Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 7. 16 February 1878 |
1 73 |
▲back to top |
TE WANANGA HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU "TIHE MAURI-ORA." NAMA—7. NEPIA, HATAREI, PEPUERE 16, 1878. Pukapuka 7 HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI. E mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o TE WANANGA rawa ano e whakaae ka pata ai TE WANANGA nupepa ki te tangata tono kia tukua . atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA nupepa kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki a ia. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni me te hikipene. 39 MAKI TONORE KAI-WHAKA-MAORI; RAUA KO PARAHI, KEI TE AVENUE WHANGANUI. KUA tu mana hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua Maori, a hei Kai-whakaputa whenua i te Kooti Whakawa. Otira, mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o mua, mo nga mahi o naianei. MAKI TONORE. . Hune 2, 1877. 16 PANUITANGA. KIA KITE! KIA KITE! KUA HOKI MAI A RENETI RI NEPIA NEI, A he tini tini noa atu ana Koti, Tarautete, Wekete, Potae, Kiapa, Kaone, Paraikete, Raka, Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori. HAERE MAI KIA KITE I te whare Hoko o R, E N E T I M A Hei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito i Nepia, I Te Hekipia Rori 44 PANUITANGA. RUTOKA RAUA KO PARAI, I KAI HOKO RINO, (Na Pairari i Mua). KUA tae mai kia rana, no Ingarangi nga purapura pai o te KARAIHE PAKEHA A he purapura pai rawa aua purapura. Koia nei nga ingoa o aua Karaihe. He Koroa He Kau Karaihe He Korewa Whero He Timoti He Ahaki Koroa He Ruhari He Repe He Toka Teira He Pakuhi He Ripi Karaihe He Poa Paterihi He Poa Tawiraha He Kaueri Kiti. Me nga purapura Keha, me te Kareti, me te Marikoura. Tikina mai he purapura ma koutou, whakamatauria koe kia kitea ai te pai. 67 Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa ! Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara- naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga katoa. HE mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi o koutou e tuhi tuhi i a koutou ingoa, ki te pakapaka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua, Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau e puta ai mo aua mahi. Naku na. TE RIIHI, Roia i Nepia
2 74 |
▲back to top |
TE WANANGA. Rangatira Maori, a he tangata e tino rangona ana e nga iwi katoa o te ao, a mei pai a Takerei, penei, kou hei tu i e taranga o Potatau. E ki ana matou, ki ano matou i rongo noa ki ana korero a tana Nupepa. He mea hoki na matou, ko Potatau, na Tapaue aia, a na Tapane ano hoki a Takerei. A tokowaru nga tama- riki a Tapane, na te tuarua o ana tamariki ko Potatau. na te tua ono ko Takerei. Ara ka teina a Takerei, a ko te whaea o Takerei ko Here, he wahine no Ngati- haua. A e ki ana matou, ko te tamaiti tuaono a Tapane ko Huiarangi, tokowha ana tamariki, a na te tua rua a nga tamariki a Huiarangi ko Takerei, ara ka teina ano, E ui ana matou na wai te Nupepa nei i ko teka teka i ki ai ki o te Maori tikanga. He tito kaa ano nga korero o tana Nupepa, koia ano a Karai- tiana i mea ai, ko te tino o te. korero hori hori na taua Nupepa. He mea na matou kei whakarongo te Pake ha ki tana Nupepa, koia i taia ai enei e matou, kahore a matou pai whakahe atu i a te Nupepa korero. Te Wananga Published every Saturday. SATURDAY, FEBRUARY 16, 1878. Since Sir George Grey and the present Ministry have succeeded to power, there has not been one issue of the Napier Daily Telegraph in which that Ministry has not been assailed in the most rabid and unpro- voked articles, on the acts and intentions of Sir George Grey and his colleagues. But over all the unfounded assertions and childish babble that were over put into print the leading article of the Telegraph of the seventh instant may fairly claim precedence, even beyond all its former effusions of myth and fiction. The public are not only regaled with a few facts from history about an old chief, but the Tele- graph haft assumed to itself the power of reading the unspoken thoughts of public men. We are told that Takerei Te Rau was " the greatest chief in New Zea- land," that " the deceased chief had been known to all the tribes," that " he had been a chief of the greatest importance," that " it was due to his rank, on the establishment of a King over the Maoris, that the honor of the position should be first offered to him." We are ignorant of the above historic facts, but we can say for a truth that Takerei Te Rauanga- nga was descended from Tapaue." That Potatau (the so-called Maori King) was descended from the same Ancestor. Tapaue had eight children. Potatau was descended from the second child, and Takerei from the sixth, which gives him a very low standing in regard to rank ; and not only so, his mother, Here, was a Ngatihaua woman. But more than this, the sixth child of Tapane was called Huiarangi, who had four children. Takerei was the offspring of the second son of that chief, which again gives him a low position in regard to first class chiefs. Such asser- tions, therefore, as those used by the Telegraph must have been given by some one to that paper as a hoax, so that in this attempt to give some of the history of the past, it might exceed so far that line of demarca between fiction and fact as to make it utterly impossible for that paper ever again to come back into the regions of truth. We have not space to waste, or we could show that all the assertions contained in the leader of the date quoted are as far from fact as they are full of animus. We are not only surprised that such unmiti- gated trash should be read by the civilized com munity, but we are astonished at the gullibility of ihe conductors of the paper in issuing such nonsense to the public. The aim of the whole thing if evident. That aim is, at whatever cost of truth or fair dealing, to damage Sir George Grey and the people who are striving with him to make peace between the two races, and to raise New Zealand to the highest position in the Colonial Empire. Such, a design is wicked, and those who, like the proprietors and chief supporters of the Telegraph, attempt, for their own selfish purposes, to carry it into execution, will assuredly reap their reward in the scorn and contempt of the whole community, European and Maori alike. KAUA nga kai korero o te WANANGA rei e riri, no ta mea, na nga korero a Waikato kia Kawana Kerei ona i kore ai he korero kohi kohi me te korero o te wha- whai i tenei putanga o te nupepa nei. WE must beg of our subscribers and readers to excuse us in not giving the usual locals and war news as most of our space is occupied with the very lengthy report of the meeting of the Premier with the Wai- kato tribes. TE KORERO A WAIKATO KIA KAWANA KEREI MA. KOIA nei nga korero i tukua mai i te waea. No te tahi o Pepueri nei i tukua mai ai, a he mea tuhi tuhi mai i Te Whakaiaroa i Te Kopua i Waikato. No te ata nei i haere atu ai a Kawana Kerei mai Areka, a i ma te waka a Iwi To Wheoro ko etahi ma uta etahi, Na Te Wheoro i arahi i te ope haere ma uta. Ko to uta te ma kua tae wawe ki te kainga, a ko te wahi i u ai te waka o te opo i eke mai i taua waka, ko te Kongutu o te awa o Waiapa, e Te Kopua. Hui katoa te ope haere ia Kawana Kerei, e tae ki te kotahi rau. Ka haere atu taua ope ma waenga ngakinga. Ko te tangata kainga i noho mai i tona marae, a e rua pea mano o te tangata whenua, e noho tata ana i ana teneti. Ko Kawana Kerei ratou ko ana hoa i mua ota ratou tira haere. Ano katata taua ope ki te tangata whenua, ka whakatika mai te tuahine a Tawhiao, me te tototoki i tana ringa, he hiriwa a ranga o taua tokotoko, a he taane nga hoa haere mai o taua wahine. Ko te wahine i mua. Ko aua tangata i muri atu, me nga tao i a raua ringa e mau haere mai ana. He waiata haere mai ta aua tangata. Ko te wahine ra, i haere puku, ano ka tata kia Kawana Kerei ma ka tahuri, a nana i arahi to ope ki te kainga. Ka noho a Kawana Kerei ma i nga Hea (nohoanga Pakeha). Ko te mano i noho ki raro. Ko Matutaera anake i tu maro tonu. Ka puta taua wahine nei. He mangu nga kakahu, me te kopare rarauhe i tana mahunga e kopare ana, me te waiata haere mai ratou ko ana hoa. He taane nga hoa. Kotahi i te taha katau kotahi i te taha maui o taua wahine, ano ka tae ki nga kupu o to waiata e whakahua ai te mano, ka waiata teiwi katoa. He tangi taua tangi mo nga iwi kua mate atu, mo nga Rangatira Maori, hoa a Kawana Kerei i mua E tu maro tona ana a Matutaera Tawhiao, he \_ tona rae whitiki ana me te piki kotuku, He horo i te
3 75 |
▲back to top |
TE WANANGA. PIHOPA WIREMU. Kua mate a Pihopa Wiremu. He mate kaumatua tona, no te mea kua tae ona tau ki te 78. A e 52 ona tau i mahi ai i nga motu nei, ki te ako i nga iwi Maori kia karakia ki te Atua pono. 1 te wa ona i timata ai tona mahi e 26 ona tan, a he tangata ngakau aroha, he wairua marie, he tangata akonga nui, a he. mauri kaha tono, na reira aia i kaha ui ki nga mahi nui i mahia e ia i nga tau o te Maori e kai tangata ana,a-na reira aia i uaua ai ki te ako i te kupu tapu a Te Atua. I Paihia tona nohoanga timatanga i nga motu nei, a kihai i roa ona e noho una i reira, ka tu te kino i Tau- ranga, a i eke ratou ko ana hoa Mihanare i ta ratou kuune, a rere anu ki Tauranga, na ratou i mutu ai te kino o te whawhai i reira. A nana ano hoki i mutu ai te kino i Hokianga, i te wa i kino ai taua kainga i o mua Maori. A nana ano hoki i mutu ai te wha- whai i Kaipara, i te wa i puta ai te he ki reira. E mea aua matou me tuki tuhi nga korero o te wa ona i mahi ai ki te Maori, he mea hoki e pai te ao katoa kia kite i aua korero, no te mea he tino tangata pai rawa atu aia i te mano o te tangata. BISHOP WILLIAMS. We have to record the death of the much-beloved and universally admired Bishop of Waiapu. The late Bishop was in his 78th year at the time of his death, and of these years he had spent 52, of the most active days of his life, in teaching and civilizing the savages of New Zealand. At the time when he entered on his duties as Missionary in New Zealand he was only 28 years of age, with a healthy constitu- tion, cool determination, loving soul, highly-cultivated mind, and a lion heart, which gave him power not only to execute, but to overcome, all difficulties which impeded his desire to teach the Gospel of God to the Maori. He located himself at Paihia, in the Bay of Islands. Not long had he to wait till his energies were called into requisition. At the time of which we speak there were not any vessels in which the Missionary could pass from one part of these islands to the other, so that he and his brethren con- structed a small schooner for this purpose, and in this he and some others accompanied a war party from the North with the object of making peace with a powerful troop of Ngapuhi, who were on a mission of revenge against the Tauranga Natives. By his experience, ability, and Christian spirit this war was robbed of its most fiendish acts and bloodshed. On another occasion the late Bishop made peace between two tribes at Waima, in the Hokianga River, by which hundreds of lives were saved. This he did by determinedly refusing to move from a position which he took up between the two contending parties, and, to the joy of his heart, he succeeded in making peace, not a drop of blood being shed, and a lasting peace being made between the two tribes, which, from that time to this, has not been broken, At another time
4 76 |
▲back to top |
TE WANANGA, TE POPA O ROMA. E kiia ana kua mate te Popa o Roma, no te 3 o Pepuere nei te korero i tae mai ai. A no te tau 1792 taua Popa i whanau ai, koia i mohiotia ai ona tau i tae ki te 86. A e kiia ana, o te timatanga mai o nga Popa ko tenei Popa ko Paiha te iwa, he rua rau he rima te kau ma rua aia no aua Popa o Roma. E kore ano e roa ka tu ano he Popa mo tona tunga, i te Hahi ano te whakatu. HE WAHINE I MATE I ROTORUA. No te 8 o nga ra o Pepueri nei i taka ai tetahi wahine Maori ki roto ki tetahi o nga puia i Rotorua, mate tona atu. Na tetahi tangata taua wahine i tiki atu kia riro mai ki utu, a i wera ano hoki aia, ko te ringa ringa kau o te tangata i wera. KOTATINOPERA. E kiia ana, kua tae te ope taua a Ruhia ki te tino pa a te Take ki Kotatinopera, a e mea ana te iwi o enei moana, e hara pea i te haere tika na te Ruhia ki reira. Heoi ma tatou ano e tatari ki te rongo hou a muri nei. Mehemea, he haere he ta Ruhia ki tana pa, penei, e kore a Ingarangi e pai, a ka uta te kino I ki nga iwi nui o te ao nei, a ka whawhai pea aua iwi kia Ruhia. POIHAKENA. E kiia ana, ra te nui o te wera o te ra i Poihakena. i mate ai te Hoiho a te kai kawe meera, a i mate ai, ano hoki te tangata. He kore wai, he wera no te ra i mate ai. HE TIMA MO WHAINGAROA, MO MOKAU. E kiia ana, kua mea te iwi, a kua whakaae te Ka- wanatanga kia utua to tima a te Rara Ruka, kia rere rere ki "Whaingaroa, ki Mokau, ki te kawe toanga ma nga iwi o reira. TE MINITA O TE HAHI INGARANGI I TAURANGA. Na nga Pakeha o te Hahi Ingarangi i Tauranga i I hoatu ki ta ratou minita nga moni kotahi te kau ma wha pauna tekau ma wha hereni (£14 14s.) he mea hoki, i ki aua Pakeha he iti no te utu tau e hoatu ana I e te Hahi ki taua Minita. Kapai kia tautokona te mahi a te Atua e te iwi katoa. HE KORERO WAEA. Te ingoa o tenei waea e hou. " He Terepono," a he mea korero a ngutu atu e te tangata i te tahi pito o te waea, a e rangona ana e te tangata i tetahi pito o te waea. No tera wiki i mahia ai taua waea te Terepone atu ano i Tanitana a tae noa noa ki Tokomairiro, a e whitu te kau ma rina maero te manao o aua kanga (75) ai rangona te kupu a te tangata i Tanitara, e te tangata i Tokomairiro, a i mohiotia te reo o taua tangata, ara, i mohiotia ko mea, e korero ana i taua Terepono. WAHINE MAORI WHAKAMOMORI. He whawhai na tetahi wahine o Taranaki, i urenui ki taua taane, a kihai i ngata tana puku riri ki tana taane, a peke ana aia ki te awa i urenui, a mate rawa atu ana aia. Te take o ta raua whawhai, ko nga utu mo nga kau e haere ana i ta raua whenua. NGA TOHORA, PAKAKE I TE MAHIA. E warn Tohora kua mate i te iwi i Te Mahia, a e kiia ana ko te utu o te hinu o aua ika, e tae ki te Rua mano ewha rau pauna moni (£2,400). TE PATENE, ROIA I PONEKE. E kiia ana, kotahi Roia i Poneke, kua kawe ki te whare here here, no te mea i korero whakatuma aia ki nga Tiati o te Kooti Hupirimi, i te wa e whakawa ana te Kooti Hupirimi. E ki ana hoki te Ture ki te mea ka korero whakatuma te tangata i te wa e whakawa ana te Kooti Hupirimi, penei ma te Tiati taua tangaia e tuku ki te whare here here, a koia taua -Roia nei i tukua ai ki te whare here here e aua Tiati i Poneke.
5 77 |
▲back to top |
TE WANANGA. TE RIIRI MEMA PAREMATA. E kiia ana, kaa maea Te Riiri, kia mutu tana mahi Paremata. TE REREWE I HAURAKI. I ui nga Pakeha o Hauraki kia Kawana Kerei, mo te rerewe i Hauraki ahu ahu ki Waikato, ka ki atu a Kawana Kerei, e mahia ana nga takinga mo nga whenua, a hei ona ra taua rerewe ka mahia ai. TE HIANA. No te wa i korero ai a Te Hiana ki nga iwi o Tara- naki, i mea atu aia, kua puta tana kupu, ki nga ta- ngata o te Tari Maori o Te Kawanatanga, ki te mea ka hoko whenua aua Apiha i te Maori mo ratou ake ano, ka peia aua tu Apiha, a e kore e waiho hei Api- ha mo Te Kawanatanga. I umere te iwi ki ana kore- re a Te Hiana. WETERE O MOKAU. No te 9 o nga ra o Pepueri nei a Wetere i tae ai ki te taone i Taranaki o nga ra ra ano o te he ki Wai- tara a Wetere i kore ai e tae ki taua Taone i Tarana- ki. He haere na Wetere ki reira kia kite ia Kawana Kerei raua ko Te Hiana. TE WHITI. Kua tae mai nga rongo e haere ana a Te Hiana ki Parihaka kia kite ia Te Whiti. NGA HAINAMANA. No te 11 o Pepuere nei i u mai ai ki Poneke nga tangata o te iwi mahi tii i Haina, a e rua rau (200) o tana iwi, i eke mai i Poihakena, a e haere ana ki te Waipounamu ki te mahi koura, he mea hoki na teta- hi ano o taua iwi, i tiki ana hoa i tona whenua, hei toa keri koura. He iwi mohio taua iwi ki te mahi i tana mea. WHITU. E kiia ana he nui noa atu te mate wai o nga iwi Maori i nga Motu e kiia nei ko Whiti. A e hokona ana te wai i reira, a he hereni kotahi mo te patara wai, (te patara penei te nui me te patara e kohia nei te rama ki roto). A he mea ano he hereni kotahi mo te kaho, kotahi. He tan raki rawa hoki i penei ai te mate a taua iwi i te wai kore. TE WAHINE O PIHOPA HEREWINI. E kiia ana kua mate te wahine a Pihopa Herewini te tama o Pihopa Herewini o mua), a i mate taua wahi- ne i Napeke lerana, he taitamahine ano taua wahine, i te mea hoki no te tau 1872 ano raua i marena ai, i mua tata o taua tama a Pihopa Herewini i kiia ai he Pihopa. TE KAWANA. No te 7 o Pepueri nei a Te Kawana rana ko Reri Nomapi ratou ko a raua tamariki i rere atu ai i Pone- ke ki Akarana. A e kiia ana, kia tae ra ano ki ngo ra mutunga o Aperira ka hoki ai ano a Te Kawana ki Poneke. KAWANA KEREI. No te 9 o Pepueri nei i tu ai a Kawana Kerei, ki te korero ki nga iwi o Taranaki, a i tino pai ana iwi ki nga korero a Kawana Kerei. KOTATINOPERA. Nga rongo hou o Tawahi, e ki ana kahore rawa nga Ruhia i tae rawa ki roto ki te tino o te Pa o Te Take, engari i waho kau nei e noho ana. E ono kaipuke manuwao o te Ingarangi i tukua kia tan i waho ake o te pa o te Take i Katatinopera, he mea hoki, hei tiaki i nga Pakeha e noho ana i roto i taua Pa. NGA HIPI MARINO I TE WAIPOUNAMU. E kiia ana e 9 (iwa) pauna taimaha o te wuuru o ia hipi o ia hipi i Katapere, a e toru te kau mano (30,000) nga hipi marino i waruhia te wuuru i reira hui hui nga wuuru o aua hipi i tae ki te rua ran e whitu te kau mano pauna (270,000 pauna tameha). NGA IKA PAE I OKARITO. He mana pio nga ika i aia mai e te amai i te taku tai o te moana i Okarito. Kahore i mohiotia te take i mate ai aua ika, a i pae mai ai ki uta. WAIRARAPA. He tini rawa nga Maori kua noho i Wairarapa, ki te tatori ia Kawana Kerei ma, he mea hoki, he korero a ratou ki aia, kua oti te mahi a ratou kupu ki te pukapuka, a kia tae a Kawana Kerei ma ki reira ka korerotia ai aua kupu e aua Maori kia Kawana Kerei ma ratou ko ana hoa. PONEKE. E kiia aka kua tae te tono a te waru rau (800) Pakeha o Poneke kia Kawana Kerei, kia tu aia kia korero ki nga iwi o Poneke, a kua mea a Kawana Kerei hei a te Taeti te 14 o Pepuere nei aia ka korero ai kia ratou. KO NGA KORERO MO TE WHAWHAI A RUHIA RAUA KO TAKE. E KIIA aua, e ahu ana te haere a te ope taua a Ruhia ki Kotatinopera', ki te tino pa nui a te Take. A ko te tino Rangatira o te ope moana a Ingarangi. Kua kiia kia rere ata ratou ko ona tini manuwao ki to tautoko i nga tangata i Kotatinopera. ' Tokorua o nga Minita o te Kawanatanga o te Kuini o Ingarangi, kua mea kia mutu ia raua a ta raua mahi Kawanatanga. He mea pea na raua, ki nga tikanga o te ahua whawhai a Ingarangi kia Ruhia. I kii atu te Minita tiaki moni o te Kawanatanga a te Kuini o Ingarangi ki te Paremata. Kua tonoa nga manuwao o Ingarangi kia rere atu ki te moana o ta Take tu ai, a kia rangona ra ano nga tikanga o nga kupu o te rongo mau a Ruhia raua ka Take, te mohio- tia ai he tikanga mahi ma aua manuwao. He mea
6 78 |
▲back to top |
TE WANANGA. TE HUI I UAWA. I noho te Hui ki Uawa i te 29 o nga ra o Hanuere, 1878. Ka tu a H. Potae. Ka pohiri ki nga iwi katua o to Purutu ki Wharekahika kia nuku ake i te wha rau nga tangata taane o taua hui nei. Haere mai nga iwi katoa i noho nei. I karangatia koutou e au mo nga mahi e rua, tuatahi, mo te Kawanga o te Whare Karakia. Kua oti tena i a tatou. Heoi, ka whakahuatia ake te take tuarua i karangatia ai koutou, koia tenei. Tuatahi : Kia ora te Whakapono i roto i te Tai Rawhiti me ona mahi katoa. Tuarua : Kia Piri pono kia Te Kuini rae ona tikanga pai. Tuatoru : Kia kaha nga iwi o te Tai Rawhiti nei ki te tuku i nga tamariki ki te kura. Tuawha. Kia iwi kotahi nga iwi katoa o te Tai Rawhiti nei i raro i to tatou Kawanatanga hou ka tu nei. Tuarima Kia tahuri nga Rangatira me te iwi katoa ki te kimi oranga mo tatou. Tuaono : Kia oro. nga Komiti o nga Pariha katoa. Tuawhitu : Kia Whai Minita nga Pariha katoa hei punga mo te Whakapono e mau ai. Tuawaru : Ko te autaia nei ko te waipiro kia turakina atu i roto i to tatou takiwa o te Paritu ki Wharekahika. Tuaiwa: Kia kotahi tuunga o te hui nui mo to tatou takiwa i roto i te tau kotahi.
7 79 |
▲back to top |
8 80 |
▲back to top |
TE WANANGA TE HUI I TAUPO. Ki TE ETITA TE WANANGA. He mea na nga iwi Maori o Taupo nei kia tukua ata e au nga korero o te hui i turia i konei, kia taea e koe ki te ao katoa. Naku, KA TE MITARA. Taupo, 31, Hanueri 1878. Ho te 28, o Hanueri nei i turia ai te hui i Taupo, he mea ki na te Komiti. A ko te tako i turia ai tana hui, he mea kia tino kiia te Komiti kia tu hei Komiti Tuturu, a kia tae ai ano hoki nga tangata o Tokanu, i te mea hoki ki ano ratou i tae i mua atu. Ko etahi o nga Maori o Tokanu, he Hauhau, a he Tariao, a no Tawhiao ratou. A ko nga Tariao, kua mea, e hara a Tawhiao i te Kingi anake, otiia, he Atua ano hoki a Tawhiao, a inoi ai ratou kia Atiia Tawhiao. A ko te take i tu mataati ai te Komiti, he mea, ko nga mahi a te iwi vie te mahi a taua Komiti, me nga tikanga a nga Ture a te Pakeha. He nui noa atu te korero a nga rangatira o Tokanu mo taua kupu, a ko Kingi Here kiekie raua ko tetahi o nga rangatira, i mea, taihoa raua e whakaae ki taua kupu, kia hoki raua, kia korero ki a rana hapu. A no muri o tera i pooti ai te iwi i nga tangata mo taua Komiti, a e wha tekau tangata i pootitia e te iwi mo tana Komiti, o nga iwi o Taupo. A ko Topia Turoa rana ko Te Heu Heu i kiia hei Tumuaki,
9 81 |
▲back to top |
TE WANANGA. ap, i te po, i nga marama, i nga tau, ka hori ake nei. Me ripeneta, a me whakapouri te ngakau o te Motu ki Te Atua, mo enei aitua maha e hipoki nei i runga i te Motu, otiia, i a tatou, me noho i te whare pouri, me kakahu i te kahu taratara, me te pungarehu, me kore Te Atua e tapiri mai, e taitoko ranei, heoi enei. Tetahi mea pouri i ahau, ko te kake haere o te karakia a Waikato ki nga whetu, ki nga tupuna, me te kaha o ta ratou karakia kia Tawhiao, ko Tawhiao hei Atua mo te Motu nei, a i reira ahau e whakatikatika ana i aua karakia, kaore i whakaaetia e te iwi. ko Manga Maniapoto raua ko te Paetai i miharo, i whakaae ki aku tikanga, kia kaua a Tawhiao e karakiatia, he peehi hoki tenei i Te Atua. Heoi aku kupu. NA WIREMU MAIHI TE RANGIKAHEKE. Ohinemutu, Rotorua. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa me tuku atu e koa te matenga o tenei kotiro o Peti Matehaere, kia rongo mai ona whanaunga i tona matenga. I mate ia ki te Paki Paki i te 7 o nga ra o Pepuere 1878 i te rima o nga haora o te ahi ahi, ka moe ona kanohi, ka wehe atu ia matou katoa, ko tona iwi kanui te pouri ona matua mo tona matenga, he tamaiti tenei e kai ngakautia ana e tona iwi kia kaua e mate, ko ona marama tekau ma, wha 14, i timata mai tona mate i a Tihema i te 3O o nga ra 1S77, ka pa toua mate e rua ona marama e mate ana, ka wehe atu i a ia matou, kua riro ki tona matua i te rangi. E hoa kanui te whakaaroha o tenei kotiro i tona matenga, kanui te pouri ona matua, heoi ano. NA ANI HIRINI Paki Paki Pepuere 8,1878. E hoa e te Etita o Te WANANGA, me tuku atu e koe kia Te WANANGA, te matenga o tenei kotiro i te taenga atu kia koe me whakaatu mai e koe tetahi reta ki au ki te Paki Paki nei. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ NA HIRINI HOEKAU. KI TE ETITA o TE WANANGA E hoa tena koe, mau e tuku atu a matou korero ki te tima tere nei kia TE WAKANGA hei titiro iho ma o tatou Maori, Pakeha hoki, koia tenei ka tuhia ki raro iho nei, ara. He Pitihana tenei ka tukua atu ki te Tumuaki o te Runanga nui me nga mema katoa o te Paremata. E koro ma tena koutou, he inoi atu tenei na matou na te komiti o Ngatiawa kia koutou mo te Kanatiini kua oti nei te whakarite ki to matou takiwa, ara, ki te takiwa o Whakatane nei ta matou whakaaro tenei e mea ana me whakakahore te ture whaka- mana homai i te Kanatiini ki te takiwa o Whakatane nei na te mea na taua Kanatiini i tupu ai tetahi raru raru nui ki te matou takiwa ki Whakataane nei, na, tena hoki tetahi putako i tino kaha ai matou ki te whakakahore i taua mea, na te mea kua whakakahoretia e matou te kai rama ki to matou takiwa, a, koia matou i whakakahore ai i taua mea ki to matou ta- kiwa kei titiro atu ano hoki te ngakau o to tangata e tu tonu ana taua Kanatini ka haere atu ano ki te kai rama, na wai a, kua haurangi taua tangata, a riri tonu iho, mate tonu iho, a ka tahuri mai te matenga o taua tangata ka whakararu ano i te iwi, koia matou i kaha ai ki te whaka- kahore i taua mea kua tino kite matou, he nui te mate mo te iwi Maori e puta mai ana i roto i te waipiro, na reira matou ka inoi pono atu nei kia koutou, ara kia, whakakahoretia te Ture e whai mana ana ki te whakatu i taua Kanatiini, me he mea koia na te Ture nana i whakatu taua Kanatiini ki to matou Takiwa. Ko o matou ingoa ka tuhia ki raro iho ne. Hori Kawakura, Matini Te Koare, Hetaraka Te Tawhero. Pirini Te Tawhero, Hoane Rauhoe, Ihaia Te Tawhero, Te Hemara Te Karapu, Hohepa Te Tawhero. Himiona Akurangi, Hakopa Te Waihaku, Hunia Marupo, Hawera Te Hihira, Wi Te Turuki. Hoani Kerei, Hira Hotene. Akima Te Keepa, Karanema Tawhio. Tipene Hotene, Iharaira Matahihira. Hoani Huhi, Wi Keepa Pure, Ngakau, Otira na Ngatiawa katoa, Na Hoani Tuhimata, Merito Hetaraka, kai tuhi tuhi o Whakataane. ———————————————————————— ( KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa, mau e tuku atu aku kupu ki TE WANANGA hei whakaatu ki te whare, me nga iwi hoki i waho o te whare. Taku kupu, ko nga tangata homai Tikiti ki to matou takiwa, he mea kia kore e haramai ki to matou takiwa taua hanga kore rawa hoki matou e pai, me waiho atu i runga i tana takiwa kua marama i a ratou, ara, i te Pakeha, me waiho ata L aua takiwa o ratou, ko o matou takiwa, kei te Mahanga, Kopuawhara, kahore matou i te pai, heoi, i tuhia 27 o nga ra e Hepetema 1877. He kupu ke tenei kia koe ano, mau e tuku atu ki TE WANANGA, kia tukua ki te whare, me nga iwi hoki o te Motu. Tenei kupu aku, ko te mana o te Kawana- tanga i runga i o matou takiwa, ara, o te rori i te Mahanga tae noa ki te Muriwai, me mutu te haere mahi ki te mai, ma matou tonu e mahi o matou takiwa, ahakoa rori, tetahi mahi ke atu ranei, ma matou tonu, me mutu nga tangata whakapai i taua rori, he ringa tonu o matou hei mahi, heoi. E hoa mau e tuku atu ki runga ki TE WANANGA, na to hoa. IHAKA PAEONE. Okopuawha, Mahia. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa ma, tukuna atu enei kupu ki runga ki to tatou kaipuke kia TE WANANGA. E hoa e te Etita o TE WANANGA tena koe tena ra koutou ko u hoa Maori, Pakeha hoki, ka pai te mahi a TE WANANGA e mahi mai nei i nga tini mahi o nga Motu katoa nei, heoi tena, i reira ano ahau i Poneke, na Karaitiana Takamoana ahau i patu mai ki te Waea kia haere atu ahau mo te Kareti ki Ngaumutawa, tae atu ahau, ka hinga te Kawanatanga tawhito a Te Kata Porena ma, na te Kawanatanga hou nei i turaki, na Ta Hori Kerei ma, ratou ko ena hoa i turaki, ka hinga a Te Rerenga Wairua raua ko Hinanuitepo, na Ngapuapua o Hinenuitepo, nana i kamu a Maui ka mate i te ngaru-whakapuke rai, ko tenei kia kaha koutou nga iwi e noho ana i Aotearoa te hapai i ta tatou nupepa kia te riranga rawa ki runga rawa, heoi tena. E hoa e te Etita o TE WANANGA, he aha koe te tuku mai ai he reta ki ahau mo te matenga o to matou kaumatua rangatira, ko Te Poihipi te ingoa o taua kaumatua, i mate taua kau- matua ki Te Witi, i roto i nga ra o Hune 16, 1876, kihai rawa i tukuna mai ki nga nupepa, ki ahau, heoi ano aku kupu ki te ao katoa noi. E mihi ake aua hoki ki nga kupu e whakaatu mai nei. NA HAMI MARAETAI. Mangakuta, Mahitaone. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa tena koe te kai whakaatu tika o TE WANANGA. E hoa tukua atu tenei korero mo te matenga o Paora Toa ranga- tira i mate i te rua o nga ra o Hepetema kua hori ake nei. He rangatira nui tenei tangata no Tainui, he mutunga no nga kaumatua o tera whakatupuranga kua riro atu ra, ki te Hinhweri, ki te au o te Reinga, he momo rangatira ia he mokopuna ia na Tuperoa, i tona tatanga ki te mate rawa atu ka puta tana kupu mo te Karaipiture he kupu ako, e te wha- nau kia mau ki te karakia tenei te kupu kaua koutou o hanga i tetahi whakapakoko mo koutou i tetahi ritenga ranei o nga mea o te Rangi i runga, o te whenua ranei, i raro ranei i te wai, kei koropiko koe ki ena mea. Tuarua, kei te wha o Epeha kei te whitu o nga rarangi, otira kua oti te homai te atawhai kia tatou katoa ki te ritenga o te homaitanga a Te Karaiti. E tama ma kia mau ki te karakia ki te Atua nui ki te Atua Kaha, ahakaa ngoikore koutou ma te Atua koutou e whakakaha, ahakoa kuare koutou ma te Atua e whakama- rama ko te mutunga tenei o te ki tapu. Tenei tetahi e tama kia mau ki te karakia, kia mau ki te iwi, ki mau ki te kupu i kiia e au kia mau ki te akatea, ara, te tika o tenei akatea ko te kupu a te Atua, mutu kau enei mihi a ana moe tonu iho haere ana ia i te ara o te ao katoa, E kara ki te pai koe tukua atu ta matou mihi mo to matou matua kia kite o matou hoa Maori, Pakeha hoki, nau hoki i whakakite nga mate koia matou ka tuku nei i ta matou reta kia koe ki te kai whakaatu tika o TE WANANGA, tena koe, heoi ano. Na Riria Paora Toarangatira Na Te Waaka Te Koi Na Tamihana Tunui. Ara na te iwi katoa, na Tainui katoa, no te tai Auru, no te Tonga o te ra. KI TE ETITA o TE WANANGA. Tena koe. Tukua atu tena reta kia taia ki TE WANANGA, he moemiti naku ki nga kupu o te reta a Manahi te Ratu, Hekeretari o te Waikato Kurutemepara Karapu i tuhia mai i Tupekerunga, Waikato, I taia nei ki TE WANANGA. Nama
10 82 |
▲back to top |
TE WANANGA ote 19 o nga ra o Hanuere 1878. E whakaatu nei i te i huinga o nga Maori, me nga Pakeha ki te kanikani i nga- • haora e 9 o tetahi ra pouri o te po, a tae noa ki te kohaetanga o te ata. Koia nei taku moemiti, ara, he aha ano koia i hohoro ai te kapi o Kui Tireni i te Awhekaihe, koia nei pea, na te mahi kanikani tahi a nga Maori ratou ko nga Pakeha i nga popouri, penei me tenei e whakina nei e Manahi. E hoa ma, e nga iwi Maori katoa o Aotearoa, kaua e ngahau ki nga mahi pera, me enei kua panuitia nei e Manahi te Ratu. I toku taenga ki nga wahi katoa i kawea haeretia ai ahau e tetahi (" wahine ingoa nui") i whitikia nei e ia te moana tuauriuri,—Ka kite ahau e nui ana nga Awhekaihe i nga Maori, a ka miharo ahau, me taku ui ano, he aha ranei te putake i pera ai :—Heoti, na te panui a Te Ratu nei, katahi ahau ka mahara, koia te putake. A he aha ano hoki te hohoro ai te kapi nga takiwa Maori i te iwi kiri hoko. E hoa, e Te Etita, taia atu take reta ki to nupepa. Na to whaea tauhoa. NA WAIRAKAU MEMAKURI. Whanganuiatara. HE MIHI WHAKANUI NA NGA IWI MAOBI KATOA O NGA MOTU O AOTEAROA O TE WAIPOUNAMU, KIA KAWANA KEREI ME ONA HOA KATOA. • He panuitanga tenei ki nga Rangatira, ki nga iwi, ki nga Keo, me nga hapa o Aotearoa, kia kite, kia rongo, kia mohio, he kupa whakanui, whakamana tenei na matou na nga ranga- tira me nga iwi o te takiwa o Heretaunga nei mo Ta Hori Kerei raua ko Hone Hiana, kua ta nei hei Kawanatanga i Tunga i te maha o nga iwi e rua, i te mana hoki o Kuini Wiki- toria o te Rangatiratanga o Ingarangi, heoi ko a matou kupu whakanui, whakamana, ka tuhia iho ki raro nei. Tuatahi. Ki» ora a Ta Hori Kerei te Tumuaki o Te Kawana- tanga Taua ko Hone Hiana Te Minita mo te taha Maori, tena korua me o konia hoa Minita hei mataa atawhai ki nga iwi e rua hei kai arahi e whiwhi ai ana iwi ki te pai me te matau- ranga i runga i to aroha. Tuarua. Kia ora korua, ko korua nei kua waiho e matou e nga iwi hei poa herenga e kotahi ai nga iwi i runga i te whakaaro tahi. Tuatoru. Kia ora korua, ko korua nei kua whakanuia e matou e nga iwi o nga motu e rua hei Kawanatanga tuturu mo nga iwi e rua. Taawha. Kia ora korua, ko korua nei te kai whakaatu i te he o nga mahi me nga whakahaerenga Ture a Te Kawana- tanga ratou ko ana apiha i nga tau kua hori ake nei. Tuarima. Kia ora korua, nga tangata kua whakanuia e nga iwi o nga motu e rua hei whakahoki mai i te mana, ara i te ora kia matou ki nga iwi Maori o nga motu e rua nei. Tuaono. Kia ora korua, ko korua nei hei whakahaere Ture mo matou me o matou rawa i runga i te whenua me o matou uri i muri ia matou. Tuawhitu. Kia ora korua, ko korua nei kua waiho e matou e nga rangati] a, e nga iwi, e nga reo, nae nga hapu katoa, e nga tane e nga wahine, me nga tamariki hei kii taurangi ki nga iwi o te ao. Tuawaru. Kia ora korua, i runga i te whakaaro tahi i te aroha kia rite korua ki nga tangata hohou rongo ka huaina ana tangata he tamariki na Te Atua kia rite hoki ki nga tangata wairua rangimarie kua kiia e te Atua ma ratou e noho te whenua te hunga tohu tohu ka tohungia ano e Te Atua ana tangata tohu tohu. Tuaiwa. Kia ora korua, me o korua hoa Minita me o korua hoa Mema, me te Runanga katoa hei whakahaere Tare mo nga iwi e rua i runga i nga motu e rua. Tekau. Kia ora te Kawana nana nei korua i whakanui i whakamana e whiwhi ai matou ki nga painga e puta mai a mua. Tekau-matahi. Kia ora Te Kuini Wikitoria o te rangatira- tanga o Ingarangi me ona uri i muri i a ia, me ona Kawana- tanga me ona iwi katoa i raro i a ia nona nei tenei mana me tenei rangatiratanga e turia nei e korua e whakahaerea nei kia matou ki nga iwi o enei motu. Tekau marua. Kia ora korua ko korua nei nei whakarongo mai ki ta matou kupu iti nei kahore matou e pai kia tu mai ano nga tangata kua mahi. Kawanatanga i mua, hei Kawana- tanga ano inaianei no te mea ko aua tangata e rite ana ki te wuruhi haehae, e kite nei hoki korua i te haehaetanga a «na wuruhi i te motu : nei me nga iwi katoa o nga motu e rua, heoi nga kupu. E nga iwi o nga rangatira e nga reo kite kite koutou i tena reta me peha katoa tatou. Ka tuhia iho ki raro nei o matou ingoa. Henare Matua, Heta Matua, Tipene te Ringanohu, Apera- hama te Whakaanga. Reihana Tehurikoki, Nepia Hapuku, Hoani Tipene, Tariu Tehoko; Nikora Peeti, Peeti Hoera. Enoka, Oneone, Wereta Tona, Mita Hone, Hirini Manuihiri, Patai Hauroa, Tiemi Rooti, Ramera Peketahi, Renata Pohai Rutene Poreku, Manahi Raupo. Hori Niania, Eru Kainga. To Wairoera, Matiu Akitio, Wi Matua, Ratima Wairoa, Nohotu- ruturu, Pamoa Tahuri; Tohe Kanarahi, Piki Huia, Paratene, Turiri, .Waata, Te Whare Herehere, Ngamako, Herekawhe, Raharuhi Tore, Hanatia Putai, Otene Piwa, Itana Arona, Paora Tarona, Raina Koianake, Ihaka Teponu, Kuitohi, Whitiki, Paremata, T. P. Marere, Te Apatu, Tame Matere, Te Apatu, H. Marere, Te Matenga Porangahau, Pakina, Te Whero, Wi Patene te Rangi, Ahitana Haretopi, Tamati Tahi- nga, Nikorima te Whanatahi, Hirini Tioi, Paora Ropiha, Matene, Otene, Renata, Koroniria Ronohawa, Hori Ropiha, Ahitana, Ihakara Toko, Maika Iwikatea, o Patangata, Hare Paihia, Ngatiporo, Hori Kaihe, Ngatiporou, Hirini Turi, Ngatiporou, Aritaku Pire, Eru te Hopu, Anatongia Paora, Rihimona Tukuhe, Rupuha Hianga Manihera Toti, Rongotai, Eparaima Haupapa, Pateriki Hawaiki, Tehiika, Otimi Taiki, Tanirau te Oho, Tepene te Ha, Rihara Ikiiki, Petuha Hau- papa, Maki Turi, Tahana Tahito, Hohepa Torohu, Otimi Himoni, Hoani Tokotoko, Tauriri, Takopa, Pateriki Rehua, Huri Pahoro, Horomona Rongoparae, Retimana Irawaru. No Ngaitahu.—Hori Niania, Hiraka Tuhua, Hemi Teuranga, Patu, Tanguru, Te Retimana Iraweru, Wiremu Whiuwhiu, Hoani Papanui, Kereopa te He, Nahi Te Kawangatahi, Petera, Puiti Pero, Hirama, Teope Taua, Te Tahana Tahito, Hohepa Porohu Inia Whangataua. Wananga, Retimana Toi- toi, Hiwi, Warana Tewhatu, Nikora Nia, Arapata Nia, Anaru Hiraka, Inia Maka, Rapana whiuwhiu, Paikea Piriha- na Whiu, Turanga, Rongo, Henare Patu, Oai, Tauriri, Hanita, te Aroatua, Te Roera Niania, Ahipene Okeroa, Manawa. Ngatimaru. Ngatingaweki.—Heta Tiki, Nepe te Apatu, Pine Watene, Hori Tawhai, Porikapa Tamaihotua, Kaninamu Hona, Hona te Whakawehi, Taimana, Maki Mare, Hami, Te Kopiha, Wiremu Ngaihi, Iharaia, Hataraka, Kaiwaru, Tipene te Apatu Wii Teroi Kuku, Erueti Tanguru, Reweti Teao Kautere, Kii- ngi Tohunga, Mehaka te Apatu. Haimona Raharuhi Ngakai, Ripata Moruki, Hone Wehi, Wirihana te Apatu, Hoani Ngaihi- Hare Topa, Wehi Peihana, Ereatara te Kuru, Waione Pona, ngaorangi, Timoti te Pikitanga, Anaru, Matiu Meke, Rawiri, Karaitiana Wirihana, ko Te Harawira Tatere, Akuhata Mate- poti. Haora, Wiremu Teui, ko Iharaira Timotimo, Matiu Whitiki, Wiremu Erueti, Tiemi Ruiha, Kahu Ropitini. Ihaka Motoro, Whitiki, Te Harawira Erueti, Pohokura Rangirangi, Te Paratene Tipitaha, Paku Inia, Paora Tuahu, Maaka Whangataua, Terangi Pumama, Mohi te Atahikoia, Taare Paioneone, Heta Teringanohu Pita Mohi, Kiingi Karauria, Tohara, te Wheoro, Te Orihau Ngaika, Moani Ngarara, Hakaraia Ngarangikamau, Te Korana Maaka, Perahama, Wiremu, Raniera Tarairo, Tongike, Tama Paraone, Hoani Kehua, Paora Tanatiu, Kepa Hoepo, Te Mangi te Rangitu- roa, Turoa, Kenata Tanihu Te Huatahi Mokopuarangi, Mate- nga Mataira, Paku te Matenga, Matene Waewae, Raniera Ngoto, Papu Ruatama, Mohi Tukokoru, Rutene Tero, Rumatiki, Te Hapuku, Tamihana Mahue, Hone Puriri, Hemi Kou, Anaru Puriri, Tame Turoa, Hika Whena Akuhata, Rota Harehare, Pohokura, Hira Ngori, Reti Mangumangu, To Oti Marike, Heremaiu Kaporangi, Tame te Ita :—No te Whare Hou enei. Te Teira Tiakitai, Taiawhio, Karaitiana Porou, Hori Makere, Hare Paihia, Hori Kaihe, Hemi Tauwha. Taniora Tukupaunga, Pura Renata, Tipuna Kireka, Hoani Terangi Kangaiho, Temuera Marere, Hori Kiokio, Eria Kuhukuhu, Wiari Teari, Kaninamu Morena, Tana Wairoa, Pehi Kota, Te Wano, No te Apiti raua ko Kai-rakau ena. Hami Potangaroa, Hoera Rautu, Hone.Kohari, Hemi Porua, Hori te Rangi, Hori Taki, Henare Pakina, Henare Pikari Karaitiana Whakarato, Wirihana Oioi. Karaitiana, Horatio Matenga, Manaena, Rewi, Renata, Matutaera, Pipimaho Hoana, Hohepa, Kiingi, Takerei, Otene Huma, Watapore Tahuria, Patoromu, Te Waiti, Taraipine Wahine, Te Maraku Terangi, Piripi, Te Mutu, Waata te Rangi, Mare te Ohonga Pipimaho, Mariunga, Manihera, Eha, te Wiremu, Kuta
11 83 |
▲back to top |
TE WANANGA. Nehe, Te Hira, Paora, Kapariera, Matetionga, Potangaroa, Terangi, Karanama Hinurewa Ihutapu, Kenehi, Apirana, Toheroa, Wiremu, Piki. Aperahama te Rautahe, Wi te Huata, Hoori te Rangiwhakaewa, Te Peeti te Rangiwhakaewa, Hoera te Rangiwhakaewa, Haira te Rangiwhakaewa, Hirai te Rangiwhakaewa, Wikiriwhi te Rautahi, Eruini te Rautahi, Ihaka te Kautahi, Mare te Rautahi, Rutene te Rautahi, Te Koroneho Arona, Ihaia te Ngarara, Te Rani te Hauerangi, Takerei te Ngarara, Eriwhata te Hauerangi, Hare Hakopa, Raniera Hakopa, Huru Tawake, Aperahama te Ngarara, Te Peeti te Heikaretu, Hairuha Rautahi, Matene te Rautahi, Namana te Aupaki, Te Tehira Puna, Nikorima Weherua, Rata te Whauwhi, Hekiera to Raro, Hori Taorangi, Meihana Weherua, Kerei te Awhata, Te Wirihana te Raro. Hori te Raro, Hakaraia Hautumoana, Urupane Pakaha, Te Wirihana te Kohu, Pine Hakopa, Kere te .Ngakohua, Taituha Taringa, Temuera Paewai, Tamihana Whareraupo, Hapakuku Paewai, Akuira Paewai, Akapu Paewai, Karaitiana Raimoko- puna, Te Hirawanu Raimokopuna, Te Wirihana Kaimoko- puna, Karauria te Aupaki, Ratima, Ihaia te Aupaki, te Aupaki, Te Heke Kite Atua, Hapakuku, Manahi Paewai, Painetu Ngatata. (PANUITANGA.) KI TE ETITA o TE WAKANGA. Tena koe. E hoa utaina atu tenei panuitanga ki to Nupepa hei whakaata i o matou whakaaro. Koia enei a matou kupu, He whakahonore kia te Kuini, he whaka-pai hoki kia Ta Hori Kerei, ki tono Kawanatanga, me ona hoa katoa i roto o te Paremata. Na i te mea, o mohio ana matou tera o whaka- arohia o tenei Kawanatanga he tikanga, e mama ai te ioka kua whaka-mana nei ki ranga ki te iwi Maori : a tera hoki e hanga he huarahi e puta mai ai he pai mo nga iwi e rua e noho nei i Nui Tireni. Ka konei matou ka hiahia ki te whakaata ki te Ao, ka hapai, ka tautoko matou nga iwi o Ngatikahungunu i te Kawanatanga o Ta Huri Kerei. Ko tahi ta matou kapu kei muri ; he whaka-mahara atu ki nga tangata o te Kawanatanga tawhito kua hinga atu nei, me a ratou Aprha katoa, ahakoa e mahi tona ana etahi o ana Apiha ki tenei Kawanatanga, me mutu rawa ta ratou haere mai ki o matou kainga me o matou takiwa, ki te korero kia matou mo tetahi mea, ahakoa iti, ahakoa rahi ranei, notemea kua mato matou i nga mahi a aua tangata, a ke totohe ana tangata ki te haere mai ki o matou kainga me o matoe takiwa, tera raton e panaia kinotia e matou, ua kia mohio kaa pata ta matou kupu, a e koro e rereke ata ta matou mahi. Kua atu ta matou whiriwhiri, i enei mea katoa, heoi ano nga tangata e pai ana matou kia haere mai kia matou, ko nga tangata o tenei Kawanatanga me a ratou Apiha hou, kaore i uru ki nga ma o te Kawanatanga tawhito. Ko nga kupu katoa i mua ake nei he mea i oti i a matou i te Hui ki te Waiohiki, te whiriwhiri, i te po o te 15 o nga ra o tenei marama, 1877. Heoi na matou katoa na nga iwi o Ngatihahungunu e mau ake nei nga ingoa, engari kotahi te kupu, kei te toe, ma nga iwi o te motu nei e pai e kino ranei, koia tenei, me whai mai ta koutou mahi i te matou, kia kotahi ai a ratou mahi me a tatou whakaaro, ma reiro hoki tatou e ora ai i nga tinihanga i nga whakawai e karapoti nei ia ratou. KA TAREHA TE MOANANUI, NA HARAWIRA TATERE, RENATA KAWEPO, " HAPUKU, " HENARE TOMOANA, " URUPENE PUHARA, " HENARE MATUA, " HOKI NIANIA, " PAORA KAIWHATA, " MANAENA TINIKIRUNGA, NA MEIHANA TAKIHI, Ara, na nga rangatira katoa o Ngatikahungunu me o ratou iwi katoa. Waiohiki, 15 Tihema, 1877. (ADVERTISEMENT.) To THE EDITOR OF THE WANANGA. Salutations to you. Friend, put this notice into your news paper so that our thoughts may be known. These are ou- thoughts. We honor the Queen (or express our loyalty to our sovereign), and express our approbation of Sir George Grey, and to bis Government, and to his colleagues in the Parlia- ment. And we know that his Government will give their utmost consideration to those matters by which (to lighten) the yoke which has been laid on the Maori: people, and (hia Government) will also use their best endeavors to lay down some line of policy by which quiet peace and plenty may be conveyed to both races who inhabit New Zealand. Hence, we wish to inform all the world, that we (the tribes of Ngati- kahungunu) will support and uphold the Government of Sir George Grey. We also wish to give utterance to the following words, which is to remind all the officers of the late Government, including also any who may be officers of the present Go- vernment, that all said officers refrain from coming to our settlements, or district, to speak to us on any matter, whether of great or little importance, because we have been ruined by the work of those men. If such officers do persist in coming into our districts, we will cause them to depart in a manner disagreeable to themselves. Now (let such officers) take notice that we have spoken our words, and we will not act in any other way than we have (herein) stated. We have fully con- sidered, and carefully pondered over all these matters. All the people who may come to us in accordance with our approval, will be the men of this Government and their new officers, who may not have been in the employ of the late Government. AU the above was ageed to by us at a meeting at the Waiohiki on the night of the 15th of this month (December). 1877. This, therefore, is from us from all the tribes of Ngati- kahungunu, whose names are signed hereunder. But there is one word more (we wish to give expression to). Let the tribes of these islands approve the following or not. Let your work be in accordance with ours, so that we may act as one and have but one thought, so that we may escape from the deceit and duplicity which now envelops us all. TAREHA TE MOANANUI, HAPUKU, RENATA KAWEPO, URUPENE PUHARA, HENARE TOMOANA, HORI NIANIA, HENARE MATUA, MANAENA. TINIKIRUNGA, PAORA KAIWHATA, MEIHANA TAKIHI. HARAWIRA. TATERE, That is from all the chiefs of the tribes of Ngatikahungunu and all their sub-tribes. Waiohiki, December 15, 1877. 48 PANUITANGA. He Hoiho e Hokona, ana. MB uta atu enei kupu maroa nei ki to tatou WANANGA hei titiro ma nga hoa Maori Pakeha hoki. E hoa ma he whakatu tenei kia koutou 150 NGA HOIHO kei konei ka hokona a te 20 o nga ra o Pepuere me haere mai koutou ki te hoko hoiho Papai aua hoiho be uri no te tetahi hoiho rongo nui ko Tauaraka te ingoa. Heoi. NA WI MATUA. Whangaehu, Tihema 2, 1877. - 45 NOTICE. Horses For Sale. ON the 20th of February, 1878, will be sold at Whangaehu, one hundred and fifty HORSES, all of which are the produce of the noted horse Tauaraka. Apply to Wi Matua, at Whangaehu for further particulars. WI MATUA. PANUITANGA. HE mea atu tenei na TE WARA MA, ki nga iwi Maori, e mahi wawahi ana ratou i te pounamu mo te Maori, hei mere, hei Kurukuru, me nga mea katoa e mahia ai te pouna- mu hei mea ma te Maori. A ko te utu, he hikipene mo te inihi kotahi. TE WAEA MA, Watimeka. Hehitinga Tiriti, Nepia,
12 84 |
▲back to top |
TE WANANGA. £100 UTU. KA utua ki te tangata te moni kotahi rau pauna maua e whaaki ki nga Pirihimana te tangata nga tangata ranei naua, na ratou ranei, i whakatakoto nga rakau ki runga ki te ara o te Rerewei i te takiwa i Hehitinga i te Pakipaki, i te 10 e nga ra o Tihema, i nga Haori i te takiwa o te 6 me te hawhi i te ahiahi, a te 7 me te hawhi i te ata. W. J. MIRA, Tino Kai Tiaki Rerewei. - Rerewei ki Nepia, Nepia, Tihema 10, 1877.\_\_\_\_\_\_\_ £100 REWARD. ONE HUNDRED POUNDS REWARD will be paid to anyone giving to the police any information that will lead to the conviction of the person or persons who, mali- ciously placed an obstruction, consisting of a quantity of Railway Sleepers, on the Railway line between the Hastings and Pakipaki Stations, within the hours of 5.30 p.m. and 7.30 a.m. of the 9th and 10th December. By order. W. J. MILLER, General Manager Napier Section New Zealand Railways. Napier, December 10, 1877. \_\_\_\_\_\_\_ 47 He Panuitanga ki nga Maori. TE POUNAMU KIA MAHIA HEI MERE. KIA ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti, me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Pou- namu, nei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mate iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANG i Nepia. NA HEMI ROAI. TE REREWEI O NUI TIRENI. NEPIA KI WAIPUKURAU. HE mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori, Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere- wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te Rerewei tikanga, ara ki te Tare e 31. Na te MIRA, Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei. Kei taua ture—" 31. Ki te mea ka kitea tetahi tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu takaro, ki te mea ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, ki te mea ranei e whakararuraru ana ia i tetahi tangata haere o ranga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna ka pana hoki ia i taua kareti, taua teihana ranei." HOHEPA PAAKA ME ONA HOA. HE PARAKIMETE MATOU, HE KAI HU HOIHO, Otira he kai hanga i nga mea rino katoa. Kei Hehitingi Tiriti to matou whare. He Pai rawa ta matou hu i te Hoiho. Ka taea e matou te hanga, me te whakaora i nga mea rino katoa. Kia mohio ki to matou whare. 96 .... NA H, PAAKA me ona Hoa, MANAIA, HE TIMA, E RERE tonu ana tenei Tima, atu ano i Nepia ki te Wairoa, kia paki te rangi te rere ai. He tima tenei e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1 i te tireti, £0 15 0 i Nepia ki te Wairoa, i te Wairoa ki Nepia, ko taua utu ano. Mo te tana utanga £1 10, ki te ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera. Ki te mea ka kiia o te tangata ana kupu mo ana mea ka mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era. THE WANANGA OFFICE HASTINGS-STREET, NAPIER, where the Hawke's Bay Times was formerly published. Agents for Napier— COLLEDGE & CO.; STATIONERS Hastings-street, Napier. TE TARI O TE WANANGA. KEI HEHITINGA TIRITI I NEPIA i te Tari i taia ai te Haku Pei Taima. Ko te Kai hoko mo te Nupepa TE WANANGA Ko KARATI ma, KAI HOKO PUKAPUKA, Hehitinga Tiriti, Nepia. PANUITANGA. UTU. E iaia ana Te WANANGA Nupepa i nga wiki katoa. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna. Otiia, ki te tukua ma te Meera, kotahi pauna e rua hereni me te hiki pene mo te tau. Mo te WANANGA kotahi, ana tikina atu i nga Toa takotoranga o taua Nupepa, hehikipene mo te Nupepa kotahi. NEPIA, Haku Pei Kiu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta o Te Wananga, i Nepia. HATAREI, 16 PEPUERE, 1878. NAPIER, Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIRA and published by HENARE TOMOANA, the proprietor of this news- paper, at the office of Te Wananga, Napier. SATURDAY, FEBRUARY 16, 1878.