|
loading...|
|
Te Paki o Matariki 1892-1895: Number 3. 14 June 1895 |
|
|
1 1 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI
NO. 31 MAUNGAKAWA CAMBRIDGE, WAIKATO, NEW ZEALAND, HUNE 14, 1895.
Te Paki o Matariki.
KA TAKOTO TENEI PAKI MO AKE AKE TONU ATU.
MAUNGAKAWA, HUNE 14, 1895.
TE WHAIKORERO A KIINGI MAHUMA TA-
WHIAO POTATAU TE WHEROWHERO I
TE PUARETANGA O TE KAUHANGANUI
I TE 2 O NGA RA O MEI, 1895.
TAKU KUPU, ka tu ake nei. He mea ake
naku, ki nga Rangatira: He mea nui noa
atu tenei mea te Aroha, i waihotia iho hei
pupuru ma tena Rangatira, ma tena Ranga-
tira. "He mea ake naku, ma te Atua tonu
e tiaki."
He mea ake naku ki nga Iwi e toru nei,
ki nga Matariki, ki nga Manukura, ki nga
Whakamarumaru, koina nga tangata tiaki
o te Putea nei. I puta ano i a ia tenei
kupu, ma te Atua tonu e tiaki.
He mea ake naku, ko tenei mea ko te
Aroha, kaua e purutia ki nga Maori anake,
engari Aroha ana ki nga Maori, Aroha ana
hoki ki nga Pakeha.
Ko tenei mea ko te Aroha, ka okioki, ka
okioki ki te tangata. Waihoki ko te ta-
ngata, ka okioki, ka okioki ki te Atua.
Ko tenei mea ko te 'Pakanga' kua wha-
kahokia noatia atu ki Tawahi; kei reira e
takoto ana:— He mea ake naku ki nga
Rangatira nei, kia ata titiro mai; kia tika
tonu te titiro mai. Me mutu taku kupu i
konei. (Kia Ora tonu tatou katoa, me nga
Pakeha hoki, ma te Atua tonu tatou katoa
katoa e tiaki, mo ake tonu atu :— Heoi nei
aku kupu.
TE WHAIKORERO A TE KIINGI KI NGA IWI
I TE PUARETANGA O TE KAUHANGANUI
I TE 7 O NGA RA O MEI 1895.
\_\_\_\_——————
TAKU KUPU KA TU AKE NEI.
He mihi naku ki nga Rangatira, katoa !
katoa!! katoa!!! — Ki nga Rangatira, o nga
Motu e rua nei, o Aotearoa, me te Waipou-
namu : Kia ora tonu koutou, ma te Atua to
nu e tiaki:—Ki te tika tenei hanga te ku-
pu ko te Atua tonu tena.
K ora ana taku ngakau ki taku kitenga i
a koutou i nga Rangatira o nga Motu e rua
nei, o Aotearoa me te Waipounamu, he mea
ake naku, I kiia ano e taku Matua tenei ku-
pu, kia haere mai nga Rangatira, me nga
tangata matau ki konei, ki konei hurihuri
ai, ki a hurihuri tahi, ko taau, ko taau, ko
taku, ka rawaka. Na taku Matua ano te ku-
pu nei, a waihotia iho enei kupu hei tiroti
ro ma nga Rangatira katoa, Puta puta puta
noa.
He kupu ake ano tenei naku ki nga Ha
pu e toru nei, ki nga Matariki ki nga Manu
kura, ki nga Whakamarumaru, ki nga Tu
muaki o te Kiingitanga o taku PAAPA, Kia
ora tonu koutou katoa katoa!! katoa!!!
tie kupu ake naku, kia pai te whaka
takoto i te kupu, kia tika, kia tika, kia ti
ka, kia kaha, kia kaha, kia kaha, ki te tika
te whakatakoto i te kupu, ko te Atua tonu
tena, ma tena e whakaae ai te Iwi katoa,
katoa, katoa; —Whiriwhiri marire, a ka oti
waihotia iho, mo te haere o tera Rangatira,
o tera Rangatira, hei aha i te kupu kua ta-
koto, kia ora tonu te Iwi katoa katoa ka-
toa, ma te Atua tonu tatou katoa e tiaki.
————«.—————
TANA TAINGAKAWA TE WAHAROA.
TENA koutou katoa e nga Rangatira kua
rupeke mai nei ki tenei waahi,— he mihi
atu naku kia koutou, ma te Atua tatou
katoa e tiaki.
Te mea i tu ake ai ahau, he whakama-
rama atu ki a koutou, i te mea, kua rongo
ke tatou i ana kupu e whaki nei ki a ta-
tou, Kei mahara mai koutou he kupu hoki
aku. Koia nei ahau i tu ake ai, he wha-
kaatu kia koutou ko to tatou ra, kei a
koutou, me nga tikanga, kei a koutou; kua
mutu (Tana) kua taka mai kei a tatou, kite
puta atu tatou ki te marae, kei a koutou te
ikanga:—Heoi nei.
TE POKIHA TARANUI.
" E Tama tena koe, tena koe, e hoa tena
koe; e Pa tena koe, kei te nohoanga o to
MATUA : He mihi atu naku kia koe, tena
koe kei te nohoanga o to MATUA. Ka pai o
kupu, ka tika, koina katoa nga kupu a to
MATUA. Koina ahau i whakamihi ai ki a
koe, ka pai o kupu. " Waiata " E Ihowa
tohungia rapea matou;—tera atu te roanga,
E Tama kia Ora tonu koe.
KEEPA TE RANGIPUAWHE.
Tenei ahau, ka tu ake ki runga, e tu tau-
hou ake ana i roto i tenei Whare, he aha-
koa. Te take i tu ake ai ahau ki runga
He whakamihi ake naku, tena koe e Tama,
Ka mihi atu ahau kia koe, kua waiho nei
koe hei matua mo nga Iwi. Ka mihi atu
ahau ki a koe; Ka mihi atu hoki ahau ki a
koutou e nga Iwi, me nga Rangatiratanga,
Mo koutou i manawanui, i mau hoki ki nga
mahi. Ka whakanui atu ahau ki a koutou,
Tena koutou katoa.
TE POKIHA. TARANUI.
Taku tu ake ki runga, mo tenei e kiia
mai nei, kei a matou te tikanga mo to tatou
ra ki te marae. Ae, me tu te korero akua-
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE PAKI o MATARIKI.
nei kia pakaru atu tatou ki waho, me hui
ki te marae.
(Heoi hikitia ana te korero ki te marae.)
I to pakarutanga atu i te Wharo
ka hui ki te marae, nga Iwi o te Kotahita-
nga, ka ara to Haki (Kara) Ko te ahua o
taua Haki, he ma, ko nga motu e rua kei
roto. Ko te tuhituhi e mau ana i roto, ko
te Waipounamu, ko te Ika-a-maui, ko te
Whakakotahitanga, i raro i te Tiriti o Wai-
tangi, me te tangata ano i roto e tu ana ko
tetahi o nga wae, i tenei Motu e tu ana, ko
tetehi o nga wae e tu ana i tera Motu, me
nga Kara e rua i ona ringa e pupuru ana.
Heoi ka hui katoa nga Iwi ki te marae,
Waikato, Maniapoto, Raukawa, Marutuahu,
N'Paoa, Ngaiterangi N'Kauwhata:—Me
te nui atu o nga Iwi i hui ki te marae.
Nga Iwi o te Kotahitanga i te marae e
noho mai ana. Ko Te Arawa, ko Kahu-
ngunu, ko te Urewera, ko Tuhoe, N'Porou
ko Tuwharetoa, ko Ngapuhi, ko Raukawa,
me te nui atu o nga Hapu rangatira i haere
mai ki te kawe mai i te Kotahitanga.
I te rupeketanga ki te marae; Ka tu
nga Minita ki te karakia, ko te tikanga iu
o te whakapuaretanga o te korero:— I to
mutunga o te karakia:—
Ka tu mai ko te:——
POKIHA TARANUI.
Tenei ahau ka tu ake ki runga; He
mangai ahau, he reo ahau no nga Iwi nei
Tena koe nga Rangatira, kua hui mai nei:
Tena tatou katoa i hui mai nei i tenei ra, ki
te whakatutuki i nga kupu o naianei. I te
mea kua homai.e koe o tikanga, ki a au, i
tenei ra koia nei to tatou huinga mai: otira
ko tenei ra, na te Aitua ke, heoi kua maha •
rahara te ngakau ki te Aitua o Tawhiao, ko
tatou e Hui nei he whakatutuki ke i te
kupu o tenei ra, Te mea i tu ake ai au, ko
apopo nei, na te Aitua o Tawhiao i Horoi,
koia nei au ka mea ake kia tatou, Ko maui
e tu nei. e tuku ana ko apopo ia ka whaka-
haere, Heoi nei ano te kupu e nga Ranga-
tira nei.
Heoi, hikitia ana te korero mo te
Wenerei, mo te mutunga o te kai.
[Wenerei te 8 o onga ra.]
Ka Hui ano nga Iwi ki te marae, ka
mutu te karakia ka tu mai ko te Kepa Ra-
ngipuawhe:— Tenei kei te tautohetohe,
te whakaaro, ma koutou ranei te timatanga o
te korero ma matou ranei ma te Ope nei,
koia nei ka tu ake kia tere tonu mai te utu
o taku kupu.
TAINGAKAWA TE WAHAROA.
Tona koutou e nga Rangatira o te Motu
nei, kua huihui mai nei tatou ki konei:—
Te mea i tu ake ai ahau, mo te patai? Kua
tukua atu nga tikanga kia koutou, me to
tatou ra, kei a koutou, heoiano ta tenei
taha, He tatari atu he whakatuhera atu i te
taringa, he whakarongo anahe ta tenei taha
e noho atu nei nei.
KEEPA TE RANGIPUAWHE.
Ko ahau no te ope katoa nei ahau, tena ko-
utou e nga Iwi katoa, kua rupeke mai nei
tatou ki tenei Marae, e whakawhetai ana
ahau mo tatou kua noho tahi nei tatou, kua
titiro atu kua titiro mai, he mea tino miha-
ro tenei ki taku ngakau, ki te whakaaro i-
ho he ra pai tenei, ina hoki kua whakaaetia
e tatou, he whakaaro ake ki nga kupu nei,
Ano te pai, te ahuareka, o te noho tahi o
nga Tuakana, o nga teina, i runga i te
whakaaro kotahi, koia tenei e noho nei ta-
tou.
Karangatia mai, tenei nga Iwi o te mo-
tu, kua tae mai, kua tae mai nga Iwi o te
Motu i runga i te whakaaro pai, akuanei
poa, pai kau i nga whakaaro, ko nga tikanga
rereke ta tetahi, rereke ta tetahi, heaha koa
karanga mai tenei nga Iwi o te Motu, Te-
nei ahau ka tu i te aroaro o te Arawa, tenei
ka tae mai ki o koutou aroaro, hei whaka-
kaitoa tanga mai ma koutou, kaitoa' tena
hoki koe ka tae mai, te tangata kino te ta-
ngata kohuru, Hei kiianga mai ma koutou,
katahi te Iwi, Kohuru kaore e mahara ki te
Tuakana, ki te Teina, maku ano e penei ake,
katahi te Iwi tuturu, ki te tikanga a ona
Tupuna, o mua iho a tae noa ki naianei,
kaore kau ana ona Tiriti, te Haina ra, te
Haina ra, ko te Arawa kaore kau o ana Ti-
riti, me ana Haina, a kia pewhea tia hoki.
Na ko tenei e te whanau, ko koutou enga-
ri koutou he Iwi mahi ko ahau he maute-
re ahau, heoiano taku i kite iho, ko te Ro-
kuroku a to tatou. Tupuna a Whakaotirangi
ko toku iti iho ano tenei o mua e mau nei, a
tae iho ana ki naianei:—He whakamara-
ma ake tenei naku, mo te ki a te tangata, he
tangata whakaarokore au " Kao. '' Kia ro-
ngo mai koutou te maunga o taku tangata
Maori-tanga, Na Tamehana te maungaro-
ngo kia te Arawa, i muri i tena ka mahara
a te Arawa, kia haere ia ki te whakakotahi
i nga Iwi, i muri iho i tena ka tu i a kou-
tou he tangata ka kawea mai e te Muera
te tangata kaore i pangia e koe, tuarua,
ka kawea mai ko te karoro tipihau ki konei
kaore i paingia, kati ka hoki au i ena take.
katahi ka tonoa e an ko tenei " Ka tutaki
ki ahau kia te Arawa tae noa mai ki tenei
ra. Koia tenei e haere nei. He mea whaka-
noho ki tenei kua tutakitaki nga Upoko
o nga Motu e rua, koia tenei.
Tenei te haere nei i runga i te tikanga
kotuhi, anake, o nga Motu e ma nei, tenei
matou te noho nei me te mohio ano. kote
tuhononga tenei o te kupu e kiia noi, kotahi
kotahi kotahi, Waihoki ka tae mai nei ki a
koutou ta te Arawa taua kupu, koia tenei
Ko tana kupu ano tenei i Rotorua, ki nga
Rangatira o te Mohi, ko te kotahitanga,
ko te kupu ano tenei a Taiaroa, i te Whare
whakaemia katoatia nga Iwi ki a kotahi, ma
Koutou ano e ki kia kotahi, ka ara taua
kupu, waihoki ko nga Iwi kei te ara ete-
hi o nga iwi kei te au moe etahi, no reira
ka haere mai nei a te Arawa ki tenei hui-
nga ka 31 nga Tau e tu ana tenei whare,
no reira ka haere mai ki konei, kia tirohia
he aha te take i iri tonu ai te Tauhu nei,
te whakairi ai te rau ki runga, e hara i te
mea, he aha ? ka haere atu ! —Ko te mea
kua tu, ka kiia kua oti. Ko tenei e nga Iwi.
ki a penei atu au kia koutou, kei mea mai
koutou he whakahihi noku, he takahi ranei
i te mea kua oha tupapakutia, Ka kaha au
ki te ki ake, ae, ko to tatou tikanga tenei
e tu nei, na koutou tena take i pukiki ai.
Ko te ao-kapua e peehi ana i runga, te puta
te Maramatanga ki nga wahi katoa, na kou-
tou tenei maramatanga i pupuru kia koutou
anahe, whakaaturia e koutou tenei marama-
tanga, no reira au e mea atu nei, e haere nei
a te Arawa me tana kotahitanga, ki taku
mahara iho, e kore tatou e mamae ki te
tako i hapa ai tetehi, e kore e penei na te
meatanga iho, kua rite, ko te miharo o te
ngakau ko koutou e mahi nei, e urupu
nei ki te mahi, koinei anahe, na te kore tu-
kutuku i te maramatanga ki nga Iwi. ki
a kite ai ratou i ona hanga pai, Tena i ru-
nga i tenei e mau atu noi i taku ringa kua
tiawhe katoa puta noa, e 34 mano Tangata,
o haumiri tonu ana i te taha o tena e noho-
ia maina e koutou, heoi ano kei a koutou
ko te 35 Tan anake, kote toro kaore ia koutou
engari ko te tere, kei tenei, ko te kupu ana-
he ia koutou haere mai haere mai, ko to
kaha kaore i puta atu i a koutou. Koia
ahau ka ki penei ake kia koutou, ka 5 ano
nga tau e whakahaere ana tenei taha ka 34
mano tangata kei tenei, koia ahau ka ki
penei ake kia koutou, nukuhia mai te Kiingi
ti runga i tenei, kaua o wehi, he hoariri
koutou no te Pakeha, kei wehi koutou ki
tenei, ka mate koutou i te kupu a Tawhi-
ao, kei roto i te pukapuka e mau atu nei
taku ringa, koia nei ahau i mea atu ai
nukuhia mai te Tamaiti na ki runga ki to-
nei, i te mea kua puta te maramatanga o
tenei, inahoki ka 34. mano nga tangata ko
tena me te mea ano he kapua e taupoki ana
i te maramatanga, e rite aua hoki tena ki
te pounamu oha tupapaku, e kore nei e riro
hei taonga, ka kiia taua pounamu he pirau
kua oha tupapakutia. e kore e hoatu. No
reira ka kiia atu tenei kupu homai Te Kiingi
ki runga i te 34. mano tangata kia tika ai
te ki, e tu aua i runga i te nui o te tangata
E nga Iwi katoa Naku ake tenei kupu, na
te Arawa, tera ano te tangata korero i ona
tikanga, kei muri i a au, he whakaohiti taku
i a koutou. Engari koutou he Iwi e ora ana
ko au e haere mai ana au i roto i te punga-
rehu o te ahi a Mahuika, he mea Naku, kei
whai mai tetehi i muri i a au, waiho ra me
mahi, mahia rawatia ki a u ki uta, he aha
koa ehara i te mea he whakahihi, toku wha-
katauki ko Rangitihi, e tau nei a te Arawa
i kiia e ona Tupuna i mua Tuamakatia te
whiri o te taura, ki te motu Honoa ki te
motu honoa, koia tenei e tau nei a te Arawa
He mea atu ki a koutou, kati ra ta koutou,
arai i te mana kia tan iho .ki a koutou, ko
nga Pakeha wehingia etahi ko etahi kaua.
e wehingia, Koia koa te take a nga Iwi, £
haere mai ai ki te wahi o te tuhononga.
Kua rupeke mai nei nga Rangatira, ki te-
nei huihuinga, e whakaarohia ake ana, ko-
te Huinga whakamutunga, kei te Tiriti-o-
Waitangi, ara kei a Ngapuhi, ko nga take
i oti i enei Hui' ka haria ano ki reira, me-
era o nga Iwi o te Kotahi tanga.
Engari taku hiahia i ahau e tu nei, ki
a kite atu ahau i te Tamaiti na, kia noho
tahi mai i a koutou, He ahu te take i noho
atu ai ia ? te haere mai ai, ki konei, ki a
noho ia ki konei me tana whakarongo mai,
ki nga korero e whakapuakina nei e ahau,
ki a titi ai nga patai ki a ia. mana tonu e
whakahoki mai, kei riro ma tetehi o tatou
e kerero atu aku korero, kaore pea i rite
ki aku e korero atu nei, kei penei me nga
korero ki te Pakeha, he tika nga korero
i te korerotanga atu, no te whakapakehata-
nga atu rereke ana, koina taku hiahia kia
tae mai ia ki konei ki a titi ai nga Patai
ki a ia, mo tana whakahoki mai, kati nei
aku kupu ki a koutou.
TE WHEORO.
Tena koutou e nga Rangatira o te motu
nei kua hui mai nei tatou ki tenei wahi.
! Haere mai e nga Rangatira o te Motu net
Haere mai tatou ki konei Hurihuri ai, ki a
hurihuri tahi, ko kupu e korero nei koe,.
tika tonu, e tika ana o kupu tana nei taua,
pena ano au me koe, i titiro ano au, pena
ano me koe, i aue ano au, i ki ano au, kia
kotahi kia kotahi kia kotahi, kotahi, tonu
to tatou, mate puta puta puta, me tenei pe-
ra ano, mo runga i to kupu, na tenei Iwi
anake tana karanga Kiingi, e tika ana tena,.
me whakatakoto atu e ahau ki to aroaro,.
mo te kotahi tika tonu tena, engari tenei, no-
te Tau e ,67, Ko tenei kupu maui ki maui
matau ki matau, E mea ana te kupu nei
nga Maori nga Maori, nga Pakeha nga Pa-
keha, He mea ake naku kia kaha, kia kaha,,
kia kaha, kotahi tonu kei muri ko nga wha-
kahaere anahe, ara ko te mea hei apiti atu,
ko te rite ki taku whakaaro kua rite noa atu
koia i meatia ake ai ko tenei anahe kei mu-
ri, ko te Ungutunga anahe.
Mo to kupu mo Waitangi kei taku whaka
haerenga ake pea ka kitea mai Kaore e
whakahouhoungia tena, i te mea. kotahi to-
taua mate, kotahi to taua Aue to ngu Maori
o to Motu nei, koia i kiia ake ai kaore e
whakahouhoungia tena, engari me pewhea
ra e kopi ai, koia ahau i ki ake ai kia kahu,
kia kaha, kia kaha, tika tonu to kupu (Ae)
maku e whakahaere ake ta tenei taha, kihai
i mangere tenei taha engari na o kupu e ki
maina, katahi ka whana, ka tahi ka kiki, e
hara i te mea ki a te Arawa, engari ki tera ki
tera, kiki noaatu, kiki noaatu, me Au hoki
pena ano; Na tenei kupu Kiingi! me wha-
kaatu ake e Au, mo to kupu e kii nei ka 35
nga tau e Whakahaere ana tenei taha, ko
tena taha ka 5 ano nga tau, kua 34 nga
mano; Engari ka kino pea taku korero, e
taea hoki te aha he taonga kua horahorahia
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE PAKI O MATAKIKI.
mai e koe, me whakarongo mai e koe aku
rongo ai. I mua atu i te tau 1850. ka
hoea mai, te waka nei, e Matena te whiwhi
te waka nei he wakataua kaiahi ka hoea ma:
tau rawa atu i a Ngati Maniapoto, i te 54. te
tau, ka tahi ka toia ki uta, whakanohoia
iho te Tangata mo runga ko te Whero-
whero, i whakanohoia hei Kiingi, Ko ahau
me oku Iwi i whea noa atu, te ingoa e
tenei ko pupuru whenua, muri iho ka tu ki
Taranaki ko Mangatawhiri te rohe, i muri
i tenei ko Paetai, i raruraru au i konei, ke
wehe etehi, ka wehe hoki au, ite 58. ka tu-
turu te Kiingitanga ki konei, (ka panui tia
nga pou whenua) ko nga pou tena o te Ko-
tahitanga, no te 1860. ka timata te whi-
whai ki te motu, nei, ka mate hoki a Pota-
tau no te tau 1863. ka pa katoa te mate ki te
motu nei, tae noa mai ki te 73. te tau ka
mutu, whakarongo mai iara, kua timata
noa atu, He kupu kau noa iho na te motu
nei i tana whakaetanga, no te Tau e 67. ko
Hangatiki, no reira tenei kupu te Iwi ee, ki
uta, maui ki maui, matau ki matau, ara,
Maori ki te Maori, Pakeha ano ki te Pakeha,
ko nga kai o roto, me mutu te ruri, me mu-
tu te Hoko me te Kooti, a, hei aha hoki
maku nei, ma matou ko oku hoa, heoi ano
ana whakahaere atu, Kaore au nei e pai atu
ki ana whakahaere, e pai ke ana au ki te
Ruri, ki te Hoko, no te tau e 76. ka piri
atu au ki te Iwi nei, a runga oku ko taku
ton. kei waho ke, he Pakeha taku hoa, ko
Waitomo tenei, Taku hoa ko te Makarini
ko te kupu tenei a te Makarini ki a Tawhiao.
E Tawhiao ko koe ano hei mana mo to Iwi, mau
e ki ki a Hoko ka Hoko, mau e ki ki a Ruri ka
Ruri, ko te wahi ka rohea ki a koe ko te taha Ha-
uauru o te Awa o Waikato, a ka tutuki ki Puniu,
ka hoatu e te Kawanatanga he oranga mou, he ora-
nga hoki mo nga Rangatira whakahaere o to taha,
me hanga hoki he Paremata mau ki Kawhia, kia
tata ai te haere mai o nga Rangatira i runga i nga
Kaipuke, me hanga hoki he Whare mou ki reira,
ki a tata ki te Paremata, I muri i teitei ka tae a
kawana Kerei ki Hikurangi, ko aua kupu ano a
te Makarini, no muri ka karangatia ko te Hui a
nga Rangatira ki tu Kopua, no taua Hui katahi
ka hiwia e Kerei ta te kawanatanga taha, no te
Tau 1863. ka kitea Tawhiao i te Tiriti o Waita-
ngi, ka apitia i reira tana whakaaro, tana kitenga
ka karangatia e ia ki a whiti ki Ingarangi, ana ho-
i haere ai ko Hori Ropiha, ko Topia turoa, ko te
take o taua haere ko te mate ano o te motu nei, me
te Tiriti o Waitangi, (I korero ai au mo to kupu e
ki nei mo atu titiro atu kia Ngapuhi, i a Tawhiao
i reira, ko te kupu tenei a Tawhiao i whakatakoto-
ai ki te Paremata o Ingarangi, " Ko ahau e tu ana
ahau i runga i te tunga o taku Matua e kiia nei He
Kiingi, ka tahi ka whakatakotoria taua Pitihana
ki te aroaro u nga Rangatira o te Paremata, pena
ano me tena, ko taua Tiriti ano o Waitangi, ('' Ka
panuitia,, te Pitihana ")
("KA PANUITIA, TE PITIHANA")
Ka hoki mai a Tawhiao i Ingarangi, ka homai
nga kupu katoa o Ingarangi ki te kawanatanga o
Nuitireni nei me tana kupu mai ano kia whakaaturia
kia Tawhiao ma, (''Ka panuitia ko te pukapuka a
Rore tapere ki te Kawanatanga o Nui tireni,")Na
taua Pukapuka i karangatia ai tetehi Hui i tu ki
Whatiwhatihoe i te tau e 85. whakatakotoria ana
tetehi tikanga kia whiriwhiria i etehi o nga Ranga-
tira hei haere kia te Kawana, a whakaaetia ana hae
re ana a Tareha, no Ngaiterangi, a te Koroneho, no
Hauraki, a Parera no Ngaiterangi, a Paora tuhaere
•no Ngatiwhatua, i haere aua Rangatira he patai me
he mea ranei, kua utua e tana Kawanatanga nga ku-
pu a te Kawanatanga o Ingarangi, ka kitea i konei
te teka o taua Kawanatanga, ki te ki penei kaore ano
kia takahia noatia nga tikanga o te Tiriti o Waitangi
Otira tenei tetehi wahi me whakamarama atu ano
e ahau kia marama ai koutou i muri i tena, ka ti-
kina mai a Tawhiao, e Ngapuhi. He reta tonu he ta
ngata tonu nga tangata i haere mai ko Matiu ta
Aranui ko Wiremu Pomare ko Hon Kiingi ko te
Atimana, ko nga kupu tenei ki a Tawhiao, " Hoake
ki te Tiriti o Waitangi, tenei he taonga mou ko ta
kotahitanga, '' Katahi a Tawhiao ka haere te ta-
enga atu, katahi ka kiia mai, Haina mai ki te Pu-
kapuka, Ko to ingoa Kiingi whakarerea atu, a,
Tau) ka hinga tenei taha, katahi ka hoki mai, i
i muri i tenei, ka piri ko Mangakahia hei hoa mo
Tawhiao a tae noa mai ki te Kauwhanganui e tu,
nei, ko te hoa tena o Tawhiao, ko Mangakahia ki te
whakahaere i aua mea e korerotia maina, a i muri
iho ka hikitia mai taua Tiriti ra ki te Upoko o to
motu nei, ka whakahaerea ko aua kupu e korerotia
mai na e koe, ara, ko te Kotahitanga, me tenei ko
taua mea nano, kua oti noatu tena, Ho waahi iti nei
kei muri ko te Hononga anahe e Hono ai, ara ko te
Raima hei hononga mo nga Pereki nei, e mau ai ko
tenei anahe kei muri, Heoi nei aku utu .itu i o
Korero.
TE KEEPA RANGIPUAWHE.
Taku utu atu i o korero, mo nga Maunga e, whaka-
wa taha mo Ngongotaha mo Matawhaura, ko, Ngo-
ngotaha na Taekata tena i tuku, he mea tuku Pohe-
he noa iho na tena Tangata, kaore nei ia i tika hai
tuku i tena wahi, te utu o tana mahi Pokanoa koia
ano, ko te Arawa kaore i uru ki te tuku, ko Matawha
ura, na Ngatipikiao tena i tuku, te utu ko ratou ano,
ko te Arawa, Kao, koina te take i aituai tena tanga-
ta me tena Iwi, ko te tuku Pohehe i nga Maunga o te
Arawa, te utu koia ano, ko te Arawa, kaore rawa i
uru ki ena tuku engari no tenei takiwa katahi ano
a to Arawa, ko tenei kaore e (ahua) engari ka tutu-
ki ki te mutunga mai, kati tena, i te Tau 1857
i reira, ano a Matena te whiwhi ka tahi ka haere
mai a te Muera te taenga mai, " Kanga mai ana
ia, ka puta te kupu a te Muera, ka pakaru i a ia
te Mutu nei, koi nei. te take i rere ai au ki waho
ko te pananga o te Muera, ko tenei i a tatou e pae-
nei, Kaore rawa be roanga, Kua panuitia maina
nga Pukapuka, e takoto nei hoki enei, pena ano i
ena, he ahakoa nana ka rere atu etahi o nga Iwi ki
waho, waiho atu kia rere ana me wehe atu hei Pake-
ha, ko ahau anahe te Maori motuhake, e noho nei ki
taku titiro atu kia koutou kua Pakeha katoa katoa,
titiro atu ki to Whare e tu maina, me te nohoanga
i roto ra, he aha tera mea, He Maori ? ehara tena i
te Maori, ki taku titiro atu kia koutou he Pakeha
katoa koutou, he Pera koia te nahi ao tatou Tupu-
na? (Kaore) koia tenei te Maori, kua tae mai nei,
ka tika te kupu e kiia mai nei ata hurihuri mari-
re, otira e ngaro nei nga Tumuaki, o te kotahita-
nga kaore kau he Hurihuri maku, kua hoatu ho-
ki e tihau taku, kua korero atu nei au i toku wha-
kaaro ki a koutou, kati iho nei aku kupu.
H. NIANIA, - Tena koutou e Waikato e nga Iwi
kua hui mai nei ki tenei marae, tenei ka tu ake
ti runga mo te Pou Whenua i a Ngati Porou, He
mihi atu naku ki ena korero ko nga kupu tena o
nga ra o muri, He tika tonu aua whakaaetanga
e hara i te mea he He, ko te kupu tena i whaka-
aetia e nga Kaumatua i taua Wa, ehara i te mea
na koutou i kite te He, engari naku ano i tukitu-
ki, ko te take ko taku whakatikanga ano ki te Pa-
tu i a Ngatiporou, i whakatika ano au ki te wha-
kahe i tera tikanga, engari tenei e haere nei ahau
e haere ana tenei i runga i te Rangimarie, Koi nei
:e tumanako a toku ngakau, toku hiahia ki a wha-
kahaerea nga tikanga mo tatou i tenei huinga o
rau ai te Kotahitanga.
TUTUA,— Tena koutou nga Rangatira o te Mo-
;u, nei, He mahara atu naku ki nga kupu na, na
te whakapae anake no tenei ra i i a tatou e noho nei,
heoi ano kei tenei taha, ko te tuhera atu anahe o te
taringa, kaore au e mohio ki a tatou korero e korero
nei Ko enei korero a tatou he korero tamariki,
heoi ano taku he tatari atu, whakatakotoria ta te ta-
ringa, mehemea koinei he korero ma tatou e kore
pea e oti. E hari ana toku ngakau ki a tatou kore-
ro, koia i tu ake ai he whakamarama atu, heoi ano
kei tenei taha ko te whakatuhera atu i te taringa.
TE HEUHEU TUKINO— Me whakahua ake ano
;e Ingoa o te Kiingi i te mea nona tenei Marae, Ta-
ku Tu ake ki runga mo a maua whakaritenga ko Taito-
ko e kore ahau nei; e tuake mehemea i konei a Taito
EO Taku tu ake he whakamoemiti naku ki nga kore-
ro o Taupiri, ki waenganui ia maua ko Taitoko i te
tikanga mo nga Kirihipi, ko tona ra tenei e tae mai ai
ri konei, i korero tia ano i Taupiri, kei te haere mai
te Kohitanga kia te Arawa, i te mea kei waho tera-
na te Keepa anahe tana korero e korero nei, i tona u-
runga ki te kotahitanga; no reira ka tu ake, mo te ku,
pu a Tutua, kaore he hiahia ki nga kupu o tenei ta-
ha he kupu tamariki, kati e tika ana na reira ko tenei
ra hei ra whakatakoto i te take a tena, ara mehemea he
Putake ta tena ta tena, ki taku mahara me noho he
Tiamana kia poto ai a tatou take koi nei taku me
noho ho Tiamana.
TU I UA: - Kua mohio noa mai ki toku take e
noho nei tatou, kaore kau aku take; Kei mea mai
koe he take taku. Heoi ano te mea kua mau ia au
o a tatou korero, ko tenei kupu he nui rawa koe,
he iti rawa Au; ko te kupu tenei i mau atu i ahau.
*
HEMI TE TUPARA;— Tena koutou e Waikato,
Taku tuakana, tena koe. No te tau 1887 ka tae •
mai au ki Waikato nei; Ka noho au ki Maungatau-
tari. Ko te kupu tenei a taku tuakana ki au, e
hoa Whakatika mai ki a au! No taku hokinga, ka
awhinatia maua e taku URETU ; ko te Whitiki tonu
te kai awhina ia mana. I muri ka whakahaerea e
mana, e 3 aku tau e haere ana ka riro mai i au; ko
taku hokinga mai tenei. Tuku kupu kia rongo mai
koe :—Homai, homai kia au, kaua he korero ma
koutou, homai kia au; Haunga nga korero a ta taua
Potiki, ko taua nei ano taku e korero atu nei. Ko
tenei homai ki au.
M. TE WHEORO:— Taku kupu ake, mo te kupu
a te Kaumatua nei; waiho maku e whiriwhiri, kati
mo tena. Mo te kupu a te Heuheu Tukino; Ko to
kupu tenei i Taupiri, kei a Tihema ka haere Taau,
me tenei hoki koi a Tihema ka haere; ka mekemeke
i kona. He aha kei te (Kotahi) kua oti noa atu
tona. Koia au i moa ake ai, kotahi tonu kei muri
ko te mea hei Whakapiri: I te mea he Kawana-
tanga tena, he Kawanatanga tenei; me pewhea e
piri ai tenei, ka haria e koutou te tangata me pewhea
tenei, tena; -Mehemea ka piri nga Kawanatanga
nei o kore ranei e mekemeke? Kaore au e korero ki te
I Kotahi) kua kotahi noa ake, engari tenei, nga
Kawanatanga nei; Koia tenei:— Kawanatanga,
Kawanatanga. Kei whakaae kau atu, noho ke ana
i runga i tona Kawanatanga; koia tenei, hurihuri
marire koutou, me matou e kore e tere te whakaae r
atu. r
POKIHA TARANUI:-- E ki ake ana, he pai
no te ahua. Tena koutou o te timatanga a mutu
noa, kanui te pai he marama no te ngakau; mehe-
mea koina e whakahuatia maina:— Ara, Kawana-
tanga Kawanatanga, E penei ana kia kotahi tonu
te TAMAITI nei, me nga Motu e rua nei, kia
kotahi.
PETERA TUKINO:— Tenei au te Oha a Ta-
whiao ; Tena koutou katoa katoa, tenei au kua tae
mai ki te aroaro o Tawhiao. Tae mai ai ano au
ki nga huihuinga a Tawhiao, ki atu ai ano au ki a
Tawhiao' Ae, e Tama, taku hokinga atu kotiti
tonu atu, i muri ka tu he maehe ma Tawhiao. Ka
tae mai ano au ko aua kupu rano, te hokinga atu
kotiti tonu atu ki te Kooti, ki te Ruri: Te hoha
tena tangata i te karangatanga (kao) karanga tonu
A, i whakaaetia ano e au nga karanga i muri iho.
Taku whakaaetanga atu ki a ia, ko au ano i hee;
Ko aku whakaaetanga he katoa. " Whakarongo
mai koutou, te tino hara o Tawhiao i mate ai kei a
Maniapoto, kei a Waikato, kei a Raukawa, kei enei
Iwi te take i mate ai a Tawhiao." Te tino take
E noho ana ano a Tawhiao e tangohia ana e aua
Hapu nei te nohoanga Kotore o Tawhiao. Waihoki
kaore au i rongo kupu a Tawhiao, kotahi ano tana
kupu:— Koina toku mahara i ahau e noho maira
i toku kainga, kaore e mutu toku mahara ki a
Tawhiao. Aha-koa kei te Poho ahau o te Pakeha
e noho aua (kao) titiro tonu mai ahau ki a Ia; kia
ahatia atu nga wahi katoa, engari tenei nga mea
tonu i raro i tana (Kotore,) Na tena te mate o
Tawhiao, koia ahau i kii ai na aua Hapu nei, te
take i mate ai a Tawhiao. Kati, ko to tatou kara-
potitanga tenei, he mea atu naku whakaaturia
tonutia mai he maramatanga mo tatou, ko tenei
Kotahitanga e kotahi ana i raro i te (Tiriti o Wai-
tangi.)
He mea atu naku tukua mai te Tamaiti na ki roto i
nga Upoko maha o nga motu e rua nei, e hara i te
mea ki a kaikatia e tatou ko tona tikanga he whaka-
mahi ke i nga Upoko o nga motu e erua nei, ko te
whakamaunga o nga motu e rua nei, koia e kii a atu
nei tukua mai te Tamaiti na ki runga i nga Upoko
o nga motu nei, tino whakaotia mai e koutou, tetehi
mea marama ma tatou, koia nei taku e kiia atu nei
tukua mai te Tamaiti na, kaua e whakataahia e kouto-
u, he aroha ake kia tatou kua momohanga tia te ahua
ne te Tupu o te Tangata, koia e kiia nei e ahau kia
whakamaramatia mai tetehi mea pai, kua Rupeke;
nai nei nga Rangatira o ngamotu e rua nei, tukua
mai te Tamaiti na ki roto ki te wahi mahana kaua e
waiho atu i te wahi mataotao, e nga Rangatira nei
langa mai tetehi mea marama, he manawapa noku
kei hoki nga Rangatira, ki tona wahi ki tona wahi,
kihai i rongo i te mea pai, ko tenei hanga mai akua-
nei, Hei aha nga Panui e Panuitia maina; Kei konei
hoki e takoto ana ena:—— "Kati iho nei aku ku-
pu."
Tera atu te roanga o nga whai korero a
nga Rangatira i tae mai ki tenei Huihuinga
e koro e mutu i te putanga atu o tenei Pepa.
P. MATARIKI.
HE KUPU TANGOTANGO NO TE
NOHOANGA
TE HUI.
———«———
No te 17 o nga ra o Mei, ka tukua mai te Ripoata
a etehi o nga Mema o Te Kotahitanga, ki nga Iwi o
Te Kauhanganui.
No te 18 o nga ra, ka tukua mai nga Kirihipi a
Te Kotahitanga. Te Kirihipi Nama 4, me te
Kirihipi Nama S, kua oti te haina; ko nga tangata
kua mutu te haina ki taua Kirihipi 1796.
No te 18 o nga ra, ka tukua mai te Ripoata a ta
Arawa, ki nga Iwi o Te Kauhanganui, ko nga
Iwi o Te Kauhanganui;
Ko Waikato
N'Maniapoto
N'Raukawa
Ngai-terangi
Marutuahu
N'Paoa
N'Kauhata
Tainui
Ngapuhi.
I runga i te rupeketanga mai o nga take a Te
Kotahitanga, me te Arawa; Katahi ka whai kupu
te taha ki nga Iwi nei; kia te Keepa Taitoko, kia
rakarangi-mete-Kiingi, me H. K. Paipai, kia noho
marire kia taea te mutunga o te Hui:——Ara, kia
whiriwhiri marire te taha ki nga Iwi nei. mo a
ratou putake katoa i whakatakoto mai ai; ki a
noho marire mo te Mane te 20 o nga ra, ka whaka-
takoto atu ai te whiriwhiringa a tenei taha mo taua
Ripoata, me taua Kirihipi. A, i runga i te nui o te
raruraru o te Keepa kihai i taea te noho, haere atu
ana ratou, kihai ratou i rongo i te whiriwhiri a tenei
aha. Ka noho iho ko te Arawa, i muri ia
ratou. I te Ata o te Mane i te 20 o nga ra, ka Hui
nga Iwi ki te Marae, katahi ka korero te taha ki
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE PAKI O MATARIKI.
nga Iwi nei; I ta ratou whiriwhiri mo aua take, ki a
ata noho marire nga Iwi kia Oti pai ai nga take o te
Hui. "A, panuitia ana Te Kawenata" A i tu mai
etehi o nga Rangatira o te Arawa, ki te Aumihi ki
taua (Kawenata.) Otira, i te mea kua tata to ratou
haere, kihai ratou i noho iho i taua ra, haere atu
ana ratou. Ka noho iho ko Peni Te Ua, raua ko
Te Heuheu, me Ngati Maniapoto, me etahi atu o
nga Rangatira.
I te 21 o nga ra i te Turei, ka tuwhera Te
Kauhanganui o Aotearoa, me te Waipounamu.
Katahi ka whakaaturia ki te Whare te tikanga; mo
nga Kirihipi, ara. mo te Kirihipi o te tai Hauauru
I runga ano ia i te whakamarama a Te Heuheu,
(Penei) He hiahia Nona ki te Kirihipi, o te Tai-hau-
auru, kia whakahokia atu ano ki a Ia, tena Kirihipi,
kia tikina ano ki a Hainatia nga mea kaore ano i mutu
te Haina, Waihoki, me he, ngakau maharahara ki
tana kupu! "Penei" Kia mutu te Haina ka wha-
kahoki mai ai? "Me penei hoki ra!" Me waiho
nga ingoa, engari ko te Whakaupoko e hoatu kia
Ia, me nga Wharangi kaore ano i tuhia a roto,
Heoi, i runga i tena whakamahara a Te Heuheu,
whakaaetia ana taua whakamarama a Te Heuheu,
Whakahokia ana te Whakaupoko kia Te Heuheu,
me nga wharangi takoto noa. Ko nga rarangi
Ingoa, ka waihotia ki te Whare takoto ai.
I te mutunga o nga take o te Whare; karangatia
ana he Komiti kia noho mo katoa nga Iwi; me
Peni, hoki rana ko Te Heuheu, ki taua Komiti.
Kia whakaotia te wahi tuwhera o te (KA WENATA)
Noho ana taua Komiti, ki te ata whiriwhiri marire
i nga tikanga hei whakaotinga mo tana (KAWE-
NATA) a kihai i ata tatu nga whakaritenga, kata-
hi ka whiriwhiria i roto i taua komiti, ki a tokoono
Mema hei whakaoti noho ana tokoono nga Mema.
KO N. TAONUI.
" H. Matengaro
" T. Heuheu
" P. Panui Parata
"P. Te Uamairangi
" T. T. Rawhiti
I te mutunga o ta ratou whiriwhiri katahi ka
haria e Taingakawa taua whiriwhiringa ki te Kii-
ngi a whakaetia ana ta ratou whakaotinga, wha-
kamaua ana ki te Kawenata.
I te Wenerei te 22. o nga ra ka hoki a Ngati-
maniapoto me te Heuheu, ka noho ano ko Peni
rana ko M. Paewai, i tenei ra ka tuhera te Ka-
uhanganui ka tu a Taingakawa te Waharoa, ko
ana kupu tenei.
KI A ORA TE " KIINGI KI A OEA HOKI TATOU
KATOA MA TE " ATUA TATOU KATOA E TIAKI.
WHAKARONGO-MAI E TE HUIHUI O MATA-
RIKI. ME O KOUTOU MANUKURA
HUI atu ki nga WHAKA-MARUMARU me te
Iwi katoa. Te mea i tu ake ai ahau, he whakaputa
atu ia aku Whakaaro kia rongo mai koutou, ko te
ahua o taku korero e pa ana ki nga tangata i haere
mai ki tenei Huihuinga. He whakaaro Noku, tenei
pea etehi o nga Rangatira o te Motu nei kei konei ano
e noho ana; E whakaaro ana pea ratou ki nga take
i oti i tenei Hui. "Koia Ahau i hiahia ai kia
korero ki a koutou, he whakaaro Noku, kaore rawa
tetehi mea marama i oti i tenei Huinga." Otira i
takoto mai nga take a nga Iwi kei konei e takoto
ana, a i te homaitanga o nga take:— "Ko nga take
i homai, ko nga tangata haere atu ana" Otira, ko
Toku hiahia, ki a hurihuri tahi i nga take o tenei
Hui, tatou, me ratou; Heoi, no te waihotanga iho
o nga take nei, haere ana ratou, e kore hoki ahau
e kaha ki te whiriwhiri; Na konei ahau i kii ai
kaore rawa ahau e mohio ki te mea i Oti i tenei
Huinga. Heoi te mea i takoto marama i Taku
ngakau ko te whakaaetanga a te "KIINGI" i te
whiriwhiringa ate hunga (Tokoono) i te tikanga
mo te Kawenata. Koia ahau ka kii ako nei kia
tatou e kore ahau e kaha ki te whiriwhiri i nga
Kirihipi:—Engari te Kawanata, ka whakaatu ake.
nei ahau km koutou, kei te 20 o nga ra o Hune, ka
haere te Kawenata. Ka timata ki Hauraki putu
atu ana ki nga wahi katoa.
Heoi nei aku kupu kia koutou.
PENI TEUA,- Tenei an ka tu ake e nga Ranga-
tira o Waikato e noho nei tena koutou katoa, te
mea i tu. ake ai ahau he Whakamoemiti naku ki o
korero o whakaputa mai na. He tika tonu no o kore-
ro, koia nano te mea i noho ai ahau i au e noho nei.
he whakaaro noku kia Ata rongo marire ahau i nga
mea i oti i tenei Hui a kua Puta mai nei in koe. kao-
re rawa koe i mohio ki te mea i oti. e tika ana to ku-
pu. Koia nano te take i korero ai ahau ki a Ta-
itoko ma i te Hatarei nei. tae rawa ake hoki ahau
kua mutu ke a ratou korero, ka whai atu taku nga-
kau, kia ata noho marire iho ratou, taihoa e hoki.
Heoi kaore nei i noho iho a i mahara ahau ko era
hoki ra e hoki, engari ko te Arawa me ata noho
iho hoki ki a pena ano me tau e kiina. Kore kau
noa ake, Kati, i mahara au ki a noho marire
ihu maua ko te Heuheu kia tae hoki ra ki te mu-
tunga o to whakaaro. Heoi waihotia iho ahau e
ia haere atu ana, e tika ana kia pena to kupu i
ahau e noho nei, e pena tonu ana taku whakariro
kua kitea maina e koe, Ko toku whakaaro ano
tena kaore rawa ahau i mohio ki te otinga o nga
mahi o tenei Hui, kati kua puta mai na i a koe,
Ko tena tonu hei haringa maku i ahau ka hoki
nei, Mo te Kawenata e korerotia na e koe o kii
na koe ka haere tena. Tukua tena kia haere na-
ku hoki tena, mei karri taku maharahara kei kiia
ahau he whakakake i mua i nga Rangatira kua
mau noatu taku ringa i te Homai-tanga o tena
mea e te Haimona, Ko tenei kua mohio tia iho
e koe kua takoto marama tena, Koia ahau e kii
atu nei tukua ki a Haere ko taku hoki tena, ka-
ua e purutia, naku tena mea.
Kati Hei konei koutou katahi ahau ka mohio
ki taku ra hoki, kua rongo atu nei ahau i o kupu
ka haria e ahau o korero hei whakaatu maku ki
ki toku takiwa Tena koutou e Waikato.
Paraire, Mei 24, 1895
Ka tuwhera Te Whare Kauhanganui.
Nga Whai Korero a te Kiingi,
" KIINGI TAWHIAO, III." Taku kupu ka tu
ake nei:— He mea ake Naku mo nga tikanga
katoa! katoa!! katoa!!! Kua takoto ki te Whare, kei
te Whare e takoto ana. Koia Au, i mea ake ai
ki nga Hapu e toru nei; Ki nga Matariki, ki nga
Manukura, me nga Whakamarumaru, ko te ra tenei
o te Wetekanga; ka Wetekia ka Wetekia ka We-
tekia ! Haeremai e hoki ki o koutou nei Kainga,
ko nga Taonga kua waihotia iho ki Te Whare, kei
roto i te Kete e takoto ana, ruru rawa e takoto nei,
i Te Whare; ko tenei haeremai e hoki, me te hoki
mai ano te kanohi ki muri; Kei peneina, ka haere
atu haere tonu atu, (kao) me titiro mai ano ki muri.
Haere mai nga Rangatira o to Motu nei; Haere
mai e hoki ki o koutou nei Kainga, ka haere a ka
huri ano te kanohi, " Ko Ahau, ka titiro tonu atu
Ahau kia koutou." Ko tenei haeremai e hoki ki
o koutou Kainga; Heoi ano te mea nui ko te
Tikanga anahe, ka mau tonu Ahau ki tenei, e kore
Ahau e wareware:—— "Kia Ora tonu tatou katoa,
katoa, katoa. Heoi ake nei Aku kupu."
TAINGAKAWA ka hikitia te Whare mo te 2
o nga ra o Mei, 1896.
PENI TEUA.— He tu noake tenei, i te mea kua
hiki nei te Whare, He mihi atu kia ia e Poroporoa-
ki mai nei ki nga Rangatira o te Motu nei.
Taku tu ake ki runga kia ora te Kiingi he mi-
hi atu tenei naku ki to tatou Kiingi ki to tatou
Rangatira, E hoa kia ura tonu koe, e inihi mai
nei koe ki nga Iwi, kua wetekia nei e koe te here-
nga i runga i o Iwi, Otira ehara ia koe i wewete,
na ratou nei ano i haere noa atu, Ko to hiahia ia
kia noho marire, a, Kei a koe ano te tikanga, o te
hoki a nga Iwi, Heoi ra he mihi atu tenei kia koe
katahi ano ahau ka mohio kua hoki ahau, Hei ko-
nei koe me o Iwi
I pena ano te kupu a to Matua kia matou ko
nga .Rangatira i Pukekawa, me tana pupuru, Ka
ore ia e pai kia haere i te Po, e ngari me ata noho
marire kaua ia e whakarerea, penei i nga Ranga-
tira kua hoki nei, Kati, kua kite atu au ia koe,
He tika no to kupu e ki nei, Ka haere (a,) ka hu-
ri mai ano te Kanohi ki muri tika tonu to kupu,
Ko te whia ranei tenei o nga Tau o te kupu a to
Matua pena ano, Ko te mea ano tena nana ahau
i kawe mai, e tu nei ahau i tenei wahi, nui rawa
atu te ora o taku ngakau i toku rongonga atu i o
kupu, Ko aku mihi tenei mou kia ora tonu koe.
Ka tu ake ko Tamihana Whareakaka me te Kee-
pa Te Marama ki te mihi atu ki te Kiingi me te
Tau toko i nga kupu a Peni te Ua.
Ka mutu i konei nga Korero o te Hui
P. MATARIKI.
PANUITANGA,
HE panuitanga tenei kia mohiotia ai
kua tu nga Kai-whakawa, o roto i
te Porotaka nama tahi kua Huaina nei,
haunga ano nga mea i panuitia i te 2 o nga
ra o Mei, 1893.
——KOIA TENEI——
HE POOTI KAIWHAKAWA, i tu ki
Whakatiwai, i te 14 o nga ra o Akuhata, mo
Hoera Nekewhenua, mo Tukua te Rauroha,
mo Rawiri te Ua.
Ia Hoera Nekewhenua ... ... 68;
" Tukua te Rauroha ... ... 35 i
" Rawiri te Ua. ... ... ... 28 j
HE POOTI KAIWHAKAWA, i tu kite
Huruhi Waiheke, i te 13 o nga ra o Aku-
hata, mo Wiki te Karangi, mo Tangihaere,
mo Pahura Awatea, mo Arama te Tata.
Ia Wiki te Karangi ... ... ... 00
'' Tangihaere ... ... ... ... 35
" Pahura Awatea ... ... ... 12
" Arama te Tata. ... ... ... 9
HE POOTI KAIWHAKAWA, i tu ki
Hotereni (Shortland.) ki Manaia, ki To
Paeroa, ki Te Aroha, mo Hohepa Matai
taua, mu Keremeneta Takanini, mo Haora >
Tareranui.
Ia Hohepa Mataitaua ... ... 83
" Keremeneta Takanini ... ... 81
" Haora Tureranui. ... ... ... 5(J,
| Heoi, ko nga tangata i tu o enei Pooti-
Ko Hoera Nekewhenua, kua tu mo te Ta-
I kiwa ki te Marana, ahu atu ki Taupo
I Wairoa (South.) Ko Wiki te Karangi, kua
tu mo te Takiwa ki Waiheke. Ko Hohepa
Mataitaua, kua tu mo te Takiwa ki Manaia,
ki Hotereni (Shortland,) ki te Paeroa, ki
Te Aroha.
Waihoki, ko Te Mete Raukawa, mo nga
Takiwa o Tauranga. Ko Pateriki te Hui-
whara, mo nga Takiwa o Patetere. Ko te
Ripikoi Rawiri, mo Waitakaruru. Ko
Pohutuhutu mo te Hoe-o-tainui. Ko He-
taraka Te Koni, mo te Takiwa o Kaipara,
Ko Pouaka mo Kawhia, Ko te Tahupo mo
Aotea, Ko Henare Tohora, mo Kapeti-Pei.
Heoi (ra,) kua whakahaua mai e Te
Tumuaki kia panuitia atu enei tangata, kia
mohiotia ai kua tu enei tangata hei kai
whakarite Whakawa; hei whare mo nga
Ture i whakaotia e te Runanga nui o Ao-
tearoa me te Waipounamu, i mahia i roto i
Te Kauhanganui i te tau 1893 & 94.
Kua pai Te Tumuaki i runga i te whiri-
whiri a te Iwi, kia tu enei tangata hei
whiriwhiri i nga raruraru e paana ki te Iwi
me era atu hara e paana ki te tangata, ki te
Kararehe, ki te Taonga.
HE WHAKAATURANGA POOTI
MEMA MINITA.
HE POOTI, mo te Minita i tu ki Manaia,
ki Hotereni (Shortland,) ki te Paeroa, ki
Te Aroha, mo Matiu Poono, mo Hone He-
mara, mo Hohepa Kapene.
Ia Matiu Poono ... ... ... 110
" Hone Hemara ... ... ... 105
" Hohepa Kapene ... ... ... 19
Ko Matiu Poono, kua tu hei Minita mo-
nga mahi i raro i te mana o nga Ture i
Whakaotia e te Runanga nui o te Kiingi-
tanga, o te Iwi Maori o Aotearoa, me te
Waipounamu.
Na to koutou hoa,
T. T. Rawhiti.
HIIRITANGA,
Ko koe e Te Mete Raukawa,
2 Pateriki te Huiwhara.
3 Hoera Nekewhenua,
4 Wiki te Karangi,
5 Hohepa Mataitaua,
6 Te Ripikoi Rawiri,
7 Pohutuhutu,
8 Hetaraka te Koni,
9 Pouaka,
10 Te Tahupo,
11 Henare Tohora.
Kua whakaaetia nei koutou e te Iwi hei
wata i nga raruraru e paana ki te Iwi, me-
era atu o nga raruraru e tika ana ma kou-
tou e whakariterite :— Ka Hiiritia koutou
e ahau
Ki Te Hiiri o Te Kiingi katahi.
Hiiri o Te Tikanga ka rua.
Hiiri o Te Mahara ka toru.
Hiiri o Te Ture ka wha.
E ora anu a (Tawhiao te Kiingi Tuatoru)
hei "Pa" mo nga mahi katoa. "Kia Ora.
tonu koutou, Ma te Atua tatou katoa e-
tiaki."
HEOI ANO
W. T. T. TAINGAKAWA.
[Tumuaki o tu Kiingitanga.]
I taia tenei ki to Perehi a te Kiingitanga e-
e te Tuatara Wiremu Kereamu, me-
Hona Tio-o ; Pai ta Nupepa. Maunga-
kawa, Kemureti, Waikato, Auckland,,
Hune 14, 1895.