MATARIKI

" KO IA HE TARINGA ONA HEI WHAKARONGO ME WHAKARONGO."

No. 2. TAURANGANUI, MEI 14, 1881.



Matariki.

MEI 14, 1881.



Te Kaiwhakaora i nga
Whenua mate.

I nga tau e toru kua hori ake nei, ka
tae mai te Roia hei whakahaere i nga
Maori o tenei takiwa, ara, o Turanga.

I ki ia i reira, he pirau rawa nga
tikanga hoko i nga whenua Maori o
tenei takiwa. A, hei mea, kia taea ai
te tika me te pono, koia te take i kara-
ngatia ai ia kia haere mai, mana e
whakatikatika aua mea katoa, kia
takoto ai nga mahi pera mo a muri ake
i runga i nga huarahi marama. I mea
ano ia " e hara taku i te whakahe, i te
whakararuraru, erangi, he whakatika-
tika i nga he katoa u mua, a, he hapai
hoki i nga mea i tika."

Na, e hoa ma, e haere ana tenei ki te
toru o nga tau, He aha te mea kua
pahure i a ia? Kaore noa iho. I pau
tena takiwa roa i a ia ki te mahi wha-
kawa tekateka noa iho i nga tangata e
whakatete ana ki aia. He kai pakari
nana te maua hara. Kua kitea he
parati tona rupahu. I te tuatahi ra he
tangata ia e mau ana ki te rangimarie. 
He aha ra i hoa riri ai nga tangata o
nga wahi kotoa ki aia? He aha ra i
kore ai e taea e ia te whakaotioti nga
mahi nunui i tangohia nei e ia ki roto
ki tona ringaringa i tona taenga mai?
Kua rite ano ranei ana mea i korero ai
mo Whataupoko?

I mangai nui ia, i ki, kaore rawa i tika
te take o Paaka raua ko Makitanara,
erangi ko te whenua ka hoki katoa mai
i a ia. He aha ra i kore ai e tutuki
tera kupu ana? Ehara ia nei i te mea
na tona kore-roro ki te whakahaere
ritenga mo runga i taua whenua i hore
ai e puta ake he pai ki runga ki nga
Maori?

I whakaatu tetahi tino tohunga-mahi-
whika i mua ra, he nui te mate mo nga
Maori i roto i aua whakaritenga, no te
mea, i runga i te haua o te Kaiwhaka-
rite, tau ke ana te painga ki te taha
Pakeha. A, tika tonu taua kupu. Kei
whea koki a Whataupoko inaianei?
Kei whea hoki ra te £60, 000 i kiia nei e
taua Wahahuka, ka puta mai i roto i
tana mahi, a,, ka whakahaerea hei oranga 
mo nga tangata o te Karaati o Whatau-
poko? Me he auahi te whakangaro-
manga atu!—te kitea—

Otira, ka pena katoa nga mahi a tena
tangata i whakatu noa nei i a ia hei
—Kaitiaki. - Ko nga tangata kua ate
mataki taki i nga mahi a tena Pakeha—
i nga wahi katoa e noho ana ia, kei te
tino mohio he pera anake nga mahi e
hangaia ana i roto i a Ia, ara, kaore rawa
atu he paku kiko o roto. Kaore ia e
mohio ki te whakahaere tikanga mo te
ora. Ki tana mahara pena tonu te
titiro atu a te katoa ki ana ritenga, me
tana tonu ake. Nowhea hoki e pena te
tangata marama? Ko nga tangata
kore whakaaro anake e raru ana i tana
tinihanga.* A, ko nga Maori ano hoki
tetahi i te mea, kaore ano ratou i whi-
whi ki nga matauranga o te Pakeha.
Kaore e ahei ia ratou te whiriwhiri, te
utu tika mo ana rawa. Heoi mo Wha-
taupoko.

Tena! He aha te oranga, te painga
ranei, kua puta ki nga Maori i runga i
Pakowai, i whakaaetia e Te Honehana
kia whaka hokitia tonutia ki nga Maori
hei whenua tuturu mo ratou Kei a
wai a Pakowai inaianei? Kei nga
Maori? Ehara. He aha te oranga, te
painga ranei kua puta ki nga Maori i
runga i Maraetaha, Te Kuri Te Kaiparo,
nga poraka whenua Matawhero, ara, nga
whenua katoa i tukuna e nga Maori kia
 whakahaeretia e taua roia. Kei whea
nga Heke i haere mai nei i tawahi hei
noho mo Pouawa? A whea ra oti ai a
Kaiti? Kua hoki ano ki nga Maori
nga whenua i hokona nei kia Te Rire
kua mate?"E hara i a nei hoki." Ka-
tahi ano te waha huka, ko te Pakeha e

tiaki nei i nga whenua o nga Maori,
nana hoki te ki ka Taea katoatia e ia
era mahi. Heoi. " E kore hoki te ra-
kau ataahua e hua i te hua kino; e kore
ano hoki te rakau kino e hua i te hua
ataahua."



He Kai Tiaki Mo Nga Kai
Tiaki.

No te nui rawa o te tikanga o rotu i
tenei mea i te Kaitiaki, kitea ana e te
Kawanatanga e tika ana kia whakaturia
tetahi tangata whakaaro rangatira, whi-
whi  matauranga hoki, hei tiaki, hei
whakahaere i o nga rawa o era tangata, e
noho haua ana, kaore nei e kaha ki te
whakahaere ia ratou taonga. I peneitia
te tikanga, no te mea i kitea te whaka-
haere kino a nga kaitiaki whakatunoa 
iho nei, ara, te tahuri ki te whakawhiwhi
i nga tangata e whakahaera ana e ratou
i runga i te tiaki, anga ke aua te kaitiaki 
ki te whakapau, ki te whakangaro, ki te
kai noa iho i nga mea i tukua ra ki te
ratou ringa pupuri ai. No reira ka kitea

he tikanga nui kei roto i tenei mea u
Kai tiaki. He mana nui kei roto i tera 
mea. E taea ana e te ngakau kino te 
whakahaere kino, e te ngakau pai te
whakahaere pai. Ko nga mea e hiahia
ana ki te hoko i o ratou whenua, me
hanga tonu te haere ki te kai hoko me
riro rawa mai ki o ratou ringaringa te 
utu o te ratou whenua, me nooti, ma
hiriwa, me koura ranei. Kia tupato
rawa i nga mahi. Kamupene, e noho
nei he pukapuka ke, he kupu a waha ke 

te moni ia ratou.

Kaua rawa e moumou i nga moni utu
o o koutou whenua. Ko nga whapu, ko
nga pereti, ko nga mea hei painga mo te
katoa, a, ma nga tangata katoa e utu,
no te mea, ko te Kawanatanga ke to
hunga whakahaere i era mea; a, ma nga
tangata katoa, Pakeha, Maori, e whai
kohaki a ia mo aua mahi.

Ko nga tangata e whakahau aua ia
koutou kia mahi i era mahi, a ma koutou
tonu e utu, he kohuru tena ia koutou, e
hara i te mea he whai ta ratou kia ora

MATARIKI.

koutou—Kaore—he mea ke, kia whiwhi
ko ratou, kia mate ko koutou.

Heoi. Kia tupato i te wa e taea ana;

kei maro tonu te haere, te whai okioki-
nga, te aha.

Whakakorea atu nga tikanga Kaitiaki
inaianei tonu kei taka rawa ake ki ona
ra a pouri nei, kua tureiti, te whai mahara.


Rae-Totara.

Rae-Totara. He korero tara mo nga
tamariki.

UPOKO I.

Tena, ka noho matou, a, ka tahi ratou
ka haere ki te moana ki te hi ika. Hi ana,
a, ka ahiahi ka hoki mai. To matou unga
mai ki uta ka totoia o matou waka ki
tahaki. Ka tahi matou ka haere ki te
kainga, me a matou ika. Haere atu ana, e
ka ana nga hangi. Ka tae atu hoki nga
ika, a, ka whakataona. Ka tao nga umu,
ka tahi ka hui matou ki roto ki te whare
runanga.

Ka rokohanga atu o matou tetahi
kaumatua, ko Te Toonga Ra tona ingoa,
e korero ana tona korero ki te iwi kainga.
Ka tae Ia tenei kupu, nana, " E hikama, i
au e haere ana i te whenua i mua ra; ka
rongo au i te korero mo tetahi tangata i
whakaturia hei minita karakia.

Na, mahi ana taua minita i taua mahi.
A, kitea ana e tona hahi, tona he. Ka tahi
ka nui te riri o nga tangata ki a ia. Ka
tahi a ia ka whakatakatia  ki raro i te torona.
Na, E hika ma, ka hinga taua tangata i
runga i tona mahi karakia.

Ko te ingoa o taua tangata ko RAE-
TOTARA.

UPOKO II.

No te mutunga o te mahi a, Rae-Totara i
reto o te hahi, katahi pa mai te wehi ki a
ia. Katahi ka whakaaro a ia, " Me pehea
ra, he oranga moku, ina hoki, kua hinga au
i era i mahi karakia oku."

UPOKO III.

Na, i tahuri a ia kite mahi roia, ma reira
ka whiwhi ai ki tatahi oranga mona. Na,
mahi ana a ia i tana mahi. Kitea ana e
nga tangata o tona iwi he he ana mahi.

No te mohiotanga o nga tangata o tona

 iwi ki a ia, katahi ka riri atu ratou ki a ia.
Katahi ka omaoma haere a ia ki ia kainga,
ki ia kainga. Na wai ra hoha noa iho taua
roia i te nui o te whakatete ki a ia. Kaore
he taunga iho mo ona waewae i te nui o te
riri.

UPOKO IV.
Na, i te whenua i mahi ai taua roia.

minita i tana mahi roia, e rua nga tino iwi e
noho ana i* reira. Ko te Iwi Tawhito, ko
te Iwi Hou. No te Iwi Hou Rae-Totara.
Otira kihai tona iwi ake i whakaaro nui ki
a ia. Kua marama hoki te take.

Katahi ka pena te whakaaro a Rae-Totara

Kua mutu taku mahi minita. Kua kore

toku iwi i pai mai ki au, hei kaiwhakaako
mo ratou i runga i taku mahi roia. Heoi.
Me pehea ra ahau."

UPOKO V.

Ko taua iwi ko Iwi Tawhito nui noa atu
to ratou, matauranga ki o ratou tikanga
whakahaere, ki o ratou ture ake Otira,
ngaro ana ia ratou etahi o nga tikanga nui
o te Iwi Hou, koia hoki te tino iwi o aua
iwi erua.

Na, whakatika ana a Rae - Totara,
whakaaro ana a ia i roto i aia, '"Kaore toku
iwi ake i pai mai ki au hei minita hei kai
whakaako ranei mo ratou. Heoi ka huri
au ki te Iwi Tawhito ki te Iwi kaore ano
mohio ki te kino o taku Iwi ki au."

A haere atu ana a ia ki tetahi wahi ke, i
roto i te Iwi Tawhito kauhau ai. Ko tona
arero tona hoari.

Ka mea atu aia ki te Iwi Tawhito i te
kino o te mahi a tona iwi kia ratou. I mea
atu ano hoki a ia kua tinihangatia ratou o
te Iwi Hou, ara etahi o tona iwi ake. Ki
tana ki i whanakotia  e etahi o ratou nga
whenua o te Iwi Tawhito he kore kaore
ratou e mohio ki nga ture o to Iwi Hou.

A, tetahi ki ano ana, koia ko Rae-Totara
te tangata kaha ki te whakaora i o ratou
whenua mate, ara i nga whenua i tangohia
hetia etona iwi ia ratou. I ki atu ano hoki
a ia Ko te Atua Kaha Rawa tona hoa
tautoko, ma te Atua a ia e whakakaha i
runga i tana mahi whakatika i nga he o
mua.

UPOKO VI.

Na, i to takiwa i uru ai a Rae-Totara i
roto i nga mahi kauhau ki te Iwi Tawhito,
kei te noho marire tatou, tena hapu i tona
kainga, tena hapu i tona kainga.

Kaore ho tangata i te mato. Erangi he
torutoru ratou i te noho whakatete ki
tetahi tangata kotahi o te Iwi mohio, mo
etahi whenua. E ki ana tetahi nana etahi
wahi o aua whenua; ki ta tetahi i ki
na ratou. Otira, ko te iwi nui tonu, ora noa
atu ratou i taua takiwa. Nui noa atu te
whenua hei kainga noho mo ratou me o
ratou tamariki i muri ia ratou

UPOKO VII

Pena ana te ahua o nga ritenga i te wa i
whakatika ai a Rae-Totara ki te mahi whai-
korero ki te Iwi Tawhito, ki to whakaora
i o ratou mate.

Korero nui ana a ia kia ratou. Huihui
mai ana nga hapu katoa o taua iwi ki te
whakarongo ki ana korero.

Ko te tu o ana korero katoa koia tenei.
" Ehoa ma o te Iwi Tawhito! Ka nui to
koutou mate, ara, o koutou whenua.
Kaore koutou e mohio ko enei papa whenua
pai e whakaarohia ana e koutou kua riro
ki te Iwi Mohio, a, e nohoia ano hoki e
ratou, Na Koutou tonu ake aua whenua, nga
whenua o koutou tipuna. He he te noho a
taua iwi ki runga ki a koutou whenua.
Maku o koutou whenua e whakaora e
whakahoki.

Me tuku mai ki au te whakahaere kia
whiti mai ano te ra ki runga i a koutou,
Te Iwi i arohaina nuitia e au. Na, i runga
i taku mahi ka puta nui ai te moni mo
koutou a muri atu. Ko te tangata, kaore
he hikipene i roto i tana pakete ka whai

koura a ia; ko te tangata kaore ona piihi
whenua kotahi, ka whai eka a ia. Koia
kaore he rapaki, ka riro ki a ia, he whare,
he kiki, he kakahu. Ko nga tangata e
mea ana kia haere i runga rerewe, ka
hangaia ano he rerewe mo ratou. Ko nga
tangata, e mea ana, mo nga whapu, hei
unga kaipuke, timu, aha ranei, ka nui to
ratou he, ki te kore ratou e haere wawe atu
ki a ia, whakaatu ki a ia i o ratou mea
katoa e hiahia ana kia meatia e ia."

Ko nga korero ena a Rae-Totara ki te
Iwi Tawhito.

UPOKO VIII.

No te rongonga o te Iwi Tawhito ki nga
korero a Rae-Totara, mihi nui ana ratou ki
te pai.

Manawa reka ana ratou i tona kupu mo
to nui o te moni kia puta mai kia ratou i
runga i tona whakahaere i o ratou whenua,
i o ratou taonga. Katahi ano ka marama
kia ratou te nui o te he a ta Iwi hou e tau
ana kia ratou mo to taha ki o ratou
whenua.

Kihai i roa o whiriwhiri ana, whakaae
ana te nuinga o nga tangata o te Iwi
Tawhito o taua takiwa ki nga korero katoa
a Rae-Totara. Me te whakaae ano kia
hoatu o ratou whenua mate, o ratou whenua
ora, mo a ratou mea katoa ki a ia,
whakahaere ai, pupuri ai, mo ratou.

UPOKO IX.

Na, i taua whenua i mahi nei a Rae-Totara
i tana mahi, he nui nga taniwha o reira.
Engari ho tu taniwha ke atu i a Pekehaua,
ia Hotupuku, ia Kataore. Ko nga taniwha
horo tangata enei o mua. Ko tetahi o nga
tino Taniwha o te whenua i noho nei a
Rae-Totara, ko tona ingoa ko te HUPI-
RIMI KOOTI. Ko taua taniwha he mahi
tika anake tana mahi. Ma taua taniwha
e ki, kia pena, ka pena,—kia
pera, ka pera Kaore i kitea e ia te
mahi he. Ko nga iwi katoa i noho ra a
Rae-Totara i to ratou kainga e tino wha-
karongo ana aua iwi katoa ki ki taua Tani-

wha. Ko nga taniwha i raro iho i tenei
ko HOKO, ko RETI, ko MOKETE me etahi
atu. Ko HOKO, ko RETI, he taniwha ahua
pai ano aua taniwha — Ko MOKETE, he
taniwha whaiwhakaaro tora ki nga iwi u
taua whenua. He taniwha whakaputa
moni kia ratou. Otira, ko tona he, he nui
rawa te pakeke o ana ritenga katoa.

Me ho mea ka hoatu etahi moni ki te
tangata, a, me he mea ka kore e whakaho- 
kitia a tonutia aua moni i te takiwa tonu i
whakaritetia ai; mehemea ka whakapuku-
riritia ranei a ia, he tino autaia a ia, he tino
nanakia, he taniwha horo whenua.

Nui atu nga tangata i tae atu ki a ia i
mate i runga i te pukuriritanga o taua
taniwha o Mokete. Koia ano te take i
ahua wehi ai nga tangata mohio ki te wha-
katata atu ki a ia, kei mato ratou i a ia, kei
horomia e ia o ratou whenua.

UPOKO X

Riro katoa ana ki te ringaringa o Rae-

Totara nga whenua mate, me nga whenua
ora o etahi o nga hapu rangatira o te Iwi
Tawhito, i runga i nga ritenga whakahaere
mo ratou.

A, no te rironga mai ki a ia i aua whenua
a te Iwi Tawhito, katahi ka haere tonu atu
a ia ki te Ana o te taniwha Mokete.

MATARIKI.

Tomo rawa atu a ia ki roto i taua Aua.
UPOKO XI

Heoi.

Ka tohetohe, ka tohetohe a Rae-Totara

ki te taniwha ki a Mokete kia hoatu he

moni ki a ia. Kaore te taniwha e pai.

I ki atu a Mokete ki a ia, "E Rae-Totara

E matau ana ahau ki a koe, ki ou mahi

kino katoa, ki ou mahi patipati ki te Iwi

Tawhito, ki ou mahi tinihanga ki a ratou,

mo o ratou whenua. E mohio ana hoki
wha Tika, e te Hupuirimi Kooti mo ou

hara.
UPOKO XII.

Pouri Kerekere te ngakau o Rae-Totara
ki tenei korero a Te Taniwha ki a ia.

Kaore rawa atu he moni a Rae-Totara,
hei hoko kai mana, kaore he whare ona
kaore he hoiho, kaore he kiki, he aha
ranei. 

Ka haere atu a ia, a, ka hoki atu ano a
ia ki tu Taniwha  kia Mokete.

Ka tahi ka whakaatu atu a Rae-Totara

ki te Taniwha i etahi pukapuka he mea

tuhituhi ki runga. Ka ki atu Rae-Totara

ki te Taniwha, "Tirohia! Kia mohio koe

ko enei pukapuka, na Te Iwi Tawhito i tuhi

o ratou ingoa ki roto. Kua tukua mai 

e ratou kia au o ratou whenua katoa, me

nga mana whakahaere katoa, me te mea

tonu naku tonu ake te whenua. Ka hiahia
ahau ki etahi moni, heoi, ka hoatu enei
pukapuka e au, ka tahi ka riro mai te moni
ki au. Mawai hoki e whakaatu atu ki a
ratou He tangata mohio hoki ahau ki
nganga kopikopikotanga o te ture."

Ka rongo te Taniwha ki enei korero, ka
noho puku a ia. Ahua pouri ana a ia ki
ena korero a Rae-Totara. He aroha nona
ki te Iwi Tawhito, ki te iwi, na ratou i
tuku atu o ratou whenua ki te roia-minita.

UPOKO XIII.

Katahi rawa ka whai kupu tu Taniwha.
Ka ki atu a ia kia Rae-Totara, '' Kia
mohio koe ka hoatu e au nga moni katoa e
hiahiata ana e koe i runga i enei pukapuka
tuku a te Iwi Tawhito i o ratou whenua ki
a koe. Mau te whakaaro, mau to tikanga
kia ratou. Kia mohio ana hoki Koe, ki te
kore koe e whakahokimai i aku moni
koura katoa e hoatu ana e au kia koe, tera
ranei au e hoatu ki a koe i te ra tonu i
whakaritetia e tana. Kore rawa atu toku
ngakau aroha. Ka hamama toka waha, ka
horomia e au nga whenua a te Iwi Ta-
whito.

Mo ratou, me a ratou tamariki a muri
tonu atu te mate. E hara hoki "i au to
ratou KAITIAKI."

UPOKO XIV

Na, tangohia ana e Rae-Totara, nga
peeke koura, e hia ranei miriona pauna te
moni, e hia ranei, a, haere atu ana.

E ngari, puritia ana e Te Taniwha nga
pukapuka tuku katoa mo te wa hei whaka-
hokitanga mai i nga koura, nga moni katoa
i namai a Rae-Totara.

UPOKO XV

Rekareka ana te manawa o Rae-Totara

ki te nuinga o te moni i riro mai ki aia.
Katahi ano a ia ka whiwhi ki te moni.
Katahi ano ka noho a ia i roto i tetahi

whare pai. Katahi ano ia ka haere i

runga kiki hoiho ranei.

E hika ma, ko Horomia i roto i ana

kororia katoa kihai rawa i rite ki a Rae-

Totara i nga takiwa e nama ana i nga

moni ki te Taniwha Mokete i runga i nga 

whenua o te Iwi Tawhito.

UPOKO XVI

"Rekareka, rangi tahi, ko Kararu tona

mutunga iho."

Pau katoa ia Rae\_Totara nga moni i riro

mai ki a ia i te Taniwha Mokete. 

UPOKO XVII. 

Tera ano etahi tino Taniwha i tana
whenua kaore nei i whakahuatia i konei.

Ko tetahi o ratou ko KAIWHAKAATU-
HARA tona ingoa. Tetahi ingoa ona, ko
NIUPEPA -PEREHI, he taniwha mohio ia.

Na, pa mai ana te mataku kia Rae-
Totara. Nui rawa atu tonu wehi koi
whaaki atu te taniwha Nuipepa-Perehi i ona
hara ki tu ao katoa. Tetahi kei whakatika
 te taniwha tika ko Te Hupirimi Kooti ki te
putu i a ia mo ona he. Kihai taua taniwha
i aro mai kia Rae-Totara  ki ona mahi ranei.

 UPOKO XVIII.

No te taenga atu ki te? ra hei whaka hoki-
tanga i nga moni kia Mokete, Aue!
Tiro tiro kau una! Tahuri kau ana!
Paki paki kau ana ki nga pakeke.
Nowhea to pene kotahi? Kua rere noa
atu ra hoki te weta o te mahi, o nga
whenua hoki.

Ko te rarunga tenei o te Iwi Tawhito.

Riro ana o ratou whenua katoa ki te
Taniwha Mokete hei whakangata  i tona
puku. E hia ranei poraka nunui i horo-
mia o ia, o hia ranei?

Mate rawa atu te iwi i te Minita-Roia.
UPOKO XIX.

Ko te pakanga nui i taua whenua i muri
ko te riri a te Taniwha ko Te Hupirimi  
Kooti kia Rae-Totara, mo ona hara ki
runga ki te Iwi Tawhito.

A, mate ana ko Rae-Totara.
UPOKO XX.

No te mutunga o nga korero a Taonga-
Ra, katahi ka whiriwhiri te iwi kainga.
A, Ka tohe atu ratou ki a ia kia korero atu
a tetahi po etahi korero atu mo nga mea i
kitea e ia i ona haerenga. Whakaae ana
a Te Toonga-Ra.



He Korero Tara.
Ko te Takuta me nga Tio.

Na e noho ana ki tetahi Takuta, tetahi
tamaiti tane, e akona ana a ia e Tu Takuta
ki nga mahi rongoa, ki etahi mahi Takuta
hoki. I whakatika taua Takuta i haere ki
te toro) i tetahi turoro. I haere tahi raua
ko taua tamaiti. Tae atu raua ki roto kia
kite i taua turoro. Ka titiro te Takuta,
katahi ka ki atu ki a ia, " E hoa, whatero
to arero." Na, no te kitenga o te Takuta
i te arero o taua turoro, katahi ka ki atu te
Takuta ki a ia " E hoa, akuanei koe ka tino
mate rawa atu. I te kai tio koe." Katahi,
ka nai te wehi o te turoro. Ka '? wiriwiri
tona tinana katoa. No te hokinga atu o te
Takuta raua ko tona hoa te tamaiti raka,
katahi ka patai atu te tamaiti ki te Takuta;

" E hoa, na te aha koe i mohio ai i te kai
tio te turoro." Katahi, ka kata atu taua

Takuta  i a ia "Te take i mohio ai ahau, i
kitea e au nga anga e tawheta una i raro i
tona moenga.'' Katahi ka noho mohio
tamaiti.

Na, muri iho i tena, katahi ka tonoa atu
te Takuta ki te toro i te turoro ra i etahi
rangi noa o muri mai. Te taenga atu te
tamaiti ra, ka ui atu a ia ki te turoro. '" E
hoa kei te pewhea to mate." Katahi ki
atu te tamaiti - 

ki atu " E hoa, akuanei koe ka mate rawa
atu, no te mea, i te kai hoiho koe, ki taku
titiro atu ki te ahua o tou arero." Katahi
ka tino mataku rawa taua turoro, muri iho
ka puku riri. Ka tahi ka whakatika mai
nga whanaunga' a taua turoro, me tona
wahine, ka pana i taua tamaiti. Ka tahi ka
hoki tangi tana tamaiti, ki tona rangatira,
ara ki te tino Takuta. Te taenga atu o
tiwa. tamaiti ki tona rangatira puhipuhi ana
nga kanohi o te tamaiti. Katahi ka patai

ano te Takuta ki a ia "E hika, heaha to

mate, i puhipuhi na o kanohi? Me te

mea tonu i te tangi koe" Katahi ano ka

ki atu tana tamaiti ki tona rangatira. "E

koro E! He mate tonu. No taku taenga

atu kia kite i te turoro, katahi au ka ki atu,

kia whatero tona arero. No tona whate-

rotanga katahi au ka ki atu. "E hoa,

akuanei koe ka tino mate rawa atu. Katahi

ka ki mai te turoro ra ki au, na te aha koe

i mohio ai. Ka ki atu au, i te kai hoiho

koe." Katahi te Takuta ka ki atu ki tona

tamaiti. Na te aha koe i -

korero pena ki te whakawehi te turoro
ra." Katahi te tamaiti ka ki atu. "E hoa

he kitenga atu naku i tetahi nohoanga

hoiho me te paraire i raro i te moenga ra o

te turoro ra. Pena hoki me tahau i ki mai

ki au i runga i taku patai ki a koe. "Na

te aha koe e mohio ai, i te kai tio te turoro

ra." A, ka ki mai ra koe ki au, no te

kitenga atu i nga anga i raro i tona moenga.

Ka waihoki me tenei, na reira au i mohio

ki te korero pena ki taua turoro. Mai ra,

ko ahau raru ana ahau te patu.


Ki nga tangata Maori katoa
o te Motu nei.

HE whakaatu tenei kia kite mai koutou i
tu whakataunga .1 te Hupirimi Kooti i te
whakawa a TAREHA TE MOANANUI
rami ko TE RIIHI, Roia.

Kotahi tau o tenei whakawa e haere ana
i Poneke, a. tao mai ki Nepia. Na, whiri-
whiritia ana e te Hupirimi Kooti, kitea ana
KO TE RIIHI TE MEA I HE. I TINO
WHAKAHENGIA TE RUHI E TE
HUPIRIMI KOOTI mo nga moni a Tare-
ha i riro kia aia, ani, i puritia e ia—tana
kii mo ana, mahi roia, mo nga whenua a
Tareha. Na, ki ana Te Hupirimi Kooti,
me Tareha hoki, he he tana puritanga e ia-tana
taua moni, ara, i te waru rau pauna, i te te
kau ma iwa hereni, me etoru kapa-—
£819 198 3 (d.

Ko tu kupu tenei; i Te Hupirimi Kooti,
kia utua e ia, o To Riihi tenei moni 819
193 3d kia Tareha INAIANEI.

MATARIKI.

Kua tae atu hoki kia Te Riihi, i Tura-
nganui te tino tono a te Hupirimi Kooti
kia utua taua moni—me te kupu hoki
a Te Hupirimi Kooti kia Te Ruhi, kaore e
tika taua mau i te £819 19s 3d moni a
Tareha.

I ki ano hoki Te Hupirimi Kooti,

Kaore i marama nga mahi i kiia e To
Ruhi i mahia e ia ma Tareha.

Kaore i marama te ra, te marama, te tau
ranei, i mahia ai e i Te Riihi ana mahi mo 
Tareha.

Kaore hoki i marama i mahia ranei taua
mahi mo Tareka, mo etahi Maori ke atu
ranei.

Kaore hoki i marama mo te
whenua, mo te ahu ranei, aua
mahi a te Riihi.

I whakakorea rawatia e Tareha aua mahi
a Te Riihi ki runga ki a ia. 1 ki hoki taua
kaumatua, kaore rawa a ia i whakatu i a te
Ruhi hei mahi i nga mahi mo te taha ki te
waru rau pauna. Na, tae noa ki te kai

whakamaori a te Riihi o mua, ara, kia Te
Waiti kaumatua, he kaiwhakawa hoki ia.
Ko taua kupu tenei ki te Hupirimi Kooti,
i tino whakakorea rawatia a Te Riihi e
Tareha i runga i aua mahi.

No muri mai i taua whakakoretanga 
tohe tonu te Ruhi ki te tono utu kia
Tareha, A, kitea ana e Te Hupirimi Kooti,
ehe ana te mahi a te Riihi.

KATI, KO TE TINO WHAKATAU-
NGA TENEI A TE HUPIRIMI KOOTI
—ME UTU E TE RUHI. KIA TARE-
HA INAIANEI -

Na Tareha taua moni ua Te Riihi i pu-
puri pokanoa.

Na, e haere atu ana tenei panui, i te
Tonga nei. E ahu atu ana ki o matou
whanaunga ki o matou hoa i te Tai Ra-
whiti, a rauna noa te Motu nei.

E hoa ma! Kia noho tatou i runga i
te matauranga, i te mohiotanga,—Mehemea
ka tono tatou ki te tahi roia kia mahia
e ia a tatou mahi, tonoa ki a ia, kia mara

ma tana utu mo tana mahi i to tuatahi, a,
ka tiro atu tatou e pai ana, a, tuhia rawa-
tia ki te pukapuka tana whakaaetanga-a-
katahi tatou ka whakaae. Tenei, ko te
kahu noa i roto i te pouritanga. AUE!
E hika ma E! Ka mate tatou! Ka mate
tatou! Ko totatou tino takanga tena ki
te ahi-whanariki, mamae mutunga kore,
ake tonu atu.

Kia WIREMU RU RIIHI, no
Nepia aia i mua, engari, no Kihi-
pane, Papete Pei, inaianei, i roto
i te koroni o Nui Tireni, roia, kia
WIREMU PERE, kia RIPE-
RATA KAHUTU, no taua
Papeti Pei, ano raua, he tangata
Maori.

KIA MOHIO KOUTOU, kia kotahi
marama i muri iho i te panuitanga
i tenei panui i roto i nga nupepa erua i taia
i Kihipane me nga niupepa erua i taia i
Poneke, ka hokona e au ka tukuna atu
ranei e au kia hokona kia maketetia, nga
whenua i whakaatutia i roto i tehaki puka-
puka mokete i tuhia i te 26 o nga ra o Pepuere,
1879, (i rehitatia i te tari Rehita Pukapuka
i Nepia i raro i te nama 13175). Ko taua
pukapuka i waenganui ia koutou o tetahi
taha, me au ko PEREHIWA PAAKA, i
whakahuatia i raro iho nei o tetahi taha.
Na, ka hokona, ka maketetia aua whenua,
kite kore koutou e utu mai ki au i nga tino
moni pukai i whakatuturitia mai ki au i runga
i taua pukapuka mokete, te toenga ranei, me
nga inatereti—nga moni whakapiki katoa,
e tika ana kia uta ki au i runga i taua puka-
puka mokete. 

Na, tenei ano hoki tetahi, kia mohio
koutou, ko te take i tukuna atu e au tenei
panui kia panuitia, koia tenei,—ara—kaore
ano koutou i utu mai ki au i nga tino moni
pukai me nga moni inatereti—nga moni
whakapiki i whakaaetia i runga i nga ritenga
i whakaatutia i roto i taua pukapuka mokete.

I tuhia i tenei te 12 o nga ra o Maehe
1881.

NA PEREHIWA PAAKA.
Hiu J. WIINI.
Roia, Kihipane.

KI O MAUA HOA MAORI O TE TAI
RAWHITI.

Ehoa ma,—Tena koutou kua tae ki te
takiwa pupuhi manu. Na, Kanui te manu
o tenei tau. Ka nui te momona. Kati Kia
kaha koutou ki te pupuhi manu i tenei tau.
Ki te hiahia koutou ki te Paura, ki te Hota,
ki te Tingara, me haere mai koutou ki te
whare maitai o Panera rana ko Paerana hoko
ai. Kei a maua hoki nga pu tino pai, hei
pupuhi manu, he pu tupara, he pu haki
mana, me etahi tu pu atu. Mehemea e hia-
hia ana koutou kia whakapaitia a koutou pu
me haere mai ano koutou ki a Panera raua
ko Paerana. He maha hoki nga pu kei a
maua. He ngawari te utu. Kia mohio
koutou me haere mai koutou kia maua, kia
Panera raua ko Paerana i te whare maita
i Kihipane. Ko te tino whare tenei o te
Tai Rawhiti hei hoko i nga Paura, Hota,
Tingara, Pu, me aua tu mea katoa. Kei a
maua hoki nga Kakahu Wahine, Kakahu
tane, Kakahu tamariki nga hu tane nga hu
wahine me nga nohoanga tane nohoanga wa-
hine, me te Te Huka, Paraoa. Kei a maua
hoki nga parau, nga rakuraku me aua tu
mea katoa hei mahi paamu.

ENGAWARI ANA TE UTU,

Kei wareware koutou, na o koutou hoa, na
PANERA RAUA KO PAERANA,
I TE WHARE MAITAI,
KIHIPANE.

TE HOKO O WHATAUPOKO
Ka tino hokona rawatia

12,400 nga eka o Whataupoko
 Poraka, nui atu, iti iho
ranei.

Ko taua whenua e takoto ana i te takiwa
o Papati Pei, e tutata ana ki te taone o Kihi-
pane.

Ko tenei hoko i runga i te tono o Paaka,
te kaitango mokete. Ka haere hoki tenei
hoko i ronga i te whakahaere o te Kai Rehi-
ta o te Hupirimi Kooti i Nepia i raro i nga
tikanga o te Tare whakatikatika i te ture
hoko whenua, 1860, i raro hoki i nga tikanga
o te Ture, 1870, e whakamana ana i nga kai-
tango mokete ki te hoko i nga whenua i
moketetia kia ratou.

Na, kua tae atu te tono ki a PITI raua ko
PENETI, na Paora A. F. Paata, kai Rehita
o te Hupirimi  Kooti o Nepia i tuku atu taua
tono kia raua I RUNGA I TE WHAKAAE-
TANGA o ke kaitango o te mokete, e kia ho-
kona, kia maketetia  nuitia i ta raua
whare makete i te taone o Kihipane a
TE PARAIRE, te 29 o nga ra o APEREIRA,
1881, i te rua haora me te hawhe i muri iho
i te tina.

WAHI TUATAHI e hokona ana.
Katoa o taua piihi whenua tona nuinga
12, 400 nga eka, nui atu iti iho ranei, tetahi
wahi o

WHATAUPOKO,

i te takiwa o Turanga, Papati Pei. Koia te
whenua i whakahuatia i roto i tetahi puka-
puka, a, i raro i te mana o taua pukapuka, i
runga hoki i ana tikanga e hokona ana e te
kai tango i te Mokete e PAAKA, taua whenua

KO TE WAHI TUARUA.

Te whaitaketanga, me te paanga, tera e
riro mai ki te kai tango i te mokete i runga
i tetahi kotahi mano eka kaore i uru ki roto
ki te 12, 400, i muri mai i te utunga atu i nga
moni 6500 me nga inatereti i whakatu
turutia ki tetahi tangata ke (kote wahi tenei
e mohiotia ana kei a Makitanara) e nga kai
tuku i te mokete.

KO WHATAUPOKO

Ko tenei whenua e hokona aua i runga i te
tono a PAAKA e takoto ana ki te hangai-
tanga ki te taone, a, ko te awa o Waimate
te rohe i Waenganui i taua whenua, me nga
whenua e mohiotia nuitia ana ko Pouawa me
Kaiti.

Ko nga ritenga enei mo te hoko. Kotahi
wahi o nga wahanga e wha o te moni, ara
tetahi koata ha utua tonutia i te takiwa tonu
ka hokona te whenua ko WHATAUPOKO
Ko te toenga o te moni me utu i te whakao-
tinga o te pukapuka tuku i roto, i nga ra i
whakaritetia i runga i nga tikanga o te hoko.

Ko nga tangata e hiahia ana ki te patai mo
nga tikanga mo te taha ki te hoko. me ui
atu ratou ki te Roia mo Paaka i Kihipane
ara kia.

H. J. WIINI.

Roia, Kihipane.