![]() |
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 47. 23 November 1878 |
![]() |
1 581 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. "TIHE MAURI-ORA." NAMA 47. NEPIA, HATAREI, NOEMA 23, 1878. PUKAPUKA 5. PANUITANGA. PANUITANGA. KIA KITE! KIA KITE! I A, RENETI MA, KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI, A he tini noa atu aana Koti, Tarautete, Wekete, Potete, Kiapa Kaone, Paraikete, Raka, Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori. HAERE MAI KIA KITE I te whare Hoko a RENETI MA., Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito i Nepia, I TE HEKIPIA RORI. NEI TAKU PANUI KI NGA IWI MAORI KATOA. NGA ra oku e korero ai ki nga Maori i taku Tari i Nepia, ko Te Mane, ko Te Weneti, ko Te Paraire, o nga wiki katoa. NA TE RIIHI, 91 Roia, Nepia. Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa! Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara- naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga katoa. HE mea ata tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa, ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau e puta ai mo auu mahi. Naka na, TE RIIHI, 58 Roia i Nepia. HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI. KO te utu mo te WANANGA i te tau, kotahi paana e rua hereni me te hikipene. NOTICE. SUBSCRIPTIONS to the WANANGA newspaper per year, Ł1 2s 6d, by post. . Panuitanga ki nga iwi Maori katoa. HE mea ata tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia mahia e ahau e Te Roia Kihipene nga mahi ma te Maori. Maku e ata mahi pai, te mahi ana tukua mai ki ai
![]() |
2 582 |
▲back to top |
TE WANANGA. pooti a te Maori ki nga tikanga pooti u to Pakeha, a he tini no nga tikanga ki nga mea Maori a i kiia aua tikanga e Te Makarini ki te Paremata, i kore ai e tino pooti te Maori, koia taua mahi i kiia ai kia roa pooti ma te Maori. he mea hoki kahore kau he tino kai korero mo te iwi Maori i to Paremata i aua tau, a na reira i kiia ai te Ture, me tu te mema Maori ki te - Paremata. A ko te Ture i mana ai te tu a aua mema Maori ki te Paremata, e kiia ana te ingoa o taua Ture ko " Te Ture e nui ake ai te tikanga ma te Maori ki te Paremata,'" a ko nga korero whakamatua o taua Ture i tino marama rawa era, a koia nei aua kupu whakamatua o taua Ture, e mea ana. " He mea no te ahua tini tikanga o nga take e mea nei te Ma ri ki ana whenua e mau ai ki aia, me etahi tikanga ano a te Maori, koia nga Maori o te Koroni o Nui Tireni nei i kore ai "he mana mo ratou e mau ai o ratou ingoa ki te puka- puka pooti mo nga mema o te Paremata, a o te Kaunihera Porowini ano hoki, koia i kiia ai, he mea pai kia mahia he tikanga e puta ai he pai ki aua tamariki a Te Kuini, a koia i kiia ai me tu he tikanga mo enei tau anake, kia tu ai he Maori ki te Paremata, a ki nga Kaimihi ra Porowini ano hoki." Na enei kupu i tino Kiia ai, he tino tangata te Maori na Te Kuini, a he Pakeha motuhake te Maori ki o te Pakeha Ture. A e tika ana kia pooti te Maori, no te mea, he whenua ano a te Maori, a na te whenua tetahi take e pooti ai te tangata. A ehara taua Ture nei i te Ture hei whakakahore i to mana, pooti a te iwi mo ana whe- nua, otira he pooti taua pooti nei, hei mana kau mo etahi tau anake, e whai kupu ai te Maori i te Pare- mata, a e kore e he te manu pooti a te Maori mo ana whenua, i a ia i te Maori e pooti nui nei te iwi i katoa mo nga mema Maori. A he tino pai no te I Kawana ki taua tikanga, koia a te Kawana i mea ai me tu ano hoki he mema Maori ki te Paremata Ariki, a tu ana a Wi Tako raua ko te Mokena. He nui noa atu te ata mahi marire a te Makarini i nga tikanga a te Maori, ara kia puta tika ai he mea pai ma te Maori i nga mea ma te iwi, a be pai nona. ki te Maori koia te Maori i tu ai hei mema ki te Paremata, ara, nanu i whakaae ka pooti te Maori Karauna Karaati mo nga mema Pakeha, a kia pooti te iwi Maori Karauna Karaati kore mo nga mema Maori, koia ra nga pooti e ma e kiia nei. A i a te Makarini e ora ana, he tini ana hoa i nui i a ia te whakanui ki te rongo o te ingoa o te Makarini, a Kahore kau he kupu a taua hunga hei whakahe i aua pooti e rua i kiia nei e te Makarini mo te Maori. Ano ka mate a te Makarini, koia i kiia ai te whaka- tauki a te Pakeha, "He nui te nui o te kuri pero- pero i te ra o te kuri e ora ana, a he iti te wehi atu ki te Raiona kua mate atu ki te po." A e mea ana matou, ko te ra ano tenei e whiti nei, a i whiti ano • taua ra i te wa i kiia ai aua pooti e rua e te Maka- • rini. a kahore hoki he ahua ke o nga tikanga o te Ture, ahakoa kiritea ranei, kiri pango ranei te tangata. A kua kore he inana a te tangata e kii kau ai kia te Makarini, i te mea hoki kua mate aia
![]() |
3 583 |
▲back to top |
TE WANANGA. a ahakoa ahua tangi etahi <> nga hoa Pakeha o te •Makarini ki a ia, he tan i kau, ehara i te mea he aroha pono to ratou ki a in. a i enei ra e maia ana aua tu Pakeha ki te whakahe i nga. mea i whakapai ai ratou i nga ra o te Makarini e ora ana. A e mana tonu ana te mahi pooti a te iwi i enei ra, ka- hore hoki he rerenga ketanga o te Ture. A kei te mea aua Pakeha kia he ia ratou nga mea pai a te Makarini i mahi ai ma te Maori, a ahakoa mea ratou he nui to ratou pai kia te Makarini, he kupu kau, a me mutu te mahi penei i te ao ne", no te mea he whakarewha kau taua mahi i te iwi. A ko te Omana ko te tangata i nui ia te Maka- rini raua ko Kawana Kerei, e whakahe nei aia kia Kawana Kerei raua ko te Makarini. A na te Makarini i whakaae kia tu he Maori ki te Paremata ara, kia rua nga pooti ma te Maori, a e mahia nei hoki e te Omana, e Kapene Hata, e Tatana, me. o ratou hoa kia kore he pooti ma te Maori. Ano taua mahi nei e tangohia ana te taro a te Maori, a e hoatu ana he kohatu. K kii aua matou na taua mahi nei i rangona hetia ai te ingoa o te iwi i Nepia nei. A he takahi ano hoki taua mahi whakahe ki aua pooti e rua ma te Maori, i te ingoa o te Maka- rini, he whakakaitoa ki te tupapaku kua mate a he ran; ki aua tangata te mutunga, no te mea e kore e puta ta ratou e rapu nei. Nei te kupu ki nga mema o Haku Pei; kei te ora ano a Te Kuini a e kore taua kupu e mate, ahakoa he nga kupu a te Minita Maori kua mate, e kore nga tikanga me te mana o nga Ture a te Pakeha a Kuini e mate. A e kore te mate e eke ki te Maori, i te mea, kahore he titiro a te Ture ki te pango ranei, ki te ma ranei o te tangata, he mea hoki, e ata titiro ana te Ture ki te tika, ki te ora anake mo te iwi katoa, ah koa Pakeha, ahakoa .Maori ranei.
![]() |
4 584 |
▲back to top |
TE WANANGA. FALSE INFORMATION GIVEN. The Taranaki weekly writes :—«' We regret to hear that some Europeans at Opunake have been telling Natives they met there that it is the intention of the Government to at once bring an armed force te Pari- haka to drive the Natives from that district. Our informant, Mr. A. Coffee, states that the Natives are quite uneasy about it, and notwithstanding all he told them to the contrary, they, seemed scarcely to believe him. Mr. Coffee is engaged, in. making the road through, the Parihaka district passable for the,coach and the Natives told him that he was only doing it for the big guns to come over, as they were informed that Mr. Sheehan and an armed party were coming to New Plymouth in the Hinemoa with a large force and intended to kill all the Maoris and drive them from the place. It is very reprehensible on the part of those who have alarmed the Natives in this way, for there is no knowing what disturbance they may cause. " Heroki is still at Parihaka. His wound is heal- ing, and there is no likelihood: of his dying from its effects. He was shot by the search party near Opu- nake, and the bullet hit him under the short rib on his right side, and passed through his body, taking with it six matches and three gun caps, which, Maori- like, he Lad wrapped up in his shirt. The wound could not have bled externally, because Heroki states that he was not aware he was hit until half-a-mile from the spot where he was fired at. Those who have seen him say he talks with much bravado." Another paper states that some Europeans at Opu- nake have been telling the Natives they met there that it is the intention of the Government to bring an armed force to Parihaka to drive the Natives from that district. Mr.A Cofffee states that the Natives
![]() |
5 585 |
▲back to top |
TE WANANGA. Parihaka New Plymouth Hinemoa Hawera Heroki Mr. Williams Captain Wilson TE OPE HOIA MO INIA VOLUNTEERS FOR WAR HE HINU WHENUA Te Ruhia Te Kapihana OIL WELL TE KAI WHAKAWA MO NEPIA Te Herara Nepia H. H. Rahika Akarana R. M. FOR NAPIER REWI Te Hiana Waitara Whanganui NGA RANGATIRA MAORI I AKARANA Waikato Whaingaroa Aotea Hau Hau CHIEFS IN AUCKLAND Raglan King Country TE PIRIMIA Whangarei TAIAROA TE PIRIMIA O NUI TIRENI Kawana Kerei Poihakena Wikitoria Te Whiti THE PREMIER OF NEW ZEALAND New South Wales Victoria
![]() |
6 586 |
▲back to top |
TE WANANGA, TE PENETI A TE HOIA. E kiia ana no te tau 1603 i timataria ai te mahi o tenei patu o te peneti, a na nga iwi Wiwi i kite te mahi o taua patu, a i patua te paia parekura ki taua ta patu i taua tau. He mea hanga taua patu nei ki te Pa i Peneti, a koia ra te take mai o te ingoa Peneti mo taua tu patu. THE BAYONET. The bayonet derives its name from the place where it was invented, Bayonne, in France, and was first used in battle as a weapon by the French in the year. 1603, proving a novel and efficient arm.
![]() |
7 587 |
▲back to top |
TE WANANGA. KUINI WIKITORIA. Kua tae nga tau o Te Kuini i noho Kuini ai ki te 41 tau a kia toru ake hoki tau ka tae ona tau ki a Kuini Riripeti i noho Kuini ai. QUEEN VICTORIA. Queen Victoria has reigned, forty-one years, only three years less than Queen Elizabeth. ROIA WAHINE. E kiia ana e tora roia wahine e mahi roia ana i te pa i Tikato i Amerika. A he aha te he ana ta te wahine hei roia ? FEMALE LAWYERS. Chicago Las three lady lawyers in successful practice. . TE KUPU A TE POPA. E kiia ana, kua mea te Popa kia kaua rawa nga wahine o ana tangata e noho i te Parihi, me haere ke atu nga wahine i tana whare i te Parihi a Te Popa. ORDER OF THE POPE. All the female members of ihe families residing fit the Vatican are being removed from the palace. The Pope objects to the presence of women on the pre- mises. TE PEEKE MONI TUATAHI. E kiia ana no te tan 808 i muri iho i a Te Karaiti i tu ai tetahi whare Peeke moni i nga Hurai i Roma pati. FIRST BANK. The first Bank was established by the Lombard Jews, A D. 808. TE UTU MO TE KAIPUKE TAHURI. E kiia ana no te tau 43 i muri iho i a Te Karaiti, i nga ra o Karauria Hiha i tu ai nga whare utu kaipuke tahuri. A no te tau 45 i kiia ai kia utua te kaipuke rere moana. . ANTIQUITY OF INSURANCE. The practice and principle of insurance is of great antiquity, and was known in the time of Claudius Caesar, A.D. 43. It is certain that assurance of ships at sea was practised as early as 45 A.D. TE TIRITI I MAHIA I PARINI. E ki ana te Epara o Ruhia, e pai pu ana aia kia mahia eia nga tikanga o te tiriti i mahia i te pa i Panui, kia kore nga Take e rahua kinotia eia, kia pono i aia, he kupu aua kupu a taua Epara kia Te Kuini. TREATY OF BERLIN. The Emperor of Russia has assured the British Ambassador here that he wishes faithfully to execute the Treaty of Berlin in order to bring about the desired pacification of the occupied territory.
![]() |
8 588 |
▲back to top |
TE WANANGA KAWANA KEREI. E ki ana te Nupepa te " Pei o Pureti Taima " he nui ta matou whakaae atu ki te riri tika a Kawana Kerei e ki nei i ana korero ki te iwi. He mea hoki he tino, tangata tika rawa a Kawana Kerei, he nui no ana mahi pai mo te iwi, a he kino te kino o te tawai a te tutua e tawai nei ki a ia. E ui ana matou he aha te take o Kawana Kerei i mahi ai ma te iwi e nui nei hoki ana moni, me ana taonga aue ano, a kite mea e pai ana aia ki te noho mahi, kore, he taonga nui ana taonga e noho noa iho ai aia, a ko tana mahi e mahi nei mo te iwi, ke mahi utu kore, taua mahi, a na tana ngakau aroha ki taua iwi aia i mahi ai mo te iwi, ehara i te mea he mahi utu kia homai ki aia, ehara i te mea he mahi taua kia rangona tana ingoa ki te ao, no te mea he uri ariki aia, a kua nui noa atu ana mahi nui, a kua kapi te ao i taua, rongo nui, Koia matou i mea ai katahi ano te tangata mahi utu kore, a na tana ngakau aroha ki taua iwi :«ia i mahi tonu ai mo tana iwi i ; enei tau, a koia matou i mea ai-kia mau e te iwi ki to ako a Kawana Kerei kia u ki ana kupu ako, maua rawa ano, tana iwi e noho pai ai i te ao nei.
![]() |
9 589 |
▲back to top |
TE WANANGA. SIR GEORGE GREY Major Atkinson Bay of Plenty TE MOUTERE T TUKUA MAI NEI E TE TAKE KIA TE KUINI I HAPARIHI Ngatiparonihana Hitama Hepata Noa Panapa Maaka Ingarangi Ihaka Rihari Perekaria Ruhia Take NOTICE OF CYPRUS Richard England Russia Turkey TE PAREMATA O AMERIKA
![]() |
10 590 |
▲back to top |
TE WANANGA RETA I TUKUA MAI. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa tena koe, tukua atu e koe ta matou panui ki runga ki to tatou Wananga, hei kawe atu ki te ao katoa, kia kite iho nga kanohi e rua, Maori, Pakeha i taua panui, koia tenei—He ture na matou, kua hangaia e matou i to matou takiwa i te awa o Turanganui ki te awa o Uawa, mo nga tangata hara i roto i to matou takiwa i nga hara katoa, ina whakawakia taua tangata, wahine, ki te kitea e te Komiti, he tika tona hara i runga i nga take i whakawakia ai taua tangata, wahine ranei, ka tonoa e te Komiti ki te utu, ka kore ia e homai i te utu, me hopu e te Komiti ki etahi o ana taonga, ka makete, ka riro mai nga utu ko te wahi e rite ana mo te hara, me mau e te Kooti mana, ko te toenga me hoki ki taua tangata, wahine ranei, mehemea he tangata kaore ana taonga, mo pana atu kia haere atu i te motu nei. E hoa ma e nga tangata mohio e kite iho ana i tenei panui, ki te mea e kitea iho ana e koutou te he o tenei panui, te tika ranei, tuhituhia mai a koutou -whakahe, whakatika ranei ki Te Wananga o koe e te tangata e whakahe ana, e whakatika ara ranei. E hoa e te Etita o Te Wananga, me tuku tonu e koe tenei panui hei titiro ma o tatou hoa i tenei panui, e hoa ki» tere to tuku mai i tenei wiki e haere ake nei, ka huri. Hapi Hinaki, Paora Parau, Rute te Eke, Hare Wahie, Pateriki Pahura, Hoani Matiaha, Rutene Koroua, Arapeta te Hau, Mehaka Ngahue, Hepeta Maitai, Paki Amaru, Henare Ruru, Arapeta Rangiuia, me te Komiti katoa. Turanganui. KI TE ETITA o TE WANANGA. Kia Ta Hori Kerei. E hoa ten» koe, tenei ta matou pitiha- na ka tukua atu nei ki a koe mo to matou whenua mo Paranui i roto i te ruuri a te Kawanatanga, i roto i te poraka o Paarahaki o Whareora, e tata ana ki Whangarei, e tono atu ana matou ki a kue kia whakahokia, mai kia matou taua piihi, te take i riro i te hoko a Te Honiana, rae titiro e koe ki te mapi a Himi Kerea. ua hoa. Wiremu Pepere, Hone Rakite. Wi Kawhena Tauwhitu, Rikihana Takurua, Whangarei,
![]() |
11 591 |
▲back to top |
TE WANANGA. KI TE ETITA o TE WANANGA. K hoa tena koe te kai uta o nga mahara a te motu nei ki runga i a Te Wananga, kia ora koe. E hou mau e uta atu aku kupu ruarua nei ki runga i a Te Wananga, ki nga reo e rua, a ki te reo Maori, ki te reo Pakeha. E hoa ma tena koutou katoa kia Te Wikiriwhi kai Ohinemuri, e hoa tena koe nga maramara o te waka a to tipuna e tau nei i roto i te kopu, heoi te mihi, he kupu tenei na aku ki a koe, otira na matou katoa, kanui to matou ahua pouri ki te he o Te Whatu, ara, o Ngatikahungunu katoa, kua haere atu ratou i te 9 o nga ra o Hurae 1878. ko te take i pouri ai matou ko te kore pukapuka, ara, tau ki muri nei kia matou, i patua atu te waea i te 8 o nga ra o Akuhata 1878, kaore i hoki mai, patua atu i muri mai, kaore i hoki mai, kaati, he huarahi ke tenei, me kore e tae ata kia koutou taua patai mo taua ope. E hoa ki te tae atu tenei panui ki a koe, me patu mai ki te waea kia wawe matou te mohio, heoi ano. TE RUPAPERA TE AOTAKAHIRANGI. Waihirere. KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa tena koe, ara koutou ko ou hoa, ma te Atua tatou tahi e tiaki, heoi te raihi. E hoa, utaina atu a maua kupu mo nga korero a Ihaka te Riaki ma, mo a ratou kai kua ngaro i to ratou whenua, mo a ratou kai o te waitai kua kore, me a ratou manu hoki. E hoa e Ihaka te Riaki, koia nei pea te kahui manu i kitea atu nei e maua e rere mai ana i te ngutu awa o Ngaruroro, ka mahara maua he manu mo- ana, kaore ko nga manu o to whenua o te Mahia, kaati, e hoa tenei au manu kei to mau kainga e noho ana. engari kua rata ia maua, nua marui, me o ika hoki kei konei e haere ana. kei te awa o Ngaruroro, engari kua hangaia e maua ki te taiepa kei puta hoki ki te moana ka ngaro ano, ai hoki a maua nei penapena te kai mo tetahi takiwa, kaati kei hoha te kai tuhi. E hoa, utaina, atu enei kupu ki runga i to tatou waka kia Te Wananga, hei titiro ma nga hoa i te motu. NA HOANI TATARE. NA RAIHANIA WAIPAPA. To Waipatu. KI TE ETITA O TE WANANGA. He panuitanga tena kia rongo mai nga iwi Maori o Aotea- roa, be kupu whakapai atu tenei na matou mo to tatou Ka- wanatanga kua tu nei i tenei tau. E hoa ma, kin tupato kei tahuri mai te mate ka whiu i ana poai, mehemea he kaha 1 rawa tenei mate ki te whakaheke ki uta, katahi ano tatou ka mohio koia te tino mate pai, kaore hoki te poti i pakaru i te ngaru. E hoa ma, mehemea ka u pai ki uta, ko au tetahi o nga poai, heoi enei. E ki ana hoki te Karaipiture, rukuhia, kei raro iho te painga o tenei akoranga ka homai nei kia ta- tou heoi nga kupu mihi atu ki to tatou Kawanatanga, hei kona koe e hoa, ka mutu i konei aku kupu. NA WAIHEKE PUHA. Maruhou. KI TE ETITA O TE WANANGA. E hoa tena koe, mau e uta atu tenei panui ki runga i to tatou waka i a Te Wananga, mau e tau ki nga reo e rua, ki te reo Maori, kia kite ai hoki o tatou hoa o te Kawanatanga koia tenei te panui, ka tuhia iho nei ki raro nei :— Tua-tahi : Ko matou ko toku iwi ko Ngaitahu, me Rangi- taane, me era atu tangata e whakahe ana ki te tono a Ngati- toa e tono nei ki te Kawanatanga kia riro i H ratou te pito whaka-te-rawhiti o Te Waipounamu kia utua kia ratou he moni, a he whenua ranei, ft kei te ahua mea te Kawanatanga ki te hoatu. E hoa e te Kawanatanga, kaua e hohoro te whakarite i taua tono a Ngatitoa, kaati ra te pohehetanga o te Kawanatanga ki te hoatu i nga utu o taua whenua kia Ngatitoa i mua ra, ko tenei me ata whakaaro te Kawanatanga mo matou take ko Ngatitoa, me whakaae te Kawanatanga ki taua Pire a Ngai-tahu. mehemea ka tae atu he Pire, he Piti- hana ranei. Ngaitahu
![]() |
12 592 |
▲back to top |
TE WANANGA. Te Hiana Wairarapa Ngatimariunga Ngatiteahuhu Hamiora Maraetai Wi Hopiona Tahunga HAMI PAKAIAHI KI TE KAI TUHI O WANANGA Hemi Mahu Wi Pere Turanga Muriwai HONE WHARIKI KARAURIA TE PEI Eru Pohatu KI TE ETITA O TE WANANGA Horomona Kiingi TE PUNIHANA TE RITO Kakariki HETA MATUA, K. W. M. Porangahau Henare Rorirori Waihou Ngatihako PAKARA HENARE Ohinemuri Hipora te Naihue te Waipounamu Tawakiteraki MAIKA PIKAKA Waikouaiti Te Wirihana Rore Aotearoa Wairewa Potikupa Te Rore Pukekohatu
![]() |
13 593 |
▲back to top |
TE WANANGA. ake i te timatanga o tenei reta tena ano taua tamaiti e tae ki te turanga ona tupuna matua, mei ora tonu, no Ngati-rarua no Ngati-toa tenei tamaiti, he iwi rangatira enei ki a matou ano, e mohio ana etehi o nga iwi o Aotearoa ki enei iwi me nga Pakeha hoki ki te ahua rangatira, e hara inaianei, no mua v mai ano no nga tupuna. E mau nua te whakatauki ta wha- kamana o Kaihamu, e mau ana te whakatauki, te pokeke tuku mai i runga o Moatoa reina ana te whare, me korero etahi ona tupuna. Tuhianga, tana Kopoutama, tana ko Mango, tana ko Kai- hamu. tana ko Teurutira, taua ko Tupahau, taua ko Karewa. tana ko Kamupaku, tana ko Turangaapeke, taua ko Parerarua tana ko te Tao, tana ko Hotungaue, taua ko Pukekohatu," taua ko te Rore, tana ko te Wirihana. Tera atu etahi ona tupuna no runga i nga waka i utaina mai ai nga tupuna i haere mai ai i Hawaiki. NA KEREAMA HERANGI. Poneke. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ KI TE ETITA o TE WANANGA. E hoa tena koe, kia ora, kia nuku atu ou tau i te ora roa, hei whakahaere i to tatou Wananga, hei kapehu e tika ai tuna haere, heoi kia koe. He kupu whakahoki na matou mo te panui a Areta Apatu ratou ko ona hoa. e ki nei ratou, no ratou a Opoho puta noa ki te Kauanga i te Karaka, te Wha- kaumu, a te Ruruku, na, whakarongo mai e nga hoa Maori, Pakeha hoki, he korero teka, he korero tito, he korero parau, he korero horihori na Areta ratou ko ona hoa. i te tau 1851. ka tu te tautohe a taua iwi mo taua kainga, heoi, karangatia ana he whakawa mo tana kainga, hui ana a Ngatikahu- ngunu nga tangata o te Wairoa. ko Paora Apatu te Timuaki o taua whakawa i tu ki te Whakaki Mei 1, 1861, kitea ana te he o taua iwi i te uinga a te kai whakawa, ka korero nga kai korero a taua iwi, tokorima nga tangata whakaatu i a ratou korero, ka tu te tuatahi ka korero i tana rohe, ka tu te tuarua, rere ke i te tuatahi, ka tu te tuatoru, rere ke i ta to tuatahi i ta te tuarua, puta noa i te tokorima, rere ke rere ke, ka karanga te kai whakawa kia tu a Rakaipaaka, ka tu te tuatahi me te tuarua me te tuatoru, rite tonu a ratou korero, kaore i rere ke. kotahi ano ta ratou rohe. na ka kara- nga te kai whakawa kia mutu te korero, ka tahuri Te Runanga ki te whiriwhiri, Ngatihine
![]() |
14 594 |
▲back to top |
TE WANANGA Maruhou Orutua Hamahona Wiki Matiu Ngatoro Hone Wipaki Te Hemorere Henare Ngataura Matakaraka Whangaroa Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa moana kia kaua e whakamaroketia i muri ia au nei Ta Hori Kerei Renata Tamakihikurangi Te Harawira te Tatere Te Ropiha te Takou Hemi te Hukui Te Waaka Rewharewha Matene Waewae Renata Tamakihikurangi Raniera te Iho Ropata te Hoa Kiingi Tohanga Maika te kai tuhi
![]() |
15 595 |
▲back to top |
TE WANANGA. PANUITANGA. RARAKA RAUA KO PARAHI, KAI HOKO RINO, (Na Pairani i Mua). KUA TAE MAI I INGARANGI— 30 Pu tupara 30 Hakimana 14 Tupara puru, puru atu i te kake 3 Hakimana puru atu i te kake 20 Pouaka paura pupuhi manu •2 Tana Hota. He Paraihe Paura, he Paraihi Hota, he Okaoka Pu. he Okaoka Horoi Pu. he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu. he Takawe Pu. ho Kuku Mata.- Pu. he Whakapura mo te Pu aua purua, me nga tini mea atu mo te Pu. He tino mea pai nua mea nei, a e hara i te mea tino nui te utu. PANUI KI TE IWI NUI KATOA. HE mea atu tenei na maua na TEREINA raua ko KAHI- TANA, kua tu ta mau Toa Hoko Kakahu i Nepia, i tawahi ake o te Paparakauta hou i Hehitinga Tiriti, a he mano tini a maua Potae. Kaone, Tokena, Tarautete. Wekete Hooro. Aikiha, me nga kakahu katoa e kakahuria ana e te taane e te wahine, e te tamariki. He kai tuitui kakahu ano ta matou a ki te pai te kai boko me tuitui ona kakahu e matou kia aro pai ai te ahua mau o te kahu ki te tangata mona te kakahu. 06 NA TEREINA RAUA KO KAHITANA. HE PANUITANGA. KOTAHI hoiho kai ahau e tu ana, i mau i ahau ki te Totara, i te takiwa o Horohoro, o Tumunui. o Waikato awa o Rotorua, i roto i nga hoiho puihi. He whero pumangu, he tiwha nui kai te rae, be ma kai te matamata o te ihu. e toru waewae ma, he raho-poka, he hoiho ahua nui. he parani ranei kai te papa-katau, he mate ranei, kihai i marama. Ko taku kupu tenei, me tere to tiki mai i to hoiho, ana kite koe i te panui i roto i Te WANANGA, ahakoa Pakeha, Maori ranei. Ka timata i te 2S o Oketopa nei. he taima tatari tena naku i a koe e te ariki o taua hoiho, ki te tae mai koe ki te tiki mai. a ki te homai hoki i taku moni i riro i te utu o te panuitanga, tae noa ki te 28 o Tihema. Ka mutu, ara, e rua marama i whakaritea e au mo to haere mai i raro, i runga ranei o te motu nei ki te tiki mai i to hoiho. Ka timata \\ te 29, o Tihema, tae noa ki te tau 1879, kua kore to arikitanga ki taua hoiho ka maketetia tana hoiho i tena taima, kai te. tiakina paitia e au taua hoiho i tenei ra i te 7 o Oketopa, tae noa ki te 28 o Tihema, heoi ano. ! NA NGAMARE HAKARIA. Kaiteriria, Oketopa 7, 1878. NOTICE. A HORSE has been found by me in the Horohoro District-, between Waikato and Rotorua running with the wild horses iu that district. He is a GELDING, dark-red and while line on nose and forehead, three white feet, brand not visible Any one paying for this advertisement can have this Horse I will publish this till the 28th December, 1878: If not Claimed ia Two Months from this I will put it up to auction NGAMARE HAKARAIA Kaiteriria, October 7, 1878, 108
![]() |
16 596 |
▲back to top |
TE WANANGA. TE HOIHO TINO MOMO REIHI, KO TERENGA Ko te tepara a Hori Karati a Terenga tu ai, hei wahi e kawea atu ai nga uha ki a ia. E whitu tau o Terenga, a na Kererewata aia, a ko Piipi te whaea. He hoiho pai a Terenga ki te reihi, a ki te pai o ana uri. A i a ia te wiini o te whakakite hoiho i Haku Pei. a he hoiho pai aia i ana uri haka. Koia te matua o Heri Rihipeti te hoiho nana i wiini te Haku Pei porotuhi teika. He hoiho pai a Terenga ki te mea hoiho haka, i te mea he uri kaha ona uri. Ka tiakina paitia nga uha e kawea atu ana ki a ia, otiia e kore te rangatira o Terenga e pai koia kia he, ana he nua uha. Me mau atu nga uha ana oti te eke e Terenga, ft me utu i aua ra, a ki te mea ka noho tonu te uha i reira, ka utu te tangata e rua hereni me te hikipene mo te wiki. Nga utu, £5. 5. O. mo te uha kotahi. Ma te tangata nana nga hoiho, me te rangatira o Terenga te korero mo nga utu mo nga hoiho i nui ake i te mea kotahi. Ko nga uha kihai i hapu i tera tau, £2. 2. 6. utu mo tenei tau NA HOKI KARATI. Hawheraka. He mea pm ano, me utu ki te ooti te utu mo te uha. 97 HE PANUITANGA. HE panuitanga tena mo aku hoiho i ngaro ki Himatangi, wahi o Pokitaone i ngaro i te 1 o nga ra o Oketopa 1878. Ko aua hoiho e toru ko te utu mo te hoiho kotahi pauna ina kitea e te tangata. Ka hoatu e au kotahi pauna mo te hoiho kotahi, huihui katoa e toru pauna mo nga hoiho e toro, mehemea ka kitea e te tangata aua hoiho, me hari mai ki te Paparakauta a Waiti i Pokitaone nei, mana e hoatu to utu ki te tangata nana i kite aua hoiho, nga mea ranei e rua, te mea kotahi ranei o aua hoiho, ki te kore ia e kaha ki te hari mai, me whakaatu mai, maku e tiki atu ki te kaainga o te tangata nana i kite, maku e hoatu te utu mo tona kitenga, heoi tena. Ko te ahua o tetahi he whero pouri, he uha, ko te parani R O P. Ko tetahi he ona, ko te parani )-(. Ko tetahi he puhinahina, he taane, ko nga tau e ono. NA TE ROORE RANGIHEUEA. Pokitaone, Noema 5, 1878. NOTICE OF HORSES LOST. LOST, from Himatangi, Foxton, Three Horses on the 1st of October last. One dark-bay Mare, branded R O P, one roan, branded )( with — through the centre, and one grey Gelding. Any one finding the same will receive £1 each if brought to Mr. White at his Hotel at Foxton. Any one finding same if they will inform me will be rewarded, and I will come and fetch them, ROORE RANGIHEUEA. Foxton. - PANUITANGA. HE panuitanga tenei na matou i te whakataunga a te kai- whakawa ratou ko taua Komiti mo tetahi hara i whakawakia ki Te Hauke i te 16 o nga ra o Oketopa, i te tau 1878. Ko te take o taua whakawa mo nga Tuna o Te Rotoakiwa i mahia pokanoatia e tetahi tangata i runga i te ture rahui o taua Roto. E hara nei i te mea whakarite kia mahia taua Roto, whakataua ana e taua whakawa ko Renata Kawepo. Arihi te Nahu. Watene Hapuku, Renata Pukututu nga kai-tiaki mo taua Roto kei haere pokanoa tetahi tangata ki taua Roto mahi ai, maua tangata e mau nei o ratou ingoa e whakarite kia mahia. ka haere ai te katoa ki te mahi, ki te whakahe tetahi i muri iho o tenei whakaotinga, ka hinga te ture ki a ia. RENATA KAWEPO, ARIHI TE NAHU. TE WATENE HAPUKU. RENATA PUKUTUTU. Te Hauke, Oketopa 23,1878, 112 NOTICE. WE HEREBY give notice, that we have held a meeting at Te Hauke on the 16th of this month, in respect to some one having taken the Eels out of the Lake Roto-a-Kiwa, and we have appointed Renata Kawepo, Arihi Te Nahu, Watene Hapuku, and Renata Pukututu as guardians of that lake. Let not any one take fish out of that lake unless authorised by the abovenamed persons. RENATA KAWEPO. ARIHI TE NAHU, WATENE HAPUKU, RENATA PUKUTUTU. PANUITANGA. KI te Etita o Te WANANGA, e ta tena koe, heoi te mihi. E ta. utaina atu e koe aku kupu ki runga ki to tatou waka kia TE WANANGA, ki nga reo e rua, Maori, Pakeha, hei titiro iho mana ma o tatou, ki te korero o tena panui, he mea naku kia kauaka te tangata Maori Pakeha e pokanoa ki te pakaru i te taiepa o Kakewahine Nama 2, wahi o Te Aute i te keeti ranei, i nga wahi katoa ranei o taua piihi pakaru ai tetahi, kauaka tetahi tangata e haere ma taua piihi to haere ai i tana terei wahie, kaata ranei o nga wahie o etahi piihi atu. me haere tonu nga wahie o ia piihi, o ia piihi, ma tona piihi, ma tona piihi, ki te pokanoa te tangata Maori Pakeha ki te pakaru i enei ture, e mau nei i roto i tenei panui, ka utu ia ki te 50 pauna, ki te kore, ka tae atu ia ki te whare kino, ko nga kai-tiaki o taua whenua hei titiro mo te mahi a taua tu tangata, ko Te Otene Pomare, ko Tamati Maere, ko Ihaia, ko aua tangata kia kaha, ahakoa ko nga tangata o roto o taua whenua ka haere atu ki taua whenua, ka pono atu e kii ana te keeti, me ata haere atu ki te tangata i a ia te kii o te keeti, ko nga tangata tena e tika ana ki te haere ki reira, ka mutu i konei. MAATA HEIPORA. Porangahau, Oketopa 17, 1878. NOTICE. I HEREBY CAUTION all PERSONS NOT to OPEN the GATE leading on to the Kakewahine Block of Land situate ia Te Aute District. Also that not any person will be allowed to go on to that land, or to take drays or carts for firewood ; any firewood taken from other Blocks must not be taken over Kakewahine Block of Land. Any one trespassing will be fined £50 or be sent to gaol. The men in charge of this land are Otene Romare, Tamati Maere, and Ihaia. Any one wishing to go on to this land must apply to them for the key of the gate. 113 MAATA HEIPORA. TE REREWEI O NUI TIRENI. NEPIA KI WAIPUKURAU. HE mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori, Kia Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Kere- wai, ro te mea e he ana taua mahi te purei ki o te Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31. ! Na te MIRA, Nepia. Tumuaki tiaki Rerewei. NEPIA,.Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta o Te Wananga Nepia. HATAREI, NOEMA 23, 1878. NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and published by HENARE TOMOANA., the proprietor of this news- paper, at the office of Te Wananga, Napier. SATURDAY, NOVEMBER 23,1879,