|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 26. 29 June 1878 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 321 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_''TIHE MAURI-ORA."
NAMA 26\_\_\_\_\_\_\_\_\_ NEPIA, HATAREI, HUNE 29, 1878. PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA,
KIA KITE! KIA KITE!
I A RENETI MA,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI,
A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa.
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
HAERE MAI KIA KITE
I te whare Hoko a]
RENETI MA..
Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
I TE HEKIPIA KORI.
62
Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa!
Katoa ! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
HE mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea
kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa,
I ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
e puta ai mo auu mahi. Naku na,
TE RIIHI,
58 Roia i Nepia.
PANUITANGA.
RARAKA RAUA KO PARAHI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairani i Mua).
KUA TAE MAI I INGARANGI—
39 Pu tupara
30 Hakimana
14 Tupara puru, puru atu i te kake
3 Hakimana puru atu i te kake
20 Pouaka paura pupuhi manu
2 Tana Hota.
He Paraihe Paura, he Paraihe Hota, he Okaoka Pu, he
Okaoka Horoi Pu he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu
Pu. he Pouaka Takotonga Kiapa Pu, he Takawe Pu, he Kuku
Mata Pu, he Whakapuru mo te Pu ana purua, me nga tini
mea atu mo te Pu.
He tino mea pai aua mea nei. a e hara i te mea tino nui te
utu. ' 73
. PANUITANGA.
KO au ko TAKUTA TERA, ka ki atu nei ki nga iwi katoa o
Turanga, puta noa ki Waiapu, ki te takiwa ki nga iwi o
taua takina, kei KIHI PENE nei ahau e noho ana, hei mahi i
nga mate katoa o NGA TURORO MAORI.
66 " TAKUTA TERA
|
|
2 322 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA KI NGA KAI TUHITUHI
RETA RANEI, KORERO RANEI KI TE
WANANGA NEI.
HE mea pai pu ano kia tuhituhi te iwi i a ratou
korero, a he mea pai ano hoki Uia kite te iwi i nga
korero a nga mohio o te iwi, otiia, e kore matou TE
WANANGA nei e pai kia taia nga korero a te tangata
tito ingoa ke atu mona, i te mea hoki. Ko aua tu
kai tuhituhi reta, he iwi e kore e mohiotia te mana o
a ratou kupu, i te mea e huna ana aua tu kai tuhi-
tuhi i a ratou ingoa, e tino mohiotia a tangatatia ana e
te iwi.
Na he mea atu tenei ki nga tangata no ratou nga
reta i tukua mai nei, a e mau i runga ake nei te panui
o nga ingoa i tukua titotia mai nei ki a ratou reta i
tuku mai ai ki TE WANANGA nei. E kore rawa TE
WANANGA, nei e panui i nga korero o aua reta, a kia
tuhituhia mai ra ano e taua hunga, nga ingo? tuturu,
i iriiria ai ratou e o ratou Maatua.
A he panui tenei kia rongo te iwi, ki te mea ka
tuku reta mai ranei, korero tangata mate ranei, me
nga korero aha ranei, aha ranei, a ka huna te kai tuku
mai o aua reta i tana tino ingoa e mohiotia ana aia
e te iwi. E kore rawa aua korero ingoa kore e taia e
matou ki TE WANANGA nei.
Etita o TE WANANGA.
Te Wananga.
Kotahi Putanga i te Wiki.
HATAREI, 29 HUNE, 1878.
E UI ana matou, he aha te take i kiia ai, ko nga
tangata mahi i nga mahi Kawanatanga o Nui Tireni
nei, hei nga tino tangata mohio rawa o te iwi, aua
tangata hei Apiha mo Te Kawanatanga. A ko aua
Apiha, hei nga tino tangata i puta noa atu o ratou
mohiotanga i te mohiotanga o te tini o te tamariki i
akona tahitia ai ratou i nga kura i ako ai aua Apiha
ia ratou e iti ana. He mea pea ia kia tu, ko nga
tino mohio kaiaka o te iwi hei tangata whakahaere i
nga mahi nui o te Kawanatanga. He tika pu ano
kia pera he Ture mo o te Kawanatanga Apiha, no
te mea he mahi mana, he mahi tapu te mahi mo te
iwi i nga tikanga o te Kawanatanga e whakahaere
ai ki te iwi, whai hoki ko te tangata hei whakahaere
mo aua mahi hei nga tino mohio rawa o te iwi.
E ui ana ano hoki matou, he aha te take i kore
ai e uia nga tangata e kiia noi, hei whaka-maori ratou
mo nga mahi katoa o te Pakeha o te Maori e mahi
nei i enei Motu. He tino mahi nui hoki te mahi
whaka-maori, a me te mahi whaka-pakeha i to te
Maori korero ki te Pakeha. A ki te mea ka kuare
te kai whaka-maori, tena hoki e he nga mahi hoko
whenua, nga tikanga riihi whenua, me nga mahi
katoa. E ui ana matou, he aha te take i kiia ai e
te Paremata kia tu he Ture, hei rapurapu i te mo-
hio Pakeha o te Pakeha, e tu ai te Pakeha hei A-
piha Kawanatanga, a he aha hoki te tu ai ano he
Ture hei uiui, i te mohio Maori o te Pakeha e tu ai
mo aia hei kai whaka-maori, i te mea hoki, ma te
tika, a ma te he o te mahi whaka-maori a te kai-
whaka-maori, e he ai ranei, e tika ai ranei, nga wha-
kawa a te iwi i nga Kooti. A ki te mea ka mahia
he riihi, a he tini nga tau o te riihi whenua e
mana ai, a ki te mea ka mahia kuaretia te riihi e
te tangata kuare ki te reo Maori, penei he he te
mutunga. A ki te mea ka kuare te kai whaka-maori
ki o te Maori kupu, ki o te Maori tikanga, ki o te
Maori whakaaro, a ka whaka-maori taua tu kai
whaka-maori mo te Kawanatanga, he potatu, he
pohewa, he kore marama te tukunga iho o ta tera tu
kai whaka-maori mahi. He reo pai te reo Maori,
otiia he nui ona kupu iti, e he ai te kuare ki te
whakahua tika i aua kupu, a ki te mea ka hirea kau
nei te mohio a te tangata ki to te Maori reo, e kore
tana tu korero e marama, tera, e kiia te kii, e penei
ana, kahore, na te kuare ki te hapai tika i te kupu i
rori ke ai nga tikanga. A i te tau 1860, i te wa i
kiia ai te kii mo Waitara, i rapurapu kau te Kawa-
natanga ki tetahi Pakeha tino mohio ki te reo Maori
kia tika ai te whaka-maori i te panui a te Kawana-
tanga mo taua mea Koia matou i mea ai, me ata
mahi ano he Ture hei uiui i nga mohio a te Pakeha
e ta ai aia hei kai whaka-maori. A ma te Kawana-
tanga e mahi he mahi e kitea ai nga tino mohio tika
a ko aua mohio me tu hei kai whaka-maori, a kaua
te kuare e kiia kia tu, no te mea ma te kuare e he
ai te iwi.
Te Wananga.
Published every Saturday
SATURDAY, JUNE 29. 1878.
IT is astonishing that while so much care has been
taken by the Legislature to provide for efficiency in
the public service of the colony generally, no atten-
tion has been paid to one of its most important
branches—that which is in the hands of Native
Interpreters. They are licensed officers, and virtu-
ally hold diplomas as much as lawyers and medical
men hold them. Why should they not be sub-
jected to proper examination before public con-
fidence is invited by their being formally authorised
to act in official capacities ? It must be remem-
bered that on their knowledge and efficiency depend
issues affecting very often life and death, as well as
very large amounts of property. Individuals deal-
ing with Maoris, or Maoris dealing with Europeans
in land transactions, are entirely dependent on
licensed interpreters. The deeds on which land
titles rest are good or bad according to the skill
shown in translation. Agreements of all kinds,
often extending over long periods, are in the same
category. The political relations between the Go-
vernment and the Natives must depend on their
|
|
3 323 |
▲back to top |
TE WANANGA.
understanding each other, and this understanding
cannot be complete unless the interpreters employed
are men capable and skilful in the peculiar duties
entrusted to them. Very often a knowledge of
Maori customs and of the niceties of the Maori
tongue are naturally required for the proper per-
formance of these duties, yet no care whatever is
taken to see that these qualifications are possessed
by those to whom licenses are issued. Bad inter-
pretation and the ignorance or neglect of some of
the niceties in which the Maori tongue abounds, are
fruitful sources of misunderstanding. Let no one
despise or think lightly of these things. When Col.
Browne desired to issue his declaration of war in
I860, it is well known that one of his chief difficul-
ties was to find a man sufficiently well versed in
Maori to frame it in clear and unmistakeable terms.
This arose from the respectful refusal of the gentle-
man who had often acted for the Government in
their intercourse with the Maoris, to comply on this
occasion with the Governor's request. Ultimately,
after considerable trouble, another gentleman under-
took the task. The work of interpretation was
exceptionally important to the public on that occa-
sion, but cases in which it is of as great importance
to individuals are still constantly occurring. The
sooner then that this question is faced, the better.
A Civil Service Act has been passed to provide for
knowledge and efficiency in persons admitted to the
service of the colony in nearly every department.
All must pass a proper examination, and there is no
reason why the same course should not be adopted
in dealing with those to whom the important work
of interpreting is now formally and officially en-
trusted. No one is allowed to act without a license.
That license should be issued only to persons of
approved knowledge and high character, or the
Government should not take the responsibility of
issuing licenses at all.
NGA RONGO KORERO.
———
NGA MAORI O TE WAIPOUNAMU.
E kaa ana, kua mahia nga ingoa o nga iwi Maori
o te Waipounamu i te mutunga o te tan 1877, a hui-
hui katoa nga Maori o te Waipounamu ki o Ruapuke,
i tae ki te 2608. (E rua mano, e ono rau ma-waru),
a o aua Maori i Nerihana ( Whakatu 440), e wha rau
e wha tekau, o Marepana 452. (e wha rau, e rima
tekau ma-rua, o Wetirana 96, (e iwa tekau ma-ono,
Katipere 558, (e rima rau, e rima tekau ma-waru, o
Otakou, o Hautirae, o Ruapuke katoa 1062, (kotahi
mano, e ono tekau ma-rua).
HENI KUMEKUME.
B ki ana nga Nupepa o Turanganui, kua tae te wahi-
ne a Te Kooti ki Turanga. He haere ta taua wahine
ki reira kia kite i ana huanga. He roa ona i noho ai
i Waikato, a katahi nei ono ka hoki kia kite i ana hoa
o mua.
NGA PAKEHA O NGA MOTU KATOA NEI.
E kiia ana, no te mutunga o te tau 1877 i taua ai
nga Pakeha o nga Motu katoa nei o Aotearoa, o te
Waipaunamu, a no te tau 1877, i tae nga Pakeha ki
te 414,471, (e wha rau tekau ma-wha mano, e wha
rau e whitu tekau ma-tahi). A nga Pakeha i aua
Motu nei ano, i te tan 1874, i tae ki te 341,860, e
torn ran, e wha tekau ma-tahi mano, e waru rau e ono
tekau, koia i mohiotia ai, ko nga Pakeha o enei tau, i
tini ke ake i nga Pakeha i nga Motu nei i te tau
1874, i tae ki te 72,611, e whitu tekau ma-rua mano,
e ono rau me te tekau ma-tahi. Na konei i mohiotia
ai, e kake haere ana te tini o te Pakeha, a e tae ana
ki te 20,000, e rua tekau mano Pakeha o te tau ko-
tahi e tae mai ana ki enei Motu.
NGA TANE ME NGA WAHINE O ENEI
MOTU
Na nga pukapuka tuhituhi i te iwi i mohiotia ai,
ko nga Pakeha o nga Motu nei, o penei ana tona tu
nga taane, 230,898. E rua rau e toru tekau mano, e
waru rau e iwa tekau ma-waru. A nga wahine,
183,273, kotahi rau e waru tekau ma-toru mano, e rua
rau e whitu tekau ma-toru, ko nga tane i maha, ko
nga wahine i ruarua.
TE KOMITI KINGI.
Na te Ariki o te iwi o Kuini i whakaae ai te Ru-
nanga Kingi, kia tae ano hoki te Kingi o nga Kariki,
a kia korero aia i te Runanga korero mo te he a
Ruhia raua ko Take.
E kiia aua, e kore e kiia nga korero e korero ai
taua Runanga, a kia mutu ra ano ka rongo ai te iwi.
Ko enei korero e rangona nei o taua Runanga, he
kupu wawata kau pea na nga kai tuku waea mai.
NGA MAORl O AHURIRI, KUA TU HEI TA-
NGATA POOTI MO NGA MEMA PARE-
MATA.
E kiia ano, no te ra i tu ai te Kooti titiro i nga
ingoa o te iwi, e tono ana kia tu hoki ratou hei Pooti
mo nga Mema Paremata, i whakaaetia ai e taua Ru-
nanga Maori o Ahuriri kia tu, a e 57, (e rima tekau
ma whitu) Maori i tu i taua Runanga, kia mana ta
ratou Pooti mo nga Mema Paremata. He tangata
'•• aua Maori e whai Karauna Karaati ana mo a ratou
| whenua, i whakaaetia ai kia Pooti ratou.
NGA WHENUA I HERETAUNGA.
E kiia ana, kua puta te kupu a Karaitiana Taka-
moana raua ko Te Waaka Kawatini, kia taua te
Pakeha e mahi, hoko i nga whenua o Heretaunga, a
kia oti ra ano te whakawa a nga Maori mo aua
whenua. He kupu taua kupu nei na nga nupepa.
KAWANA KEREI MA.
E ki ana te kupu waea mai o Poneke, no te 21 o
Hune nei, a Kawana Kerei, a Te Hiana, a Te Piha, a
Wi Tako, a Hoani Nahe, a Matene te Whiwhi, a Wi
Parata, a Te Moahauhi. a Karaitiana Takamoana, me
etahi o te iwi o Ngatiawa i rere atu ai i Poneke ki
Taranaki. He haere ta ratou ki te hui a Rewi i
Waitara,
|
|
4 324 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TE KAWANA HOU MO NUI TIRENI.
E ki ana etahi o nga Nupepa o Poihakena, kua kiia
ko Te Wera, te Mema Paremata o Nui Tireni nei i
mua, hei Kawana mo enei Motu. He mea hoki no
tana haerenga ki tawahi aia i kiia ai e Te Kuini hei
Kawana mo Poihakena, a ko tenei kua kii a Te Kuini,
ko Te Kawana o Nui Tireni, me haere hei Kawana
mo reira, a ko to reira Kawana ko Te Wera hei
Kawana mo konei.
NGA PIA WAIPIRO E INUMIA NEI E TE
IWI.
E ki ana te Nupepa o tawahi, e 89 nga Pia i mahia
e nga kai titiro Pia, a e ki ana aua kai titiro e ono te
kau ma tahi (61) o aua Pia, he Pia kino, he mea kino
e mate ai te tangata kei aua Pia. Heoi ra e te iwi ki
te mea ka tohe koutou ki te inu Pia, na koutou tena,
a ki te mate koutou na koutou tena mate i te mea kua
akona atu te kino o te Pia.
REWI I WAITARA.
No te 21 o Hune nei, no te 10 haora o te ata a
Rewi i tae ai ki Waitara. A na nga iwi Maori i
Waitara a Rewi i powhiri ki te kainga. A no taua ra
ano i rere atu ai te Tereina uta i nga Pakeha o te
taone o Taranaki ki Waitara kia kite nga Pakeha ia
Rewi.
KAWANA KEREI RAUA KO REWI.
No te 22 o Hune nei i tae ai a Kawana Kerei ratou
ko Te Hiana, ko a raua hoa ki Waitata. A e kiia
ana na te kino o te rangi, nae te awha i kore ai e tino
mene katoa te iwi ki reira i taua ra, 300—e toru rau
•—nga tangata i tae ki reira i taua ra. A ko nga
whare i mahia e Te Kawanatanga mo taua hui, i ngaro
katoa i te waipuke. A i noho a Rewi i te taha ki te
marangai o te awa, i te pa o te tangata whenua. Kua
tae te kupu waea, kia tukua atu he Teneti kia 40
—wha tekau—hei nohoanga ma te ope. Ko a te
Mane te 24 o Hane te tu ai te Hakari kia Kawana
Kerei. He nui atu te ua, a e mau tonu ana te awha.
Koia i kino ai te hui, a kia mao te rangi te tino pai
ai, a ka korero ai te korero. |
NGA PURAPURA KARAIHE TARUTARU O
TARANAKI.
E kiia ana nga utu mo nga purapura tarutaru
Karaite i utaina atu i Taranaki, ki nga whenua ke atu
o te tau nei, i tae nga utu mo aua purapura ki nga
moni tekau ma wha mano pauna moni, £14,000.
Na ra he moni nui, i te iti tarutaru.
TE EPARA O TIAMANA.
He mea pupuhi Te Epara o Tiamana e tetahi ano o
to ratou iwi, kihai te Epara i tino mate rawa, ko te
ringaringa i tu i te mata, a ko te paparinga ano hoki.
E kiia ana he porangi taua Pakeha nana nei te Epara
i pupuhi. A he kaumatua taua Epara, koia i roa ai
te wa ona e takoto ai ka ora ake ai.
Ko etahi ano o te iwi Tiamana e ki ana, he mea
pupuhi ta ratou Epara mo te he o ana mahi ki te iwi.
Otira e whakahe aua nga iwi katoa o te ao nei, ki taua
mahi kohuru a taua Pakeha i tana Epara.
TE HOHORO O TE KUPU WAEA ATU I
ENEI WHENUA, A E TAE AI, A E HOKI-
MAI AI I INGARANGI.
E ki ana te Nupepa o Merepana, no te 7 o te ahi
ahi o te po o te 1 o Hune i tukua atu ai i Merepana
ta ratou kupu ki te pa o Kuini ki Ranana. A no te
1 o te haora i te ata o te Mane i hokimai ai te waea
utu mai o Ingarangi ki Merepana. Na konei i mohio-
tia ai, e 30 (Torutekau) haora o te kupu e haere ai. a
e hoki mai ai i Merepana ki Ingarangi. Ara 15, tekau
ma rima haora, e haere ai, a 15, tekau ma rima haora,
e hoki mai ai te kupu waea o Ingarangi ki konei, ki
enei whenua i te moana o Hawaiki.
TE RIRA, TE MINITA O TE KAWANA-
TANGA TAWHITO.
E kiia ana, kua tae te kupu a Te Rira ki te
Tumuaki o te Paremata, a he kupu atu na Te Rira
kua, mutu tana mahi Paremata i aia. Toko-iwa nga
Pakeha kua penei me Te Rira, i muri mai o te
mutunga o te Paremata kua pahure nei, a ko Te
Rira hoki te tekau. He wehi pea ia na aua tini mema
nei kei whakawa ratou ia Kawana Kerei ana tu hou
ano te Paremata.
NGA TANGATA MONI NUI O INGARANGI.
E ui ana etahi o nga nupepa o Ingarangi i te patai
nei na. Kowai o tatou te hunga na ratou nga whenua
i tino nui o te moutere o Ingarangi. A e ki ana etahi
toko-rima Pakeha, i tino nui a ratou whenua i Koti-
rana. A kotahi Pakeha i tae tona whenua ki te iwa
te kau ma ono mano eka. A kotahi Pakeha, i tae ana
ki te wha te kau mano eka i Ingarangi a e toru rau
mano eka i Kotirana. A kotahi Pakeha, i tae ana
whenua te roa ki te 25 maero. A kotahi Pakeha i
tae tona wahi ki te rau maero te roa. A kotahi i tae
ona whenua atu ano i tetahi moana, a tae noa ki
tetahi moana. A kotahi Pakeha e tae ana te utu reti
o ana whenua i te tau ki te £200,000, e rua ran mano
pauna, i te tau. A kotahi Pakeha e utu toru ana aia
i ia taa, i ia tau i nga moni e waru te kau mano pauna
i ia tau i ia tan, hei hoko whenua ano hei whakanui i
ana whenua nui. A kotahi Pakeha e riro ana i aia
nga moni kotahi miriona, £1,000,000, pauna moni ki
ana uri, a kotahi ran e ono te kau mano pauna,
£160,000, utu tau mo aua whenua i waiho iho ai ano
hoki ki ana uri. A kotahi ropu tamariki o tetahi
Pakeha, e riro ana ia ratou te ono rau mano,
.£600,000, pauna moni i te tau, mo nga reti o a ratou
whenua. A e kiia ana, he kotahi rau e rima te kau
nga Pakeha, ia ratou te wahi rahi o te moutere o
Ingarangi. A e whitu te kau ma rima Pakeha ia
ratou te wahi rahi o te whenua i Kotirana. A e toru
te kau ma rima Pakeha ia ratou te wahi rahi o te
moutere o lirana. A nga whenua katoa o Ingarangi,
o Kotirana, o Weera, o lirana. Ko te hunga o te iwi
e whiwhi ana i te wahi whenua ma ratou i aua
whenua, e tae ana ki te ono te kau mano Pakeha, a ko
te mano tini o te iwi, kahore kau he whenua ia ratou,
ara e noho ana te nuinga o te iwi o nga whenua, a
etahi o aua ono te kau mano Pakeha ra.
WHO OWNS GREAT BRITAIN.
Under this heading, an English paper has the fol-
1 lowing :—" Five men own one-fourth of Scotland,
|
|
5 325 |
▲back to top |
TE WANANGA.
One duke owns 96,000 acres in Derbyshire, besides'
vast estates in other parts of England and in Ireland.
Another, with, estates all over the United Kingdom,
has 40,000 acres in Sussex, and 300,000 in Scotland. '
This nobleman's park is 15 miles in circumference
Another duke has estates which the high, road divides
for 23 miles ; a marquis there is who can ride a hun- ;
dred miles upon his own land ; there is a duke who 1
owns almost an entire county stretching from sea to '.
sea; an earl draws £200,000 yearly from his estate
in Lancashire ; a duke regularly invests £80,000 a
year in buying up lands adjoining his already enor-
mous estates : a marquis enjoys a million a year from
land ; an earl lately died, leaving to his heirs
£1,000.000 sterling, and £160,000 a year income
from land. The income from land derived by one
ducal family, is £600,000, which is increasing every
year by the falling of leases. One hundred and fifty
persons own half England: 75 persons own half
Scotland; 35 persons own half Ireland : and all the
lands of England, Scotland, Wales', and Ireland, are
owned by less than 60,000 persons."
KUA WHATI NGA HOA TAUTETETE A
KAWANA KEREI O TE PAREMATA.
E penei ana nga kupu a te Nupepa o Takou. He
aha te take i mutu ai te noho Mema Paremata a nga
hoa tautetete a Kawana Kerei i te Paremata. Hei
nati, he ra ka mutu te Mema a tetahi, he ra ka mutu
te noho Mema a tetahi, ano ka poto taua tu Mema ki
te mutu pu te mahi Paremata, a ki te mea ka penei
tonu te mahi a nga Mema i he nei ia Kawana Kerei.
penei e kore te mea kotahi e noho i te Paremata hei
kii kupu whakahe atu kia Kawana Kerei ma. A
koia nei te ahua mutu o te mahi a aua Mema. Ko Te
Kooki te Mema tua-tahi i mutu i aia ano tana mahi
Paremata, ka kite a Te Ramutana, ka mutu ano hoki
i a ia tana tu hei Mema, a muri iho i a ia ko Te Rira
ka mutu i a ia ano te mutu, muri iho ko Te Patene, a
muri iho ka mutu hoki te tu Mema a. Te Kereti, i a iu
ano te kii kia mutu. A i muri ona ko Te Hopa ka
mutu tana tu Mema i a ia ano te whaka-mutu. A o
ui ana te ui kei hea a To Tapeta, i mutu noa nei i a ia
ano hoki tana tu hei Mema Paremata. He mea kua
riro i te riro ahua o te kapua e puhia nei e te hau, a
memeha noa iho. A kei hea a Te Tarawahi, Hoia e
kiia nei, kua ngaro i te ngaro o te reo e rangona nei, a
kuii noa, iho. E kore pea e mutu te mahi penei a aua
tu Mema, a ko te mutunga, he kore noa iho he tangata
hei kii i te kii whakahe mo Kawana Kerei ma, kua
tupu putoti te whakaaro a te tu tangata a te iwi ina
hoki, ka kiia te kii o te tautetete, a ka toa ko Kawana
Kerei ma, haere ana nga hoa tetete ka whaka-ngaro
ia ratou ki te nuku o te whenua, ki te rau o te mahi,
koia ano i waiatatia ui a Kawana Kerei e te iwi Maori,
a i kiia ai a Kerei, he toa, he ora mo te iwi.
THE OPPOSITION TURN TAIL AND FLEE.
The Otago Daily Times makes the following jocose
remarks :—" Whatever panic is it that has seized the
Opposition. ? One after another they turn tail and
flee, till shortly, if this style of thing continues, the
Government will have no one to tight. Mr. Cox, the
honorable member for Waipa, has followed Mr.
Lumsden, who had followed Mr. Reid, who had fol-
lowed Mr. Button, who had followed Mr. Kennedy,
who had followed Mr. Harper, and the rest. Stafford,
where is he ? and the voice of Travers is no more.
Whatever are we coming to, or whenever shall we
stop ? Surely, surely some should remain, if but to
preserve the traditions of the party. Did ever such
panic before fall on men ? Like the leaves of the
Forest when summer is flown, that host on the morrow
Lie withered and strewn. It is really difficult to know
what to make of it. Formerly there was a pleasant
feeling at seeing the fall of an Opposition member.
But now it has come to this, that one is concerned for
the position. Whatever will Rees do? Can no one
stay this Hegira ? "—H. E. Herald.
NGA MEA O TE PAREKURA A RUHIA
RAUA KO TAKE, I RIRO IA RUHIA.
E ki ana nga nupepa a te Ruhia, ko nga mea a te
Take i riro i nga ope hoia a Ruhia i ta raua riri i riri
nei. 27 paha, ariki o te ope, 345,000, kotahi rau
e wha tekau marima mano, apiha me nga tangata o
te ope hoia a te Take. A o aua tini nei, 12 paha, me
te 28,000, e rua te kau ma waru tangata o te ope hoia
i mau i te takiwa ki Ehia, a 15 paha, me te 117,000
kotahi rau te kau ma whitu mano o te ope hoia i mau i
te takiwa ki Oropi. A 18,000, tekau ma waru mano
hoiho i hopukia a te Take e te Ruhia i Aminia, a
24,000, e rua te kau ma wha mano hoiho a te Take i
mau i te Ruhia i te takiwa i Oropi i Take. A nga pu
u te Take i riro i te Ruhia i Oropi i tae ki te 600, e
ono rau ma ono, nga pu a te Take i mau i te Ruhia
i Ahia i tae ki te 662, e ono rau e ono te kau ma rua.
A e rua te kau mano whare teneti a te Take i inati
i te Ruhia. A nga pu a te Take i riro i te Ruhia,
i tae ki te J80,000, kotahi rau e waru te kau mano,
pu. A nga pu iti. me nga pitana a te Take i riro i te
Ruhia, i tae ki te 200,000, e rua rau mano. A nga
tao whakairo ki te hiriwa a nga hoia eke hoiho a te
iwi Makahiana i riro i te Ruhia, i tae ki te 13,000,
kotahi te kau me toru mano. A he nui noa atu te
pauna, me te mata me te Karini a te Take i riro i te
Ruhia.
RUSSIAN TROPHIES OF THE WAR.
According to reports which, have appeared iu the
Russian military papers, the Czar's trophies during
the late campaign consist of 27 pashas and 145,000
officers and men, comprising 12 pashas and 28,000
men captured in Asia, and 15 pashas and 117,000
taken iu Europe. More than 18,000 horses were
captured in Armenia, and 24,000 in European Turkey.
The number of guns taken in Europe amount to 606 ;
iu Asia, 662 ; the number of tents, 20,000; rifles of
various systems, 180,000 ; small arms, yatagans, and
pistolets belonging: to the irregular cavalry, 200,000 ;
silver-mounted poignards and sabres, used by the
Circassians, 13,000 ; besides stores of gun powder and
a stock of ready-made cartridges exceeding half a
million-rounds.—Telegraph.
HE TAAPII (PARE KUINI) HOU, A E
RIMA HERINI TE UTU O AUA TAAPU,
KUA MAHIA HOUTIA E TE KAWANA-
TANGA.
Kanui te pai o te mahi a te Kawanatanga i to
|
|
6 326 |
▲back to top |
TE WANANGA.
taapii e rima herini, i te mea hoki. Ka mea te
tangata tango i te nupepa, a ka kii aia kia tuku eia te
utu o taua nupepa ki te pukapuka ka tuku ai ki nga
kai taa o te nupepa, kua pai te taapi hei hoko mana.
A i enei ra, me titiro nga kai tango o te WANANGA
nei i enei kupu, a ma ratou e hoko he taapii rima
herini ka whawhao ai ki te reta ka tuku mai ai hei
utu mo a ratou WANANGA e tango nei i enei tau tini
kua pahure nei.
Kotahi tangata i tuku moni mai i roto i tana reta.
Ako Renata Aperahama taua tangata, i tukua mai i
Kaipara ite 16 o Mei, 1878, a he hawhekaraone te
mea i tae mai i taua reta, he kotahi pea moni koura i
hokia e ia ki tana reta, ina hoki ki ana aia kua
tukua mai eia te £1 2s 6d i roto i taua reta. Tae
rawa mai te reta, kua pakaru tana reta i te pito, a ko
te hawkekaraone anake i tae mai, a kei a matou ano
tana reta me taua moni.
FIVE SHILLING STAMPS.
We are glad to notice that the Government pur-
pose issuing, on the 1st July, two and five shilling
postage stamps. Delinquent subscribers to news-
papers will find this a ready mode of forwarding their
quarterly subscriptions. We commend the action of
the Government in the matter.—Telegraph.
NGA KORERO O NEHE, ME TE KAUHAU
TATAKU I NGA IWI I INGARANGI.
(UPOKO 5.)
A i aua ra, ko te karakia i karakia ai te tangata whe-
nua, i karakia ki te Atua pono, a i te takiwa ki Weera
te wahi i karakia ai ana iwi ki te Atua pono. He
mea hoki i whati nga Piritiana ki te takiwa ki
Weera noho ai, i te wehi o te hoa riri i te Hakiana.
A i te wa i whawhai nei te iwi Hakiana ki te tangata
whenua, kahore kau he mea a te tangata whenua kia
kauhau ratou i te Rongo-pai a te Atua ki aua iwi
Hakiana. A i mea hoki te iwi Hakiana, na ta ratou
atua na Wotana i toa ai te Hakiana, i mate ai te ta-
ngata whenua i te Hakiana, na reira te take i kore ai
te iwi tangata whenua e kauhau i te Atua pono ki aua
iwi, he mea hoki na te Hakiana, na ta ratou karakia
Maori ratou i mana ai, a i whakahe atu aua Hakiana
ki te karakia pono a te iwi whenua. Otiia kua tata
te wa i aua ra ano e tino kauhautia ai te kupu a te
Atua pono i aua wahi.
No te tau 597, i muri mai o te tan i Ripekatia ai a
te Karaiti, i tae mai ai nga Mihinare ki te kauhau i te
Rongo-pai a te Atua ki nga iwi Hakiana. He mea
tono mai aua Mihinare e Kerekore, te Pihopa o Roma.
A. i haere atu i Roma aua tangata, ahu ai ki Inga-
rangi te haere, a u noa ki tana moutere. Te take i
mea ai te Pihopa o Roma kia tukua he Mihinare hei
karakia i te iwi o Ingarangi, he haerenga nona i te
pa i Roma, a kite atu ai aia i ana tamariki e hokona
ana hei taurekareka mahi paruauru ma te iwi. A ui
ana aia, he uri enei tamariki no hea, ka kiia atu e te
iwi, he whakarauora no nga whawhai a nga iwi ki nga
tangata whenua o te moutere o Ingarangi. A ka ui
ano aia, e mohio ana ranei ratou ki te kupu a te Atua
pono, ka mea atu te rangatira o aua herehere ra, kahore
he uri no te iwi mohoao, kaihore he matau o ratou ki
te. Atua pono, ka mea atu a Kerekore te Pihopa o
Roma. He tika ano kia kiia, he uri ratou no te Ari-
kiri, he mea hoki, ko te tu marie o te ahua, i penei
me te anahera o te rangi. A ka pouri a Kerekore mo
aua tamariki e hokona nei, ano he kuri, hei taureka-
reka mahi ma te iwi o Roma. A koia ra te take i
puta ai i a ia te whakaaro kia tonoa he Mihinare e ia
hei kauhau i te kupu a te Atua pono ki te iwi ta-
ngata o te moutere i Ingarangi.
A na Kerekore i rapu nga Mihinare, a e wha tekau
ana Mihinare i tono ai kia haere ki Ingarangi. A ko-
Akutini te Tumuaki o aua minita kauhau i te kupu
a te Atua. A te wahi i u mataati ai taua ope Mihi-
nare, ko Keeita, te take i u ai ki Keeita i te tuatahi,
ratou ko ana hoa Mihinare, he mea, ko te Kingi o
Keeita ko Atipata, i marenatia ki te Piriniha o te iwi
o Wiwi, a ko taua wahine Piriniha, he wahine e ka-
rakia aua ki te Atua pono, ahakoa e karakia ana tana
tane te Kingi ki te atua o ana tupuna kia Oriri.
Ana ka rongo a Atipata, kua u mai nga Mihinare ki
tona whenua, tonoa ana tana karere e ia, kia haere
kia ui ki aua Mihinare, ano ka rongo aia i te kupu, ka
kiia e ia e te Kingi te ra, ona o te Kingi e kite ai, a e
korero ai ki aua Mihinare, kia rongo ai aia i nga ko-
rero a aua Mihinare. A ka ae ki te ra i kiia ra
e Atipata, hei ra kitenga ona i aua minita, ka oho
ratou ko ana ope hoia i te pa i noho ai ratou ko te
Kingi, haere atu ana ki waho o te pa, a haere tahi ana
ana tino tangata i a ia, a ka tae ki te wahi i kiia ai
mo te hui, noho aua a Atipata te Kingi me ana hoia,
rae ana ariki i te whenua, ka tau era ki raro, ka ra-
ngona atu aua Mihinare nei e waiata haere mai ana,
ka tae a Akutini ma ki te wahi e nohoia ra e te Kingi,
ka tu a Akutini ma, a ko Akutini te tangata nana
te korero tuatahi, korero ana aia ki te Kingi,
mea atu ana aia i ana mea i mea ai, hei ako mana
i te iwi a Kingi Atipata. A mea atu ana a
Atipata kia Akutini, e pai ana taku whakaaro
kia koutou, maku e tuku ata he whare mo kou-
tou e noho ai, a maku ano hoki e hoatu nga mea
hei oranga mo koutou, a ma koutou te ako i aku iwi,
a ki te mea ka karakia taku iwi i ta koutou karakia
e pai ana ma koutou e ako, a ka tahuri te iwi ki tena
karakia, ma te iwi tena e titiro, tena ko au, e kore au
e mohio ki te tika ranei o ena tu tikanga hou e kauhau
mai na koutou kia au, a e koro ahau e pai kia whaka-
rerea e au nga atua o oku tupuna, me aku matua. A
ahakoa aua kupu a taua Kingi, koia rawa ano te mea
kua whakapono tuatahi o te iwi katoa. A no te tau
597 aia i iriiria ai hei tangata karakia ki te Atua
pono, a te ra i iriiria ai, ehara i te mea i tini nga wiki
i muri iho o te ra i u atu ai aua Mihinare ki te mou-
tere i Ingarangi. Ano ka kite te iwi i te aro o te
whakaaro o to ratou Kingi ki te karakia pono ki te
Atua, he tauira na ratou i to mahi a ta ratou Kingi, e
tahuri katoa ai ano hoki te iwi ki te karakia pono, a
no te ra o te huri-tau, ara, o te kirihimete o te tau
597, i hui ai te iwi, a kotahi tekau mano o te iwi i
iriiria e aua Mihinare i taua ra kirihimete. A ka
tupu i konei te karakia a te iwi katoa, a ka kauhau
aua Mihinare i te Rongo-pai ki etahi wahi ke atu o
taua moutere i Ingarangi. A na reira nga atua Maori
i whakarerea ai e aua iwi tangata whenua o Ingarangi.
Otira he nui noa atu nga tau i ruuri iho o tenei,
i karakia katoa ai nga Kingi e whitu ki te karakia
pono, a i aua ra ano, kihai te iwi i tino noho pai,
|
|
7 327 |
▲back to top |
TE WANANGA.
I te mea hoki, i ahuareka ratou ki te whawhai
a kihai i tau te iwi katoa ki te ahu whenua,
1 te mea, e ohooho tonu ana te iwi i te rongo
taua i aua ra he nui noa atu te pai o te mahi a aua
Mihinare, a i pai te noho o te iwi i nga wahi i ako ai
aua Minita. K hara i te mea i noho noa iho aua
Minita, he mea mahi he whare e ratou ma ratou ano,
a noho huihui ai ratou. A he iwi ahu-whenua aua
Minita, i te mea hoki na ratou ano i ngaki he witi e
kitea ai he taro ma ratou, a kahore he maara o aua ra
i pera te pai o te ngaki, me nga maara a rua Mihinare
kahore hoki te tangata whenua, me te iwi Hakiana, i
pera te ngahau ki te ngaki kai ma ratou me te ara mahi
aua Mihinare, ki te ami kai ma ratou. A na aua
Minita i ako te iwi ki te mahi kohatu hei mea whare,
a i ako te iwi ki te tami rakau, a ki te mahi rino. A
na etahi ano o aua Mihinare i ako nga tamariki ki te
kura. He mea hoki na aua Minita ano i mahi aua
whare kura. A na aua Minita ano i ako hoki nga tai-
tamariki kau-matua, ki nga mahi e ako ai te iwi kua
ahua pakeke te tupu. Ano ka roa te ako a aua Mihi-
nare i aua iwi Maori o Ingarangi. Ka tupu te mo-
hio a te iwi, a na arm iwi Maori nei kua mohio, i tono
etahi o ratou hei Mihinare ki etahi whenua ke noa
atu, he mea hoki, ua te Romana ratou i ako ki te pai
o te Rongo-pai a te Atua, whai hoki, kua mohio nei
ratou ki te pai o taua karakia, ma ratou hoki e kawe
haere taua Rongo-pai ki nga iwi Maori o Tiamana, o
Terenoka. o Witana, o Nowe.
NA WAITI, Etita.
Nei ake te roanga.
NGA KORERO A TE KOMITI MO NGA
MEA MAORI.
(HE MEA TUKU KI TE PAREMATA O TE TAU 1877. A HE MEA
KII K.TA PERETITIA.)
E hara ia matou i TE WANANGA nei i whakamaori nga
korero a te Komiti mo nga Pitihana Maori, na nga kai whaka-
maori pea a te Paremata. I penei ai matou kei kiia, kua nanu
te aro tika o to matou reo Maori i kii ai enei kupu e matou,
—Etita WANANGA.]
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Henare Tomoana ma.
E KI ana nga kai-inoi i runga i nga ritenga o te Ture
whenua Maori, tekau anake nga ingoa tangata e tukua ana
ki roto ki te tiwhikete, Karauna karaati ranei, ahakoa ki
to ratou mohio ake he maha noa atu nga tangata no ratou
te whenua. E ki ana hoki ratou notemea kihai i whaka-
aturia i runga i te Ture te paanga o io tangata o te kara-
ati o te tiwhikete ranei kanui te mate i pa ki nga kai-inoi
inahoki ko nga tangata i iti to ratou paanga kua tu ake
ki te whakahaere tikanga mo aua tu whenua, a e tono ana
nga kai-inoi kia whakaorangia ratou.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti i whakaaro kia whai kupu tuturu ratou mo runga i
tenei pukapuka-inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te wa
e korerotia ai nga tikanga mo nga whenua Maori i te
aroaro te Whare.
JOHN BRYCE,
Oketopa 23, 1877. \_\_\_\_ Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pire mo nga Whenua
Rahui Maori o Kaiapoi.
Ko te kupu a ta koutou Komiti e whakapai ana ratou ki
nga tikanga o te Pire mo nga whenua Rahui Maori o
Kaiapoi kei te aroaro o te Whare inaianei, kahore kau he
kupu e kuhua e ratou hei whakarere ke i nga kupu e taua
Pire.
JOHN BRYCE,
Tumuaki.
Oketopa 23, 1877.
Ko te kupu a te Komiti mo runaa i te pukapuka-inoi a
•T. A. Jury.
Heoti ano ta te kai-inoi he patai ki te whakataunga mo
tetahi Pukapuka-inoi i tukua mai e ia ki te Whare i tera
tau.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ki te whakaaro a te Komiti kahore he tikanga i tuku»
mai ai tenei patai hei pukapuka-inoi ki te Whare.
JOHN BRYCE.
Tumuaki.
Oketopa 23, 1877.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Hemi Waaka ma.
Na Ngaitamanuwhiri tenei pukapuka-inoi he tohutohu
mai i etahi ritenga inaha e whakahaerea ai nga tikanga e
pa ana ki nga take whenua Maori.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga.
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti i whakaaro kia whai kupu tuturu ratou mo runga
i tenei pukapuka-inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te wa
e korerotia ai nga tikanga mo nga whenua Maori i ta
aroaro o te Whare.
JOHN BRYCE.
Oketopa 23, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Meiha Paika ma.
E whakahe aua nga kai-inoi ki te Pire Whakatarewa i
nga Hoko whenua Maori kua homai nei i tenei tau, te
take o ta ratou whakahe ka pa he mate nui ki a ratou
mehemea ka whakamana taua Ture.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare ;—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti 5 whakaaro kia whai kupu tuturu ratou mo runga
i tenei Pukapuka inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te wa
e korerotia ai nga tikanga mo nga whenua Maori i te
aroaro o te Whare.
JOHN BRYCE,
Tumuaki.
Oketopa 23, 1877.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Rini Hemoata ma.
E whakahe ana nga kai-inoi ki te Pire Whakatarewa i
nga Hoko Whenua Maori kua homai nei i tenei tau, te
take o ta ratou whakahe ka pa he mate nui ki a ratou
mehemea ka whakamana taua Ture.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti i whakaaro ki whai kupu tuturu ratou mo runga i
tenei pukapuka-inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te
wa e korerotia ai nga tikanga mo nga Whenua Maori i te
aroaro o te Whare
JOHN BRYCE,
Tumuaki. ;
Oketopa 23,1877.
|
|
8 328 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te pukapuka-inoi a
Paru Te Mea ma.
E tono ana nga kai-inoi kia kana e whakamana hei Ture
te Pire Whakatarewa i nga Hoko Whenua Maori i homai
nei i tenei tau.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti i whakaaro ki whai kupu tuturu ratou mo runga i
tenei pukapuka-inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te wa
e korerotia ai nga tikanga mo nga whenua Maori i te
aroaro o te Whare.
JOHN BRYCE.
Oketopa 23, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Hoani Enoka (Nama 2.
E KI ana nga kai-inoi i whakaaetia etahi porowhita i
Wairau wahi o te Waipounamu mo tona iwi (mo Rangi-
tane) engari ko nga utu reti e utua ana ki etahi atu tan-
gata ekore nei e tika ki whakaaetia to ratou take.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko tenei pukapuka-inoi e rite ana ki tetahi i homai i
tera tau ua taua kai-inoi ano, a i penei te kupu a te
Komiti i reira :—" Ko nga kupu a nga kai-inoi e ki nei i
whakaritea aua porowhita e whakahuatia ana i roto i te
pukapuka-inoi mo ratou ake mo Rangitane kihai i inana i
runga i nga korero i rangona i te aroaro o te Komiti.
Koia i kore ai te Komiti e kaha ki te whai kupu atu ki te
Whare kia whakaarohia paitia te tono a nga kai-inoi."
Kahore te Komiti i kite i tetahi take e whakarerea ketia
ai te whakaunga a te Komiti o tera tau.
JOHN BRYCE,
Oketopa 17, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runaa i te Pukapuka-inoi a
Karaitiana te Korou ma.
E tono ana nga kai-inoi kia whakahokia ki a ratou tetahi
piihi whenua kei Wairarapa ko Manaia te ingoa notemea
i hokona e nga tangata i whai take iti kihai ranei i whai
take ki reira a kahore nga kai-inoi i whiwhi ki tetahi
wahi o te utu mo tenei whenua.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Kahore rawa i whakatuturutia e nga kai-inoi te tika o
nga kupu i roto i nga pukapuka-inoi no reira ka kore te
Komiti e kaha ki te ki te Whare kia whakaarohia te tono
a nga kai-inoi.
JOHN BRYCE,
Oketopa 17, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukupuku-inoi a
Harete Wiremu Tamihana ma.
E tono ana nga kai-inoi kia kaua e tukua kia hokona
tetahi whenua ko Tamahere te ingoa kei Waikato engari
me wehewehe.
Kua" whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
He kore korero whakamarama ki te Whare no reira e
kore te Komiti e whai kupu tohutohu.
JOHN BRYCE,
Oketopa 18,1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Nepia Pohuhu me etahi atu. (No te tau 1876, i tukua
mai ai.)
Ko tenei pukapuka-inoi no tera tau i tukua mai ai a i
whakahokia mai notemea kahore te Komiti mo nga mea
Maori o tera tau i whai kupu tuturu ki te Whare :—
E ki ana nga kai-inoi i hokona hetia etahi whenua i
Wairarapa, a e whakaatu ana i nga take maha hei whaka-
kaha i to ratou whakaaro pera, ko etahi o aua take kihai
i ata kitea te tikanga.
Ko etahi o ratou tono kia whakahokia te whenua ki a
ratou, ko etahi kia utua he moni ke atu.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Kua roa te kimihanga a te Komiti i te tikanga o tenei
pukapuka-inoi ara kua pataia a Te Kupa (Mr. Cooper),
Hekeretari-Tuarua o te Koroni, a Te Karaka (Mr. Clarke),
o te Tari Maori, me nga Maori tokotoru. Engari ki te
whakaaro o te Komiti kahore nga kai-inoi i whakatuturu
i tetahi take e tika ai kia tahuri te Kawanatanga ki te
kimi i nga tikanga o tenei mea, kahore hoki te Komiti i
whakaaro ka puta he tikanga tuturu i taua kimihanga
ina tu.
JOHN BRYCE,
Oketopa 18, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Karapiha te Arero ma.
E tono ana ngu kai-inoi kia utua he moni ki a ratou mo
te whenua e kiia ana e ratou i hokona e o ratou
whanaunga.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
I runga i ta ratou rongonga ki nga korero a Te Make
(Mr. Mackay) e whakaaro ana te Komiti ekore e taea e
ratou te whakatuturu ta ratou tono. No reira i kore ai te
Komiti e kaha ki te tono atu ki te Whare kia whakaarohia
paitia te tono a nga kai-inoi.
JOHN BRYCE,
Oketopa 18, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Ture mo nga
Karauna Karaati o Himatangi.
E whakapai aua te Komiti ki nga tikanga me nga
whakaaro i roto i te Ture mo nga Karauna Karaati o
Himatangi kei te aroaro o te Whare inaianei a kahore he
kupu rere ke i maharatia e ratou kia kuhua ki roto.
JOHN BRYCE,
Oketopa 22, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo Hunga i te Pukapuka-inoi a
Hori Wirihana me ona hoa e 89.
E ki ana nga kai-inoi i hokona to tatou whenua (poro-
whita) i Tauranga i te mea kahore ratou i whakaae ; te
take i kore ai e puta ta ratou kupu whakaae he urupa kei
reira.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
E whakaaro ana te Komiti ma te Kawanatanga e titiro
te tikanga o te hokonga o enei porowhita—ko etahi kaa
hokona e nga apiha a te Kawanatanga.
JOHN BRYCE,
Oketopa 22. 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
H. M Rangitakaiwaho ma, a Hiko Piata ma, a
Matiaha Mokai ma.
Ko nga kai-inoi he tangata Maori no Wairarapa a e
tono ana ratou kia whakawakia tuaruatia ta ratou tono ki
tetahi whenua e tata ana ki Kerei-Taone, Wairarapa, he
mea kia kuhua atu etahi ingoa ke atu ki roto ki te
tiwhikete.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
E maharatia aua kua ata tirotirohia mariretia e te
Kawanatanga te tono a nga kai-inoi kia whakawakia
tuaruatia taua whenua, a kahore he take i whakaaro ai te
Komiti ehara i te tika te whakataunga a te Kawanatanga
kia kaua e whakaaetia te whakawa tuarua, tetahi hoki e
kitea ana ka ahei nga tangata e mau ana o ratou ingoa i
roto i te tiwhikete ki te tuku atu i runga i te pukapuka i
etahi atu tangata kia whai tikanga tahi ki o ratou paanga.
JOHN BRYCE, '
Oketopa 22, 1878. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
te iwi o te Parawhau.
No te Parawhau enei kai-inoi e noho ana ki Whangarei,
|
|
9 329 |
▲back to top |
TE WAANNGA.
e ki ana ratou i nohoia e te Pakeha i nga tau o mua tetahi
whenua o ratou ko Kaherutahi te ingoa ; a muringa iho
kua karaatitia ki a ia e te Kawanatanga—engari e ki ana
nga kai-inoi kahore rawa i hokona taua piihi whenua e te
Kawanatanga kihai hoki i tukua atu e nga tangata no
ratou te whenua. Koia ratou i inoi ai kia uiuia nga
tikanga a kia utua ratou ki te moni kia whakae angia
ranei to ratou mate i runga i tetahi atu huarahi.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Kahore kau i whakatakotoria ki te aroaro o te Komiti
he korere hei hapai hei whakamarama i nga kupu a nga
kai-inoi i whakapuakina i roto i ta ratou pukapuka-inoi
engari e kitea ana i runga i nga korero a Meiha Whiwhi i
te aroaro o te Komiti kei roto taua whenua i nga puka-
puka hoko kua ata tuhituhia. Kota i kore ai te Komiti e
kaha ki te ki atu kia ata whiriwhiria paitia e te Whare te
tono i roto i te pukapuka-inoi.
JOHN BRYCE,
Oketopa 22, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga I te Pukapuka-inoi a
Paraone Hinaki ma.
E tono ana nga kai-inoi kia kaua e hanga he Ture mo
nga whenua Maori i tenei tau kia ahei ai nga iwi e rua ki
te hanga tahi i tetahi Ture pai a te tau e haere ake nei.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua unuhia ki waho o te Whare inaianei nga
Ture i kiia ra kia mahia mo nga whenua Maori kahore te
Komiti i whakaaro kia whai kupu tuturu ratou mo runga
i tenei pukapuka-inoi, engari e mea ana ratou ki te Whare
kia whakaarohia nga kupu o tenei pukapuka-inoi a te wa.
e korerotia ai nga tikanga mo nga whenua Maori i te
aroaro o te Whare.
JOHN BRYCE.
Oketopa 22, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Teone Paraone ma.
No Wairarapa enei kai-inoi a e tono ana ratou kia
whakaturia tetahi kura Maori ki to ratou takiwa, kia iwi
kotahi ai te Maori me te Pakeha.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Kahore he kupu ma te Komiti notemea ko te tono a te
kai-inoi he mea ma te Kawanatanga e whiriwhiri.
JOHN BRYCE.
Oketopa 23, 1877. Tumuaki.
RETA I TUKUA MAI.
KI TE ETITA O TE WANANGA.
E hoa, tena koe e hoa utaina ata e koe a matou whakaaro,
ki runga i to tatou waka ia TE WANAANG mau e tuku atu ki
nga reo e rua. Maori. Pakeha hoki, koia tenei, he Ture mau
tonu.
1. Kia mau ki te whakapono, ki te aroha, ki tetahi, ki
tetahi, ko te whakapono hoki te puna o te matauranga.
2. Te tangata e haere i te Ratapu i to matou marae, ki te
haere te tangata i te Ratapu, ka painatia ia ki te 2 hereni me
te hikipene.
3. Kaua te tangata e haurangi i to matou marae, i nga peka
nga ranei o nga huarahi, ki te haurangi te tangata taane,
wahine ranei, tamaiti ranei, ka painatia ia ki te 5 hereni. Ma
nga kai-whakawa kia 10 hereni ina pa ratou ki enei take i
runga ake nei.
4. Toko-rua o to matou Komiti kua ata tukua e to matou
Komiti kia puta ki te mahi hepara kau, hipi, i te Ratapu, e
kore te tangata e kaha ki te hopu i a rana i taua ra no te
mea, na te Komiti i tuku, ko te Ture tena o te Pakeha mo
taua tu mahi. Ko aua tangata, ko Heta Ngatuhi. ko Wereia
te Rangi, kia wha marama e haere ana enei korero, kia tino
kite o matou Komiti i te taha ki te ra to, kia ata marama ai
ki nga mahi a to matou Komiti. E hoa. kei hoha koe. E
pai ana hoki e ngawari ana.
Na te Roiri Rangiheuea, na Pitihira te Kurupounamu,
na Renata Ropiha te Rahuinuiakehu, na te iwi nui tonu heoi,
na Hakopa, wahine kai whakaako karakia. Motuiti wahi o
Manawatu.
Foxton, 21 Hune, 1S7S.
CORRESPONDENCE.
To THE EDITOR OF THE WANANGA.
Friend, salutations 1o you. Friend put our thoughts into
the WANANGA. Do you put it into the two languages—
European and Maori, which are these, as laws, that are to
last, for ever :—
1. Keep to the true worship, and love each other, because
true worship is the fountain of all knowledge.
2. If any person travel on our settlements on ihe Sabbath
such person will be fined in the sum of two shillings and
sixpence.
3. Let not any person get drunk in our settlement, or ou
any of the roads which lead to our settlement. If any men
or women or children are found drunk there, they will be
fined in the sum of five shillings each.
4. Two of our committee have been authorised to be shep-
herds (policemen) for our cattle and sheep on the Sabbath.
And you, O men, cannot be strong to lay hold of these two
men on that day (the Sabbath), because "the committee have
authorised them to stand, as this is a law with the Euro-
peans for such work (as guarding sheep and cattle on the
Sabbath). From
Heta Ngatuhi Wereta Te Rangi.
Let the above he printed for four months. PO that our com-
mittee may see them, that is. those of us who live in the
west, an • that they may see the good work of our committee.
Friend do not be weary as these laws are gentle.
Roiri Rangihaua, Pitihira Kurupounamu. Renata Ropiha
Rahuinuiokehu and all the tribe, and from Hakopa, wahine,
the teacher of the district of Manawatu.
Foxton, 21st June, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Tena koe, mau e tuku atu aku korero kia utaina ki runga
ki to tatou waka, ki TE WANANGA, rae tuku atu e koe ki nga
reo e rua. ki te reo Maori, ki te reo Pakeha, hei titiro ma nga
iwi e rua. Maori, Pakeha, i te ra i whaunu ai taku tamaiti,
me te ra hoki i hui mai ai nga iwi e wha ki konei, ki te hua
i te ingoa o taku tamaiti, ka whakahaerea e te tohunga i
runga i nga kawai ariki, a ka kitea tona ingoa, ko Rangi-
aorere, ko nga hapu nana i kimi tona ingoa. Ko Paerangi,
ko Tamarehe, ko Ngapautama, ko Ngati-rongomaitawiri.
Tohunga, tua-tahi, ko Takarangi Otaota, ko Turei Pehira, ko
Hami Rupe, ko te Peina Ngapuke, ko Ani Arona, ko Hoani
te marama o poutini, ko te Ratana te Urumingi, ko Horima
Katene te miiti a te mate. Tohunga wahine, ko Ani Rahine-
rau. Ko nga tangata tenei i korero, ko te nuinga o whaka-
rongo ana hui katoa e wha rau 400. ko te ra tenei i whanau
ai a te Rangiaorere te tamaiti a Piripi Ropata, raua ko Wiri-
pine Atiria, no te 9 o nga ra o Hune, i te tau 1878. E hoa e
te Etita, me tuku katoa e koe enei korero ki ranga kia Te
WANANGA, kia kite nga iwi o Aotearoa, kia hoki au ki muri
ki toku mana o oku tupuna, me oku matua, heoi ano, ka
mutu aku korero, na to koutou hoa.
NA PIRIPI KOPATA.
Whanganui, Hune 19, 1S7S.
[Nau tau e Piripi. Heoi ra, ki te mea ka kopare koe i to
rae. a ka ki, kahore te ra e whiti kei te pouri tonu, a ki te mea
ka hoki koe ki nga mea o mua, mau tena e titiro, engari hei
he pea tena mau, i te mea kua ki te iwi nui tonu, ka karakia
ratou ki te Atua pono i enei ra.—
Etita.]
To THE EDITOR OF THE WANANGA.
Salutations to you. Do you put my words in our canoe, in
the WANANGA. Do you put this into the two languages—
I European and Maori—so that the two peoples may see them,
! and that they may know the day on which my child was
born, and the day also when the four tribes assembled at the
settlement at Kuwaomoa to be present when a name was
i given to my child. The head men of the people repeated, the
|
|
10 330 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Rangi-ao-rere (Flying Cloud)
Paerangi, Tamarehe, Poutama
Ngatirongamaitawiri
Turae Pehira
Hoani Rupe
Peira Ngapuke
Mei Arona
Hoani Te Manamana-a-Poutini
Ratana Te Urumingi
Hore Makatere te Mite a te Mate.
Ani Hinerau
Aotearoa (North Island)
PIRIPI ROPATA
KI TE ETITA O TE WANANGA
IHAKARA RANGIAHUA
te Waipounamu
Nui Tireni
PIRIPI TE MAARI
TAMAHAU MAHUPUKU
H. T. PARAONE METE
Wairarapa
Nuperehi Waitapu
Wiremu te Rahui
Opepe, Taupo
Tuwharetoa
Kurapoto
Rangitihi
Upoko
Kahuhunu
|
|
11 331 |
▲back to top |
TE WANANGA.
mutu tana whakahoki i nga mihi a te iwi, ka takoto ano ia i
waenganui o te ora, o te mate, me te iti haere te uru o te kai
ki roto ki a in. tae noa ki nga ra o Hepetema 1877, ka hemo
ano ia. i te 10 meneti tona mate, ka haere te tangata ki te
whakarapopoto mai i tona iwi kia kite i tona matenga e 5
meneti te ngaronga utu o te tangata, ka tahuri tetahi tohunga
Maori ki te whakanoho i tona mana ra. ora tonu ake ia i to I
mate, tae rawa mai tona iwi kia kite i a ia kua ora ia, ka puta
te kupu a tona iwi ki a ia. kia kaha to kai, koina tonu ki te
kohuru ia koe. ma te poupou te whare ka tu, ma te kai to.
tangata ka ora. ka hopokia era kupu, ka haere te ora ki a ia i
roto i tera tau. tae noa mai ki nga ra o Hune 15, 1878. I te
taima ka tata tona matenga, i te 6 o nga haora o te ahiahi, i
ka puta tana poroporoaki, ki te iwi, me ana tamariki hoki
hai konei, kia manaaki ki te tangata. kia topu te noho, kaua '
e noho takitahi, kia manaaki ki nga one haere ka mutu ana
poroporoaki, ka whakahuatia tana tangi waiata.
E rere ra e te no urn. i
Tauho kai ana ki te tuku.
. Ki te iringa ra kia tangi an,
Kai noa ake ana i te kai.
Eke ra waho.
Waiho te mamae kia takoto ana,
Mo ran rangi,
Ka hua koe i akahi mai ai i ahau,
Pau marire aku mahara.
Ko te kohi atu.
Ka noho te tira ora.
Ka tuku te tira mate ki te po.
NA HAMUERA TAKURUA.
Opepe. Taupo. Hune 20. 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA. I
E hoa utaina atu aku kupu ki runga i to tatou waka i a Te .
WANANGA, hei titiro ma nga iwi e rua o te Motu nei, ma te !
Pakeha, ma te Maori, koia tenei. Ko te Ture o to matou ta-
kiwa, kua papake rawa atu. mo tenei kai mo te waipiro,
kaore e pai te Pakeha ki te mau waipiro i roto i to matou
takiwa, ka whangai i a matou wahine Maori ki taua kai hau-
rangi, kei penei me tetahi Pakeha, ko Hemi te ingoa, kei
Whangara tona kaainga. Note 14 o nga ra o Mei ka taha
nei i whangaitia ai e ia a Tipi Kehua ki raua kai ana. hau-
rangi rawa atu, rae te kiore pirau e ki ana a ia tangata ka-
tahi ka tonoa e te Komiti te utu, kaore ia i whakaae, katahi
ka Hamenetia ki te kai whakawa Pakeha i te 10 o nga ra o
Hune nei, ka whakawakia, utu ana taua Pakeha nei i te £12.
ka ki atu nei taku panui kia koutou, kia tupato rawa koutou,
Turanganui
HOANI MATIAHA.
EPIHA PARAU.
Turanganui. Hune 19, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
Castle Point
Tooro Keeti
Wiremu Tamanui
Hori Karaka
Karaitiana Whakarato Tamati te Ao
Wirihana Matangiuru
Otene Pirere
Hone Kuimate
Henare Pikari
Hunia Kingi
Tahana Patuwai
Nepia
Wairarapa
|
|
12 332 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE WAIATA NA NGA IWI MAORI KIA KAWANA
KEREI.
Tena ra ko koe, nga Kii, te Hau,
Te mana o nga iwi nei,
Te Ura o te rongo mau,
Te Putea o te pai, E Kerei.
Na koe, te uri Tohi-tu,
Te Toa, nana nei i pei,
Nga Mema whiro rau tutu,
I mate nei i a koe, E Kerei.
Ka umere, ka whakapau, i
Te koa o te Whakaturei,
Ka oho Marae tini rau,
Ka powhiri i a koe, E Kerei.
Na koe, te uri Tohunga,
Te Kaupapa-atua, hei,
Tautoko i to iwi, ka,
Ora nei i a koe, E Kerei.
Ko Tiki koe, hei Wananga,
Hei Rotu, Pure, Kaha, koe,
Hei Kawa-Hirihiringa,
Hei Tupe-tane koe, E Kerei.
Hei Mata-taki-ura, a,
Hei Popo-rengarenga, kei,
Mate Maru i a Whaura,
Hei Mata-kite koe, E Kerei.
Tena ra koe te Pirimia,
Te Rataa maru, tiketike,
Hei puapua koe kei pa,
Te riri ki te ao, E Kerei.
Panuitanga naka na Te Hapuku mo Poukaawa
moana Kia kaua e Whakamaroketia i muri ia au nei.
Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku mo toku
whenua mo te Hauke papa tupu, tae noa atu ki nga wha-
katupuranga katoa e haere ake nei.
E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku
panui ki te ao katoa nei haere ai kia kitea ai, e nga iwi
katoa i runga i te Motu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua
nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Po-
ukaawa moana, kaua e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei
ki te kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroke a Pou-
kaawa. E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori
ranei ki te hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua
he ingoa ano toku, he mana ano toku kei runga kei oku
whenua e mau nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei
ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto
Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa
mo runga i tenei whenua papa tupu i te Hauke, puta noa
ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he
tikanga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho nei ki a ahau
kia Te Hapuku.
E hoa e te Etita o te WANANGA tukua atu e koe taku
panui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture
Maori, otira e whai mana ana ahau ki te whenua. Me
tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te marama o
te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kau-
matua mo te kupu a te Hapuku, e tika ana, ka rongo tonu
matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa ki te kari
awa hei rerenga mo te wai, kei maroke a Poukaawa.
Ko te take kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore i Ka-
rauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu tenei whenua
ko Te Hapuku tonu te Karanna Karaati o runga i te
mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo
nga tupuna, tuku iho ki nga matua, tuku iho nei kia matou
ki ona uri i muri i a ratou, kaua te tangata e pokanoa ki te
whakahe i tenei Ture Maori, kua whakatuturutia nei e
Renata Tamakihikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa
tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere
noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o
tenei Ture Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te
Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o te roto, hei
taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o TE
WANANGA, kia tere to tuku, kia TE WANANGA, hei
matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki.
Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa o te
marama, o te tau 1878, heoi na te Komiti katoa e noho
nei i te Hauke.
Na Te Harawira te Tatere,
Na Te Ropiha te Takou,
Na Hemi te Hukui,
Na Te Waaka Rewharewha,
Na Matene Waewae,
Na Renata Tamakihikurangi,
Na Raniera te Iho,
Na Ropata te Hoa,
Na Kiingi Tohunga,
Ko Maika te kai tuhi.
He Panuitanga ki nga Maori.
TE POUNAMU KIA MAHIA HEI MERE.
KIA ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Poue
namu, hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mat-
iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANGA
i Nepia.
55 NA HEMI ROAI.
HE PANUITANGA KI TE IWI MAORI.
E mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Hunanga o
TE WANANGA rawa ano e whakaae ka puta ai
TE WANANGA nupepa ki te tangata tono kia tukua
atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te
iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA
nupepa kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
a ia. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni
me te hikipene. 39
T) A N U I KI TE IWI.
HE MEA ATU NA
M A N O E MA,
He kai Hoko matou i te
PARANI, I TE RAMA, I TE WAINA,
ME NGA HUKA, TII, PARAOA,
Me era atu mea
\_\_\_\_\_\_\_HEHITINGA TIRITI, NEPIA.\_\_\_\_\_86
Panuitanga ki nga iwi Maori katoa.
HE mea atu tenei naku na TE A. W. PAROMAPIRA, kia
mahia e ahau e Te Roia i Kihipene nga mahi ma te
Maori. Maku e ata mahi pai, te mahi ana tukua mai ki au.
75
UTU.———————————————
E taia ana Te WANANGA Nupepa i nga wiki
katoa. Ko te utu mo te tau, kotahi pauna. Otiia, ki te
tukua ma te Meera, kotahi pauna e rua hereni me te hiki
pene mo te tau. Mo te WANANGA kotahi, ana tikina
atu i nga Toa takotoranga o taua Nupepa, he hikipene mo
e Nupepa kotahi. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_
NEPIA. Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, to whare ta
o Te Wananga, i Nepia.
HATAREI, HUNE 29, 1378.
NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA. and
published by HENARE TOMOANA., the proprietor of this news-
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, JUNK 29, 1878.