Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 8. 23 February 1878


Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 8. 23 February 1878

1 85

▲back to top
TE   WANANGA.

       HE PANUITANGA    TENA KIA  KITE KOUTOU.
             "TIHE    MAURI-ORA."
  NAMA—8.                NEPIA,   HATAREI,   PEPUERE   23, 1878.           PUKAPUKA 5.
HE  PANUITANGA    KI TE IWI MAORI.

E   mahara  ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o
    TE  WANANGA  rawa ano e whakaae ka puta ai
TE WANANGA   nupepa ki te tangata tono kia tukua
atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te
iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA
nupepa  kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
a ia. Ko  te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni
me te hikipene.                                39


MAKI    TONORE
  KAI-WHAKA-MAORI; RAUA KO PARAHI,
 KEI TE AVENUE WHANGANUI.

KUA tu maua hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua
       Maori,  a hei Kai-whakaputa  whenua   i  te Kooti
Whakawa.    Otira, mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o
mua,  mo nga mahi o naianei.
                              MAKI  TONORE.
  Hune  2, 1877.                                       15


   KIA KITE!\_\_\_KIA  KITE!
KUA HOKI  MAI A RENETI KI NEPIA  NEI,
              A he tini tini noa atu ana

Koti,  Tarautete, Wekete,
    Potae,   Kiapa,

      Kaone,    Paraikete, Raka,
     Me  nga tini mea katoa e paingia e te Maori.

        HAERE  MAI   KIA KITE
                I te whare Hoko  o

RENETI MA,
   Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito i
          NEPIA, I TE HEKIPIA RORI.        44
                 PANUITANGA.


   RUTOKA RAUA KO PARAI,
|           KAI  HOKO  RINO,
! '       (Na Pairari i Mua).

 KUA      tae mai  kia  raua, no Ingarangi  nga purapura
                           pai o te


  KARAIHE    PAKEHA.
   A  he purapura pai rawa aua purapura. Koia  nei nga
 ingoa o aua Karaihe.
        He Koroa
         He Kau Karaihe
        He Korowa Whero
        He Timoti
        He Anaki Koroa
        He Ruhari
        He Repe
         He Toka Teira
         He Pakuhi
          He Ripi Karaihe
         He  Poa Paterihi
         He Poa Tawiraha
          He Kaueri  Kiti.
   Me  nga purapura Keha, me te Kareti, me te Marikoura.
   Tikina mai he purapura ma koutou, whakamatauria toe kia
  kitea ai te pai.                                           67



 Panuitanga ki  nga iwi katoa! katoa !
  Katoa ! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
    naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
                  katoa.


  HE    mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi o
        koutou e tuhi tuhi i a koutou ingoa, ki te pukapuka
 hoko whenua ranei, kite  Rihi whenua  ranei, ki te mokete
 whenua  ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua,
  Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri
 te matau e puta ai mo aua mahi. Naku na.

                                TE RIIHI,   .
                  .                        Roia i Nepia,

2 86

▲back to top

3 87

▲back to top

4 90

▲back to top
                             TE  WANANGA.
NGA KAIPUKE   MANUWAO    O INGARANGI.
E kiia ana e te kupu, ki ano  nga manuwao o Inga-
rangi i tae noa ki waho ake o te Pa a Te Tako i Kotati-
nupera.

                   NGA  TAKE.
 E ki ana te Kingi o nga Take kia kaua e rere atu nga
kaipuke manawao a Ingarangi ki waho ake i tana Pa i
Kotatinopera tu ai.

             TE KUPU A RUHIA.
   Eki ana. nga Ruhia ki te mea ka tohe te Ingarangi ki
 a. ratou kaipuke manuwao kia tu i waho ake o te Pa i
 Kotatinopera, penei ka tonoa a ratou Hoia e te Ruhia kia
noho i roto i taua Pa.

               KAWANA    KEREI.
  Ko  te 14 o Pepuere nei a Kawana Kerei i tu ai ki te
 korero ki te iwi o Poneke, a e rua mano tangata (2000) i
 tae kia rongo i nga kupu a Kawana Kerei. A  i tino
 whakaae te iwi ki nga tikanga o te mahi Kawanatanga e
mahia  nei e Kawana Kerei ratou ko ana hoa. Whakaae
 ana te iwi Pakeha kia mahi tautoko ratou i nga tikanga a
Kawana   Kerei.


         TE OPE MO KOTATINOPERA.
 Ko Mukata Paha te tangata kua tu i te Kingi o nga Take
 hei arahi i te ope mana e whawhai te taua whakaeke i te
 Pa i Kotatinopera.

            NGA  TANGATA   MATE.
  E kiia ana, e rua Pa a Te Take e pokea ana e tetahi mate
kino, a o tetahi Pa ko Mika te ingoa e 60 tangata mate i
te ra kotahi. Tetahi Pa, a ko Teta te ingoa e 38 tangata,
 mate i te ra kotahi.

                NGA HIWIANA.    .
  , E kiia ana kua he nga iwi Hiwiana i nga Take. A na
 nga Take i aru nua iwi ki a ratou takiwa, a kahoro kau
he maia o Te Hiwiana i Te Take.


         NGA   KORERO   MO  MOKAU.
   Kua   tae mai a Wetere ki te Taone  o Taranaki, a
 kua korero raua ko Kawana  Kerei. Ko  Wetere, ko
 Epiha, ko Takirau, ko Taiaroa, me a ratou hoa i haere
 inai kia kite i a Kawana Kerei i te Taone i Taranaki.
 He hoa Pakeha ano a raua. Na Te Hone a Wetere i
 tono kia haere aia ki Taranaki, ka tae mai a Wetere ma,
 ka kite i a Kawana Kerei, ka mea atu a Wetere kia
 Kawana,  i kite ahau i a koe i te wa oku e tino iti ana
 a he tino hoa pono te papa o Wetere kia Kawana Kerei,
 a, na  tana papa i pikau  a Kawana  Kerei  i te
 «wa  o Awakino   i mua.  Ano  ka  tau a Wetere ki
 raro, ka  mea  a Wetere  kia Kawana   Kerei.  E
 hoa, he nui noa atu aku korero ki a koe. He haere
 mai hoki taku kia kite i a Kawana Kerei. Ka mea a
 Epiha : kua tae mai te reta a Rewi ki au, e mea ana
 aia, waiho, taihoa e korero, kia tae koe,  kia tae  ki
 Mokau,  ka  korerotia ai aua tini mea, he mea hoki
 naku i tatari ai ki te Kooti Whakawa Whenua Maori.
 I korero ano ahau kia Tiati Moanaroa, a kahore kau
 he mahi i mahia.   I mea  aia, nae ruri te whenua, a i
 mea  atu  ahau, kana e  ruuritia, ka mea aia, kahore
 he mea  e mahia inaianei, kei to  mua ake  i au te
tikanga.  Heoi ano aku kupu kia Tiati Moanaroa, a e
mea an» a Manga  Rewi. E hoa, nei te rite kei a
Wetere.
  KAWANA  KEREI : E pehea ana koe ki te kaipuke
rere atu ki roto ki Mokau ?
  EPIHA  : I mea atu ahau ki aia, me haere aia ki a
Rewi,  mana  e ako mai  nga tikanga mo  te Kooti
Whakawa  Whenna  Maori. A koia nei nga kupu o te
reta a Rewi, naku te mana  i tuka kia Epiha,  kia
whakaritea eia he tikanga mo Mokau. Tua-rua, kaua
he hoko whenna, naku te whenua, kei aa te tikanga,
heoi ano naka na Manga, Kuiti, Hanuere 28, 1870.
  KAWANA KEREI : I pehea te kupu a Rewi mo nga
Karauna  Karaati o  te Kooti Whakawa   Whenua
Maori  ?                                          
  WETERE  - E mea ana a Manga, kana e ta ho Kooti
Whakawa  Whenua  Maori i enei ra, waiho mo nga ra
e haere ake nei. He  haere mai ta matou ki te korera
anake mo Mokau  kia whakaaetia hei rererenga ma te
kaipuke.
   KAWAKA  KEREI : He pehea te korero mo te riihi
whenua ?
   EPIHA : Kahore  kaa i korerotia.
  WIREMU  TE WHAU : Kahore kau aku tikanga mo te
riihi, a ko nga kupu mo nga Kooti Whakawa Whenua
Maori, waiho tena mo nga ra e haere ake nei.
  TE  HIANA MINITA MAORI : E mohio ana koe, ka tu
te hui a Maehe i Hikurangi, i Waikato ?
  WETERE   : I mea a Epiha, ka tu taua hui i Mokau-,
a e ki mai na koe, ko Hikurangi tu ai, ae, e mohio ana
ahau.
   KAWANA KEREI  : E hoa, ki te mea ka tonoa tetahi
tima  e ahau kia rere atu ki Mokau, ki te whakatatutu
i te moana o Mokau, e pehea  to whakaaro ki  tana
mahi ?
   EPIHA : Kahore kau he kupu whakahe mo  tena,
kahore aku kino atu ki ten». K pai ana.
   KAWANA  KEREI : Ka «i atu aia ki a Wetere ma,
mehemea  he mea ta ratou e tono ai ki aia kia Kawana
 Kerei.
   WETERE  : Ae, he ui atu taku ? Ka ni atu ahau mo-
te kupu e kiia nei, hei a Maehe koe ka haere mai ai
ki Mokau.
   KAWANA  KEREI : Ae, ki te mea e ora ana ahau, a e
 kaha ana hoki, ka ma reira taku haere mai ki Hiku-
rangi.
   WETERE  : E pai ana, kei a koe te whakaaro.
   EPIHA : E kore e pai, me haere atu koe i konei, ka
 ahu atu ai ki Mokau ?
   KAWANA  KEREI : K kore pea tena e taea e au, ho
 mea hoki, engari ano te ara mai i Akarana e pai ana,
 e haere mai ana i runga i te rerewe.
   WETERE : E rua ra o haere atu ana i Hikurangi ka
 tae ki te wahi o Mokau e eke ai te tangata i te waka i
 Mokau.   A  he ara kino te ara, ki te mea ka ata haere
 te tangata i taua ara, a ki te mea ka kaha te haere, e
 rua ra o taua ara e haerea ai, a kotahi ra e haere ai i
 roto i te repo, a he whenua pori ngahuru, ko to te
 Akau huarahi.
   KAWANA  KEREI : E rongo ana ahau kei taua ara nga
 ana e kitea ai nga wheua moa (ka kata a Wetere ma).
   EPIHA : Tenei taku patai, e mea ana ahau kia haere
 mai koe i enei ra ki Mokau, kia kite koe i a matou, a
 me eke mai koe i tau kaipuke ake?"

5 91

▲back to top
                               TE WANANGA.
  KAWANA KEREI : Ki te mea, e kore ahau e ma Hi-
kurangi ata taka ara e haere ata ai kia kite i a koutou
i Mokau, me haere atu ahau i te tai Tuauru taku ara
Ida kite i a koutou.
  EPIHA : Heoi na aku patai kia koe, tena ano nga
patai ki a koe, ana tae ake koe kia kite ia matou.
   KAWANA. KEREI : Tenet hoki taku patai kia koe.
He  ara pai te ara ki Mokau, kua oti te mahi o taua
ara kia pai, a e haere ranei te kareti i tana ara ?
   TAIAROA : Kahore aku hiahia kia mahia  taua ara.
 . EPIHA : E mea ana ahau he pai ano kia mahia taua
ara, no te mea, he nui te mate o te hoiho i nga awa.
   WETERE  ; Heoi ano taku, ko te kite i a koe, a me
waiho tena ma Manga, mau tena e mahi. A  ko te
kupu  mo  nga rori, i mea ahau i mua, kana he rori,
kaua  he Riihi, kaua he hoko, kaua he waea. Koia
na taku kupa i ki ai, i mua, i mea te iwi ki te hoko,
 a he nui te raru i tera. A he nui noa atu nga mea i
tono ai te iwi, a be rara anake i aua mea. A mo te
kupu  a Epiha e mea nei, kia mahia nga rori, he nui
 noa atu te raru i tetia, ki te mea ka tohe aia ki tena,
 ka puare nga rori, kahore ke atu aku  kupu, i te
 mea he  nui to raru i tena. Whakarongo ki aua kii,
 taku kupu ko te wahi  kua tukua kia Epiha, ko te
 awa o Mokau, a  ko nga tikanga e uta ana ki nga
 whenua kei a Manga anake tena.
   TE MINITA  MAORI, (a Te Hiana) E pehea ana
 te kupu mo te kooti whakawa whenua Maori ?
   WETERE  : Maku e korero atu kia mohio pu ai koe
 ki te tikanga o aku kupu, rao nga rori me te Kooti
 Whakawa  Whenua  Maori. E mea ana koe, e haere ana
 koe Ki Hikurangi a Maehe, me  ui e  koe aua mea i
 reira. A maku e whakamarama   aku kupu  i kii ai.
 E korero ana  koe mo   Pari-ninihi, kahore kau aku
 tikanga ki reira, kua hoki i au taua  whenua  ki
 Ngatitame.
   KAWANA  KEREI : Me pehea e oti ai te rori ki Pori-
 ninihi.
   WETERE  : Kua mea atu ahau kia a koe.  Kia tae
 koe ki Hikurangi ma Manga koe e rongo ai ki te mahi
 mo  ena. A  ku kiia atu e au te tikanga i pena ai aku
 kupu.  He  mea  hoki i tuhituhi reta atu ahau kia
 Kata Porena mo nga Kooti Whakawa Whenua  Maori,
 a ki mai ana aia, kei a Rewi te tikanga. A i tuhituhi
 atu ahau ki a koe, a ki mat ana koe, kei a Manga te
 tikanga rao aua mea, a e uia mai na, maku e mahi
 ana mea. E marama  ana koe ki aku e ki atu nei ?
   KAWANA KEREI : Ae.
   WETERE  : Koia nei aku Pakeha, ko nga Pakeha
 tokowha e tu nei. Naku ratou i noho ai i Mokau. A
 he mea  naku kia ratou. Koia i kiia ai e au, kia puaro
 te awa o Mokau, kia pai ai he taonga kawe atu ma
 ratou ki reira. E pehea ana koe ki aku kupu ?
   KAWANA  KEREI:  Epai ana ahau ki au  kupu, ac
 mea  hoki, hei hoa ena Pakeha mau, he pai ki au, kia
 noho he Pakeha i a koutou, a he mea na nga Pakeha
 pai, kia tiaki pai koutou i ena Pakeha.
    WETERE  :• Ae, koia na taku hiahia. E kore ahau e
 pai kia kapi ano a Mokau, engari kia tae he taonga ki
 reira. A  ma te Pakeha e kore ai e puare a Mokau e
 enei ra.
   A  korero ana aua Pakeha o Mokau  kia Kawana
 Kerei raua ko Te  Hiana.   He  mea hoki kia puare
 tonu ai a Mokau.
MOKAU   RIVER  OPENED   TO  EURO*
             PEAN    TRADERS.

                (.From the H. B, Herald)
                      NEW  PLYMOUTH, February 9. -
   One of the greatest triumphs of the Premier's visit to
 the King Natives occurred to-day, in the opening of the
 river Mokau to European trade. Te Wetere, the famous
 Mokau chief, accompanied by the chiefs Epiha Tokerau
 and Taiaroa, and a half dozen other  principal Natives,
 and Messrs. Jones, Shore, senior and  junior and Mac-
 millan, of Mokau, waited on the Premier and Native
 Minister as a deputation. Wetere, who has not been over
 the border for fifteen years, and oa whose head was a
 reward of five hundred pounds till a year and a half ago
 on account of his alleged complicity in the White Cliffs
 massacre, was induced to come by Mr. Jones, who went
 down On Thursday, for the purpose. The deputation was
 introduced by  Major Standish and  Mr. Kelly, M.H.R.
 Wetere, on being introduced, told Sir George Grey that
 he remembered seeing him when  he was a little boy, and
 he spoke of the great friendship between his father and.
 Sir George Grey, whom he remembered  his father carry-
 ing over the river Awakino on his back, when he was
 himself a child. On being seated, Wetere said : " I have
 not much to say, as I came only with a strong desire to
 see Governor Grey."  Epiha  said : " I have received a
 letter from Manga (Rewi) ; he has said, Leave the matter
 for the present. When you and  he arrive at Mokau  all
 matters will be talked over ; that is what I have been
 wanting  for the Native Lands  Court.  I spoke to Mr.
 Munro, but nothing was  done ; he said that the land
 should be surveyed.   I said, ' No ; don't survey it.' He
 said, 'There is nothing to be done now ; my superior has
 the management   of it.' That  is all I said to Judge
 Munro.   What  Manga   said is,' Here, my friend Wetere
 has a  letter.'" Sir George   said, " What do  you say
 respecting: vessels entering Mokau ?" Epiha said, "I ana
 quite willing." Wetere  said, " I told him to go to Manga
 to get  instructions with respect to the  Native Lands
 Court." These are the words of Manga. (Reads Rewi's
 letter as follows) :—" I have given to Epiha the power to-
 lay down regulations for Mokau ; secondly, there are no
 sales of land, for the land is mine. I have the manage-
 ment  of  it.  That  is all from Manga.    Dated  Kuiti,
 January 28, 1870."  Sir G. Grey asked, " What did Rewi
 say about  the Land  Courts  for titles ?" Wetere  said,
 " Manga says not to hold any Land Courts fur the pre-
 sent, but leave it for the future. We are here solely for
 talking about opening the river for vessels." Sir George
 Grey inquired if anything was said about leasing. Epiha •
 said that was not talked about,  but Wiremu   te Whetu
 said, " I have nothing to do with respect to the lease, and
 with regard to the Land  Courts—leave that to a future
 time."  The Native Minister asked, "Do you know  about
 the  meeting to  be held at  Hikurangi, iu Waikato,  in
 March?"    Wetere replied, " Epiha thought that perhaps
 it would be  held at Mokau,  but now  you say  it is at
 Hikurangi, I know  it is so." Sir George Grey said, "My"
 friends, should I wish a small steamer to come to Mokau  .
 to inake soundings, what do you think of it ?" Epiha
i replied,'' There will be no objection whatever. I  make
 no objection to  that.  It is very good."   Sir G. Grey
 asked if they had any requests to make to him. Wetere
  said, " I will ask a question. I will ask you  respecting
 the word that was said that you are coming in March to
  Mokau."   Sir G. Grey replied, " If I am well and strong
  I will come that way from  Hikurangi."   Wetere  said, "It'
 remains   with  you  to do as you  wish."  Epiha  said,
 " Could you  start from here and go  that way ?" "Sir  
  George Grey said, " I am  afraid I 'cannot do that, as it
 . would be easier to come by way of Auckland, as the rail-
  ways are there."   Wetere  said, " It is two days from

6 92

▲back to top
                          TE  WANANGA.
Hikurangi
Sir George Grey
Epiha
Mokau
Taiaroa
Manga
Ngatitama
Dr. Pollen
Rewi
Wetere
Messrs Jones Shore
MacMillan
Messrs Kelly 
Carrington
New Plymouth


RETA I TUKUA MAI

KI TE ETITA O TE WANANGA

Ta Hori Kerei
Hone Hiana
Poneke
Ngatikahungunu
Tuhoe-potiki
Nui Tireni
Te Pukenui, Te Ruakariata, Te Whenuanui, Te Umuariki
Rakuraku, Rehua, Hoani Ngamu,

Te-wai-o-Hiki
Ahuriri
Wellington
Tareha Te Moananui
Renata Kawepo
New Zealand


7 93

▲back to top
                            TE WANANGA.
mai e nga iwi nei me mutu te pouri mo te mea mate, pouri
iho mo tou tinana i tera tangata, i tera tangata, i tera tamaiti,
i tera wahine no te mea he tinana ora kai te hanga mai i te
mate mo tatou.  Ko; te mea mate tukua i runga i te kupu
whakarite, he puehu te tangata, ka hoki ano ki te puehu, kati
terei kupu. 
  Ka  tu ano. Me  tautoko tatou i nga kupu o tetahi panui, no
Waimarama,   na Te Harawira Tatere, ratou ko ona tamariki.
E ki ana te.kupu o taua panui, kia taau ki te whakaponohia
mau  ki te iti whenua, me mutu te kai waipiro. Me ara nga
Komiti, me aroha nga iwi i runga i te motu nei, i runga i te
aroha whakateina, kaua e riri ko nga hara katoa, me whaka-
wa  ki te ritenga o te Ture.
  He nui  te  whakapai me te koa o nga Rangatira o enei
Hapu  mo te tika mo te pono o enei kupu.
  A e rua tino ra e whakahaere ai te Komiti i enei take, kitea
 ana te tika, me te pono, whakatuturutia iho ki runga ki ona
 tangata ake, tu ana to tokotoru hei kai karakia, hei whaka-
haere i o te whakapono ritenga mo Porangahau.
    Wi  Patene te Rangi,        Ratima Wairoa.
    Oahanga.
     Hori Taki.
   Tu ana. toko-wha hei whakahaere mo te whenua, mo te iwi
 hoki, tae atu ki te whakawa i nga hara katoa o Porangahau.
     Heta Matua,              Renata te Ao,
     Pirihi,                     Putai Matangi.
   Oahanga.
     Wiremu Hoera,      :   Matenga Potangaroa,
     Pirihi,                   Reewi Paora,
     Karaka  te Rangitaupiripiri.
   Kia pai. kia tika, kia pono ta ratou arahi i runga i nga kupu
 i hoatu e te Iwi nui e te komiti he, mahi ma ratou, me haere
 tonu ratou a runga i nga whakahaunga a te iwi Maori.
   Koia  ka tuhia ki raro nei.
   Kupu  tua-tahi.
   1. Kia mau ki te whakapono hei oranga mo koutou ahakoa
 haere koutou i nga huarahi noho ranei, e ki ana te kupu wha-
 karite na te whakapono i tika ai nga mahi na nga mahi i tika
 ai te whakapono.
   Kupu  tua-rua.
   2. Kia mau ki te iti whenua hei oranga mo koutou e ki ana
 te kupu whakarite ko te rangi tona wahi tapu ko te whenua,
 tona toranga waewae.,
   Kupu  tua-toru. -
   S. Kia marama te whakahaere i te iwi Maori.
   Kupu tua-wha.
   4. Kia marama te whakahaere mo te hara whenua.
   Kupu  tua-rima.
    5. Kia marama te whakahaere i te hara nama a te Maori ki
  te Pakeha, a te Pakeha i te Maori.
    Kupu tua-ono.
    6. Kia marama te whakahaere i te hara puremu, whakapae,
  tahae i etahi, hara atu ranei.
    Kupu tua-whitu.
    7. Kia marama te whakahaere i te hara o te Pakeha e tango
  nei i te wahine Maori.
    Kupu tuawaru.
    8. Kia marama te whakahaere i te hara kohuru a te Maori
  i te Pakeha, a te Pakeha ranei i te Maori.
    Kupu tua-iwa.
    9. Kia marama te whakahaere i nga hara nunui, pakupaku
  ranei.
    10. Kia marama  te whakahaere a enei tangata i runga i
  nga whakataunga tika o te hara, kaua e wkakatuara, kaua e
  whakahoa, kaua e riro i te hoko a te tangata ki te moni, me
  haere tonu i runga i te kupu whakarite, mana kupu ano ka
  whakatikaia ai, mana kupu ano ka whakahengia ai.
     11. Ko te Komiti ano tei tuara, mo enei tangata, ki te
  pakeke nga hara katoa, ma te Komiti kaumatua e whakaoti.
    12   Ka whai mana te Komiti mo enei take katoa.
     13. Ka haerea katoatia e te Komiri nga takiwa o tenei
   Motu, kahore ana mutunga mai.             
     E hoa ma, e nga iwi katoa i runga i tenei Motu, kia rite
   tahi tatou te whakamana i nga kupu o tenei panui. •
     Heoi nga kupu, he mea tuku atu i runga i te tika, me te
   pono, me te aroha,             
     Apehama Whakanga, Raniera Kopua, Reihana Hurepoki
   Heora Rautu, Herewini Pato, Hohepa te Tihi, Tamati Rangi
   taumaro  Matangiuru, Wi Matua, Hami  Potangaroa, Hirini
   Manuhiri, Tipene Matua, Whero Tuhinga,  Wi te Rangi, Paora
   Tarona, Heta Matua, Hirini Manuhiri.
           KI  TE ETITA o TE WANANGA.

Toeko Te Keepa
Wi Kerei  Takahe

Aotearoa

Raumano
Rauru
Awanuiarangi,
Hinekato               Ropiha
Marina                       Tutekawanui,
Tutepirirangi                        Hikaororoa
Raumano                Raurui
Patea 


            No  te moenga  o tetahi pito, katahi ka karakiatia ki
nga atua ika o mua, a no te po, katahi ka tere mai aua ika
ma raro i te whenua, tikina rawatia ki uta haramai ai, katahi
ka tapahia i waenganui o te Pa o Patea, ka whakakoaratia i
raro i te whenua, puta noo, puta noa, motuhia mai ana tetahi
poti ki waho ki te moana manu ai, mahue atu tetahi pito, me
nga tangata ano e moe aua, oho rawa ake tera i te moe, e tau
aua tera i te moana, tangi tau kau tera, heoi, tere tona mai
i Raukawa, eke ana ki te taha hauauru o Te Waipounama,
huaina iho te ingoa o taua pito ano i motuhia  mai nei
ko  Patea, a  noho  tonu  iho aua  iwi i reira, nui haere
tonu  te tangata, nga tau i maa   atu o te whakapono,
i ora ano te iwi, tae noa mai ki waenganui o te whakapono,
ka  mate  katoa, ora ake koia  anake te putanga  ki te ao,
mahue  iho  nei ko tana  tama ko Wiremu  Kerei, me
tona  teina, ka 29 nga tau o Wiremu Kerei, ka 26 nga tan o
toua teina, te take i kore ai e tuhituhia nga whakapapa, me
nga uri a Raumano raua ko Rauru, he mea kei hoha te kai-
tuhi, kei te mohio tana tamaiti. Ko Toeko te Keepa Wiremu
Kerei Takahe, i mate ia i te 4 o nga ra o Hanuere 1878. Ku»
tae ona tau ki te 98, heoi, kua whiti atu ia ki te mate, ki te
ora, ka huri tena. Ko ahau te aranga mai, me te ora, koia e
 whakapono ana ki ahau, ahakoa kua mate ia, e ora ano ia, ko
 te tangata katoa e whakapono aua ki ahau, e kore rawa ia e
 mate, heoi tena kupu. He kupu poroporoaki na te iwi, haere
 atu ra e koro, haere atu ra e Atutahi, ma Rehua, haere atu ra.
                        He Waiata.
       Ko koe anake ia e koro,
     Unuhia noatia e te utautanga,
       Pa, pa tere ki roto ki Pone rua e.                 
     Ka tangarua no nga rua Hine,                 
       Ka  mahara  ai au.
     E koro ko te tamaiti hinaki e ke,
      Ko  nga manu tena e koro,
     E keke ra i te aro huri e.
   Tua-rua.
        E koro tu kino, e koro e,
     1 te whakatoitoi, ka hua au e kapo nei,
       Ki te koroki, he mate, hori i te kaokao,
     No te hauputanga aroaro.
       Ka momia tona nui ki raro ra i.
                            NA WIRMMU KEREI.

   Na te Runanga, kei Oaro, Amuri Bluff.
            KI TE ETITA o TE WANANGA.
    Tena koe, utaina atu e koe  ta matou   korero ki to tatou
 WANANGA,  hei kawe atu ki o tatou hoa Maori, me o tatou hoa
  Pakeha i te whakahoki mo te korero a te Komiti o Ngati-
rangipoutaka, no Whanganui taua hapu. E ki ana a Te Aro
i i tana kupu i te i1 o Akuhata, nama 31 32, o TE WANANGA.
 i pukapuka 4. Koia tenei tana kupu, ko enei iwi ko Ngati-
 i tama, ko Ngati-teika. ko Ngati-Whiti, ko Ngati-hinemanu, ko
 te Paneiri, kei runga i taua rohe e noho ana. E hoa ma kaore
  matou i runga i ona whenua e noho aua, ko o matou whenua e
  noho nei matou ko Patea, ko Taupo ko Rotoaira,- ko Heretau-
 I nga. E ki ana a Te Aro, he tangata tuturu ia no matou,
 whenua.  E hoa ma e hara ia i te tangata tuturu no a matou
 whenua, ko matou ano te rangatira o a, matou whenua ''E ki
  ana a Te Aro ko Whanganui toan awa, kotahi rau ma, whitu
  ona  rangatira, taniwha"  tonu atu; ko ta  matou utu mo
  tenei korero. E  hoa ma e mohio ana  nga  manu  o  uta,
 nga  manu  o waho, ina te kupu aMatene Te Whiwhi,
 1 ko tenei -awa ko Whanganui  he toitoi,  he panokonoko

8 94

▲back to top
                     TE WANANGA.
                                                                                                                       
HE MIHI WHAKANUI   NA NGA  IWI MAOEI
   KATOA        O    NGA     MOTU       O  AOTEAROA            O   TE
  WAIPOUNAMU,   KIA KAWANA   KEREI  ME
  ONA   HOA  KATOA.

  He panuitanga tenei ki nga Rangatira, ki nga iwi, ki nga
Reo, me  nga hapu o Aotearoa, kia kite, kia rongo, kia mohio,
he kupu whakanui, whakamana tenei na matou na nga ranga-
tira me nga iwi o te takiwa o Heretaunga nei mo Ta Hori
Kerei raua ko Hone Hiana, kua tu nei hei Kawanatanga i
runga i te mana o nga iwi e rua, i te mana hoki o Kuini Wiki-
toria o te Rangatiratanga o Ingarangi, heoi ko a matou kupu
whakanui, whakamana,  ka tuhia iho ki raro nei.
  Tuatahi. Kia ora a Ta Hori Kerei te Tumuaki o Te Kawana-
tanga raua ko Hone Hiana Te Minita mo te taha Maori, tena
korua me o korua hoa Minita hei matua atawhai ki nga iwi e
raa hei kai arahi e whiwhi ai aua iwi ki te pai me te matau-
ranga i runga i te aroha.
  Tuarua. Kia ora korua, ko korua hei kua waiho e matou e
nga iwi hei pou herenga e kotahi al nga iwi i runga i te
whakaaio  tahi.
  Tuatoru. Kia  ora korua, ko korua nei kua whakanuia  e
matou e nga iwi o nga motu e rua hei Kawanatanga tuturu
 mo nga iwi e rua.
   Taawha. Eia ora korua, ko korua nei te kai whakaatu i te
he o nga mahi me nga whakahaerenga Ture a Te Kawana--
 tanga ratou ko ana apiha i nga taa kaa hori ake nei.
   Tuarima. Kia ora korua, nga tangata kua whakanuia e nga
 iwi o nga motu e rua hei whakahoki mai i te mana, ara i te
 ora kia matou ki nga iwi Maori o nga motu e rua nei.     
   Tuaono. Kia ora korua, ko korua nei hei whakahaere Ture
 mo matou me o matou rawa i runga i te whenua me o matou
 uri i muri ia matou.                                     
   Tuawhitu. Kia ora korua, ko korua nei kua waiho e matou 
 nga. rangatira, e nga iwi, e nga reo, me nga hapu katoa, {
e nga tane e nga wahine, me nga tamariki hei kii taurangi
ki nga  iwi o te ao
  Tuawaru. Kia, ora korua, i ranga i te whakaaro tahi i te
aroha kia rite korua ki nga tangata hohou rongo ka huaina
aua tangata he tamariki na Te Atua kia rite hoki ki nga
tangata wairua  rangimarie kua kiia, e te Atua ma ratou e
noho te whenua te hunga tohu tohu ka tohungia ano e Te
Atua ana tangata tohu tohu.
  Tuaiwa. Kia ora korua, me o korua hoa Minita me o korua
hoa Meina, me te Runanga katoa hei whakahaere Ture mo
nga iwi e rua i runga i nga motu e rua.
  Tekau. Kia ora te Kawana nana nei korua i whakanui i
whakamana  e whiwhi ai matou ki nga painga e puta mai a
mua. "
  Tekau-matahi. Kia  ora Te Kuini Wikitoria o te rangatira-
tanga o Ingarangi me ona uri i muri i a ia, me ona Kawana-
tanga me ona iwi katoa i raro i a ia nona nei tenei mana me
tenei rangatiratanga e turia nei e korua e whakahaerea nei
kia matou ki nga iwi o enei motu.
  Tekau marua. Kia ora korua ko korua nei nei whakarongo
ana ki ta matou kupu iti nei kahore matou e pai kia ta mai
mai nga tangata kua mahi Kawanatanga i mua, hei Kawana-
tonga ano inaianei no te mea ko aua tangata e rite ana ki te
wuruhi haehae, e kite nei hoki korua i te haehaetanga a aua
wuruhi i te motu nei me nga iwi katoa o nga motu e rua,
heoi nga kupu. E nga  iwi o nga rangatira e nga reo ki te
kite koutou i tena reta me pena katoa tatou.
  Ka tuhia iho ki raro nei o matou ingoa.
  Henare Matua, Heta Matua, Tipene te Ringanohu, Apera"
hama  te Whakaanga,  Reihana Tehurikoki, Nepia Hapuku
Hoani Tipene, Tariu Tehoko, Nikora Peeti, Peeti Hoera, Enoka,
Oneone, Wereta  Tona, Mita Hone,  Hirini Manuihiri, Putai
Hauroa, Tiemi Rooti, Ramera Peketahi, Renata Pohai Rutene
Poreku,  Manahi  Raupo, Hori  Niania, Eru   Kainga, Te
Wairoera, Matiu  Akitio, Wi Matua, Ratima  Wairoa,  Nohotu-
ruturu, Pamoa  Tahuri, Tohe Kanarahi, Piki Huia, Paratene,
Tariri, Waata, Te Whare Herehere, Ngamako,  Herekawhe,
Raharuhi Tore, Hanatia Putai, Otene Piwa, Itana Arona,
Paora Tarona,  Raina  Koianake, Ihaka  Teponu, Kuitohi,
Whitiki, Paremata, T. P Marere, Te Apatu, Tame Marere, Te
Apatu, H.  Marere, Te Matenga  Porangahau, Pakina, Te
Whero, Wi Patene te Rangi, Ahitana Haretopi, Tamati Tuhi-
nga,  Nikorima  te Whanatahi,  Hirini  Tioi, Paora Ropiha,
Matene, Otene, Renata, Koroniria Ronohawa, Hori Ropiha,
Ahitana, Ihakara Toko, Maika Iwikatea, o Patangata, Hare
Paihia, Ngatiporu,  Hori  Kaihe,  Ngatiporou,  Hirini Tari,
Ngatiporou, Aritaku Pire, Era te Hopu,  Anatongia Paora,
Rihimona Tukuhe, Rupuha  Hianga Manihera Toti, Rongotai,
Eparaima  Haupapa,   Pateriki Hawaiki, Tehiika, Otimi Taiki,
Tanirau te Oho, Tepene te Ha, Rihara  Ikiiki, Petuha Hau-
papa,  Maki Turi, Tahana  Tahito, Hohepa Torohu, Otimi
Himoni,   Hoani  Tokotoko, Tauriri, Takopa, Pateriki Rehua,
Ruri Pahoro, Horomona Rongoparae, Retimana Irawaru.
  No Ngaitahu.—Hori Niania, Hiraka Tuhua, Hemi Teuranga,
 Patu, Tanguru, Te Retimana Iraweru, Wiremu  Whiuwhiu,
 Hoani Papanui, Kereopa te Ee, Nahi Te Kawangatahi, Petera,
 Puiti  Pero, Hirama,  Teope  Taua,  Te   Tahana  Tahito,
 Hohepa Porehu, Inia Whangataua, Wananga, Retimana Toi-
 toi, Hiwi,  Warana   Tewhatu, Nikora  Nia, Arapata  Nia,
 Anaru Hiraka, Inia Maka, Rapana whiuwhiu, Paikea Piriha-
 na Whiu, Turanga, Bongo, Henare Patu, Oai,Tauriri, Hanita,
 te Aroatua, Te Koera Niania, Ahipene Okeroa, Manawa.
   Ngatimaru. Ngatingaweki.—Heta Tiki, Nepe te Apatu, Pine
 Watene, Heri Tawhai, Porikapa Tamaihotua, Kaninamu Hona,
 Hona te Whakawehi, Taimana, Maki Mare, Hami, Te Ropiha,
 Wiremu Ngaiho, Iharaia, Hataraka, Kaiwaru, Tipene te Apatu
 Wii Teroi Kuku, Erueti Tanguru, Reweti Teao Kautere, Kii-
 ngi Tohunga, Mehaka te Apatu, Haimona, Raharuhi Ngakai,
 Ripata Moruki, Hone Wehi, Wirihana te Apatu, Hoani Ngaihi-
 Hare Topu, Wehi Peihana, Ereatara te Kuru, Waione Pona,
 ngaorangi. Timoti te Pikitanga, Anaru, Matiu Meke, Rawiri,
 Karaitiana Wirihana, ko Te Harawira Tatere. Akuhata Mate-
 poti, Haora. Wiremu  Teui, ko  Iharaira Timotimo,  Matia
 Whitiki, Wiremu Erueti, Tiemi Ruiha, Kahu Ropitini. Ihaka
 Motoro, Whitiki, Te Harawira Erueti, Pohokura Rangirangi,
 Te Paratene  Tipitaha, Paku  Inia, Paora Tuahu,  Maaka
 Whangataua.  Terangi Pumama,  Mohi  te Atahikoia, Taare
 Paioneone, Heta  Teringanohu Pita Mohi.  Kiingi Karauria,
 Tohara, te Wheoro,  Te  Orihau Ngaika.  Moani  Ngarara,
 Hakaraia Ngarangikamau,  Te Korana  Maaka,  Perahama,
 Wiremu, Raniera Tarairo, Tongike, Tama Paraone, Hoani

9 95

▲back to top
Kehua, Paora Tanata,  Kepa Hoepo, Te Mangi te Rangitu- 
roa, Turoa, Renata Tanihu Te Huatahi Mokopuarangi, Mate-
nga Mataira, Paku te Matenga, Matene  Waewae,  Raniera
Ngoto Papu Ruatama,  Mohi   Tokokoru, Rutene  Tero,
Rumatiki, Te Hapuku, Tamihana Mahue, Hone Puriri, Hemi
Kou, Anaru  Puriri, Tame Turoa, Hika Whena Akuhata
Rota Harehare, Pohokura, Hira Ngori, Reti Mangumangu
To Oti Marike, Heremaiu Kaporangi, Tame te Ita :—No te
Whare  Hou enei.
  Te Teira Tiakitai, Taiawhio, Karaitiana Porou, Hori Makere
Hare Paihia, Hori Kaihe, Hemi Tauwha, Taniora Tukupaunga
Pura Renata, Tipuna  Kireka,. Hoani Terangi Kangaiho,
Temuera   Marere, Hori  Kiokio, Eria Kuhukuhu,   Wiari
Teari, Kaninamu Morena, Tana Wairoa, Pehi Kotu, Te Wano,
No te Apiti raua ko Kai-rakau ena.
  Hami  Potangaroa, Hoera Rautu, Hone Kohari, Hemi Porua,
Hori te Rangi, Hori Taki, Henare  Pakina,  Henare Pikari,
Karaitiana Whakarato,  Wirihana  Oioi, Karaitiana, Horatio,
Matenga,  Manaena,  Rewi, Renata, Matutaera, Pipimaho,
Hoana  Hohepa,  Kiingi,- Takerei, Otene Huma, Watapore,
 Tahuna, Patoromu, Te Waiti, Taraipine Wahine, Te Maraku,
 Terangi, Piripi, Te Mutu, Waata te Rangi, Mare te Ohonga,
 Pipimaho,  Mariunga,  Manihera, Ena,  te  Wiremu,  Kuta.
 Nehe, Te  Hira, Paora,  Kapariera, Matetionga, Potangaroa,
 Terangi, Karanama  Hinurewa  Ihutapu, Kenehi, Apirana,
 Toheroa, Wiremu, Piki, Aperahama te Rautahe, Wi te Huata,
 Hoori te Rangiwhakaewa, Te Peeti te Rangiwhakaewa, Hoera
 te  Rangiwhakaewa,  Haira  te  Rangiwhakaewa,  Hirai
 te Rangiwhakaewa,   Wikiriwhi  te  Rautahi, Eruini te
 Rautahi, Ihaka te Kautahi,  Mare  te  Rautahi, Rutene te
 Rautahi, Te Roroneho Arona, Ihaia te Ngarara, Te Rani te
 Hauerangi Takerei te Ngarara, Eriwhata te Hauerangi, Hare
 Hakopa, Raniera Hakopa,  Huru  Tawake,  Aperahama  te
 Ngarara, Te Peeti te Heikaretu, Hairuha Rautahi, Matene te
 Rautahi, Namana  te Aupaki, Te Tehira Pana,  Nikorima
 Weherua, Rata te Whauwhi,  Hekiera to Raro, Hori Taorangi,
 Meihana Weherua, Kerei te Awhata, Te Wirihana te Karo.
 Hori te Raro. Hakaraia Hautumoana, Urupane Pakaha, Te
 Wirihana te Kohu, Pine Hakopa, Kere te Ngakohua, Taituha
 Taringa, Temuera Paewai, Tamihana Whareraupo, Hapakuku
 Paewai, Akuira Paewai, Akapu Paewai, Karaitiana Raimoko-
 puna, Te Hirawanu Raimokopuna, Te Wirihana Kaimoko-
 puna, Karauria te Aupaki Ratima, Ihaia te Aupaki, te Aupaki,
 Te  Heke Kite Atua, Hapakuku,  Manahi  Paewai, Painetu
 Ngatata.


                (PANUITANGA.)
            KI TE ETITA o TE WANANGA.
   Tena koe.  E hoa utaina atu tenei panuitanga ki to Nupepa
 hei whakaatu i o matou whakaaro. Koia enei a matou kupu.
   He whakahonore kia te Kuini, he whaka-pai hoki kia Ta
 Hori Kerei, ki tono Kawanatanga, me ona hoa katoa i roto o
 te Paremata. Ka i te mea, o mohio ana matou tera o whaka-
 arohia o tenei Kawanatanga he tikanga, e mama ai te ioka
 kua whaka-mana  nei ki runga ki te iwi Maori : a tera hoki e
 hanga he huarahi e puta mai ai he pai mo nga Iwi e rua e
  noho nei i Nui Tireni. Ka  konei matou  ka  hiahia ki te
 whakaatu  ki te Ao, ka hapai, ka tautoko matou nga iwi o
  Ngatikahuingunu i te Kawanatanga o Ta Hori Kerei.
   Ko  tahi ta matou kupu kei muri ; he whaka-mahara atu ki
  nga tangata o te Kawanatanga tawhito kua hinga atu nei, me
  a ratou Aprha katoa, ahakoa e mahi tonu aua etahi o ana
  Apiha ki -tenei Kawanatanga, me mutu rawa ta ratou haere
  mai ki o matou kainga me o matou takiwa, ki te korero kia
  matou mo tetahi mea, ahakoa iti, ahakoa rahi ranei, notemea
  kua mato matou i nga mahi a aua tangata, a ke totohe aua
  tangata ki te haere mai  ki o  matou  kainga me  o matou
  takiwa, tera raton e panaia kinotia e matou, ua kia mohio
  kua puta ta matou kupu, a e koro e rereke atu ta matou mahi.
  Kua atu ta matou whiriwhiri i enei mea katoa, heoi ano nga
  tangata e pai ana matou kia haere mai  kia matou, ko nga
  tangata o tenei Kawanatanga me a ratou Apiha hou. kaore i
  uru ki nga ma o te Kawanatanga tawhito.
    Ko nga kupu katoa i mua ake nei he mea i oti i a matou i
  te Hui ki te Waiohiki, te whiriwhiri, i te po o te 15 o nga ra
  o tenei marama, 1877.
    Heoi na matou katoa na nga iwi o Ngatikahungunu e mau
  ake nei nga ingoa, engari kotahi te kupu, kei te toe, ma nga
 iwi o te motu nei e pai e kino ranei koia tenei, me whai mai
a koutou mahi i te matou, kia kotahi ai a ratou mahi me a
atou whakaaro, ma reiro hoki tatou e ora. ai i nga tinihanga i
nga whakawai e karapoti nei ia ratou.
NA, TAREHA TE MOANANUI, NA HARAWIRA TATERE,
" KENATA KAWEPO,      " HAPUKU,
"  HENARE TOMOANA,      " URUPENE PUHARA,
"  HENARE  MATUA,      "  HOKI NIANIA,
"  PAORA KAIWHATA,      " MANAENA. TINIKIRUNGA,
              NA MEIHANA TAKIHI.
 Ara, na nga rangatira katoa o Ngatikahungunu me o ratou
iwi katoa.
  Waiohiki, 15 Tihema, 1877.

             (ADVERTISEMENT.)
         To THE EDITOR OF THE WANANGA.
  Salutations to you. Friend, put this notice into your news-
paper, so that our thoughts may be known. These are our
thoughts. We  honor the Queen (or express our loyalty to our
sovereign), and express our approbation of Sir George Grey,
and to his Government, and to his colleagues in the Parlia-
ment. And  we  know that his Government will give their
utmost consideration to those matters by which (to lighten)
the yoke which has been laid on the Maori people, and (his
Government)  will also use their best endeavors to lay down
some line of policy by which quiet peace and plenty may be
conveyed to both races who inhabit New Zealand. Hence,
we wish to inform all the world, that we (the tribes of Ngati-
kahungunu) will support and uphold the Government of Sir
George Grey.
  We  also wish to give  utterance to the following  words,
which is to remind all the officers of the late Government,
including also any who may be officers of the present Go-
vernment, that all said officers refrain from coming to our
settlements, or district, to speak to us on any matter, whether
of great or little importance, because we have been ruined by
the work of those men. If such officers do persist in coming
into our districts, we will cause them to depart in a manner
disagreeable to themselves. Now (let such officers) take notice
that we have spoken our words, and we will not act in any
other way than we have (herein) stated. We have fully con-
 sidered, and carefully pondered over all these matters. All
the people who may  come  to us in accordance with our
approval, will be the men of this Government and their new
officers, who may not have been in the employ of the late
Government.
  All the above was ageed to by us at a  meeting at the
 Waiohiki on the night of the 15th of this month. (December),
 1877.
   This, therefore, is from us from all the tribes of Ngati-
kahungunu, whose names are signed hereunder. But there is
 one word more (we wish  to give expression to). Let the
 tribes of these islands approve the following or not. Let your
 work be in accordance with ours, so that we may act as one
 and have but one thought, so that we may escape from the
 deceit and duplicity which now envelops us all.
    TAREHA TE MOANANUI,    HAPUKU,
    RENATA KAWEPO,        URUPENE PUHARA,
    HENARE TOMOANA,       HORI NIANIA,
    HENARE MATUA,         MANAENA  TINIKIRUNGA,
    PAORA KAIWHATA,       MEIHANA TAKIHI.
                HARAWIRA TATERE,
   That is from all the chiefs of the tribes of Ngatikahungunu
 and all their sub-tribes.               
   Waiohiki, December 15, 1877.                       

HE  PANUITANGA   KI RANGITIRA  KI
   NGA IWI KI NGA REO ME NGA
           HAPU KATOA.

 KIA    rongo, kia mohio, ko te 20 o nga ra o Maehe, 1878,
       katu te hui 1d Kahuranaki whare o te Hapuku, i tu
 ki te Hauke wahi o Heretaunga, he karanga tena kia koutou
 kia haere  mai ki taua  hui, haere mai. haere mai, heoi te
 karanga.
   Ko taua marama ko Maehe, no te hui katoa, heoi. Na to
 koutou hoa aroha,        
 56                  NA HENARE MATUA i tuku atu.

10 96

▲back to top
                        TE WANANGA.
          £100 UTU.

KA    utua ki te tangata te moni kotahi rau pauna maua e
     whaaki ki nga Pirihimana te tangata nga tangata ranei
nana, na ratou ranei, i whakatakoto nga rakau ki runga ki te
wa  o te Rerewei i te takiwa i Hehitinga i te Pakipaki, i te 10
e nga ra o Tihema, i nga Haori i te takiwa o te 5 me te hawhi
i te ahiahi, a te 7 me te hawhi i te ata.
                                W. J. MIRA,
                               Tino Kai Tiaki Rerewei.
  Rerewei Nepia,
      Nepia, Tihema 10, 1877.\_\_\_\_\_\_\_

               £10O REWARD.
ONE    HUNDRED    POUNDS   REWARD    will be paid to
     anyone giving to the police any information that will
lead to the conviction of the person or persons who mali-
ciously placed  an obstruction, consisting of a quantity of
Railway Sleepers, on the Railway line between the Hastings
and  Pakipaki  Stations, within the hours of 5.30 p.m. and
7.30 a.m. of the 9th and 10th December. By order.
                            W. J. MILLER,
  General Manager Napier Section New Zealand Railways.
      Napier, December 10,1877.                     47

         He Panuitanga ki nga Maori.
      TE POUNAMU   KIA MAHIA. HEI MERE.

KIA    Tonga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Kawhiti,
      me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Pou-
namu,  nei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mate
iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANGA
i Nepia.
55                              NA  HEMI  ROAI.


TE REREWEI   O  NUI TIRENI.
NEPIA KI WAIPUKURAU.
 HE    mea  atu tenei, he whakatupono ki te iwi Maori,
       Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi parei
 ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere-
wei, no te mea e he ana tana mahi te purei ki o te
 Rerewei tikanga, ara ki te Tare e 31.
                         Na te MIRA,
   Nepia.                Tumuaki  tiaki Rerewei.


   Nei tana ture—" 31. Ki  te mea  ka kitea tetahi
 tangata, i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana
 ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi
 kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu takaro, ki te
 mea ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, ki te
 mea ranei e whakararuraru, ana ia i tetahi tangata
 haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia
 kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima panua
 ka pana hoki ia i taua kareti, taua teihana ranei."

               PANUITANGA
 HE mea atu tenei na TE WARA MA,  ki nga iwi Maori, e
     - mahi wawahi ana ratou i te pounamu mo te Maori, hei
 mere, nei Kurukuru, me nga mea katoa e mahia ai te pouna-
 mu  hei mea ma  te Maori.    
   A ko te utu, he hikipene mo te inihi kotahi.
              TE  WARA    MA,
                                        Watimeka.
   Hehitinga Tiriti, Nepia.                         41
         HOHEPA    PAAKA   HE  ONA    HOA.

HE    PARAKIMETE  MATOU,  HE KAI  HU HOIHO,
          Otira he kai hanga i nga mea rino katoa.
       Kei Hehitingi Tiriti to matou whare.

          He Pai rawa ta matou hu i te Hoiho.
Ka taea e matou te hanga, me te whakaora i nga mea rino
                         katoa.
             Kia mohio ki to matou whare.
36  .                 NA H. PAAKA me ona Hoa.








    MAN   AIA,   HE   TIMA,
E    RERE   tonu ana  tenei Tima, atu ano  i Nepia ki  te
      Wairoa,  Ma  paki te rangi te rere ai. He  tima tenei
e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i
Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1
i te tireti, £0 15 O i Nepia  ki  te Wairoa, i te  Wairoa  ki
Nepia, ko taua utu ano.  Mo  te tana utanga  £1 10, ki te
ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera.
  Ki te mea ka kiia e te tangata ana kupu mo ana mea ka
mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era.



    THE WANANGA OFFICE
   HASTINGS-STREET,        NAPIER,
  where the Hawke's Bay  Times was formerly
                    published.

               Agents for Napier—  .
  COLLEDGE  & CO.

               STATIONERS,
              Hastings-street, Napier.


   TE TARI O TE WANANGA.
  KEI  HEHITINGA  TIRITI  I NEPIA
        i te Tari i taia ai te Haku Pei Taima.

          Ko te Kai hoko mo te Nupepa
     TE      WANANGA

              Ko KARATI ma,
         K A.I   HOKO PUKAPUKA,

               Hehitinga Tiriti, Nepia.
 NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
    e HENARE  TOMOANA,   e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
     o Te Wananga, i Nepia.

             HATAREI, 23 PEPUERE, 1878.
 NAPIER, Hawke's  Bay. New Zealand.—Printed by HENARE  HIRA, and
     published by  HENARE    TOMOANA     the proprietor of this news-
     paper, at the office of Te Wananga, Napier.

            SATURDAY, FEBRUARY 23, 1878.