 1  Ko te Tumuaki o te Kiingitanga.                 7  Ko nga Riihi whenua.
2   Ko te ra e puare ai te Kauhanganui o Aotearoa, me 8 Ko nga Whenua.
         te Waipounamu.                              9   Ko nga Whenua  o te katoa.
3  Ko  te here o nga Matariki me nga Manukura.   10  Ko  nga Kai-whakawa hara.
4   Ko nga  Rangatira.                                11  Ko te Perehi.
5   Ko te moni o te Koroni.                          12  Ko nga  tangata o te Perehi.
6   Ko te Hiiri whai-mana.                         113  Ko nga Raihana, Toa taonga.

                                ————
       KA  WHAKAMARAMATIA          ONA   TIKANGA.

12 12

▲back to top
 —KOIA TENEI—

   1. Kua whakaingoatia ko Tana Taingakawa te Waha-
roa, W. T. T. Te Tumuaki  o te Kiingitanga o Aotearoa,
me te Waipounamu.

   2  Kua  whakatuturutia, ke! te 2 o nga ra o Mei, o ia
 Tau, o ia Tau; te ra e tuwhera ai te Wharo Kauhanganui
 o Aotearoa, me te Waipounamu.

   3. Kua  herea nga Matariki, me nga Manukura, ki te
•aroaro o te Tumuaki. Hei ture i mua i te Torona o te
 Kiingi.

   4.  Ko nga rangatira, e tuhera noa atu ana nga ara hei
uiuinga ma nga rangatira e tomo tauhou mai ana ki nga
 whakahaere o tenei Kiingitanga, e rite tonu ana tana ingoa
 rangatira, ki nga Pakeha.

   5. Kua   whakatuturutia kei te rua o nga ra o Mei,
ka whakaaturia te moni  i kohia e ia Iwi, e ia Hapu
i te  Tau, ko  taua moni  e  rua  hereni, tera ano  e
kitea nga whakamaramatanga i roto i nga  whakaatu-
ranga  o  taua Moni.

   6. Ko  te Hiiri tonu o Tawhiao Kiingi, hei whaka-
mana  mo  nga mahi  e mahia  ana e tenei Kiingitanga.

   7. Kua   whakaaetia kia Riihitia nga whenua,  i raro
-ano i te mana o Tawhiao.
         Ka whakamaramatia nei ona tikanga.

           He  Riihi Whenua.)    Tona  tikanga ko nga
        whenua, e Riihitia ana i raro i te mana o Kiingi
       Tawhiao.
                  
      (1)  


      (2)  E whakaaetia ana hoki e tenei Ture, e toru nga koata i
          roto i te Tau, ara, e wha marama kotahi koata, e waru
          marama,  e rua koata, tekau ma rua marama,  e toru
           koata, kotahi tino Tau.  A  i runga i te tikanga Riihi,
         E whai mana ana te Ture i te wha o nga marama :— Me
           puta te moni a te kai tango Riihi ki te tangata, ki nga ta-
          ngata ranei nona taua whenua; Otira e whai mana ana te
          tangata, nga tangata ranei nona te whenua, ki te whakaputa
          kupu whakamahara ki roto i nga Pukapuka whakaritenga
          i te taima e puta mai ai te moni a te kai tango Riihi, engari
         ko te mananga o te Ture e wha marama.

      (3)  Ki te he nga whakaritenga a to kai tango Riihi i nga
          mea i whakaritea e raua ko te tangata nona te whenua, ko
          nga tangata ranei no ratou te whenua i roto i ta raua
          Pukapuka whai mana, tera ano ka kitea i he te mahi a
           te kai tango Riihi, a, e tika ana i raro i tenei Ture kia
          whakamutua te noho a taua kai tango Riihi.

      (4 ) Ko nga taonga i runga i to whenua Riihi. Tona tikanga,
          Ko ena taonga i runga i te whenua Riihi he Koura moni,
         ho koura waro; he Hiriwa: he Haeana! he Kapa. He
          kohatu mo nga Rori, ho oneone mo nga Rori. He oneone
          hei Pereki:—  He kotakota mo nga  Rori, he Kapia ko
          nga taonga pena i runga i te whenua e Riihitia aua, ka
           herena e te Ture o te Kiingitanga.

      (5)  E  kore e whakaaetia e tenei Ture kia riro aua taonga
          pera te ahua, Heoi ano te wahi i te kai tango Riihi ko te
          whenua hei atawhaitanga i ana Kararehe.

      ( 6) Matua  whakarite rawa i te utu mo aua taonga pera, ka
           tika ai te riro i runga i te tikanga Riihi.

      .(7) E  ahei ana te Kiingitanga, ki te whakatuhera i te Rori
          i nga  rori ranei i waenganui i taua whenua Riihi, hoi
          huarahi mo  te katoa, hei mahinga  hoki i aua taonga
          o te whenua  mehemea  ra ka  maramatia, te huarahi
          hei mahinga,
         


   S. He  maha  nga ahua o nga whenua, engari ma
 tenei ano e marama  ai te ahua.
   WAHI  TUATAHI,  (He  Whenua Papatupu.) Tona
 tikanga. He whenua   tuturu no nga  tangata Maori, i
 runga  i o ratou  tikanga Maori,  kaore  nei ano i pa-
 ngia e to Ture  Pakeha i runga  i nga tikanga, Kooti
 Whenua  Maori, ko nga whenua pena te ahua, me tono
 e te tangata nona te whenua, e nga tangata ranei nona
 nga whenua, ki te  Tumuaki  o  te Kiingi-tanga, me
 nga Minita, me te Iwi nui, ki a whakamaramatia atu
 nga Ture mo  nga whenua  pena te ahua.

   WAHI  TUARUA,    (Kooti Whenua.)  Tona tikanga,
 Mo  nga whenua  kua  Kootitia, i whakaotia nei e te
 Ture  Pakeha, e  ahei aua i te Ture o tenei Kiingitanga,
 i raro i to ratou Ture nui, ( HE WHENUA NO RATOU TUPUNA )
 ki a whakawakia  ki te Ture Maori.

   WAHI  TUATORU,   ( Whakataunga Whenua.) Tona
 tikanga, He whenua i whakataua e te Ture Pakeha,
 Tera ano  e  kitea he  wahi  hei tirohanga  ma  tenei
 Ture, i runga  i te hiahia o nga tangata  no  ratou te
 whenua,

       (1 ) Ho  tuku rarangi Ingoa Maori, Awhekaihe ranei, kei
          nga tangata Maori ano  to tikanga ki o ratou Awheka-
I           iho, e kore 6 tika i tenei Ture, ki  a riro i nga  A-
I          whekaihe, te kahanga ki te whakaputa ko,  i nga tika
          nga  o to ratou Whenua.

       (2 ) Ko  nga Awhekaihe, tona tikanga ko nga Awhekaihe
           kua   mohiotia e tona Hapu, o toua  Iwi ranei, e kore
           noi e  puta he raruraru i taua tangata,  ki tuna Hapu,
            ki tona  Iwi ranei.

       (3) Mehemea  ki te puta he  raruraru ki te Iwi, i runga.
|           i etahi tikanga  i raruraru ai.  K  ahei aua i te Kiingi-
           tanga  o te Iwi  Maori, te titiro i ta ratou Take,  ana
            pa,  he   raruraru  ki waenganui  ia ratou.  Ki  te hia-
            hia te  Kawanatanga   Pakeha ki te titiro tahi ki taua
           raruraru, me tono  atu  e taua  Kawanatanga,  ki  ta
           Tumuaki   o te Kiingitanga  Maori, e  tika ana ki a
           whakaritea e raua taua  raruraru.


   WAHI  TUAWHA.    ( Ko nga Ruuri Whenua. ) Tona
 tikanga, Mo nga Huuri i nga Whenua Maori, e kore e
 whakaaetia e  tenei TURK, kia  mana  te tangata kotahi,
 tokorua, tokotoru ranei, ki te whakaae i te Ruuri, ki runga
 i te whenua; matua korero ki te Iwi, tae noa ki te Tu-
 muaki  mo toua Kiingitanga, kia tika te whakaaetanga
 ka tika ai kia ruritia taua whenua.

  WAHI  TUARIMA.  ( He Whenua Karauna.) Tona
 tikanga Ko  nga Whenua  kua Karauna  Karaatitia i raro
 i nga Ture Pakeha, ko etehi o aua whenua kua tukua
 kia Tawhiao me tona Runanga,  mehemea  ki te kitea
 totahi mahi e pa ana ki taua whenua, ki ana whenua
 ranei. Me patai ki te Tumuaki o te Kiingitanga, ahakoa
 Maori, ahakoa Pakeha. A,  ki te hiahia tetehi tangata
 etahi tangata ranei o taua whenua ki te mahi i  etehi
 mahi ki runga i aua whenua pera:—• Me matua haere
 ki te Kiingitanga o te Iwi Maori, whakaatu ai i nga hiahia
 pera, kaua e mahi noa i aua whenua, kei pa te raruraru
 kia koe, ki a koutou ranei.


   Ka  whakamaramatia  nei etehi o nga  tikanga.

13 13

▲back to top
       


      (2)  Ko  to  wahi o  te karauna Karaati e tangohia mai
           ana e  te Ture  o tenei Kiingitanga, hei  maramatanga
          mo  te whenua, mo nga whenua  ranei, ko nga  Ruuri
          i  roto i taua  Karauna  Karaati.

      (3)   Ka  tino tirohia e  te Kiingitanga, nga  Iwi tika  ki
          runga  i te whenua  i nga  whenua  ranei, kua oti te
          Karauna Karati.  Haunga ano  te tika o te Karauna
           Karati; K ngari mo  ora atu Iwi kaore  nei i roto i te
          Karauna  Karati, kei te mohio ano i roto i nga Iwi Maori,
          nga tika, mo nga he o nga Iwi, kaore ra i uru ki taua
          Karauna Karaati.

      ( 4)  K kore o tika i tenei Ture te tangata Karauna Karaati
          mehemea  ra ka ata tirohia e he ana tana paanga, e kore
          ano hoki e tika me take Karauna Karaati he take mo te
           tangata ki te whenua. Otira, e mohiotia ana e te katoa te
           tika o taua  tangata i roto i to Karauna Karaati  ki te
          whenua  e Karauna Karaatitia ra e ia; e kore tona paanga
          e whakahengia e nga Ture o tenei Kiingitanga:— Engari
           ka ata tirohia ano e te Ture o to Kiingitanga  te tika u
           tetehi atu tangata, o etahi atu ranei ki runga ano i taua
          whenua.


  E  whakauruhia ana hoki enei rarangi e whai ake nei.
      ( 1) He  whenua kaore ano i Karauna Karaatitia, ko aua whe-
          nua ka tino tirohia e te Ture he huarahi e marama ai
          te tango a te kai tango Riihi i taua whenua, ka tukua
          atu ki te Hapu, ki nga Hapu   ranei tetehi tikanga e
          marama ana ia ratou mo to ratou whenua.

      ( 2)  Ki te oti nga whakaritenga a te Hapu, a nga Hapu ranei 
          o taua  whenua, e marama   ana hoki i te Ture te titiro
          Ka whakamana  e te Ture ta ratou whiriwhiringa, e taea
          ana hoki u te Tumuaki te whakatau te hiki ranei, a ratou
           raruraru pera.

      (3 ) Ko etehi whenua, i runga i te tikanga Karauna Karaati
          ki iu tangata, ki ia tangata; e noho watea ana i runga
          i nga Riihi Pakeha ka whai kaha noa atu te Ture o te
           Kiingitanga ki to Riihi i taua whenua i runga i te hiahia
           o nga tangata nono taua whenua kiu Riihitia i raro i te
           Ture o to Kiingitanga.

      (4)



WAHI TUAWHITU 


Kiingitanga o Tawhiao.

  WAHI  TUAWARU.    (He  whenua Raruraru.) To-
na  tikanga, ko nga  whenua  e takoto raruraru ana, e
kore  e kaikatia  te mahi,   engari, ka ahei  te Kiingi-
tanga   ki te  uiui  i nga  raruraru  peru, e kore  ano
hoki  e  tika kia whakanohoia  he Reti ki te kaha  o
 totohi taha anake, engari  ma  te marama  o nga taha
  e rua, ka  tika  ai i te Ture,  ki a whakanohoia  he
 Reti ki runga  i taua whenua.

    9. Ko nga Whenua  o te Katoa, E   rite tonu ana
  nga rarangi Ture, o  tenei rarangi, ki nga tikanga  e
 man  iho nui i te WAHI TUATAHI me te WAHI TUAONO o
  te rarangi tuawaru o te Ture.

   10. Kua  whakaarahia  nga Kai Whakawa,  o  roto i
. te Kiingitanga o Tawhiao, hui pupuru i ana Ture, hei
  tirotiro i nga Hara,  o  pa una   ki te Tangata,  ki te
 Kararehe, ki te Taonga,

    Ka  Whakamaramatia  nei etehi o nga tikanga.
   WAHI   TUATAHI,    ( Marenatanga,) Toua tikanga,
 He  Wahine Marena,  ki te Tane, e whakaaetia aua  e
 tenei Ture, nga  rarangi e whai  ake nei, i runga ano
 ia i nga tikanga a  nga Tupuna  o  te  Maori. (ara)

       ( 1 ) Mehemea na nga Matua o te Kotiro, toe nga Tungaane
           hoki,  tae noa  ki  te Hapu,  me  te Iwi,  i whakaae
            ta ratou Kotiro kia moe  Taane. He tino Marena tena, ki
           runga ano hoki i te Ture, o nga Tupuna o te Maori,

       (2 )  Mehemea  na te Matua  Taane, Wahine  ranei, te pa-
           keke  mo  te Kotiro, a  e whakaae  ana  tetehi o raua
           tae noa ki te Hapu me te Iwi, me  ata hurihuri ano
           te  pakeke a te mea  kotahi o  nga  Matua,  i runga
          i te whakaae a  te Hunga  Tokomaha.

       (3)   Kaore  e whakaaetia  e tenei Ture   ki a moe  nga
            Wahine  Maori  i te  Pakeha,  ki te tohe taua wahine
            ki taua taane,  E whakaaetia ana  e tenei Ture,  ki a
           kaua ho  "Mana"  Maori i runga  i taua Wahine,  I
           runga  ano ia i te Ture  o nga  Tupuna  o te  .Maori
            e  meatia ana,  ( He Wahine  haere Po.)

        (4)  Kaoro  e  whakaaetia e tenei Ture, ki  a Raihanatia
           te whakamoenga   tangata.

   WAHI   TUARUA.    (Whakanoho Pakeha.)  Tona
 tikanga : Ko nga Pakeha e hiahiatia ana e nga tangata
 Maori, kia whakanohoia ki o ratou takiwa, ki tona takiwa
 ranei; i runga i te noho take kore. Na to hiahia, na to
 koutou hiahia ranei te tikanga:—  Kaore e whakaaetia
 e tenei Ture kia pera taua tangata, aua  tangata ranei;
 kei pa he raruraru ki taua Pakeha, a ka whai hara koe,
 a koutou ranei.

   11. Ko  te Perehi, tona tikanga he Perehi i whakatu-
 turutia hei mahi i nga rongorongo katoa e ahu mai ana i
 te ao, e ahu atu ana hoki i konei. Ko taua pepa he wehe
 ke ia " Te Paki o Matariki;'' Otira, e hari ana ano a ia
 i nga rongo e ahu mai aua ki a " Te Paki o Matariki, "
 ko te Ingoa o taua pepa ko Ngahiringa i te Whitu.

   12  Kua   whakaaetia ki a kimihia tetehi tangata hei
 Tumuaki mo te Perehi, kiu marama ai te whakaatu ki nga
 takiwa katoa, i nga taima e puta ai taua pepa a Nga-
  hiringa i te Whitu.
  13. 

   I runga i te kupu whakahau  mai, a te Tumuaki
 ki  ahau, ki a whakaaturia atu nga Ture i mahia  e te
 whare  i nga tuhera-tanga e ma  ka mahue  nei,  koi»
  ka Panuitia atu nei ki a  koutou.

                         NA TO KOUTOU HOA.
                            T. T. RAWHITI,

14 14

▲back to top
                    WHAKAATURANGA.



  

                                                                              
             TE PIRIMIA, ME TE (TUMUAKI O TE KIINGITANGA.)
                              KOIA TENEI.

   No  to 12 o nga ra o Maehe ka tutaki a Hetana Pirimia, raua ko Timi-Kara, kia Tana Taingakawa te Waharoa, raua ko Tutua te
 Ngakau,  me etehi atu o nga Rangatira i Hui ki Hukanui  e tata ana ki Hamutana  me  Ngaruawahia i te takiwa o Waikato.

       KO  nga  PUTAKE  tenei, i korero atu ai a Tana Taingakawa, ki taua Pirimia, i to raua kitenga i a raua.
                 1. Ko te Taake i nga whenua maori.           6. Ko  nga whenua i riro i nga Kura mo nga tamariki Maori.
                 2. Ko te Ture muru i nga whenua Maori.      7.  Ko nga Kai-whakawa Maori.
                3.  Ko nga Kara kuri ki nga tangata Maori.   8.  Ko te nama a te Maori, ki nga Pakeha.
                 4. Ko nga Ruuri i nga whenua Maori.           9. Ko te hara a te Maori ki te Maori.
                 5. Ko nga Kooti Whenua Maori.

    Heoi i roto i enei ra, kei te tatari atu i te whakarapopototanga o aua korero, a Tana Taingakawa, raua ko Hetana, tenei ake te roanga.
                        TE HUI O TAURANGA

 




           NGA KAI WHAKAWA
   Kua whakaingoatia nga Kai-whakawa i whakatuturia hei pupuru i nga Ture e mau noi te whakamaramatanga i te rarangi tekau o
 te Ture, ko ngu tangata kua whakaingoatia;— Koia tenei.
                                                  Ko  Hori Parengarenga, o Matamata

                                                 " Renata, o Ohinemuri
                                                "   Te Mete Raukawa, o T auranga

                                                          "   Te Huiwhara, o Patetere
                                                      "   Ngaapu  Paneiti, o Aotearoa

                                                    "   Te Meera o Maungatautari
                                                "  Haaka Ngauaua,  o Parawera

                                                "  Te Kamaka  Matehaere o Puniu
                                                      "   Pohutuhutu, o te Hoe-o-tainui

                                                    "   Hataraka Ihaka, o Puatahi Kaipara.
               WHAKAMARAMATANGA.


  Ahakoa ano kei to noho mahara i roto i o koutou ngakau te ra e puare ai te Kauhanganui, o Aotearoa, me te Waipounamu, ka kite iho na
hoki koutou, kua noho taua puaretanga ki roto i nga rarangi Ture, ko taua mea kua tuturu mo nga Tau katoa kei te Haere mai, I nga wa kua
mahue ake nei. He mea tuku powhiri te ahua o nga whakaaturanga:— I tenei taima kua tuturu hei Ture kua mutu nga powhiri, i te mea kua
tuturu tona ra, ko te 2 o nga ra o Mei o ia Tau, o ia Tau te ra e puare ai te Kauhanganui, o Aotearoa; me te Waipounamu.

                                                NA TO KOUTOU HOA
                                                                          T. T. RAWHITI.
                      Maungakawa,
                               Cambridge, Aperira 12, 1894

        1 taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga e T. W. Kereama pai Taa Nupepa. Maungakawa, Cambridge, Aperira 12, 1894.

15 15

▲back to top
KO TE MANA MOTUHAKE

TE PAKI O MATARIKI

PUARETANGA  TUAONO O TE KAUHANGANUI.
                                                      
                                                                                                                                                                
                                                      
 NGA WHAI KORERO A KIINGI TAWHIAO, I TE PUARETANGA O TE WHARE, I TE 2 O NGA RA O MEI

  TAKU  KUPU   AKE:—   HE kupu  naku, kia rongo tonu mai koutou katoa ! katoa !! katoa !!! He kupu timatanga
  ake naku i tenei ra. '.' Kia ora tonu t3 Tu umiki, ratou ko ona hoa." Ma te Atua koutou e tiaki. Whakarongo
• mai nga Matariki, nga Manukura, nga Whakamarumaru, me nga Rangatira, me te Iwi nui tonu, koutou katoa,
  tatou katoa katoa ma te Atua e tiaki. He kupu ake naku ku rongo tonu mai koutou katoa e nga Matariki, e nga Ma-
  nukura, e nga Whakamarumaru, e nga Rangatira, me te Iwi nui tonu. He kupu ake naku tenei— kia ata mohio, kia
  ata marama;  me  ata waiho ano tetehi waahi ki a au : kaore ano hoki au i ata kite iho i ata mohio iho, o tena pu-
  aretanga o tena puaretanga.  Ki te tahuri atu Hapu nei ki te mahi, kia pai te korero, kei tahuri ki te patu i te korero
  a tetehi, ka roa tatou ki te whakahehee: Engari kia kotahi te tangata hei titiro mo ta kapu, koia taka kupu; mehemea
  ka peneitia kia rua kupu a tetehi kia toru a tetehi ma taua tangata ra e titiro. Ki te peneitia tere tonu te oti i taua
  tangata, nga korero a nga Matariki a nga Manukura, a nga Whakamarumaru:— E kore au e kii nana i oti ai, engari
  ua tatou katoa: Kaore  au o kawhaki ia au, koia au i mea ai, kia kotahi tangata hei kowhiti kia wawe te oti. He
  mea ake naku me kaha tonu te mahi, mutu tonu taku kupu i tenei: "Kia kaha, kia kaha, kia kaha tonu te mahi!"
  Ma te Atua tonu tatou e tiaki.




      AOTEAROA  ME TE WAIPOUNAMU.
                                ——
                                                     TE KAUHANGANUI o AOTEAROA, MEI 25, 1894.
    KO NGA TURE I PAAHITIA, I OTI HOKI TE WHAKATUTURU I ROTO I NGA RA O TENEI TAU.
                                        . TE INGOA POTO O NGA TURE

                                               ———
  1. Ko  te Kawenata o te Kotahitanga o nga Iwi Maori o Aotearoa.  5. Ko te Ture o nga Whakawa Hara.
  2.  Ko te Ture KURI ki nga tangata Maori, kua tiakina e te Ture Maori. ! 6. Ko te Ture Wene Moni, i roto i nga moni toopu o te Koroni.
  3.  Ko te Ture Paihini ki nga takiwa Maori kua whakakorea.       7.  Ko te Ture Whakanohonoho Whenua o AOTEAROA.
  4. Ko te Ture Whakawa Whenua Maori.                        8. Ko  te Ture ARAI i te Hoko o nga Whenua Maori.

  KO ENEI  RARANGI   TURE.   Kua oti te whakatuturu e te Huihui o Matariki me o ratou Manukura, hui tahi
  ki nga Whakamarumaru, me te Iwi nui tonu. He mea whakaoti i te aroaro o te Kiingi, i runga ano i tona Mana.
    Na runga i te hiahia ki a hohoro te kitea o nga mahi o roto i te whare o te Puaretanga i tenei Tau, koianei ka wha-
  kaaturia atu ki a koutou:————— "E TE ATUA whakaorangia tou Iwi Maori."
                                                                   Na to koutou hoa T. T. RAWHITI.

          I taia tenei ki te Perehi a te Kiingitanga e W. T. Kereama, pai Taa Nupepa. Maungakawa, Cambridge, Mei 25,1894.        

16 16

▲back to top
           TE PAKI O MATARIKI

   TE KAUHANGANUI.
           TE HUINGA. O TE ROOPU TEKAU MA-RUA O NGA MINITA
                 I  TE   16  O  NGA  RA  O  APERIRA.
        ———————MAUNGAKAWA,        CAMBRIDGE, MEI PARAIRE 25, 1894.
             APERIRA MANE  16. 1894,

           10     KARAKA,                 A.     M.
    TANA TAINGAKAWA.

    I te mea kua tuwhera nei to tatou Whare.  Kua  tae
  mai hoki  koutou tokotoru ki toku aroaro, kei te ngaro
  atu te hunga tokowaru.  Kua tae mai hoki te wha-
  kaatu a Parata, e kore a ia e tae mai, ko te hunga to
  kowani kaore ano i tae mai te whakaatu; Mehemea e
  hiahia ana koutou ki te whai kupu mai e pai ana.
   RONGO-WHITIAO TE PUNI. E whai kupu atu ana
  ahau ki te Tumuaki:— He ahakoa i te mea kei te ngaro
  atu o matou hoa te hunga i karangatia i tenei Tau i ma-
  hue ake nei, kia tae mai matou ki konei i te 15 o nga ra
  o tenei marama, ki konei matou whakarongo atu ai ki
  nga pikaunga e whakawaha e to Tumuaki ki a matou, A,
  i te mea toko-toru rawa matou i tae mai i te ra i whaka-
  ritea ai e koe, e noho nei matou i roto i tenei Whare ; —


  hemea  pea ka hikitia tenei ra. ka waiho tonu tena tikanga 
  hei mahi ma tatou i roto i nga ra e haere mai nei; Koia
  ahau i whakaaro ai, ahakoa tokotoru matou, me  haere
  te mahi i tenei ra, Otira ko taku o tino whakaaro noi
  mehemea  kua takoto nga tikanga i te Tumuaki hei pi-
  kaunga ma nga Minita i karangatia nei, koia taku e tono nei
  me  haere te mahi o te whare i tenei ra. Ko nga pikau-
  nga e rite ana ma matou ma te hunga tokotoru e noho
  nei, me homai e te Tumuaki; me etehi atu tikanga e tika
  ana kia homai e te Tumuaki, i te puaretanga o te whare i
  tenei ra : A, kei runga pea i te homaitanga o aua putake
  tera e maha nga ra e whiriwhiri aua, ka tae mai hold pea
   etahi o matou, koia nei te take i kore ai ahau e pai kia
   hikitia tenei ra:— Heoi nei aku kupu.

     TAUTOKONA ANA E TE HUNGA TOKORUA, E TE AROA HA-
     EREITI, ME KlINGI POHEPOHE.

     TE TUMUAKI.     E mihi atu ana ahau kia koutou e
   te hunga tokotoru kua tae mai nei ki toku aroaro i tenei
  ra; Heoi kua whakarongo marama atu ahau ki nga kupu
   a Rongo-whitiao, ae, e pena ana ano taku whakaaro, kaore
   ahau e pai kia waiho taua mea hei Ture mo tatou. Kua
   tukua noatia atu nga whakaatu o tenei ra i te 9 o nga ra
   o Oketopa o tenei Tau kua mahue nei, i tukua utu ano o
   ahau he whakamahara i nga ra tata nei, kaore nei ano he
   whakaatu mai ma ratou mo to ratou roanga, kua tae mai
   te whakaatu a Parata te Mapu, he aitua kei aia, heoi kua
   mahara ahau engari tena e kore a ia e tae mai; Waihoki
   e pena ana toku whakaaro e kore ahau e pai kia hiki tenei
   ra kei waiho taua tikanga hei pena ma tatou i nga ra e
   puare ai to tatou whare. Heoi ra ka whakaatu nei ahau
   kia koutou e te hunga kua tae mai nei ki toku aroaro.
     Taku ka whakaatu nei kia koutou ko nga pikaunga e
   waha nei e ahau i roto i nga Tau, me nga ra kua mahue
   nei, He mahara noku e kore ahau e kaha ki te waha i o
;atou tikanga koia ahau i mahara ui, mu whai tangata
marire, a kua huaia nei to koutou  ingoa
marua, hei pane mo nga whakaaro i roto i tenei Kiingi-
tanga kia mohio ai nga Iwi i roto i tenei porotaka me
tenei Kiingitanga, marama tonu ta ratou tuku mai 
ratou whakaaro,  koia  tenei.

  (KO  TE WHARAKURA)     Hei Minita takawaenga ki
nga Pakeha, me era atu tikanga i waenganui i nga Pa-
keha' me nga tangata Maori.

  (KO  TE TIHIRAHI)   Hei Minita mo nga Ture kei
a ia te tikanga ki te whakaatu i nga Ture e mahia ana
e tenei Kiingitanga nga Ture katoa o tenei Kiingitanga,
mana e pupuru.

  ( KO A. RONGOWHITIAO  )  Hei Minita, mo nga
whenua  me  era atu tikanga i raro ia ia, e pa nei ki. te
whenua.


  (KO TE AROA  HAEREITI)   Hei Minita mo nga
Kai-whakawa  e mahi nei i nga hara e pa ana ki\_te tangata


  ( KO PARATA TE  MAPU )  Hei Minita, tiaki i nga
moni  e mahia aua i raro i tenei Kiingitanga, me era atu
 whakaritenga i raro ia ia.

  ( KO AHURIRI)    Hei Minita mo nga mahi a te Iwi,
 me era whakaritenga i raro ia ia.

  ( KO TE  KATIPA )  Hei Minita mo ngu purei e ma-
 hia aua i raro i tenei Kiingitanga, me era atu whakari-
 tenga o nga mea pera i raro ia ia.

  ( KO  KIINGI POHEPOHE)     Hei Minita mo nga
 Raihana e mahia ana i raro i tenei Kiingitanga me ona
 whakaritenga e tukua ana ki a ia.

  ( KO TE POKAITARA TE HIAKAI) Hei Minita mo
 nga Whenua e whakawakia ana i raro i nga tikanga o tenei
 Kiingitanga, me era atu o nga tikanga mo nga whenua e
 whakaritea ana i runga hoki i te hiahia o nga Iwi, nona
 nga whenua.

   ( KO WAATA  TIIPA)   Hei Minita mo nga Takoha e
 mahia ana i raro i tenei Kiingitanga, me ona whakarite-
 nga katoa.

  (KO TUTUA  TE NGAKAU)   He Minita ia i waenga-
 nui ra maua ko Tawhiao.

   Heoi koia tenei nga mea i whakaarohia ai e ahau ki a
 whakina atu e auau kia koutou. Heoi ko tetehi o aku
 mahara kei roto ano i ahau, ka mutu iho nei taku korero.
   Ma  taku hoa  e panui atu te tikanga o nga mahi
 ma koutou i runga i ta koutou e tono nei.

17 17

▲back to top
  

Tawhiao
 Waipounamu




Aotearoa.


  TIHIRAHI TUHONIA.   E tu ake ana ahau: Kia ora Te Tumu-
aki.  No runga ano i ta tikanga o nga kupu e korerotia mai nei taku
tautoko, he tika tonu no te putanga mai o taua reo, o mea ana hoki
taua reo; - Kia tukua tetehi o nga Minita, kia haere ki o tatou taki-
wa haere ai. porotaka noa; ki te Kauhau haere i to tatou Rongopai.
Taku  tonu, ko Rongowhitiao to Minita e haere ki te whakaatu i tenei
Rongopai, e tino tika ana ko ia tonu e haere, ko taku tona.
  A. RONGOWHITIAO  TE PUNI. Kia ora te Tumuaki. — To mea
i tu ake ai ahau, he whakamoemiti naku ki nga take a Te Tumuaki
kua panuitia mai nei. Kua kite tonu ake ahau ae, me tuku tetehi o
nga Minita kia haere ki te kawe haere i tenei Rongopai ki nga takiwa
katoa i roto i te Porotaka Nama tahi. He mea naku me whakarapo-
poto katoa nga tikanga ma ia Minita, kia marama ai tana haere
Engari taku i kite ai o nga Minita hei haere, ko te Minita takiwa,
me  te Minita mo te taha Pakeha. Mehemea  i tika ki ahau taua
pikaunga, kua ki tonu ake au i naianei, ko ahau tonu e haere; ko
tenei e kore ahau e kaha ki te whakaae i te kupu a tetehi o nga Mini-
ta  e kii nei ko  ahau  e haere.  Otira, ko taku tenei i kite ai o nga
Minita mo te haere, ko te Minita takiwa. Me whakarapopoto  nga
tikanga ma taua Minita, kia marama  tonu ai tana titiro iho ki nga
mea hei haringa mana, kia tika ai taua haere i runga i nga kupu i
tukua  atu ai ia i waenganui i a tatou; i nga mea ano hoki i whakata-
kotoria i roto i tenei Whare. Mehemea ka tupono ko ahau e haere,
ka penei ano taku korero ; me whakatakoto rawa aua kupu ka homai
ai ki ahau hei titiro iho maku, kei titi ko ahau i runga i aku huarahi
pohehe, ko taku tenei.
  WAATA   TUPA.   Kia ora. Te Tumuaki — Taku tonu i tu ake ai
 he tautoko i te kupu haere o tenei Minita, kia haere ki te kawe haere
i tenei Rongopai. Otira, ko tetahi waahi o taku kupu, e penei ana
 ahau ko tenei Minita ka tukua noi, me puta rawa utu tenei Minita ki
 waho i te Porotaka Nama-tahi nei Taku pai ake kia puta atu taua
Minita ki era atu takiwa, tera pea kei te noho pohehe nga Iwi o wa-
 ho ; a kei runga pea i te putanga atu o taua Minita ko reira ratou
marama  ai.  Kaati, kei te tautoko ahau i te kupu haere o tenei Mini-
ta.  E tika tonu ana nga kupu a Arekatera Rongowhitiao e korero nei,
 e tautoko ana ahau.
  TE  AROA  HAEREITI.  Kia ora Te Tumuaki. Ko te take i tu
 ake ai, he whakamoemiti tonu atu ki nga take kua whakamaramatia
 mai nei. He tautoko tonu i tenei kupa e kiia nei, me haere tetehi o
 enei Minita, ki te kawe i nga Tikanga e mahia ana e tenei Whare, ki
nga takiwa katoa, i runga i te Rongopai o Tawhiao. Tetehi oku wha-
kaaro, he hiahia noku mehemea  ka tika. He mea ako naku, kia
haere a te Maahutu, hei hoa mo taua Minita ka tukua nei ki te kawe
i tenei Rongopai, mehemea ra ka maramatia kia haere   Koia nei
taku.
  KIINGI POHEPOHE.    He tautoko anahe te mea nui i tu ake ai,
me haere te Minita, nga Minita ranei, ki te Kauhau haere i te Rongo-
pai. Engari taihoa ahau e tohu tangata, ara e whakahua i taku Mi-
nita hei kawe i taua Rongopai.
  TIHIRAHI TUHONIA.   Tenei tuunga ake oku, kua whakaaro
ahau i naianei, mehemea ki te tukua kia kotahi te Minita e haere ki
te kawe i tenei Rongopai me ona whakaritenga, kia pau te tau e haere
ana ka tae mai  ki a tatou. Koia au i whakaaro ai, ko nga Minita,
ano e noho  mi hei kawe i tenei Rongopai me tenei Haina, Taku
Ngatiraukawa Tauranga
Hauraki 
Waikato
Marokopa Ngatimaniapoto 


                               A. RONGOWHITIAO TE PUNI
                            WAATA TIIPA
                                TE AROA HAEREITI ME
                                  KIINGI POHEHE:.

                   





  KO  tenei "KAWENATA"       Kua huaina nei tona
ingoa, ko te Kawenata o te whakapumautanga o ngaa Tu-
 re, i mahia i raro i te Rangatiratanga o nga Iwi Maori
 o Aotea-roa me te Wai-Pounamu.

   KO tenei " KAWENATA  " He  mea whakaputa atu i
 raro i te Hiiri Nui o Tawhiao, Potatau te Wherowhero. He
 mea whakaae e toua Runanga, hei Kawenata mau tonu mo
 nga Iwi Maori, o tenei whakatupuranga me era atu whaka-
 tupuranga Maori, e puta ake i muri i a ratou.
   KO tenei " KAWENATA   "  E kore e takahi inga ku-
 pu tohutohu me nga kupu atawhai a " Wikitoria te K uiui,
 mo nga Iwi Maori, i roto i te Tiriti-o-Waitangi, i to Tau
 1840.

 TUATAHI:—   ( Ko nga Iwi Maori ) " toua tikanga. He
           tangata maori i runga i o ratou Motu i Aotearoa
          me to Wai-pounamu.
 TUARUA   :—( Ko Aotearoa me te Wai-Pounamu ) " tona
          tikanga. Ko nga Motu e rua nei, he wheunu
          no nga Tupuna o te Maori, ehara i te whenua
           Raupatu, Hoko ranei, ki etahi ata Iwi o te Ao,
          Engari he whenua tonu no ratou tuku iho ana
           ki o ratou whakatupuranga i muri i a ratou.
 TUATORU  :— (Ko te Mana) " toua tikanga. He Mana
          Maori Motuhake i runga i to ratou whenua, i te
          whenua  o ratou Tupuna. I te mea ko  tenei
           whenua, he mea kite tuatahi e nga Tupuna o te
          Maori, kaore he Iwi ke, e noho ana i runga i te
           whenua, heoi tau tonu iho to ratou " MANA " ki
           to ratou whenua.

18 18

▲back to top
  TUAWHA      (Ko to Ture) " tona tikanga. He Ture ma-
            ori motuhake, i runga i o ratou tikanga Maori
            e tau ai te pai, i waenganui i a ratou mo ra-
           tou, me  o  ratou whakatupuranga i muri i
             a  ratou.

    KO  to PANE tenei, mo taua KAWENATA, taihoa marire nga
  whakamaramatanga  e ata hanga. He mea atu kia koutou, mehemea
  ka kitea mai e koutou te ahua kino, me unu ki waho nga mea e kino
  ana, ma  koutou e whakauru mai etahi i a koutou i pai ai.
    TIHIRAHI  TUHONIA.   Kaore rawa ahau e kite atu i tetehi maku
  o nga mea e panuitia maina hei unuhanga maku ki waho, kua tino
  marama  atu i taku ngakau nga take e wha, e korerotia maina, he
  whakaaro naku mo ena take e wha, ko nga taonga tonu tena o tenei
  whare,  e kore ahau e pai, ki a haria katoatia nga taonga o tenei
  wharo ki waho. Engari ki taku mo penei, Ki a kotahi o ena take e
  hari ki waho ki a toru e waiho,  ki a rua ranei e hari, ki a rua e
  waiho, mehemea  ka riro katoa nga tako o wha nei, kei whea ino to
  wharo,  koia noi toku whakaaro, kaore ahau e pai ki a tukua katoatia
  enei take, engari ki a toru e Pupuru, ki a kotahi e tuku.
    A. RONGOWHITIAO.   KIA Ora te Kiingi me te Tumuaki e no-
  ho maina korua,  kia ora hoki tatou e nga Minita e noho noi i roto
  i tenei wharo. Te mea i tu ake ai ahau, ho whakamoemiti naku ki
  to marama o te Tumuaki ki te ata whiriwhiri marire i nga kupu mo tu
  KAWENATA,    kua panuitia mai nei tona whakamaramatanga, tena
  koe e te Tumuaki, Taku kupu i tu ake ai ahau ki runga, he whaka-
  pai naku ki enei take e wha, koia nei toku whakaaro i korero ai ahau
  i tera atu rangi, ki a whakarapopototia katoatia nga tikanga, hei ha-
  ri ma enei Minita, ki nga wahi katoa, e kore ahau e pai ki a wai-
  ho tetehi o «nei putake, engari me tuku katua ki a kaore, mehemea
  ka waiho tetehi o enei putake, akuanei ka pataia e nga Iwi o waho
  nga tikanga o nga putake i mahue, me pewhea te whakamarama a
  nga  Minita, i te mea kua oti ia tatou te whiriwhiri, ki a tukua nga
  Minita ki te kauhau haere i tenei Rongopai. Koia ahau i whakaaro
  ai e kore rawa e pai ki a mahue tetehi o enei putake, engari me tuku
  katoa ki a haere, ki a marama ai nga Minita kawe i taua Rongopai,
  ko toku whakaaro tenei.

  TAU tokona ana e WAATA TIIPA, e te AROA HAEREITI,
  mo  KIINGI  POHEPOHE,   whakaaetia ana te korero a Rongo-
  whitiao, kia tukua nga PUTAKE  e WHA,   ki a haere:— KIA
  marama ai te kauwhau i te RONGOPAI.


                                      Taite, Aperira 21.
                 Ka Puare to Whare i te 10 karaka.

   No  tenei ra ka tae mai tetehi o nga Minita a Te Wharakura.
  TE TUMUAKI.   Tenei kua tae mai te pukapuka whakaatu a Timu-
  ha Taiwhakaea i tetehi raruraru kua pa ki a Ngatitamatera kia Nga-
  titokanui me Ngatikoi, kei te takiwa ti Hauraki. (2.) Kua tae mai
  te Reta a Ngaiterangi, timata i te Rereatukahia tae noa ki Rangiwa-
  ea.  He Inoi mo tetehi moni o te Wharo, kia wehea e ahau ki roto i
  taku ringa ma ratou kia £20 pauna. (3.) Kua tata nga ra e Hui ai
  nga Iwi ki tenei Marae. He mea naku, kia hanga nga tikanga mo
  nga Raihana, i te mea kei konei e noho ana te Minita o nga Raihaua.
  kia marama ai nga tangata e hiahia ana ki te whakatu i a ratou mea
  i kite ai, hei Painga mo ratou ; i te mea ko nga Raihana o tu ana i
  naianei kei raro i te mana o Tutua te Ngakau, i tenei ra kua whaka-
  whitia taua mana i runga ia ia. Ko te Mana mo nga Raihana inai-
  anei kei a Kiingi Pohepohe. Heoi nei aku putake hei whiriwhiri ma
  tatou.


         KA PANUITIA ATU NEI AUA PUKAPUKA,
      TE  WHARAKURA.      Taku mo  te take tuatahi, E penei ana
  ahau, kua tata nga ra o Mei e hui mai ai ratou, tera ano e mohiotia te
  take o to ratou raruraru, he hiahia noku ki tenei take, me nuku utu,
  kia rupeke katoa mai tatou ki konei ka whakariterite ai i taua raruraru,
  ko taku tena. Mo  te take 2 tuarua. E whakaae  ana au ki te Inoi
  mai a Ngaiterangi, me tuku taua moni ki a ratou; no te mea ko nga
  Iwi ano tena na ratou taua moni, koia toku take whakaae. He mate
  hoki no ratou koia ratou i tono ai, e tika ana kia whakaaetia. Mo
  te take tua 3. Taihoa au e korero mo tenei. Heoi nei taku.
    A. RONGOWHITIAO.   Kia ora Te Tumuaki. Taku mo te putake
  tutahi;—  He  raruraru tena kua pa ki te Koroni, e kore ahau e pai
  kia waiho taua mea kia roa kowai ka mohio ki te pai, titiro hoki kua
  mau  ki te ( Pu ) nga tangata, he tino raruraru tena. Koia ahau
  ka ki ake nei, me tuku tonu tetehi o nga Minita kia haere ki te titiro
  i taua raruraru, e kore rawa e pai kia waiho taua mea hei raruraru
  mo  to tatou Koroni; Mo te take ( 2 ) E tautoko ana ahau i te kupu a
  Te Wharakura, me tuku  taua moni i runga i te inoi a Ngaiterangi,
  Engari mehemea kua tukua ano he moni ki taua Iwi i mua ake i
  tenei:—  E ngari tena kua mea ahau me  ata titiro marire te Whare,
  kaua taua mea e waiho hei Ture, engari me ata titiro rawa taua ahua
  kei waiho hoki taua moa hei mate mo te Karoni. Mo to take ( 3 )
 Engari tena me whakariterite rawa tenei i tenei nohoanga o tatou
 me whakaoti tonu iho i naianei, i mua i nga ra o tenei Huinga. E
 whai manu noa atu ana tatou ki to whakatau utu mo aua Raihana.
  WAATA   TUPA.   Kia ora To Tumuaki. E tautoko ana ahau i to
korero-a Rongowhitiao he mahara tonu noku, ko tetehi putake nui
rawa tenei, ko tenei raruraru e kore rawa e hoki iho ki te iti. Heoi
ano i rua ai taku korero na te mamao rawa o taua waahi. Mehemea
i te Aroha nei kua kii ahau, ko ahau tonu e haere ki taua raruraru;
 kati mo tuku pukapuka, pea hoi whakamarama i a ratou, i tetehi
taha mo tetehi taha, e tino mohio tonu ana ahau ki te kaha o taua ra-
ruraru, kua rongo ake nei hoki tatou ki nga kupu o te pukapuka kua
panuitia mai nei. Na te mamao rawa te ki tonu ake ai ahau ko ahau
tonu e haere apopo. Heoi kei te whiriwhiri a te Whare te tikanga.
Mo  te taku (2). He nui ano aku korero mo tenei take ; kati i runga i
i to mea kua kiia me tuku, heoi ano e pena ano taku me tuku, atu
tana moni e Te Tumuaki. Mo te take (3). He tautoko i te kupu a
Rongowhitiao, ka whai kaha noa atu tatou ki te whakatau i nga utu
mo aua Raihana, i a tatou o noho nei.
   

 Ngaiterangi.
  
ki to koutou kaha ki te ata whiriwhiri marire i nga tikanga mo nga
Putake i hoatu nei e ahau kia tirotirohia e koutou. E tino ora ana
taku ngakau ki ta koutou whiriwhiri mo te putake tuatahi, e tau mai
nua hoki tena putake hei mea whakapouri ki toku aroaro, ki te aroaro
ano hoki o  tenei RUNANGA    me ana Ture. Kia pewhea  ranei te
roa o to tatou whakaakoranga ki nga tikanga, e takoto pai ai he ma-
ramatanga, ki waenganui i o tatou takiwa. Kua tino kite iho nei
tatou i nga tangata o roto i tenei Whare e tu nei, nga tangata whaka-
takoto tikanga o tenei Kiingitanga, kua rereke tenei mahi a ratou,
kua mau hoki ki te pu— Koia nei te take o toku pouri ki tenei raru-
raru.  Mo pewhea  ranei te ako ki a tatou e pai ai te noho a nga ta-
ngata o tenei Whare, e tika ai te hanga i nga tikanga e takoto mara-
ma ai i waenganui i a tatou' me te taha hoki ki nga Iwi Pakeha, Koia
ahau ka whakaau atu nei ki ta koutou whiriwhiringa, me tuku a
Waata Tiipi kia haere ki Hauraki ki te titiro i taua raruraru, mote
tako tuarua (2) kua oti ta koutou whiriwhiringa kia tukua taua moni.
Heoi he whakaatu hoki tenei i toku whakaaro, kua puta toku wha-
kaaro ki te pupuru i taua moai. Ko te putake, kaore ano i tae mai
te moni, i tukua e ahau kiu to Hua, ratou ko tana whanau; Ko taua
moni o £56 00:—  Koia te take o toku whakaaro kia purutia nga
moni e tonoa mai ana ki ahau i roto i nga ra o tenei marama, he ma-
hara noku kua tata tonu ki te 2 o nga ra o Mei, ko taua ra hoki
whakaaturia ai nga moni, kei roto i toku Ringaringa. Heoi i te mea
kua riro atu ia koutou te tikanga o nga mea katoa i toku aroaro,
Ka  whakaaturia atu e ahau kia  Ngaiterangi i tenei ra, kua wha-
kaaetia ta ratou moni. Mo te take tuatoru (3) ma koutou tena e
whiriwhiri:  Ko  koutou hoki te hunga  whiriwhiri i mua i toku
aroaro, ka whakatakoto mai ai ki ahau.
        Hikitia aua te Whare  mo te 2, o nga Haora.



                    APERIRA  HATAREI 2. P. M.
  RONGOWHITIAO    TE PUNI.  Kua oti ta matou whiriwhiringa
ko oku hoa Minita, mo tetehi o nga putake kaore nei ano i ata tatu
Ara, mo te Raihana: — Heoi i runga i ta matou whiriwhiringa mo
taua putake, ka whakaaturia atu nei ki te aroaro o te Tumuaki.
  Ko  te utu mo te Raihana o te Toa nui, ara mo te Toa e riro katoa
ana nga taonga katoa ia ia. ko te utu o tena Toa ki tenei waahi tu ai
o £2 11 O, Ki nga takiwa o waho i Maungakawa nei e £2 1 0.
  Ko  te utu mo to Ruihana o te Teepu Piriote £3 3 0. Ko te utu
mo te Raihana Reihi Hoiho £110
  Ko  ta matou whiriwhiringa tenei, a whakaaetia ana e matou i
 runga i te mana o Tawhiao me ana Ture.

19 19

▲back to top
      PANUITIA NA NGA TURE

               MA       TE     MINITA
 O NGA WHENUA, O NGA KAIWHAKAWA

      HAEA,  O NGA RAIHANA-
   A. RONGOWHITIAO  TE PUNI, Tena koe e te Tu-
 muaki me oku hoa kaa hui mai nei tatou i tenei ra, ki
 konei, a kua rongo nei tatou i te putake i karangatia ai
 tatou itenei ra: Heoi kei te tino whakamoemiti taku
 ngakau ki nga take a te Tumuaki e korero mai nei ki a
 tatou; ( Kia ora tonu te Tumuaki.) Kei te whakamoe-
 miti toku ngakau i runga i to kaha ki to whakahaere i
 nga tikanga mo tatou, mo te tangata, me te whenua, ko te
 Atua hei whakakaha ia koe, ia matou hoki e noho nei i
 mua i tou aroaro; i roto hoki i te Kauhanganui o te Iwi
 Maori o Aotearoa.  Tenei to mea i tu ake ai ahau mote 
 pikaunga, kua homai nei maku e waha, (ae) ka whaka-
 waha e ahau tenei pikaunga ki toku tuara, hei waha atu
 maku ki toku kainga. He. kupu atu naku ko aua mea
 katoa me  Perehi ka homai  ai kia matou, ki te oti te 
 Perehi ko  toku ra ano tena e hoki atu ai ki toku kainga,
 Kia ora te Tumuaki.                              !
   TE AROA   HAEREITI,   Tena koe e te Tumuaki, korua 
 ko to hoa, he whakamoemiti tonu taku i tu ako ai ahau ki 
 enei tikanga katoa, kua whakatakotoria mai nei ki o matou
 aroaro, ki o te hunga tokotoru e noho atu nei, ko temea i
 tu ake ai ahau he tautoko naku i te korero a Rongowhitiao '•
 e ki nei me Perehi katoa aua mea ka tuku mai ai kia
 matou, kia marama ai matou  ki te hurihuri, ki te ata
 
 Tena korua e tiaki nei i te maramatanga.           I
   KIINGI   POHEPOHE,   Tena koe e te Tumuaki, kaore
 e rereke tetehi korero maku i enei korero kua korerotia
 ake nei e aku hoa, no te mea kei te marama tonu mai ia '
 korua nga tikanga, na to matou rongo atu hoki i te pai:
 o nga mea kua oti mai ia korua, i tono atu ai kia Perehi-
 tia hei titiro ma matou kia kau-papa ai ki roto i o matou
 ngakau :—  ( Kia ora te Tumuaki, me te Hekeretari.)
   TUMUAKI :—   E whakarongo ko» aua au ki a kou-
tou korero, ko toku hiahia hoki tena kia whai tangata hei
 pupuru i nga tikanga katea o to tatou Runanga, o to
 te Iwi Maori. Heoi i runga i taku whakarongo atu kia
 koutou korero tae tonu mai te maramatanga ki roto i toku
 ngakau, e whakarongo atu nei ahau i tenei ra : Kua ma-
 naakitia e koutou nga pikaunga i hoa atu nei e ahau kia
 koutou hoi wahanga ma tatou i te tikanga i te Iwi tae noa
 Ki o  tatou whenua.   Heoi ra he hiahia ano toku kia
 korero atu kia koutou i enei kua panuitia atu nei, ara he
 whakaaro  noku kia kimihia e tatou tetehi tikanga pai i
 waenganui i nga Maori, me nga Pakeha, kia hanga e tatou
 etehi tikanga kia oti tonu iho ia tatou e noho  noi, kia
 hanga  peneitia i te ( Pire ) te ahua, e tata ana hoki nga ra
 o Mei, ka kokiri atu ai taua pire ki waenganui i nga Mata-
 riki me nga Manukura, ko taku whakaaro tena,

   Ka  nukuhia te Whare mo apopo. Tekau o nga haora.
                   APERIRA   17   10, A. M.
                KA  puare te whare i to 10, o nga haora.

   I TENEI RA KA TAE MAI TOKORUA NGA MINITA-
          KO TE TIHIRAHI, ME WAATA TIPA.


                              ———
    TE TUMUAKI.—    TAKU KOKEKO ATU KIA KOUTOU, i te mea kua kite



           TE   TUMUAKI.


  A. RONGOWHITIAO:   —  ( Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.)
Taku ka korero ako nei, he marama no toku whakaaro atu ki nga
korero a te Tumuaki e mea nei kia hanga tonutia e tatou etehi tika-
nga, kia oti ia tatou e noho noi. Koia ahau ka whakaatu ake nei i
toku hiahia :— E hiahia ana ahau  kia mahia  e tenei Whare,  ko
tatou mamae, i te mea e tutata tonu ana enei kia tatou, e hara hoki i
to mea ko te Kiingi anahe, me te Tumuaki; nga mea e mamae ana i


  WAATA   TUPA  :—  (Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.) E tika
tonu ana nga whai kupu a te Tumuaki, Heoi kua mahara ahau i mai-
anei me pera tonu i te kupu a te Tumuaki, e mea nei me hanga ki to
Pukapuka, he tika tonu tenei ki taku whakaaro; mana e hanga ho
Pire kia mama ai ta tatou tirotiro, te mea ranei e paingia e tatou;
te mea  ranei e kinongia.  Mo  ta Arekatera, e korero ake nei me
pera ano, me hanga Pire katoa tatou ka tangotango ai.
  TE  AROA  HAEREITI:—  (Kia ora te Kiingi, me te Tumuaki.)
Kua  kite ake toku ngakau kua marama ta tatou mahi, i na hoki kua
mahia mai ki nga pukapuka, heoi ano ma tatou he unu he hoatu, pai
tonu tenei ki toku whakaaro, koia ahau ka tu ake nei, e tautoko aua
ahau.
  TIHIRAHI  TUHONIA.—    Kia ora Te Kiingi me Te Tumuaki.
Kaoro e rereke ta tatou korero, e tuake ana ahau he whakamarama
kia  tatou, kaore kau  o tatou taute ki tenei mea e whiriwhiri noi
tatou, i te mea ko Te Tumuaki tena, me Te Kiingi hoki e noho nei.
mo  tatou hoki me nga Minita, koia toku whakaaro ake, Kaore rawa i
roa to kimihanga o a tatou kupu, mutu tonu i a tatou e noho nei.
  TE  TUMUAKI.    Heoi, kua marama ta tatou kupu; me nuku to
tatou Whare kia hangaa  he kupu ma  tatou, kia whakatakotoria ngu
putake kia marama ai ta tatou hurihuri.
          Nukuhia  ana te Wharo mu te 2 p. m,

   TE PUARETANGA O TE WHARE I TE 2 O NGA HAORA.
 TE TUMUAKI.    Ka panuitia atu nei nga putake i whakaarohia ai e
 ahau hei titiro mai ma koutou. Ara, me tuku tetehi Minita o roto i
 enei Minita ki te Kauhau haere i te Rongopai o tenei Kiingitanga ki
 nga takiwa katoa i roto i te Porotaka Nama-tahi, e huaina nei
KO NGA  IWI OTENEI KOTAHITANGA,   ME TENEI KIINGI-
 TANGA   ; me  te tuhera ano nga Matapihi i whakatuheratia nei e
 Tawhiao.
                    KOIA  TENEI,


              (1.) Ko taua Minita hei whakamarama i nga tikanga
                  e mahia ana e tenei Kiingitanga.
               (2.) Hei here i te tangata, i nga tangata ranei; ho
                 here hoki i te whenua, i nga whenua ranei.
              (3.) Hei whakaatu i nga tikanga e takoto marama ui
                 i waenganui i nga taha e rua, Pakeha Maori.
               (4.) Hei whakaatu i te hiahia o nga tangata e tono
                 ana kia whakamaramatia o ratou hiahia.
       Otira i runga i toku tino whakaaro, kia kaua taua Minita ka
     tonoa nei kia haere ki te Kauhau, e taka ke atu tana whakahaere
     i runga i nga take i oti i roto i tenei Whare. a, i whakahaua ai

20 20

▲back to top
TE PAKI O MATARIKI
MAUNGAKAWA CAMBRIDGE WAIKATO, N.Z.    RAHOROI, HUNE 2, 1894
TE PAKI O MATARIKI


   KA  TAKOTO TENEI PAKI MO  AKE, AKE  TONU ATU.
      MAUNGAKAWA,   HUNE  2. 1894.
    TE MANA MAORI MOTUHAKE.
                                          o
      AOTEAROA ME TE WAIPOUNAMU.

  NGA  WHAI KORERO A TAWHIAO   I TE 21
    O NGA  RA O MEI, 1894. PAI ANA IA
    KI TE WHAPUAKI I ENEI KORERO.
   TAKO KUPU  ake kia rongo tonu mai
  koutou  katoa.— He kupu  ake naku,
  kia ora te Tumuaki ratou ko ona hoa :
   ma te Atua tonu koutou e tiaki, mana
  tonu  te kupu e  whakatika. E  nga
  Matariki e nga Manukura, e nga Wha-
  kamarumaru  e te Iwi nui tonu, katoa
   katoa katoa, ma te Atua  tonu tatou
   katoa e tiaki.
    He  kupu ake naku kia ata whakaro-
   ngo tonu mai koutou ki tenei korero
  ake aku.  He  kupu naku mo  Tu-
   tangatakino, me noho ia i konei me
  ana Wahine, me au hoki; ka noho au
  i konei me aka Wahine, me aka Ta-
  mariki : me Mahuta raua ko Te Whe-
   rowhero, ka riro mai i a au ki konei,
   kaore au e pai kia waiho hei ngare-
  ngare-nga.  He  kupu ake naku mo
   Iriwhata, mo Atutahi, me haere mai
  ki konei noho ai, me a raua Wahine.
   Ko ahau ka noho i konei, koinei taku
.  'KAINGA' hei nohoanga moku, mo ma-
  tou ko aku 'Tamariki, mo aku Moko-
  puna.   He  pai ano tetehi mo haere
   mai ki konei, kei konei ano tetehi, mo
  haere mai ki konei. He kupu  naku
   mo Te Tihirahi, mu To Ami, mu haere
   mui ki konei me a raua Wahine. Ko
   alum ka noho  i konei, ko aku Tama-
  riki kaore e mahue atu i a au, me aku
  Mokopuna  ka poto mai i a au ki konei.
   Ko tetehi tangata e mea ana au, ko Te
   Wharakura raua ko tana Tamaiti, me
  ana Mokopuna, ko ahau ko konei au
   Mehemea  kei Hukanui etehi, tetehi
   ranei, me haere mai ki konei;—Hu
   aha hoki kei konei, ko te 'PU' nei
  hoki tenei, puta puta puta. "Kei  to
  Pu,  kei te Hiahia, kei te Koronga"
   koia tenei, puta noa pena, puta noa
  ki a Ngatiraukawa, puta puta puta.
     He mea naku, kia tata au o tatou ki
  konei, he mamao rawa hoki te haere-
  nga mai o enei i nga waahi tawhiti, ka
  waiho  noa iho to tatou 'WHARE' kia
   tuhera noa iho, kia titiro atu ai tatou
  ki te mahi a nga tamariki e mahi mai-
  na, ma tena hoki ka tika ai nga mahi
  e mahia ana. He  mea ake naku, ki
  enei taima i mahue ake nei, tae noa
  mai ki tenei taima, koi nei taku— Te-
  tehi 'MEI PAI' te ata takoto o nga tika-
  nga, me te ata takoto o nga mahi, me
 te atu takoto o nga reo koia, ahau i ki
 ai;  Kia kaha, kia kaha, kia kaha !
 Kia maia, kia maia, kia maia ! E ko-
 rero ana tenei i mua tonu, kua huri ki
 tetehi whaitua heoi ano, kaore e ngaro
 te tikanga, ki te huri ki tua, heoi ano
 haere i to haere ; e ngari ki to haere
 kia pai te haere, kaore hoki o ngaro te
 ingoa ki te pai, kaore e ngaro ki te tika,
 ka rangona ano te pai, ka rangona ano
 te tika. Koia taku kupu e kopikopiko
 ake nei, mo te 'KAHA mo te MAIA,'
 Ki te whakahaere kia maia ki te wha-
 kahaere, ho mea ake naku— "Ka oki-
 oki i te tuatahi, kei muri atu ka wha-.
 kamatauria koe, kia pai te whakata-
 koto i te kupu, koi mea te whakaaro
 ka tika. "Kia whia koia?" Kia!
 2 3 4 5 6 kei tae kapa-kapa, koia au i
ki ai nana  tonu.  Kia kaha, kia ka-
 ha, kia kaha:   Kia maia, kia maia,
 kia maia.
            Heoi ano aku kupu.

          NA TAWHIAO
   Heorkei to noho tonu te huihui Hui-
hui o Matariki, me o ratou Manukura,
 hui tahi ki nga Whakamarumaru, me
nga Minita, i whakatuturia hei pupuru
i nga tikanga e tau ai he pai ki nga Iwi
Maori, me  a ratou tikanga, me ta ratou
whakatakoto i nga Ture e noho pai ai
ratou.  I hiahia ai ahau ki te whakaa-
 tu i enei korero, tena pea  koutou
e nga Iwi, kei to whakaaro mai. Pe-
whea  ra nga korero a Tawhiao ia ia o
noho mai nei i te Kauhanganui ? koia
ra tenei: — Kua tukua atu 
Pepa o te 25 o nga ra nei, koia nei e-
tahi
   Tenei hoki tetehi korero a Tawhiao
ka whakaaturia atu nei kia koutou, E
nga Iwi e nga Hapu e nga Reo e nga
 Huihuinga tangata e noho mai nei kou-
tou i Aotearoa me te Waipounamu, whi-
ti atu i ngu Moutere—    Kua  korero!
ruai a Tawhiao ki a haere atu ahau ki to
whakaatu kite Ao katoa, i ana kupu me-
a ake  nei korerotia atu. Otira e nga
Iwi enga Hapu u nga Rangatira e nga
tangata  titiro hoki i onoi korero; ki a
marama  ano ta koutou whakaaro iho
ki aua korero, ehara, i te mea ko aua
korero a Tawhiao, e ahu ana ki  nga
Iwi ki nga Hapu ranei, ki te whenua
ki nga whenua  ranei (kaore) engari
e ahu ana ki te kotahi o Te mahau
ko Kerei Kaihau nei tetehi ona Ingoa
koia tenei:——"  I tuhia e Tawhiao te
tehi rota ki u Kerei kaihau ko te Mahau
nei tetehi ona ingoa :— He tono atu i
te  o te kaumatua ia ia e takoto
ana me tetehi o nga HIIRI, he mea
hanga hou, i hanga hei hiiri mo Tawhi-
ao.  I maharatia ai he mea hanga hou
taua hiiri, kaore  tena hiiri i kitea  i
mua iho, a no muri mai i te 25 o nga
ra o Hurae 1893 ka kitea kua oti tetehi
hiiri pena te ahua, maharatia ana taua
hiiri he mea mahi pokanoa te mahinga
 he mea rongo ki nga tikanga i whaka-
  takotoria, i roto i te Kauhanganui o Ao
  tearoa, i te 9 o nga, ra o Mei 1893 e
 mauna, i te rarangi Ture i tukua atu i
  te; 25 o nga ra o Hurae ka mahue, nei
 

    " Me hanga tonu ki te ahua o Tawhi-
  ao te hiiri, me penei te ingoa o waho
  KO TE KIINGI O AOTEAROA ara KO TE HIIRI
  WHAI MANA O TE   KIINGITANGA O AOTEAROA
, A kiia ana taua hiiri e te huihui o Ma-
  tariki mo o ratou Manukura ara e te
  Runanga  o te Iwi Maori, kia kotahi
  tonu te hiiri pena te ahua ki roto i te
 Kauhanganui o Aotearoa me te Waipo-
 unamu takoto ai, hei whakamana mo
 nga mahi e mahia ana e te Runanga Ma-
  ori' a no roto i nga ra o tenei Tau, ka
  kitea kua oti tetehi hiiri pena te ahua
  me enei kua korerotia ake nei: — Ko-
  ia i maharatia ai he mea mahi pokanoa
  te mahinga o taua hiiri, kihai nei i tu-
 kua atu i roto i te kauhanganui o Aote-
  aroa e Tu nei, koia nei te take i tuhia
 atu ai e Tawhiao tana reta kia Kerei
 kaihau, mo  aua hiiri ki a whakahokia
 mai  ki a ia;—Koia tenei taua reta.

             Maungakawa.
                     Mei ,7 1394.
   Ki a te Mahau.
          Tena koutou katoa.
 

                    NA TAWHIAO.




               Taurewarewa.
                   MEI 8 1894.

   Ki a Kiingi Tawhiao.
         E TE ARIKI ATAWHAI TOHU-
 ngia matou.  Tenei tau reta tono mai mo te
 HIIRI o te Kaumatua nei, mo te HIIRI hold
 i mahia nei e te Kura raua ko te Atairehia, hei
 tuki ano mu a ratou nei mahinga, i runga i te
 Mana  Maori Motuhake, me  te Kiingitanga
 Motuhake.   Heoi ra e* te Ariki, kua kite iho
 nei au i te-nunui rawa o kupu; i ki mai nei,
 ekore koe e kimi tikanga,— Ara kupu mo te
 Hiiri e ahei ai te whakaroa, engari me hoatu
 tonu ki a Te Kamanomano, ki te kore e hoatu
 ka whakamana-koretia  e koe taua Hiiri nei.
 Na, e Pa e te Ariki Atawhai! Mohio tonu iho
 to pononga e hara i a koe tenei reta, me enei
 kupu.  He aha koa e te Ariki, na te tangata
 tenei mahi, he aha koa, ka utua atu e to pono-
 nga ki a koe, taku utu atu e penei ana.— "Ko
 te take i purutia ai i to tono, he titiro na ma-
 tou ki te rereke o nga Ture me nga mahi o Te
 Kauhanganui, tino kite matou e tino piri ana
 ki te Mana Kuini." Koi nei te take i purutia
 ai, e tatari atu ana i te wa e rite ai ki tau i
 mohio ai, ki reira rano te ra e tae atu ai o po-
 nonga ki  aroaro, menga mahinga katoa.
         
  Koi nei tonu te take i purutia ai, mei ki tonu nani
  koe me haere atu te Iwi katoa, ko te ra ano
  tenei o te tataringa e oti ai tenei tikanga, kihai
 rawa i noho kua haere tonu atu o mokai. Me-
  hemea to tono mai nei, hei Hiiri mo nga Ture
  i tukua mai i 'Te Paki o Matariki' nei, kia ro-'
 ngo mai koe: na te Waputana aua Ture nei;
  he aha ianei te pai kia hoatu ? Mehemea na
  te tangata tenei homaitanga i enei kupu, me
  to ingoa i taua reta nei, ka utua e au ki a koe.
  Me waiho Te Kiingitanga i raro, kia pai ai te
 whakapiri ki nga Ture a te Waputana raua ko
 te Kuini, kei maumau pupuru noa o pononga
 kua whakaaetia e koe nga tikanga kuare o Te
  Kauhanganui, e wehi atu nei matou au pono-
 nga,  mehemea ra nau,ko tenei kaore au e
  mohio nau  tenei tono. Koia tenei, kaore e
  hoatu nga Hiiri nei, engari mehemea nau ake
 te tono,  ka tae tonu atu au ki te kawe atu
 i te Hiiri nei.—Ara matou, kia mohio tahi hoki
 matou ki nga tikanga, me nga mahi hei mahi
 manga Hiiri nei Mehemea ko ta matou e mahi
 nei, heoi ano: me he mea ko enei i tukua iho
 nei, kore rawa atu matou e pai. Heoi ano.
                    Ka to Mokai,
                    NA MAHAU.
   I te taenga mai o te reta kia Tawhiao,
 me te Hiiri hoki o Potatau; a ko tete-
 hi o nga Hiiri, kaore rawa i homai,
 katahi ka utua atu e Tawhiao taua reta
 a Mahau.  Koia tenei—

          MAUNGAKAWA.
                       MEI  11st, 1894.
   Ki a Te Mahau,
         Tena koe.-
 KIA  rongo mai koe .  "Ka tukua o
 ahau a Te Paki o Matariki ki to Ao katoa hae-
 re ai, ki te whakaatu i— Kua kiia e ahau tu
 Hiiri i a koe na, he Hiiri mana-kore, me tou
 reo he reo mana-kore, e hara i a au au mahi"
 Kaua  e haere mai ki a au, noho atu  kaore
 rawa  au e ki atu haere mai, (kao) noho atu,
 Ko te Hiiri taku i tono atu, kua kore e homai,
 ka kite koe. ma Te Paki o Matariki e korero.

                  NA TAWHIAO.
 KOIA ahau a te Paki o matariki, ka
 haere atu nei ki te whakaatu ki a kou-
 tou e nga, Iwi e nga Hapui e nga Reo
 me nga Huihuinga tangata, e noho ma-
ma  koutou i Aotearoa me te Waipouna-
 mu, whiti ata ki nga Moutere, kua
whakaatu tonu mai a Tawhiao ki ahau
 ki a Panuitia atu kia koutou, te wha-
 kakahoretanga o te mana o te Hiiri, i
mahia e Kerei Kaihau, hei whakama-
na mo  ana mahi, e kiia ana e ia na
Tawhiao.  Waihoki me  tona reo he
reo mana kore, nana ano ana mahi. .
   E hara nei i te mea i mahia tana
maha  me tana •' Mana,'' i runga i te
whakaae  a Tawhiao ka  ata kite iho
nei koutou i nga kupu a Tawhiao i
aua reta tuhituhi, me nga reta hoki a
taua Kerei Kaihau.
  Kei maharahara i roto i o koutou
ngakau e nga Iwi Maori e noho nei i Ao
tearoa e pa ana taua kupu a Tawhiao ki
te Iwi ki te whenua ranei, (kaore) otira
e pa ana ki tana Hiiri ine Mana kore,
ki te Reo hoki o Mahau me mana. kore
me tana mahi e hara i a Tawhiao, ka.
kite iho na koutou i nga kupu o tana
reta.
   NA TE PAKI O MATARIKI.

21 21

▲back to top
 TE  PAKI O MATARIKI
                                MAUNGAKAWA  WAIKATO, HEPETEMA 15, 1894
     TE WHAKAARAHANGA O MAHUTA TAWHIAO HEI KIINGI
                  
 HE   PANUITANGA  TENEI KI
      nga Iwi. ki nga Hapu; me nga
'Rangatiratanga e noho nei i Aotearoa


  Whakarongo mai!  
 
   No te 15 o nga ra o Hepetema, i te
 tau o to tatou ARIKI, kotahi mano e
 wara rau e iwa te kau ma wha, i te 10
 o nga haora i te ata, ka Tuwhera te
 Kauhanganui o Aotearoa me te Wai-
 pounamu.  Ea  tapoko te TAMAITI A
 TAWHIAO ki te Whare., me te Whero-
 whero Tawhiao, tona Teina, me o raua
 Teina, me to ratou Tuahine.
   Heoi ra, no to ratou nohoanga ki te
 ( TORONA o TO RATOU MATUA ) ka hui
 katoa nga Iwi kia kite ia ratou, ki te
 Whakatuwhera hoki i te Whare i te
 mea e noho Taua ana te Whare, i te
 matenga iho ai o Tawhiao.
   Ka rupeke nga Iwi ki roto, he roa
 te taima i Tangihia ai e nga Iwi aua
 TAMARIKI, me te TORONA o te Kau-
 matua—  A,  i te mutunga o te tangi
 a te Iwi, ka Iriiria te Ingoa o te Ta-
 maiti tuatahi a (TAWHIAO.) Na tona
 " Teina ano i whakahua ko Tawhiao
 te Kiingi tuatoru."
   I muri iho i te whakahuatanga o
 toua Ingoa e tona Teina, ka panuitia
 ana korero he mea tuhi ki tetehi Pu-
 kapuka, koia tenei.

 TE IWI E—  TENA KOUTOU, NGA RA-
     NGATIRA E — TENA KOUTOU !

 Hauraki         Taranaki
 Ngaiterangi     Ngatipaoa
 Te Arawa        Ngatituwharetoa
 Ngatiawa        Ngatimaniapoto
 Te Whakatohea  Ngatiraukawa
 Te Urewera      Ngatiwhakatere
 Ngatikahungunu Ngatiwhaatua
 Ngatitoa      . Ngapuhi
 Ngatiruanui     Te Rarawa.
  TENA  KOUTOU, katoa! katoa!!
 katoa!!!  Nga Pou o te tikanga, me
   nga Mana  i whakatakotoria ki toku
  Tupuna  i runga ano i te Mana o te
   Iwi Maori, o Aotearoa me te Waipou-
   namu.

  koutou irunga ite aroha, i au kua noho
   nei ia koutou ki runga i te Ahurewa o
   toku Papaa. Ma te Atua tatou katoa e
   tiaki.
     Tenei hoki au te mihi atu nei ki nga
   Hapu e toru,
             Ki nga  Matariki
            Ki nga Manukura
            Ki nga Whakamarumaru,
   me  nga Rangatira, i tu nei i nga ra o
   toku Papa,  hei pou mo te  Kiingita-
   nga o te Iwi Maori. Tenei hoki au kei
   te ata whakaaro ki nga Tikanga.
     Otiia e kore ahau e tino kaha ki te
   whakapuaki i nga kupu i runga i toku
   ahua Tauhou. Otiia ka ata whakaarohia
   e ahau nga kupu i waiho e toku Papa
   hei pupuru maaku i muri i a ia, kua oti
   i a ia te whakatakoto ki o koutou aroa-
   ro kia whakahaerea e koutou nga mea e
   tau ai he ora mo nga Motu e rua, Aote-
  aroa me te Waipounamu, E whakaaro
   ana ahau me ata Whiriwhiri ano hoki
   ahau, tae noa ki te Mei e takoto mai
   nei, ite tau 1895.
     E whakaaro nui ana ahau ki nga
  kupu i whakapuakina e toku Papa kia
  Maniapoto i mua atu o tona matenga
   tera ano nga pou o tona Whare,  kei
  te tu i Haurua, i Pukawa,. nga Pou i
   tu nei ki  te aroaro o tona  Matua.
   Heoi ano.

    NA TAWHIAO, TE KUNUI TUATORU.
         —
     I te mutunga o te panui o nga
   korero i whakapuakina ki te Whare
   katoa. Ka tu ko Taingakawa te Wa-
   haroa, ki te whakapuaki, i ona ake
  whakaaro  mo runga  i te ahua o te
  noho Tauaa o te Whare, me te pouri
  o nga ngakau o nga Iwi, o nga Hapu,
  me  nga Rangatira.

          (KOIA NEI ANA KUPU.)