Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 27. 06 July 1878


Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 27. 06 July 1878

1 333

▲back to top
TE   WANANGA.

       HE PANUITANGA   TENA KIA KITE KOUTOU.
           "TIHE    MAURI-ORA."
  NAMA 27.              NEPIA,  HATAREI,   HURAE   6, 1878.              PUKAPUKA 5
PANUITANGA.         PANUITANGA.



   KIA KITE!   KIA KITE!
 I  A.   RENETI          MA.,
 KUA HOKI MAI A RENETI RI NEPIA NEI,
               A  he tini noa atu aana

Koti, Tarautete, Wekete,
   Potae, Kiapa,

    Kaone,  Paraikete, Raka,
     Me  nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
                             


        HAERE  MAI  KIA KITE
               I te whare Hoko a
 RENETI               MA..


    Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
                      i Nepia,
         1  TE  HEKIPIA  RORI.
                                           «2
Panuitanga ki nga iwi  katoa! katoa!

 Katoa ! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara
   naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga

                 katoa.
HE     mea ata tenei kia rongo koutou, kana te mea
      kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa.
ki te pukapuka hoko whenua ranei ki te Rihi whenua
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua  haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
e puta ai mo anu mahi.  Naku na,   
                       TE  RIIHI,
  58                              Roia i Nepia,


              PANUITANGA.
  RARAKA RAUA KO PARAHI,
           KAI  HOKO  RINO,

         (Na Pairani i Mua).
KUA TA MAI I INGARANGI.

      39 Pu tupara                               
      30 Hakimana
      14 Tapara puru, puru atu i te kake
       3 Hakimana puru atu i te kake
      20 Ponaka paura pupuhi manu
       2 Tana Hota,                                  -
   He Paraihe Paura, ho Paraihe Hota, he Okaoka  Pu he
 Okaoka Horoi Pa, he Whakawiri Nipa Pa, he Pounamu Hinu
 Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu, be Takawe Pu, he Kuka-
 Mata Pu, he Whakapura mo te Pu ana purua, me nga tini
 mea atu mo te Pu.                .
   He tino mea pai ana mea nei, a e hara i te mea tino nui te
 utu.                        .                        78

      


2 334

▲back to top
TE WANANGA.
          Tareha raua ko Renata 
           Wai-o-hiki
            Pihopa o Waiapu.
          



                       SATURDAY,    JULY  6, 1878.



3 335

▲back to top
                       TE WANANGA.
    NGA RONGO KORERO
           REWI  MAN!APOTO.
  E ki ana nga. nupepa Pakeha, e kore e roa, ka
panuitia e Rewi Maniapoto hei mema Paremata, mo
mo te Paremata Ariki.  He  tito. pea ia na te rongo
korero, otira waiho ma  tatou e whakarongo  ake, a
nga ra e haere ake nei. E mea ana ano ia matou, ki
te mea  ka tu a Rewi  Maniapoto hei mema i mo te
Paremata Ariki.  Ka pai ano, he mea hoki mana nga
kupu o ana iwi i Waikato, i Whangaroa, i Aotea, i
Kawhia,  i Mokau, e korero ki te Paremata. He mea
hoki ma te tangata ano ana kupu e whakapuaki,  e
rangona  tikatia ai e te taringa o te iwi. A  tetahi 
tika mo Rewi  Maniapoto e tu ai hei mema Ariki ki
te Paremata, kia puta, ai he korero ma nga iwi kua
tautini nei, e noho ke atu ana i te wahi e nohoia ana
e te Pakeha, kia wawe ai te iwi kotahi nga iwi o nga
 motu  nei.

                    TAUPO.
  No Hune  nei i Ru ai te whenua i Taupo, a i haruru
tonu te poho o Tongariro i taua ra, a ao noa te ra.

                 NGA   TAKE.
  E  ki ana nga Ariki o te Take i tae ki to Runanga
Kingi, ki te mea ka whakaae taua Runanga Kingi,
kia tu nga  iwi o Epiru, o Tihiri, o Poria, o Heko-
wini, hei iwi Kawana ano  ia ratou, penei, ka haere
ke  aua Ariki o  Take, ka hoki ki  to ratou iwi, a ,e
kore ratou e whakaae ki taua kupu.

         TE KINGI O HANOWA.
  Kua mate te Kingi o te iwi i Hanowa, a no te 24 o
Hune  i nehua ai taua Kingi. I nehua ki Ingarangi.

   NGA  TAKE  ME  TE IWI MOTIRIKIRO.
  E  ki ana kua tu ano te riri a Take raua ko te iwi
Motirikiro, a kua hihinga aua iwi.
   A na  taua riri, i mea ai te iwi o Ataria, he kino pea
kei muri.   Koia a Ataria i mea ai, kia tu a hoia taua
iwi nui.  A e kii ana a Ataria, e kore pea te Runanga
Kingi e kaha ki te whakamarie i te kino a Take raua
ko  Ruhia. A  e mea ana te iwi o Itari, kia oho taua
iwi ki te kupu mana.  Nei ano pea te kino kei muri,
e raru ai ano aua iwi nui.
                                                                  
             NGA   MANU   MOA.
   E  ki ana te korero a etahi Pakeha ia Kawana
Kerei  i  Akarana,   i mea  atu  aia ki  etahi o reira
Pakeha,  i te wa ona i tae ai ki te Waipounamu, i
korero  mai o reira Maori ki aia, a e mea aua Maori  i
nga  ra i mua tata o Kawana   Kerei i tae ai ki reira, i
kite aua Maori i te manu moa.  E ki atu ana  matou
ki nga iwi Maori, ki te mea   e mohio ana etahi o te
iwi Maori ki taua manu nei ki te moa, me tuhituhi
mai ana korero kia taia ki TE  WANANGA   nei, nga
karakia  i patua ai te moa, te kai a te moa e kai ai, te
wahi e noho ai te moa, te wa o te tau e whanau ai, a
te ahua o te kohanga e takoto ai nga hua a te moa,
me nga mea  katoa a te Maori i mohio ai ki taua manu.
Ma  te iwi Maori aua patai nei e utu kia pamutia ai ki
TE WANANGA  nei.
   

4 336

▲back to top
TE WANANGA.
           hoki taua ingoa no  te kupu Kariki, a ko te tikanga o
           te Hepetaki, he Kingi toko-whitu e ta tahi ana hei
          Kingi mo tana whenua. . No te toa 827 i muri mai o
            te tau i mate ai a Te  Karaiti, i tu ai tetahi Kingi
           mohio, Kingi maia, a he Kingi kaha ki te arahi i te
            iwi, ko Ekipata te ingoa o taua Kingi, a he Kingi aia
           no te takiwa ki Wehiki, a he mea mahi eia nga mahi
            rara ai ana hoa Kingi toko-ono, a ko tona mana hoki
             a ia ano, koia oia i kiia ai, koia anake te Kingi o to
           Motu katoa. A  nana i mea ko nga mea pai a aua
            Kingi, ko te koha o nga kai Mahuarangi, ara, ko te
           kai tama tana, me te kai tama wahine o aua whenua,
            me  mau ki a ia, he mea hoki taua tikanga nana, kia
           noho hunga, ara pori, ara kai mahi kai a aua Kingi
            toko-ono ki aia. A rongo katoa aua Kingi me te iwi
           i te mana, me te ako, me te rongo ki nga Ture a
             Ekipata, a nana aia i kii koia te Ringi o te iwi Ingarihi.
            Ka Ekipata i whakahua mataati tana ingoa Kingi o
            nga Ingarihi ki a ia ano, kahore hoki be Kingi i mua
             atu i a ia, i tapaa ki a ia taua ingoa, katahi nei ano
            na Ekipata. A  no nga ra o .Ekipata i Kingi ai, i
            mata a: te tu o ana Kingi e whitu, a he kotahi anake
            te Kingi o te Mota katoa.  Otiia ehara i te mea ma
            tana Kingi kotahi o te iwi e kore ai he raru ki te iwi
            o te Ingarihi, no te mea, i aua ra ano ka hai mai te
            iwi whenua ke ki Ingarangi, ki te muru, ki te patu,
            a ki te noho i te whenua ma ratou, ko ana iwi huaki
             kino ki Ingarangi he Teina, a tetahi ingoa he Nohi-
           mana, a ko aua iwi i haere mai i nga whenua o Nowe,
            o Tenimaka, na reira o ratou ingoa, te Nohimana, no
            te whenua i Nowe, te Teina no te whenua i Tenimaka
             a koia ra te take mai o ratou ingoa i mohiotia ai ana
             iwi e te Ingarihi. A he iwi noho takutai moana aua
             iwi, a he mohio ratou ki te eke waka, ki te eke i o
             ratou kaipuke, ara te tu kaipuke o aua ra, ehara i te
            kaipuke penei me nga  kaipuke o enei ra, he ahua
             waka nei o ratou kaipuke, otira, he mohio pa no aua
             iwi ki te rere moana, koia tetahi ingoa ano mo ratou i
             kiia ai, he Kingi rere moana. A he iwi maia aua iwi,
             he iwi kino ki nga tau tangata ke atu i a ratou, e
              kore hoki te tangata mau i a ratou i te moana e ora,
              a e kore te pa taea e ora i te ahi te tahutahu e ratou.
             Ko nga taonga ia o te iwi patua e ratou, ka maua e
             ratou ki o ratou kainga ana mutu te whawhai. 
                A i nga ra tuatahi a aua iwi nei i rere ai me a
              ratou kaipuke ki te takutai o Ingarangi. Kihai ratou
             i noho roa i aua wahi, e rua, e tora wiki, hoki ana
              ano ki to ratou whenua, be tutei kau taua haere i te
              tuatahi, he matakitaki kau. Otira i aua wiki e rua,
              i murua e ratou nga Pa tutata ki te moana, a i riro
              nga tango o te Ingirihi o aua Pa ia ratou i te Teina
             me te Nohimana. Ano  ka alma mohio aua iwi nei
             ki te ahua o nga iwi o Ingarangi, ara, o te Hakiona,
              haunga ano te iwi tangata whenua, o te Piritiana, e
           ' noho moke ra, era te tangata whenua i nga maunga o
           ' Wera.   Ano ka ahua mohio aua iwi nei ki nga iwi
              Hakiona.   Ka  patua e ratou nga  Hakiona, me  te
              mahi, patu  a te  Hakiana  i patu nei, i te tangata
            . whenua  i te Piritiana i mua. He iwi maia te Haki-
              ona i nga ra o ratou i u ai ki te pata i nga iwi nona
             ake te whenua i Ingarangi, a whati ana te iwi tan-
              gata whenua ki Wera, a ka  wha nei rau tau o te
             tangata whenua e noho ana i tona wahi. Ka tae nei
            ki nga ra i n ai nga iwi hou nei, a ka mate hoki te iwi
            nana nei i patu te tangata whenua. A he mahi hono

5 337

▲back to top
                     TE WANANGA,
tonu te u mai o aua iwi nei, u te Teina, a te Nohi-
mana ki te moutere i Ingarangi, ano ;ka tini ratou, ka
nohoia te whenua. Ka  peia haeretia e ratou te ,iwi
Hakiona  ki nga wahi i te. tuawhenua, a ka riro i te
Teina me te Nohimana  nga  wahi pai, ara kia kapi
katoa te whenua i nga iwi hoa nei te noho. Ano ka
u nei te noho a aua iwi, katahi ra ano ka tahuri aua
iwi ki te patu i nga Pa a te Hakiona, a ka taea he Pa,
ka tahuna ki te ahi. Ko te iwi i hopokia, ko era i
waiho hei taurekareka ma te Teina me te Nohimana,
a ka noho mokai te Hakiona ki ana iwi. A  he iwi
ana iwi nei, e karakia ana ki ta ratou atua Maori kia
Otini. A he iwi tino kino, tino mauahana ki nga kai
 whakaako, ara, ki nga Minita o te Haahi a te Atua
pono.   A i nga wa o te riri, ki te mea ka mau i aua
iwi etahi o nga Minita o te Haahi a te Atua pono, e
kore aua Minita e ora i ana iwi, ka patua tonutia ano i
te wa i mau ai. A he mea tahutahu e aua Teina ana
Nohimana,  nga whare karakia a te Atua pono, a he
mea mura nga mea o aua whare e ratou.
   Ano ka tae te mate o te iwi ki te tino o te aue, o
te tangi nui, ano ka ahua riro katoa te whenua o taua
moutere  i ana iwi, ka whanau tana tamaiti Kingi nei,
 ko Arapata te ingoa. He mokopu ua aia no te Kingi
 nui o te iwi, no Ekipata, no te Kingi nana nei i kore
 ai e ta nga Kingi toko-ono, a i riro nei koia anake
 hei Kingi. He  mokopuna  taua Arapata na tana
 Kingi maia. A  no  te tau 849,  i muri  mai o Te
 Karaiti i whanau ai a Arapata. 1 te tau o Arapata i
whanau ai, kua kotahi tekau ma rua tau o tana tupuna
 o Ekipata e takoto ana i te urupa. A i nga ra ano o
 Arapata e iti ana, i kite te iwi i te maia, me te mohio
 ona o Arapata. A he tamaiti rongo ki te ako a nga
 kaumatua, be tamaiti mahara ki nga mea e akona ai
aia e ana Ariki. I aua ra, kahore kau he pukapuka
 a te iwi, a kahore hoki a Arapata i akona ki te korero
 pukapuka e tana tupuna ranei, e Ekipata, e ana matua
 ranei, he ako a ngutu kau te ako i a Arapata i mohio
 ai i aua ra ona e  iti ana. He  tamaiti ata-ahua a:
 Arapata, he mohio  ki te mau patu, he kaiaka ki te 
 patu kuri mohoao, a he mohio ano hoki aia ki te hapai
 i te kopere patu i te manu, i te kuri i nga parae, he
 mea, hoki ko te kai a te iwi i aua ra, he mea mahi
 pata e ratou nga kuri o te koraha hei kinaki mo a
 ratou kai o  aua ra.  A  he  tamaiti noho tonu a
 Arapata i te taha o nga kaumatua,  te mea  ona i
 pera ai, he uiui nana ki  nga  whakapapa  a ona
 tupuna,. ki nga waiata o mua, e whakahua ana ki
 te maia, me  te toa o ana tupuna  ki te mahi ora
 mo te   iwi, a tena e waiata nga mohio ki te whaka--
 hua i aua waiata whakapapa, he whakarongo  kau
 ta taua tamaiti, na reira aia i mohio ai ki nga korero
 o ana tupuna, ki nga he o mua, ki nga ki a ona
 maatua, ki nga rohe o nga whenua, ki nga kawei o te 
 -iwa. A i ako ano hoki a Arapata i a ia ki te-waiata i
 ana waiata, a he pai no tona reo, koia te iwi i ki ai, no
 Arapata te reo tino pai rawa atu i to te mano ki te
 waiata.  





taa pukapuka ki te perehi, a i nga ra o Arapata e on
ana, ko te tau 849 aua tau, koia i mohiotia ai, kia ono
rau tau ma-tahi o Arapata ki te mate, ara ona i ngaro
ata ai i te ao nei, i mohiotia ai tenei mea te taa puku-
puka ki te perehi.  Na reira a Arapata i roa ai ki te
rapu pukapuka mana  e mohio ai ki te korero puka-
puka.  Ano  ka tae ki tana ra, ka whakaata te Kuini,
ara, te whaea  o Arapata i te  pukapuka tuhituhi
a  te ringaringa kia Arapata, a ka  mea atu tona
whaea  a te Kuini  ki a ia. 

6 338

▲back to top
                         TE  WANANGA.
  TE HUI I WAITARA.
  He  korero enei na te kai tuku waea mai o Waitara i
tuku, mai ki nga nupepa o Nepia, a he taa kau ta matou 
aua korero, e hara i te ki na matou he tino tika aua kupu.
Tena ke  pea ia te aro o te korero a taua hui.—-Etita WA-
NANGA.
                      WAITARA, Hane 26.
   Ko te haora o te tahi o te ra nei a Rewi ma i haere ai
kia kite ia Kawana Kerei, he mea hoki na ratou, na te
 kino o te ua i ahua mate ai a Kawana Kerei. A korero
 ana a Rewi ma kia Kawana Kerei, he pai anake te korero,
 kahore he tangata i tae ki taua korero, ko ratou rangatira
 anake.  A na te kino o te rangi, na te kore kihai i tae mai
 nga Maori o Parihaka, me tatari te hui, a kei apopo ka tu
 ai te korero, a i mea taua hui, ka pai ano kia tae mai a
 Wi  Kingi, e kiia ana ko apopo a Wi Kingi te tae mai ai.
 Ano ka roa a Rewi e  korero ana kia Kawana Kerei, ka
 kiia kia tukua he karere ki nga kainga katoa, nei mea atu
 ki te iwi kia hohoro te haere mai ki taua hui.
            WAITARA,  Hune 27.
   Ho te 1 o te haora o te ra nei i tu ai te hui. Ka mea a
 Rewi:  E koa ana ahau noku i kite atu nei i a koutou kua
 tae mai ki konei. He nui noa atu a tatou kupu, a i penei
 tatou, ko Waitara  te wahi  e hui ai tatou, kei to upoko
 taku-ringa e takoto ana, a ko to ringaringa kei taku upoko
 e mau  ana. A kua  tae mai nei tatou ki Waitara korero ai.
   Kawana  Kerei : Ae, he nui noa atu au kupu kia au, ko
 Waitara  te wahi e kitekite ai taua ia taua, a kua tae mai
 nei ahau kia rongo i to korere, a kei raro kei o waewae
 nga mea katoa.  E koa ana ahau noku kua tae mai nei, a
 kua kite ia koutou ko to iwi, i te mea hoki, ma konei e
 kotahi ai nga iwi.
   Rewi : Ae, e pono ana au kupu, a i haere mai ahau ki
 konei kia pono ai taku kupu i a au, kua tae mai nei ahau,
 i te mea, ko ahau tetahi o nga tangata kino o te whenua
  nei koia ahau i koa ai, mo Wi Tako, mo Matene te Whi-
  whi, mo Mete  Kingi, me nga  rangatira Maori o Poneke
  kaa tae mai nei. Naku te kupu tono mai ia koutou katoa
  kia haere mai kia kite ahau ia koutou i konei. A  tetahi
  kupu aku e korero ai, i konei te wahi i tiria tuatahitia ai
  te rakau kino, a ko tenei, kua hukehukea taua rakau, kaa
  keria kia hinga, kia mahua i te whenua, a kua tiria te
  rakau pai ki tona tunga. A ka pai kia tupu haere taua
  rakau pai ki te whenua katoa. A ma tatou taua mea nei
  e ata rapurapu apopo.         
    Kawana  Kerei : Ka noho tahi taua i konei a e kitea
  taua i konei apopo. E mohio ana hoki taua tahi ki te tiri,
  ara, ki te whakato rakau. E mea ana ahau, kia wawe te .
  pata te ra apopo, kia rongo ai ahau i au kupu e korero ai.
    Rewi : Nei taku kupu mutunga  kia koutou e te iwi,
  kua tae mai ahau ki konei, ko te whenua tenei o te he. I
  to wa i haere mai ai te Pakeha ki konei, kahore a tatou
  tamaiti, kahore he whanaunga;   Ano te ra i tae mai ai
  nga Mihinare, e toru ano tau i muri iho, kua kapi te whe-
  nua i te Rongo-pai a. te Atua. Ko Kawana Kerei tetahi
  o nga  matua kia tatou. A kia tu he hui ma tatou apopo,
  ka hoki ai koutou ki te Paremata. 
    Matene te Whiwhi: Nau ano au kupu i hanga e Rewi,
  mo korua, ko to hoa mo Kawana Kerei. I mea koe me
  huihui tatou ki Waitara.  He roa noa atu te whenua oku
   i haere mai ai kia kite i a koe.               
     Wi Tako : He ouou nei, aku kupu . e korero ai, whaka-
   rongo mai i aua e Rewi. I tae mai ki au au kupu i te
   waea, kia haere mai ahau kia kite i a koe  i te hai nai i
   Waitara.  A  ko tenei kua tae mai nei ahau, a he iti aku
   kupu i konei. He hoa ahau na. Potatau i mua. A ko ahau
   tetahi i haere ke, A naku i pa ai te he ki te whenua
   katoa nei. A i Waikato, ahau, a haere tonu atu; ahau, kia
   Potatau, a koia nei te kii." Ko  ahau  tetahi i aia te
   pikaunga taunaha i taka tuara.
     Wi  Parata : E kore ahau e wehewehe i au, ahakoa ki
   taku whaea ranei,  ki taka matua taane ranei. E  kore
rawa nei ahau e pa ki te mahi i tenei hui. Ka whakarongo
ahau kia koutou korero, a ka matakitaki atu; kia koutou.
He tangata a matou kei te Paremata hei tautoko ia matou.
  Rewi : E hoa e Mete Kingi he kupu atu taku ki a koe.
He  tono atu taku kia haere mai koe, kia tonoa ata ano
taku wairua kia whakahokia mai ano e koe ki au, he mea
hoki naku taku wairua i tuku atu ki a koe, a kia man*
mai e koe taua wairua aku ki Waitara nei. Kei to tinana
taua wairua oku.  Koia na te take aku i tono ai i a koe
 kia haere mai koe ki konei.
  Mete  Kingi: Ae  e pai ana, e kito mai ana korua ko
 Kawana  Kerei i  au e tu atu nei i tenei wahi. Otira e
 kore ahau e pa ki te mahi o ta korua hui, i te mea, ma
 korua ko Kawana  Kerei anake te mahi 6 te hui nei.
   Ka tu a Piako ki te korero, ka mea atu a Rewi ki aia
 kia noho aia, a kia kaua mana korero.
   Rewi : Kahore ano te kupa mai a to hunga i nia e au, i
 ki mai ki au.
   Karaitiana Takamoana  : Whakarongo  mai  ki au,  e
 koutou e nga rangatira. E mohio ana ahau ki te take i
 haere mai  ai koutou ki konei.  He  hui te take i haere
 mai ai koutou. Ko ahau tetahi o nga tangata i mea, me
 huihui tatou ki Waitara.  I mea atu ahau kia Potatau kia
 homai Waitara ki au. A no taku haerenga ki Tamahere,
 ka tutaki ahau kia Tamehana Tarapipipi, ka mea atu ahau
 ki aia, homai  a Waitara, ki au, a ki te pai koe kia riro a
 Waitara  i au, homai ki au. Te take oku i haere mai ai ki
 konei, na te mahi  hou i ahu mai nei i te Paremata, na
 reira ahau i haere mai ai ki konei.  A te take i mea ai
 ahau ki taua mea nei, no te mea kua tu tetahi tangata hoa
 ki te Paremata, a he roia tana tangata noku. Koia ahau i
 mea  ai, ma taua tangata tatou e arahi tika. He nui noa
 atu taku tohe ki te whenua, i aku korero i te Paremata, a
 whakahengia  ana aku kupu e tetahi taha o te Paremata, a
 na reira aku kupu i kore ai e puaki i au.
   Rewi : Ki te mea ka korero ahau kia korua ko to hoa
 ko Kawana Kerei, penei, he he pea te mutunga. Whaka-
 rongo ki aku kupu mutunga mo te ra nei, apopo ka hui-
  hui ai ano tatou.                      
                                WAITARA, Hane 28.

    No te 3 o te haora o te ahiahi i tu ai ano te hai i te ra
  nei..                                                    
    Kawana Kerei : E Rewi, e pai ana koe kia timata ano
  te korero a te hui nei ?.
    Rewi : Ae, koia hoki te take o ta tatou haere mai. E
  mea ana hoki koe kia rongo koe i aku kupu, a e tu atu nei
  hoki ahau.
    Kawana  Kerei : I te wa i ki mai ai a Tawhiao kia au
  kia haere atu au ki Hikurangi kia kite i a ia, i haere atu
  ahau ki reira, a kei te hurihuri aia i taua mea, e whakaaro
  ana aia ki ona tikanga.                            
    Rewi : Ae, e mohio ana ahau i tae koe ki Hikurangi.
  A e pai ana ano ahau kia korero ahau kia koe.
    Kawana  Kerei : He hoa ahau nou e Rewi, he hoa no
  koutou katoa.
    Rewi: Ae, kei konei ahau, a e pai ana ahau kia whaka-
  rongo atu ahau kia koe. Ko ahau te tangata kino, a koia
  na te take oku i haere mai ai ki konei. E mea ana ahau,
  ko korua ko Te Ira e korero wawe.
    Kawana  Kerei : Tena kia tino mohio pu ahau, kia ma-
   tau ai ahau ki to tikanga.
    Rewi  : Ko taka kapu kia whakahokia mai a Waitara
   kia au.
     Kawana Kerei: Kahore  he kupu  au e korero ai, kia
   korero taua, ki rapua aua kupu.
     Rewi Heoi ano taku kupu, a ki te mea ka oti he tika-
   nga ia taua, penei, ko nga rerewe, ko nga rori, nga mea
   hei tikanga mo te korero.     
     Kawana  Kerei : Kahore aku mohio ata ki au kupu. A
   kua ahiahi, ka tu ano he hui ma tatou apopo.
    Rewi : E pai ana, otira o kore au e pai kia haere ke
  atu koe i Waitara, a kia oti ra ano te mea nei:

7 339

▲back to top
                               TE  WANANGA.
           WAITARA,  Hune  29.
 - He  nui noa atu te mahi a te iwi o konei, kia turia he
 Hakari kai ma nga Maori a te Mane e haere ake nei. A
 kaa kii nga Pakeha o Taranaki, kia kaua te iwi e mahi i
 taua ra, kia waiho tana ra mo te ngahau ma te iwi.
                                  WAITARA, Hune  29.
 . No  te tikakatanga o te ra i tu ai ano te hui.
   Rewi  : He mea naku, kia tino marama ai te mahi, ka
 korero ahau i te tika anake. E tono ana ahau kia homai a
 Waitara ki an. A  koia na taku kupu, a ko te take tena i
 mea  ai ahau kia haere mai tana ki konei.
   Kawana  Kerei : He mea  atu taku kia marama  ai koe.
 Ko  Waitara  kei roto i taua ringaringa.
   Rewi : E whakaae ana ahau ki au kupu, a kaa unuhia a
 taua ringaringa i o taua mahunga, a ko taku patai kua
 utua mai e koe ki au.
   Ka  mea a Rewi: E nga Maori, me nga Pakeha o Wai-
 tara, kaua e wehi. Noho marire, kei konei mana ko Ka-
 wana  Kerei, a e kore ahau e haere ke atu i te whenua nei,
  a kia oti ra ano tana mea nei.
    Ano ka tata te mutu o te hui, ka mea a Rewi. No tenei
  ira a taua tinana i whakakotahitia ai, otira ko a taua Ture
 me mahi era. He mea  pea  na  Rewi, ka haere aia hei
  Mema  Ariki ki te Paremata, kia korerotia ai te korero mo
  Waitara   i reira.
    No te ra nei, i pakaru ai te tahi o nga whare i Waitara
  i te pokaka hau. Te roa o taua whare e 30C putu te roa, a
 -te whare papa taua whare, a he tini nga Maori  i roto i
  taua whare  i te wa  i he ai taua whare i te hau. Otiia
  kahore kau  he tangata i he.  He nui noa atu te kino o
 te hau, me te ua, a kahore kau he ahua mariri o te hau
  me te ua.    
                                  WAITARA,  Hune 30.
    He nui noa atu te kino o nga ra o nga wiki e rua nei,
  Otira kua ahua pai i te ra nei. No te ra inanahi i haere
 . ai te Tareina o te rerewe atu ano i konei, a Taranaki ra
  «no, he mea hoki, kia eke nga Maori i aua kaata o  te
  rerewe, kia kite, kia mohio ki te ahua haere o aua mea.
  He nui te koa mete hari o aua Maori i to ratou hokinga
  mai i te haere o te Tereina. A no te ahiahi i turia ai ano
  te korero a nga rangatira Maori kia ratou ano, te take o ta
  ratou korero. Ko  Rewi  kia tu hei mema Ariki Ri te
  Paremata.   Ko Te Hiana i. rongo i nga korero a aua
 rangatira Maori mo Rewi. A he pai kau aua korero, he
  mea mo Rewi kia tu hei mema.
    No  nanahi i turia ai te kai, ara, te Hakari ki nga Maori.
 A ko  Kawana  Kerei te tumuaki o taua hui hakari, a 1000
  nga tangata i kai i taua hakari. Ano ka mutu te kai ka
  turia te ngarahu a te Maori. Ko nga Maori o Parihaka,
  kua hoki, ko Waikato e noho ana, kia rua ra ka haere ai.
  A  no nanahi a Kawana Kerei i haere atu ai i Waitara ki.
  Taranaki Taone, a ko Te Hiana raua ko Meiha Paraone, e
   haere ana ma uta  kia kite ia Titoko  Waru  i Parihaka.
  ' Kua tae te karere a Rewi kia Matutaera, he mea atu ki
   aia, he nui te pai o Rewi mo te mahi i mahia nei i Wai-
   tara, a mo te powhiri a nga iwi kia Rewi ona i tae atu ai
  ki reira. A  i mea atu a Rewi kia Tawhiao, kapai aua
 . tikanga i mea ai; a me te paingia aua tikanga, ma aua
 . tikanga ka. kotahi ai te Pakeha ki te Maori.


       THE WAITARA   MEETING.
   THE  Press Agency  has furnished the following to the
   local papers of Napier, which we quote from those papers;
  at the-same time we  do not vouch for them as perfect
  reports' of the meetings they purport to give.—EDITOR
  WANANGA
                       . WAITARA, June 26.
  At one o'clock, Rewi, accompanied by a number of
   chiefs, hearing Sir George Grey was not well, went to his
   quarters. Sir George  Grey-was  sitting by the fire-side,
   suffering.; from a heavy cold caused by the inclement
weather disagreeing with him.   Friendly interchanges
took place.  The  meeting  was  purely a private one,
Natives only being present. It was then arranged that,
owing to the weather, and the non-arrival of the Pare-
haka  Natives, the meeting  should be delayed till next
day.   Each  side expressed a wish that William  King:
should be present.  He  is expected to-morrow.   After
remaining: half an hour, Rewi left, on the understanding
that special messengers should  be despatched  to  the
North  and  South  to hurry  up Native  visitors for the
meeting.
                                WAITARA, June 27.

  The meeting  took place at 1 p.m. to-day.
  Rewi said : I am glad to see you here. We have always
said we should meet at Waitara.   My  hand is on your
head ; yours, upon mine. We  now  meet to converse at
 Waitara.
  Sir G. Grey  said : You have  frequently told me we
should meet at  Waitara, and  I am  now  here to listen
Everything  is under your footing. I am  glad to meet
you  and your tribe. It will lead to form an union be-
 tween the two races.
  Rewi : Your words are true, and I have come here to
 fulfil my promise. I am here as one of the bad men  of
 the country; therefore I am very glad of the coming of
 Wi Tako,  Matene Te  Whiwhi,  Mete  Kingi, and other
 chiefs from Wellington.   I sent for  all of you to meet
 me here, and the next thing I have to say is that it was
 here that the evil tree was first planted. It is now rooted
 out and a good tree is planted instead. May  it spread
 all over the country, and this is for us to consider on to-
 morrow.
   Sir George Grey : Both you and I will be here to-mor-
 row. You  and I both know how to plant. I am anxious
 for the morrow to come to hear further what you have
 to say.
   Rewi : This is my last word to you, the tribe. I have
 come here.  This is the place of disturbance. When the
 Europeans first came here we had no sons or relations;
 but when the Ministers came  in  three years' time the
 place was surrounded with the Gospel. Sir George Grey
 was one of our friends. After we meet to-morrow  you
 can leave for the Parliament.
   Matene te Whiwhi: Your words are your own making,
 Rewi, for you and  your friend Sir George Grey. You
 said we should meet at Waitara. I have come to see you
 from a long distance.
   Wi Tako : I have but very few words to say. Listen
 to me, Rewi. I received your telegram to meet you at
 the great meeting at Waitara. Now  I am here.  I have
 little to say here. I was a friend of Potatau. I was one
 that went away. I was the cause of the disturbance to
 the whole country. I was at Waikato when  I first went
 straight to Potatau, and am  therefore the one with  a
 heavy load on my back.
   Wi  Parata:  I will  not divide  myself, neither to my-
 father or my mother.  I will have nothing to do with this
 meeting.   I will listen to you all, and I will also look on.
 We  have people in the Parliament to represent us.
   Rewi:  Mete Kingi, I had a word to tell you. I have
 sent for you to bring back my spirit, which I gave to you;
 to bring it here to Waitara. It is in your body. On this
 account I sent for you here.
   Mete Kingi : Very well, you see me here, both you and
 Sir George Grey ; but I will take no part at your meet-
 ing.  I leave everything to you and Sir George Grey.
   Piako rose to speak, but Rewi told him to sit down.
 " The people," said • Rewi, " that I have asked to speak
 have not answered me."
   Karaitiana : Listen to me, all you chiefs. I have known
 what  brought you  here. It is to meet.  I was one,of
 those that said we should meet  at Waitara.  I told Pota-
 tau to give me Waitara. . When:  I left for Tauwhare,I
 met Tamahana, and I told him to give me Waitara, and

8 340

▲back to top
                           TE  WANANGA.




                                    WAITARI,  June 28.
   
  Sir G. Grey
Rewi 

  

  Tawhiao


  

   


                                 WAITARA, June 29.

                             WAITARA, June 30.



NGA  KORERO  A TE KOMITI  MO NGA
            MEA  MAORI.
(KB MEA   TUKU  KI TE PAREMATA   O TE TAU  1877.  A HE MEA.
                   


                 Hori Kawakura ma.


                            JOHN BRYCE,
   Oketopa 23,1877.                     Tumuaki.


9 341

▲back to top
                    TE WANANGA.
whakarongo nga korero a nga Kai-inoi mo runga i ta
ratou tono.
                                  JOHN BRYCE.
  Oketopa 24,1877.                     Tumuaki.

Ko  te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
                    te iwi o Ngatitoa.
  Ko  tenei pukapuka inoi no tera tau i tukua mai ai a i
 whakahokia mai ki te Komiti notemea kahore te Komiti o
tera tau i whai kupa tuturu ki te Whare :—
   No Ngatitoa  nga  kai-inoi, e ki ana ratou i te wa i ho-
 kona ai nga whenua e tata aua ki Poneke i muri iho ranei,
 i whakaae a Ta  Hori Kerei kia whakaritea etahi poro-
 whita mo nga Maori a ko aua whakaaetanga kahore ano
 kia ea noa.
   Kua whakahaua  ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
   Kua  rangona  e te Komiti  te korero a Te Karaka, o te
 Tari Maori, mo runga i te pukapuka-inoi, a e whakaaro
 ana te Komiti ma te Kawanatanga  e ui nga tikanga o
 tenei mea a me hoatu ki nga kai-inoi  era painga e kitea
 ai e wkai tikanga ai ratou, a mehemea ka kitea e tika ana
 kia whiwhi nga kai-inoi ki te whenua me hoatu ki te wahi
 ki nga wahi ranei e pai ai mo nga kai-inoi, kaua e meatia
 rawatia ki nga wahi  i kiia ai hei takotoranga mo aua
 whenua i te tuatahi.
                              JOHN BRYCE
   Oketopa 26, 1877.                    Tumuaki.

 Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pire Whakatika-
                tika i nga Whenua Maori.
   Kaa whakarongo te Komiti ki nga korero i whakapua-
 kina i tona aroaro ko to ratou whakaaro e takoto raruraru
 ana nga tikanga o nga riihi whenua Maori engari e kore
 e mohiotia mehemea ka marama i tema Pire ka pai atu
 ranei tera atu ranei e whakapa  i tetahi ma te ki etahi
 tangata.
   E whakaaro  ana te Komiti kia kotahi he hanganga i
 tetahi Ture mo nga whenua Maori, a me unu atu tenei
 Pire ki waho inaianei.
                                   JOHN BRYCE,
   Oketopa 26, 1877.                     Tumuaki.

 Ko  te Kupu a te Komiti mo  runga i te Pukapuka-inoi a
                     Titipo o Hauraki.
   E ki ana te kai-inoi i waiho tona ingoa ki waho o tetahi
 Karaati i        ko Punia te ingoa, ehara i a ia te he, i
 whakataua hoki i te mea e ngaro ana ia. Ko taua whenua
 kua hokona i mu ri iho nei e nga tangata o te Karaati a e
 tono ana ia kia whakaarohia  te rironga hetanga o tona
 whenua.
   Kua whakahaua  ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
   Ko te ahua o tenei pukapuka-inoi he mea kia whaka-
 rereketia te whakatau a te Kooti whakawa whenua.   E
 mahara  ana te Komiti e hara i te mea pai kia tu ratou hei
 Kooti whakarereke  i ta te Kooti whenua Maori whakatau,
 notemea  e kore rawa e taea e ratou te kohikohi he korero.
 te whakapau  hoki be taima, e oti pai ai i a ratou he wha-
 katau.  Na runga i tenei e mea ana te Komiti kaore e tika
 kia whakapuaki whakaaro ratou.
                               JOHN BRYCE,
   Oketopa  29, 1877.                         Tumuaki.

 Ko te kupu a  te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
                     Winiata  Te  Pukohi.
   E  ki ana te kai-inoi i te tau 1873 i whakawakia tetahi
 poraka whenua  kei Murimotu, a whakataua ana ki etahi
 tangata e 209. E ki ana  hoki ia ko nga ingoa o etahi
 tangata kaore o ratou paanga i whakaurua, a ko nga ingoa
 o etahi tangata e tika ana kia uru kahore i whakaurua
 Na  reira ka inoi ia kia whakaritea he whakawa hou.
   Kua  whakahaua  ahau kia ki penei atu ki te Whare :— 
   Ko  tenei pukapuka-inoi e rite tonu ana ki te pitihana
Nama  347. Ko  te whakataunga i oti i te 17 o Oketopa,
1877, a ko tenei kahore he kupu tapiri a te Komiti.'
        ,                  JOHN BRYCE,
  Oketopa 29, 1877.                     Tumuaki.

Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
             Herewini te Rangai me etahi atu.
  E ki ana nga kai-inoi ko te ono tenei o nga tau i oti ai
te whakawa e te Kooti Whenua Maori to ratou whenua
kei Hikutaia i te Takiwa o Hauraki. A i runga i te kore
kahore i whakaaetia e te Kooti kia wawahia te whenua
kua tupu  mai he raruraru notemea kahore i te mohiotia e
ratou kei whea ra a ratou rohe.  Ł  inoi ana ratou kia
kimihia he tikanga e taea ai te whakatuturu a ratou rohe.
  Kua  whakahaua  ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
  Ko  te ahua o tenei pukapuka-inoi he mea kia wha- a-
rereaketia te whakatau  e te Kooti Whakawa    Whenua
Maori.  E mahara  ana te Komiti e hara i te mea pai kia
tu ratou hei Kooti whakarereke  i ta te Kooti  Whenua
Maori whakatau, notemea e kure rawa e taea e ratou te
kohi ohi he korero, te whakapau ho i he taima, e oti pai
ai i a ratou whakatau. Na i runga i tenei e mea ana te
 Komiti kahore e tika kia whakapuaki whakaaro ratou.
                              JOHN BRYCE,
  Oketopa 29, 1877.                      Tumuaki.

 Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
              Reihana Tutana me etahi atu.
  Ko  nga kai-inoi be Maori no te Takiwa o Hauraki, •
inoi ana ko o ratou take ki etahi whenua me whakawa
tuarua.  E ki ana ratou kua tono ratou ki te Kawana
tanga kia tukua he whakawa tuarua a kahore i whakaae-
tia ta ratou tono.
  Kua  whakahaua ahau kia ki penei ata ki te Whare :— 
  Ko  nga whakaatu i tae ki te aroaro o te Komiti i penei
na, i te taenga o te tono ki te Kawanatanga mo   te
whakawa   tuarua i tukua e ratou taua tono ki to Kai-
 whakawa Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, a i mea ia
 kahore he take e whakawakia  tuaruatia ai. Na  reira
kahore i whakaaetia e te Kawanatanga tana tono. Ko ta
 Komiti e mea ana i runga i nga whakaatu kua tae ki to
 ratou aroaro, kahore he take e whakahe  ai ratou i te
 whakataunga a te Kawanatanga.
                                  JOHN BRYCE,
  Oketopa 29, 1877.                    Tumuaki.



     RETA I TUKUA MAI.
            KI TE ETITA o TE WANANGA.
   E hoa tena koe, utaina atu ta matou kupu ki runga i ta
 waka tere, i te waka toa nei, ia TE WANANGA, e whakahaere
 i roto i nga hau o te kino, i tu nei i runga o Aotearoa.
   Koia tenei te kupu a te Komiti nui o Rotorua, hei whawhati
 i te paihau o nga korero kino o tetahi Nupepa, i taia ki Tau-
 ranga, ko te Pei-o-Pereti-Taima to ingoa o taua Nupepa, note
 4 o Mei nei i taia ai, ko nga kupu o taua Nupepa, he korero
 kino mo Petera Pukuatua, mo  Pererika Ngahuruhuru,  mo
 Hare Reweti, mo nga Komiti hoki o te Arawa, heoi kaore
 rawa he putake i korero kino kau mai ai aua kai tuhituhi
 Nupepa  kia matou, otira e tika ana pea he kimi pakaru hate,
 kia mahana ai ia, kio pokanoa, kio kaihae. Ko ratou kaainga
 hoki era, to ratou tupuna. Ko o korero teka, ko te tama a
 Wiro, to ratou hapu ko Kimi-oranga. No te mea, ko te tika-
 nga a te Etita o tera Nupepa, he peehi i te mana o te iwi
 Maori, me o ratou Komiti he too, huki kia riro kuare atu nga
 whenua ki te taha Pakeha , e kii ana taua Etita, ko nga Pa-
 keha reo Maori, kai te ako i nga Komiti, e he ana tera kii, na
 te mea i tupu Rangatira mai tenei iwi i te unga mai ano o te
 Arawa tae noa mai ki tenei ra. Tena iana whakarongo mai,
 he kanohi to te Pakeha, he kanohi hoki to te Maori, he wha-
 kaaro to te Pakeha, he whakaaro ano hoki to te Maori e kimi
 ana te taha Pakeha ki te nui, ki te tika mona, a he aha te he
 o ta te Maori o tana kimi 5 tetahi nui, i tetehi tika mona ina

10 342

▲back to top
                      ra:,.w4*r4NG&c

Tauranga
Maketu
TE ARAWA KATOA

HE RETA PANUI TENEI

Waitakere
Muriwai
Ngarahu
Kopiponui
Hiorekata

RENATA APEREHAMA


Rev. S. Williams
Wiremu

TE IRIMANA RIWAI (Edmund Levison)
Nepia
KI TE ETITA O TE WANANGA

Tai-rawhiti
Turanganui
Ngaitahupo

PATERIKI PAHURA



11 343

▲back to top
                     TE WANANGA.
rika noa atu ana nga Maori kia tu ki runga, te ki mai te
waha, te aha, te tungou mai ranei, e hiko ana taua Ateha ki te
pene, ka tuhi ki te pukapuka whakamana o aua whare koia
nei au i whakahe ai ki taua Ateha, Maori raoa ko te Kai-
whakamaori, ko te take hoki i tohe ai matou kia hinga aua
whare i roro i o matou takiwa, te awa o Turanganui ki te
awa o Uawa he kino no aua whare. kua rongo etahi wahi o
te motu nei, kua- pai to matou  takiwa, he whangai i nga
wahine ki te waipiro, e pari ana te ihu, ahakoa wahine ma-
rena, ahakoa wahine   takakau, otira, tenei ake etahi take.
Tuarua ko tenei ki e ki nei nga Pakeha o tenei kainga o Tu-
ranganui kia aroha nga Maori ki nga Pakeha, me nga Pakeha
ki nga Maori, e hoa ma. koia nei tetahi o matou i haere ai ki
roto ki taua Kooti, kihai i rite i nga tangata nana tenei ki he
mahara hoki no matou; tera e whakarangona  mai o matou
mate kua whakaatutia nei i runga ake nei, inahoki, ka rite
e te tangata te kupu nui o te ture, te aroha, kia penei ra me
te kupu a Hori Kerei raua ko Hone Hiana, e takoto nei i te
marae o to matou whare, mo nga mate whenua, inahoki, kua
hoki etahi wahi o Waikato, aha oti iti, i te mea e puke ana te
wai. kei ko atu te rahi, me te nui. otira, no mua iho ka ki te
rangitira kia mate  te tangita, ka  mate, kia  ora, ka ora. e
timata ake nei te ora, otira, i puta ana in raua tetahi kupu kia
mutu  te kai-waipiro o te iwi Maori kihai i aroha nga Pakeha
o tenei kainga ki taua kapu, puta atu ki tana Ateha Maori.
ki nga Ateha Pakeha hoki.  £ hoa ma  e kore e mutu i a
matou  te tohe ki taua mea, e haere ake nei, e hua ma, ko te
Kai-whakamaori o tana Kooti, he tangata he rawa, ko tana he
karakia, kaati, me mutu tana haere ki nga kainga Maori kara-
kia ai.  E hoa ma. i te mutunga o taua whakawa, te putanga
atu o taua Ateha Maori ki waho, he oma tonu tana haere be
mea  whai tonu atu ka tu mai ki te whiu mai i tana kupu, e
hara i te kupu tutika, kaore matou i mahara, kei aia tonu, ka
mutu.   E hoa, kia tere tonu mai.

                            NA TE HAPI HINAKI.
  Turanganui, Hune 7, 1878.
           KI TE ETITA o TE WANANGA.

 





                                NA HORI MOKAI.
  Uawa, Turanganui, Hune 6. 1878.
          KI TE ETITA o TE WANANGA.

  


Manawatu
Nepia 
Onepuehu




 
 puhia mai  tana pu, me  te karanga, mai ano, nau mai e te
 manuhiri, ko te matua powhiri kei te karanga mai ano, me te.
 pupuhi mai ano nga pu a te iwi ra, ka tae atu matou, katahi
 ka tangi, ka mutu te tangi, ka whakatika mai nga rangatira
 o tera kainga ki te whai-korero kia matou, ka mutu ka mana-.
 akitia ano matou. I te mane ka haere matou ki te Huhawhau
 ka tu tata atu matou ki te kainga, ka pa te karanga a te ta-
 ngata whenua,  ka haere atu matou, ka tangi, ka mutu, ka
 whakatika mai te tangata whenua ki te whai-korero kia ma-
 tou, ka mutu, ka tonoa matou kia haere ki Whanganui,  ka
 whakaae  matou, po toru, katahi matou ka haere, ka tae ki
 Matene, ka eke matou ki runga ki te Tereina o Whanganui,
 na Utika matou i utu, ka rite te mahi a tera tangata ki te
i mahi a te Kawana, i kite au, ko te Kawana te iwi i rite te
 penei ki nga manuhiri, katahi ka haere te waka tipua o te
 Pakeha, e rua haora ka tae ki Whanganui, ko matou e wha-
 tekau, ka tae matou ki te kainga o Mete Kingi, ka tu tata
 atu ki te kainga, ka pa te karanga a Whanganui, ka tae ma-
I tou, ka tangi, ka mutu te tangi, ka whai-korerotia matou e
 nga rangatira o reira e Mete, e Kawana Paipai, ka kite au i
 te pai o tera iwi o Whanganui, ko Mete te rangatira mo te
 manaaki i te manuhiri, i te tangata haere noa ranei, kua kite
 au i nga rangatira o te Motu nei, katahi ano au ka kite i te
 rangatira manaaki, otira nga iwi katoa o te taha ki te Tonga,
 katahi ano au  ka kite i te manaaki mo  te tangata, kaati i
 konei. E hoa e te Etita o Te WANANGA, kia pau katoa i a
 koe ena korero te panui.

                             NA HONE PEREHA.
    Kapu, Wairoa.
 Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa
 moana Kia kaua e Whakamaroketia i muri ia au nei

   Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku  mo toku
 whenua  mo te Hauke papa tupu, tae noa atu ki nga wha-
 katupuranga katoa e haere ate nei.
   E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku
 panui kite ao katoa nei haere ni kia kitea ai, e nga iwi
 katoa i runga i te Motu nei, Maori, Pakeha hoki kia rua
 nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Po
 ukaawa  moana  kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei
 ki te kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroko   a Pou-
kaavva. 



Te Hapuku 

12 344

▲back to top
                      TE WANANGA
 Ko tenei panui me tuku tona i nga Hatarei katoa o te
marama, o te tau 1878, heoi na te Komiti katoa e noho
nei i te Hauke.

            Ka Te Harawira te Tatere,
          Na Te Ropiha te Takou,
           Ka Hemi te Hukui,
           Na Te Waaka Rewharewha,
            Na Matene Waewae,
            Na Renata Tamakihikurangi,
            Na Raniera te Iho,
           Na Ropata te Hoc,
            Na Kiingi Tohanga,
             Kb Maika te kai tuhi.


Notice by me. by Te Hapuku, respecting* the Lake
  Poukawa, that it shall not be Drained after my
  Death.
  The following is a law made by me, by Te Hapuku, which
shall be an unalterable law for my lands at Te Hauke which
have not passed through the Native Lands Court, and this
law «hall be a law to all future generations. 
  Friend, the Editor of Te WANANGA,   publish this, my
notice, to all the world, and let it go over all the world, so
that all the tribes who live on these islands may see it, that
is,' all the Maori and European people. Let it appear in the
Maori and English, languages.
  Now, this is my word : That the Poukawa Lake shall not
be touched or meddled with by European or Maori, nor shall
anyone dig or make a drain by which the water shall escape
(from the lake), and thereby cause the lake to dry up. I
will not be right or just if any person whatever assume any
right or authority over my lands. I have a name ; I have
authority over all the lands which I own, and this portion I
now hold is very small—it is Te Hauke only—so that this
portion shall be left as it was in days gone by, according to
Maori customs and rights. And let no Crown grant, no inves-
tigation by the Native Lands Court be made or held for this
land, Te Hauke, and on to Poukawa Lake, which is now held
according to Maori right, so that this, my Maori Law, shall
take effect on it, as such law was the law of my ancestors for
ages past and even down to the days in which I, Te Hapuka,
have lived.
 - Friend, the Editor of TE WANANGA, send my law to Sir G.
Grey, that be may  approve of this, my Maori law. But I
have power over my own lands. Let this notice be published
each Saturday of the months of all the year 1878.
  This is the word of the meeting of old chiefs in support of
the words  of To Hapuku,  and it is true that we heard his
words  that not any  European should meddle with or cut
drains, so that the water of the Lake Poukawa could escape.
and thereby drain that lake. And the reasons for his words
are these : This land has not been passed through the Native
Lands  Court, there has not been a Crown grant issued for it,
and it is held by Native title, as he, Te Hapuku, is the sole
holder (Crown grant) of this land, and Te Hapuku is the
Native  Mana  of this land, and such right to this land has
been that by which this land has been held from the grand-
fathers who held it in ages past, and even down to us the off-
spring: of those ancient owners. Let not any person assume
any  right to ignore this Maori law, as Renata Tamakihi-
kurangi has  made this law steadfast on Te Hauke, as it is
land at Te Hauke, which  is held by Maori  custom, and it
includes all the land all around the margin  of the Lake
Poukawa.  In some future time the boundaries of the land
held under Maori right will be given, that is, all the Hauke
lands and all around the lake, over which this Maori law
shall have effect.                     
  Now, O Editor of TE WANANGA,  be quick and put this
notice into TE WANANGA,  so that it may be seen by the
Maori and European public.
  Let this notice be published ou each Saturday of the months
in the year 1878. Enough, from all the committee which is
now  being held at Te Hauke.
  Na Te Harawira te Tatere. Na Renata Tamakihikurangi,
  Na Te Ropiha te Takou,    Na Raniera te Iho,
  Ka Hemi te Hukui,        Na Ropata te Hoa,
 - Ka Te Waaka Rewharewha, Na Kiingi Tohunga,
  Na Matene Waewae,  Ko Maika te kai tuhi, 88
TE REREWEI   O  NUI TIRENI.
                
 NEPIA KI WAIPUKURAU


 HE    mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori,
      Kia  Kaua ratou e purei Kaari, a mahi purei
ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere-
wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te
Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
                           Na te MIRA,
  •Nepia.                Tumuaki tiaki Rerewei.


HE  PANUITANGA   KI TE IWI MAORI.
E   mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o
   . TE WANANGA  rawa ano e whakaae ka puta ai
TE WANANGA   nupepa ki te tangata tono kia tukua
atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te
iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA
nupepa  kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
a ia. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni
me  te hikipene.                               39


         Ee Panuitanga ki nga Maori.
      TE POUNAMU   KIA MAHIA  HEI MERE.
KIA     ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
      me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Poue
namu,  hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mat-
iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANGA.
i Nepia.
66                               NA HEMI   ROAI.


PANUI   KI    TE     IWI
             HE MEA ATU NA
    M   A    N   O    E      MA,
                 He kai Hoko matou i te
PARANI,   I TE   RAMA,   I  TE  WAINA,
           ME NGA  HUKA,  TII, PARAOA,
                   Me era ata mea
 \_\_\_\_\_\_HEHITINGA    TIRITI, NEPIA.\_\_\_\_\_86

  Panuitanga ki nga iwi Maori katoa.
HE    mea atu tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia
       mahia e ahau e Te Roia i Kihipene nga mahi ma  te
Maori.  Maku  e ata mahi pai, te mahi ana tukua mai ki au.
  75\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

                           UTU.
  E taia ana Te WANANGA      Nupepa i nga wiki
katoa.  Ko  te utu mo te tau, kotahi pauna.  Otiia, ki te
tukua ma  te Meera, kotahi pauna e rua hereni me te hiki
pene mo te tau. Mo   te WANANGA       kotahi, ana tikina
atu, i nga Toa takotoranga o taua Nupepa, he hikipene mo
e Nupepa  kotahi.

NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea pana
    e HENARE  TOMOANA,   e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
    o Te Wananga, i Nepia.
             HATAREI, HURAE 6, 1878.

NAPIER,  Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIRA,  and
    published by HENARE    TOMOANA,    the proprietor of this news
    paper, at the office of Te Wananga, Napier.
                SATURDAY, JULY 6,1878.