|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 22. 01 June 1878 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 273 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA."
NAMA 22. NEPIA, HATAREI, HUNE 1, 1878, PUKAPUKA 5.
PANUITANGA. PANUITANGA.
HA KITE! KIA KITE!
I A. RENETI MA.,
KUA HOKI MAI A RENETI KI NEPIA NEI,
A he tini noa atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,
Potae, Kiapa,
Kaone, Paraikete, Raka,
Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
HAERE MAT KIA KITE
I te whare Hoko a
R E N K T I MA.
I Kei tawahi ake o te Kooti Whakawa Tawhito
i Nepia,
1 TE HEKIPIA RORI.
62
Panuitanga ki nga iwi katoa! katoa !
Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga
katoa.
HE mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea
kotahi e koutou e tuhituhi i a koutou ingoa,
ki te pukapuka hoko whenua ranei, ki te Rihi whenna
ranei, ki te mokete whenua ranei, ki etahi tikanga
ranei e pa ana ki te whenua. Maatua haere mai
koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri te matau
e puta ai mo anu mahi. Naku na,
TE RIIHI,
58 Roia i Nepia.
PANUITANGA.
RARAKA RAUA KO PARAHI,
KAI HOKO RINO,
(Na Pairani i Mua).
KUA TAE MAI I INGARANGI—
39 Pu tupara
3O Hakimana
14 Tupara puru, puru atu i te kake
3 Hakimana puru atu i te kake
20 Pouaka paura pupuhi manu
2 Tana Hota.
He Paraihe Paura, he Paraihe Hota, he Okaoka Pu, he
Okaoka Horoi Pu. he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu
Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu, he Takawe Pu, he Kuku
Mata Pu, he Whakapura mo te Pu ana purua, me nga tini
mea atu mo te Pu.
He tino mea pai aua mea nei, a e hara i te mea tino nui te
utu. 73
PANUITANGA.
KO au ko TAKUTA TERA, ka ki atu nei ki nga iwi katoa o
Turanga, puta noa ki Waiapu, ki te takiwa ki nga iwi 6
taua takiwa, kei KIHIPENE nei ahau e noho ana, hei mahi i
nga mate katoa o NGA TURORO MAORI.
66 TAKUTA TERA.
|
|
2 274 |
▲back to top |
|
|
3 275 |
▲back to top |
|
|
4 280 |
▲back to top |
TE WANANGA.
tohutohu atu kia whiriwhiria paitia e te Whare te inoi i
roto te pukapuka-inoi.
JOHN BRYCE,
Akuhata 3O, 1S77. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
MaihiP. Kawiti me ona hoa e 269. (No te tau 1876 i
tukua mai al.)
Ko tenei pukapuka-inoi no tera tan i tukua mai ai. Ko
nga kupu o roto he whakake ki te Pire whenua Maori i
whakatakotoria ki roto ki te Whare i tera nohoanga o te
Runanga, engari i unuhia ki waho i muri iho.
E mea ana ratou he kino atu i nga Ture Whenua Maori
o te 1873-1874 hoki a pai atu te mate i te ora mehemea ka
waiho tonu tenei mamae nui ki runga i a ratou. A
ahakoa tono ratou kia whakakorea te Ture hou e tino inoi
ana ratou kia whakakorea nga Ture o te 1873 o te 1874
hoki.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Notemea kua rere ko nga tikanga o naianei i nga
tikanga i puta ai nga kupu whakahe i roto i te pukapuka-
inoi kahore i whakaaro te Komiti he mea whai tikanga
kia whai kupu mo taua mea.
JOHN BRYCE,
Tumuaki.
Hepetema 4, 1877.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Te Meremana Konui.
E ki ana te kai-inoi i mahue tona ingoa ki waho o te
Tiwhikete o Te Puninga ahakoa he tangata whai putake
nui ia ki reira. Na te kuare o nga Maori i kore ai i mara-
ma tona putake ki te Kooti nana i whakawai a Maehe kua
pahure nei, a e inoi ana ia kia whakawakia tua-ruatia kia
ahei ai tona ingoa te whakanoho ki roto ki te Karaati.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ki te whakaaro a te Komiti ma te Kawanatanga e kimi
te tikanga o te mea e whakahuatia ana i roto i tenei
pukapuka-inoi a mehemea ka kitea e tika ana nga kupu a
te kai-inoi me whakarite he huarahi e ora ai ia.
JOHN BRYCE,
Hepetema o, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi o
Te Wunu te Rangiwerohia ma.
E tono ana nga kai-inoi kia whakawakia nga take
Whenua Maori e nga Komiti Maori anake. Kia mutu te
hoko Whenua Maori a te Kawanatanga. Kia turakina te
Pire Kooti Whenua Maori, 1877. Kia mutu te mana a te
Kawanatanga ki runga ki nga Whenua Rahui a nga
Maori. Kia mutu nga Ruri, a mehemea ka kore nga
Teihana e pakarutia e te Kawanatanga ma ratou e pakaru.
Kia pakarutia nga pauna katoa e paunatia ai nga kau me
nga hoiho a te Maori. Kia turakina te Kawanatanga me
nga Porowini e 39. Kia whakaritea te maha o nga mema
Maori o te Paremata kia rite ki nga mema Pakeha, a kia
pana nga Kai-whakawa katoa kua mahi he. E mea ana
hoki ratou he mea he te whakaputa Karauna Karaati mo
nga Whenua Maori, e he ana hoki ki ta ratou te whakata-
koto huarahi i runga i nga Whenua Maori.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu hi te Whare :—
Kahore te Komiti i whakaaro he mea tika kia whai
kupu ratou mo runga i nga tini mea e whakahuatia ana i
roto i tenei pukapuka-inoi, tetahi hoki he inaha mo nera
putake he rere ke no nga whakaaro i whakapuakina, i
kore rawa ai e taea te whai kupu marama.
JOHN BRYCE,
Hepetema 5, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Raniera Wharerau ma (No te tan 1876 i tukua mai ia.)
E whakaatu mai ana nga kai-inoi i to ratou pouri mo te
kapenga o nga ingoa o nga tangata Maori e whai take
tahi ana kite whenua ki waho o te pukapuka rarangi
ingoa o nga tangata e whai mana ana ki te pooti mema.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko te whakaaro o te Komiti ma te Kawanatanga e uiui
nga tikanga o tenei mea a me whakamarama e ratou i
runga i te panui i te Kahiti i tetahi atu whakaaturanga
ranei kia mohio ai nga Kai-whakahaere o nga Pooti ki to
tino tuturutanga o te Ture mo taua, tikanga.
JOHN BRYCE,
Hepetema G. 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Aperahama Tuhunuiarangi. (No te tau 1876 i tukua
mai ai.)
Ko te kai-inoi he rangatira no te iwi Ngatiapa e ki ana ia
e pouri ana ia notemea kahore ratou ko tona iwi e ora i
nga porowhita i whakaritea mo ratou i roto i etahi hoko-
nga whenua o mua i nga Takiwa o Whanganui o Rangi-
tikei; a ko tona tikanga ki reira he tikanga kau no ratou
tahi ko etahi atu tangata o tona iwi.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ki te whakaaro o te Whare ma te Kawanatanga e
whiriwhiri te tikanga o te mea e whakahuatia ana i roto
i te Pukapuka-inoi.
JOHN BRYCE.
Hepetema 6, 1877. Tumuaki.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Reha Aperahama.
Ko te tikanga o tenei pukapuka-inoi mo tetahi raruraru
whenua kei Hauraki, e kiia ana e te kai-inoi ora iti kua
mau patu. E kiia ana i roto i te pukapuka-inoi ko nga
tangata na raua i whakakaha te raruraru he Ateha utu a
te Kawanatanga, a e whakaaro ano te kai-inoi e he ana te
utu i te moni a te iwi ki nua Ateha e raa.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Ko te whakaaro o tenei Komiti ma te Kawanatanga e
kimi te tikanga o nga kupu a te kai-inoi, a mehemea ka
kitea e tika ana ano i tuturu te urunga a nga Ateha i
whakahuatia ra i roto i te pukapuka-inoi ki te whakakaha
i te raruraru, me mutu te utu i nga moni o te iwi ki a
raua.
JOHN BRYCE,
Tumuaki.
Hepetema 11,1877.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi ee
te Hahui ma.
E tono ana nga kai-inoi kia whakahokia ki a ratou
etahi wahi o etahi whenua e tata ana ki Tauranga, i tango-
hia mo te hara a etahi atu tangata.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
E tohutohu atu ana te Komiti ko nga mea e whakaaturia
pouritia mai ana i roto i te pukapuka-inoi me tuku atu ki
te Kawanatanga ma ratou e whiriwhiri.
JOHN BRYCE,
Hepetema 11, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo ranga i te Pukupuku-inoi««
H. M. Rangitakaiwaho me ona hoa 166.
HE maha nga kupu whakahe i roto i tenei pukapuka-inoi
mo "Te Pire Kooti Whenua Maori, 1877."
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
Kua oti te whiriwhiri te putake o tenei pukapuka-inoi
e te Whare, a kua unuhia taua Ture, koia e kore ai to
Komiti e whakaaro kia whai kupu ratou mo nga tikanga
o nga mea e whakahuatia ana i roto i taua pukapuka-inoi;
Engari e mahara ana te Komiti notemea era ano e hanga
he Ture mo nga Whenna Maori, me ata whiriwhiri ma-
rire e te Whare, e te Kawanatanga hoki nga whakaaro o
whakahuatia ana i roto i tenei mo etahi atu pukapuka
inoi e rite ana ki tenei.
JOHN BRYCE;
Hepetema 11,1877. Tumuaki.••••
|
|
5 281 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Ko te Kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Teoti Pita. Mutu me etahi atu.
E tono ana nga kai-inoi ki nga whenua i whakataua ki
a ratou e te Kooti Whakawa Whenua Maori i noho ki
Otautahi i te tau 1868 kia hoatu ki a ratou kia ahei ai
ratou ki te riihi ki te mahi i aua Whenna. E ki ana hoki
ratou kia ruritia kia wehewehea nga Whenua ki ia hapu
kia kaua he utu ma nga Maori mo taua ruritanga.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare :—
E whakaarohia ana ka oti nga mea e whakahuatia ana
e nga kai-inoi i te pire mo nga Whenua Rahui Maori i,
Kaiapoi, koia i ki ai te Komiti kia whiriwhiria e te
Whare me te Kawanatanga te Pukapuka-inoi ana hanga
taua Ture.
JOHN BRYCE,
Hepetema 12, 1877. Tumuaki.
Ko te kupu a te Komiti mo runga i te Pukapuka-inoi a
Hone Paratene me etahi atu (Nama 2) me te Puka-
puka-inoi a Henare Tawha me etahi ata.
E tono ana nga kai-inoi kia whakaturia etahi atu
tangata Maori hei mema mo te Waipounamu, a kia wha-
kamana hoki te kupu whakaae i kiia i whakapuakina e
Ta Tanara Makarini kia karangatia he Maori o te Wai-
pounamu ki te Whare o te Runanga Whakatakoto Ture.
Kua whakahaua ahau kia ki penei atu ki te Whare : —
E ki ana te Komiti ma te Whare e whiriwhiri te tono r
nga kai-inoi ina korerotia te whakatikatikanga o te ritenga
mo nga pootitanga mema mo te Koroni kua kiia nei e te
Kawanatanga ka whakatakotoria ki te aroaro o te Whare
a tera nohoanga.
JOHN BRYCE,
Hepetema 12, 1877. Tumuaki.
RETA I TUKUA MAl.
KI TE ETITA b TE WANANGA.
E hoa tena koe. E hoa utaina atu tenei panui ki to
tatou WANANGA, mau e tuku ki nga reo e rua, Maori, Pa-
keha, hei titiro iho ma nga tangata katoa, Maori, Pakeha.
No te 22 o nga ra o Aperira, 1878, ka marenatia tetahi
tamahine rangatira ki tetahi taitamariki rangatira, ko nga
tau o taua taitamahine, e rua tekau ona tau, 20, ko nga
tau o te tane e 25 ona tau. He uri rangatira taua wahiue
me taua tangata, no roto ia Tuahuriri ia Tuteahunga, ko o
raua putake mai tenei, ko Tuahuriri, ko Tuteahunga, ko te
ingoa o taua wahine, ko Hera Teone Pere, ko te ingoa o
te tane, ko Teone Watene, i tae katoa o raua iwi, me o
raua hapu kia kite i to raua marenatanga, ko nga ranga-
tira i tao mai, no Kaiapoi, ko Wi Maihira, Taare Teihona,
Tarahira Maruwarutu, Henere Mahuika, Pita Mutu, nga
wahine rangatira, Titana Teaika. Wikitoria Mutu, Heni
Maihira, Ani Manahi, Ritea. Arapata, Timaema Whitau,
Metapere Weepu Hara te Ura, me etahi atu, no Wairewa,
Hone Taupoki, Hamiora Karipa, Hoani Kamokamo, ko
Rina te wahiue, me etahi atu, no Taumutu, Henere te
Kawhe, me etahi atu, no Opukutahi, ko Taare Tikao. Pepe
Pere, te wahine rangatira. Rahera Tikao, no Onuku i Aka-
roa, Wiremu Harihona Puhirere, Wiremu Meera Tiao,
Tiemi Mahurangi, te wahine rangatira o reira, Mere
Whariu Puhirere me etahi atu, no Potiriwhi, Apera Puke-
nui, Horomona Tiaki Tahuna, Heremaia Taunoa, Wiremu
Teuki, Reone Timoti, mo tetahi rangatira no Chatham
Islands, ko toria ingoa ko te Karaka Kahukura, me etahi
wahine rangatira o Potiriwhi, Rakera Putenui, Ripeka
Horomona, me te tini atu o nga rangatira i tae mai ki
taua marena. Kanui te pai te whakamoemiti o te tini o
te rangatira ki te pai o taua marenatanga, he nui nga
tangata i tae mai kia kito i taua marenatanga, ko te mi-
nita nana i marena, ko te Rev. Scott Te Rato, o Rapaki,
b te Haahi o te Wesleyan, ko te hoa O tau minita, ko Rev.
G. r. Mutu o Kaiapoi, o te Haahi Paihia, i marenatia ki
Rapaki, near Port Lyttelton, ko nga tangata Maori i tae
mai ki taua marena, o 200, ko nga Pakeha i hui mai ki
taua marenatanga, e 700, nui atu ranei i te 700 Pakeha,
he nui te whakamoemiti a te iwi Maori, a te iwi Pakeha ki
taua marenatanga, he nui hoki te kai o taua marenatanga,
e kore e taea te tatau nga kai, tinitini noa iho a te Pakeha
raua ko te tangata Maori, ko nga rangatira o taua hakari
o te marenatanga, Hohaia te Kotuku, Patoromu Waha-
aruhe, Hone Wetere Tahea, Paora Tati, Epapara Kahu-
tuanui, Peneta Nohoa, ko nga moni a te Tau i tukua mo
te hakari o to raua marena, e £30, na te wahine e £30,
huihuia £60, haunga te moni a te tini o te tangata, no te
22 o nga ra o Aperira i te rua o nga haora i tua o te tina
no te wha o nga haora o te ahiahi, ka takoto te hakari o
te marena, e rua tepara, ko te roa e aua tepara, e 36 feet
long o te mea kotahi, pera ano hoki te roa o tetahi e 36
feet long, i muri iho i te mea half past six, karangatia kia
tu he pooro kanikani ina mutu te kai o te hakari, ka tima-
tatia tetahi mea whakahari mo taua marena ki waho mai
o te whare o te hakari, ka whakatika mai tetahi wahine
rangatira ki waho, ko tona ingoa ko Erihapeti te Rato, ka
whakahuatia tana whakahari, koia tenei. He titakataka,
he koparapara hai, he titakataka he koparapara hai kia
ora te iwi katoa- hui ana te waru rau nei ki te whaka-
moemiti ki tana whakahari, ehara i te hanga i te hanga te
pai, te ahuareka noa iho o tana mahi whakahari, note
whitu o nga haora, ka tu te pooro kanikani, ka kitea i
kona te painga o tenei mea o te pooro kanikani, a tau ana
te whakamoemiti me te whakahari a te Pakeha ki te mo-
hiotang o te iwi Maori ki te mahi nei ki te pooro kani-
kani, a i pau nga mahi whakaahuareka a te tangata Maori
rana ko te Pakeha i taua marenatanga. E hoa ma, he
mea pai rawa nga mahi penei te whakamoemoe i a koutou
tamahine ki te tane me a koutou tamariki tane ki te wa-
hine, kia tupu ai he uri mo koutou mo te iwi Maori kia
rite te tupu o koutou uri o te iwi Maori ki te Pakeha e
tupu haere nei. Heoi ano.
NA TE REV. WM. SCOTT TE RATO.
Rapaki, Aperira 29, 1878.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa, tena koe. Tena nga utanga mo to tatou waka tena
te mau i raro iho na n mau e uta atu ki runga ki a ia. Ko
nga utanga tena i te 7 o nga ra o Maehe ka tu te hui o Tu-
whakairiora i te 9 o nga hoara o te po.
1. Ko te whakapono kia mau ko nga kura kia tu i te wiki.
2. Ko nga tangata o tenei Motu Maori, Pakeha, kia kotahi
ruuga i te Ture kotahi.
3. Kia mau ki te whenua hei waiu mo nga uri i muri i a
tatou.
4. Me mutu nga Apiha o te Kawanatanga tawhito te haere
mai ki roto ki o matou rohe maminga ai kaore matou e pai
atu ki aua Apiha ka peia atu ia e matou.
5. Me mutu te pokanoa o te tangata ki te tuku i tona hoiho
kau ranei ki roto ki to matou rohe e rangi ki te tuku te
tangata i tana hoiho kau ranei me ki mai e ia ki te Komiti ki
nga rangatira ranei katahi ka tuku ai ahakoa ngenge tuku
ora ranei. ki te tiki mai taua tangata i tona hoiho, kau ranei
me pera ano kia kite te Komiti te Rangatira ranei.
6. Mc mutu te whaiwhai hoiho i te wiki ka moni ia e 5
hereni.
7. Me mutu te haurangi te tapoko ki te whare Runanga ka
utu ia e 5 hereni, ki te peia atu ia ka tohe ki te tapoko mai
ki roto ki te whare ka utu in 15 hereni.
S. Kaua te tangata hei mau kawenga i te wiki ka utu ia
10 hereni.
9. Mc tuku mai he mahita mo nga tamariki, kia nono pai
ai nga tamariki ko te take hoki tenei e whiwhi ai nga
tamariki ki te matauranga.
Na te Komiti o Tuwhakairiora, Wiremu Wanoa. Wiki
Matauru, Mokena Kohere, Hamahona Puha. Rutene Haokai,
Peteira Rangiuaia, Henare Tangaere, Eru Ngehe, ara na te
iwi katoa Ngatiporou, Horoera.
Horoera, 14 Maehe, 1878.
|
|
6 282 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Panuitanga o Kahuranaki Whare o Te Hapuku, e
tu nei i te Hauke, wahi o te Koroni o Nui Tireni
Porowini o Nepia.
E tuku atu ana kia TE WANANGA. E hoa e te Etita o
TE WANANGA, mau e tuku atu ta matou panui kia TE WA-
NANGA, hei titiro iho ma nga iwi katoa i runga i te Motu
nei, e hapai ana i te Ture mo te waipiro, kia whakamutua
te kai a te tangata i te waipiro. He Ture tuturu tenei na
Te Hapuku, raua ko te Komiti i whakatu, hei Ture mau
tonu, tapu rawa atu mo Kakuranaki, te tan 1877, te 9 o
nga ra o Akuhata, te marama.
He panuitanga tuarua tenei na te Komiti Kaumatua, e
noho nei i te Hauke, tiaki ai i a Te Hapuku e takoto
mate nei, i roto i tenei tau 1878.
Panuitia tuaruatia e te Komiti Kaumatua aua Ture, mo
te waipiro, kia whakamutua te kai i te waipiro, kia mutu
ai te haurangi a te tangata, kei mauria mai te haurangi ki
nga marae o Kahuranaki hanga kino ai. A ka painatia ia
ki te 5 herengi, ina tomo mai te Imurangi ki roto nei o te
keeti a Te Hapuku, i te taha o te rori Kuini, ki te tae mai
te haurangi ki te aroaro o Rongomaiaia te Pona te Wetea.
ka painatia ki te 10 herengi, ki te tomo mai to haurangi
ki roto ki te whare, ka painatia ki te £1 pauna.
Koia nei te ingoa o tenei Ture i tuhia ai, ko Rongomai-
aia te Pona te Wetea. E kore e tae e te tangata te wewe-
te taua Ture o Kahuranaki.
E hoa raa e nga Pakeha noho Paparakauta, titiro iho
koutou ki te Ture a Te Hapuku, raua ko te Komiti, kua
ta nei hei arai atu i te tangata kino nei i te waipiro. E
mea ana hoki taua Ture kia kaua tetahi patara kotahi e
homai ki nga tangata Maori, kia whai mana tenei Ture ki
ranga ki nga iwi, ki nga hapu katoa o te iwi nui tonu, e
nga hapu, e nga iwi, atawhaitia e koutou tenei Ture.
E atawhai ana hoki te Ture ki nga tangata katoa o
atawhai ana kia ia, e whakahonore ana i tona ingoa tapu.
He aroha hoki te Atua, he mahi tohu e aweke ana ki te
riri, e kore tona riri e hohoro ki te tangata, ko tana mahi
hoki ko ta te Ture he muru hara, ara ki te Ripeneta ia ka
murua tana hara, ki te kore ia e whakarere i te waipiro
ka mau tonu te riri a te Ture kia ia, ko tana riri tenei, te
tangata e he ana te whakahaere i enei Ture, kia poke ano
ia, te tangata e tapu ana, kia tapu ano ia. Tirohia nga
Whakakitenga, 22 ra. 11. Ko te mona mo tenei Ture e
panuitia nei kaua te patara kotahi e homai ki te Maori
karaihe ranei e rua, e toru ranei. Heoi, na te Komiti
katoa, Kaumatua e noho nei i te Hauke.
Na Te Harawiri te Tatere,
Na Te Ropiha te Takou,
Te Waaka Rewharewha,
Na Hemi te Hukui,
Na Raniera te Iho, ko Maika te kai tuhi.
Panuitanga naku na Te Hapuku mo Poukaawa
moana kia kaua e whakamaroketia i muri ia au nei.
Hei Ture tuturu tenei maku ma Te Hapuku mo toku
whenua mo te Hauke papa tupu, tae noa atu ki nga wha-
katupuranga katoa e haere ake nei.
E hoa e te Etita o TE WANANGA, tukua atu e koe taku
panui kite ao katoa nei haere ai kia kitea ai, e nga iwi
katoa i runga i te Mutu nei, Maori, Pakeha hoki, kia rua
nga reo, he Maori he Pakeha hoki. Na, taku kupu ko Po-
ukaawa moana, kana e pokanoa te Pakeha, te Maori ranei
ki te kari awa, hei rerenga mo te wai, kei maroko a Pou-
kaawa. E kore e tika kia pokanoa te Pakeha, te Maori
ranei ki te hanga ritenga maana ki runga ki toku whenua
he ingoa ano toku, he mana ano toku kei runga kei oku
whenua e mau nei i ahau, he wahi iti tenei wahi e toe nei
ko te Hauke anake, me waiho tonu tenei wahi kia takoto
Maori ana, kaore he Karauna Karaati, kaore he whakawa
mo runga i tenei whenua papa tupu i te Hauke, puta noa
ki Poukaawa moana, he taunga mo taku Ture Maori, he
tikanga tonu iho tenei naku tipuna, tuku iho pei ki a ahau
kia Te Hapuku,
E hoa e te Etita o te WANANGA takua atu e koe taku
panui kia Ta Hori Kerei, kia whakamanaia mai, te Ture
Maori, otira e whai mana ana ahau ki te whenua. Me
tuku tonu nga panui i nga Hatarei katoa o te marama o
te tau 1878. He kupu tautoko tenei na te Komiti Kau-
matua mo to kupu a te Hapuku, e tika ana, ka rongo tonu
matou i ana kupu, kaua te Pakeha e pokanoa ki to kari
awa hei rerenga mo te wai, kei maroke a Poutaawa.
Ko te take kaore tenei whenua i Kootitia, Kaore i Ka-
rauna Karaatitia, he whenua papatupu tonu tenei whenua
ko Te Hapuku tonu te Karanna Karaati o runga i te
mana Maori takoto ai. He Ture tuturu tonu tenei mo
nga tupuna, tuku iho ki nga matua, tuku iho nei kia matou
ki ona uri i muri i a ratou, kaua te tangata e pokanoa ki te
whakahe i tenei Ture Maori, kua whakatuturutia nei e
Renata Tamaki hikurangi te Ture Maori, mo te Hauke papa
tupu, puta noa i nga taha katoa o Poukaawa moana, haere
noa i nga taha taha katoa o Poukaawa moana, te taunga o
tenei Ture Maori, taihoa ka tuhia te raina o te rohe o te
Hauke papa tupu, puta noa i nga taha katoa o te roto, hei
taunga mo tenei Ture Maori, heoi, e hoa e te Etita o TE
WANANGA, kia tere to tuku, kia TE WANANGA, hei
matakitaki ma nga iwi Maori, Pakeha hoki.
Ko tenei panui me tuku tonu i nga Hatarei katoa o te
marama, o te tau 1878, heoi na te Kouaiti katoa e noho
nei i te Hauke.
Na Te Harawira te Tatere,
Na Te Ropiha te Takou,
Na Hemi te Hukui,
Na Te Waaka Rewharewha,
Na Matene Waewae,
Na Renata Tamakihikurangi,
Na Raniera te Iho,
Na Ropata te Hoa,
Na Kiingi Tohunga,
Ko Maika te kai tuhi.
TE HAERENGA E IHAKA MARINO KI TE RAWHITI
KIA KITE I ONA IWI, WAIHAU, UAWA.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
I ahu mai i Rotorua, e Tai Rawhiti. Taupo, Nepia, Mohaka,
o Maehe 6, 1878, Te Wairoa, Turanganui, tae atu ki Uawa, ki
Waihau, he nui ona whanaunga i hui mai ki te uhunga kia
ia ka mutu nga uhunga, ka timatatia ko nga maioha.
Kei runga Karepa Kautuku ka men : Haere mai, e te
Arawa koutou ko ta koutou manaki ; haere mai, e Ihaka
koutou ko tou iwi kia kite atu matou ia koe tenei o tipuna, o
matua ka ngaro ki te kore.
Hohua: Haere mai, e Tamamutu korua ko tau manaki ;
haere mai, e tama, ko Ihaka koe.
Ihaka Marino : Ka mea, ko koe ano, Hohua ano, haere mai,
ki to iwi kia Hauiti i te ngaro koe i te iwi pera atu o mahara
ka mohiotia koe e tou iwi koia tenei. E hika hoki mai kia
matou e noho pani nei.
Tamatauira: Haere mai, e tama nga Wairua o tipuna, o
matua, o to tuakana ano o Patihana kua heke atu ratou ki te
po, hoki mai ki runga ki te whenua, ki runga ki te iwi,
ahakoa kei taku tamaiti be iti koe ki to mohio kaore he iti
no Nehera kei te mohiotia e nga iwi o te Rawhiti ina koa mo
te maharahara o to ngakau mo te hoki mai.
Ihaka Marino : Ka mea te iwi tena koutou e kui ma, e
koro ma. e whea ma. e tama ma. e hine ma, e pa ma tena
koutou, tenei te haere nei i runga i te Rangimarire, kia kite
ia koutou tenei te kimi nei i te kawai o te whanaunga, nakoa
na ka mohiotia ta kite mai koutou i ahau, me ahau ia koutou.
Hepeta Maitai : Haere mai, e Ihaka, ko Ihaka koe.
. Ihaka : Ko koe ano. haere mai, e hika, nga, morehu o nga
tangata rangatira ka ngaro ki te po.
Rutene Kuhukuhu : Haere mai e koro, haere mai e pa,
haria mai nga mate o te iwi. homai ki runga ki enei mate,
tenei a Te Kani tamaiti, kua oti te moumou ma te mate.
Ihaka Marino : Karanga mai, tenei te haere nei kia kite i
n koutou, kin kite i nga aitua o te whenua, me te tangata.
Te putake i panuitia ni nga korero rao tenei tangata, he
nui no tona kaha ki te rapa i nga iwi o tona koka Okaapua-i-
te-rangi, he tino whanaunga tana wahine ki a Te Kani
Atatirau, ki te ritenga o raua tipuna. He tata tonu, me nga
|
|
7 283 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Hauiti Rongowhakata Porourangi
Maketu
Akapua
Marino Tewaru
Arawa
Ihaka Marino
TAMA TAUIRA
Whanui o Waihau, Tai Rawhiti, Turanganui
KI TE ETITA O TE WANANGA
HOANI MAAKA
Wairiki
Matatera
Whangaehu
Ta Hori Kerei
KI TE KAI TUHI O TE WANANGA
Koringa Rangihoapu Kahumu
Titoko Onewhero
Horotiu
Kemureti
Ngatotara
TIMATA TITOKO
KI TE ETITA O TE WANANGA
Aotearoa
Ngati-puka
Tamatea
Kahungunu
Kahukuranui
Rakaingaaka
Urewera
Ngakoiti
Hikawhare
Whanoiho
Otane
Hikawai
HOTENE TE ARIKI
KEPA HOEPO
HONE WHAREMAKO
Matahiwi
- 85
|
|
8 284 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA.
KI nga Pakeha e haere ana ki TE ROTOPOUNAMU
(NAMA 2) pupuhi manu ai. Me mutu te haere ki
reira, ki te tohe ake, ka hopuria aua Pakeha, a ka whakawakia
ki te ritenga o te Ture.
PAORA TOROTORO,
PITITI PENEKARA,
HARE NGAWHAKAKAPINGA.
Kohupatiki, Mei 27. 187S. Ara, na matou katoa.
NOTICE.
To those Europeans who Trespass on the
Hoto Pounamu Block No. 2.
ANYONE found on said Block of Land, or Shooting Birds
of any kind thereon, will be Prosecuted according to
PAORA TOROTORO,
PITITI PENEKARA,
HARE NGAWHAKAKAPINGA,
And all of us.
Kohupatiki. 27th May, 1878. 84
PANUITAGA.
KIA. mohio nga tangata katoa, ki te mea ka kitea te
tangata e pupuhi manu ana ranei, e haere ana ranei
me te pu i roto i nga rohe o te whenua e kiia i raro nei, ka
whakawakia ratou ki te ritenga o te Ture. Timata atu i
Whakatakapau, haere ki Tapurutu, haere ki Te Huru, haere
ki Pakihi, haere ki Te Roto-a-Tara, haere i roto i te awa o Te
Roto-a-Tara, a ka tae ki te raina o Korokipo, o te Pa Whaka-
iro, ka puta ki te rori i Te Mapara, haere atu ki te Whangai
o Tangikai, ka haere i te rori ki te Mira i Paheremanihi, ka
whati, ka haere ki Te Roto-kare, ka haere i te taha Hauauru
o Roto-kare. ka haere ki Te Karamu, ka haere ki Ngapukanohi,
ka haere ki Upokohina, ka haere ki te awa o Hikawera, ka
haere ki Motu Kumara, ka haere ki Paepaetahi, ka rere ki te
awa o Tutaekuri, ka haere i taua awa. a tae noa ki Te Waio-
hiki, a tae noa ki Te Karaka, ki Te One Ahuahu, ka haere i
te awa o Tutaekuri, a ka u ki Te Whakatakapau.
TAREHA TE MOANANUI.
NOTICE.
THEREBY CAUTION all Europeans and Maoris not to
TRESPASS on the land the boundaries of which are
herein given. Any person found on such land will be Prose-
i Nepia, NA HEMI ROAI.
55
PANUITANGA
KI TE ETITA o TE WANANGA.
E hoa, tena koe. Tukua atu e koe taku panui mo taku
hoiho kua ngaro, ko te marama i ngaro ai, ko Aperira, ko te
kaainga tunga, kei te Aute, kei te Hauke tetahi. Kanui taku
pouri mo taua hoiho, ko taua hoiho he kuao na PETI, he
momo rangatira na MAUI, ko te ahua o taua hoiho, he pango,
he ma nga wae o muri, he rahopoka. Ka toru tau me te
hawhe, ko te parani kei te peke katau, koia tenei te parani
CH. Ki te kitea e te tangata, me homai kia au, maku e
e hoatu e £2.
PARAMENA NGAWIKI.
Te Aute, Mei 4, 1878. 77
PANUITANGA.
HOKO AKIHANA.
A TE HATAREI, TE 8 O HUNE, 1878.
i I TE HOIHO PAHAA,
I Hehetinga Tiriti.
KA HOKO AKIHANA A
H. MONO TIHI,
INGA HOIHO, me etahi atu mea i tana Whare Akihana i
Nepia, i Hehitinga Tiriti, a te 8 o Hune i te Hatarei.
A ko te hunga e whai mea ana rao taua hoko, me tuku
| wawe mai te korero o aua mea i mua atu o te hoko Akihana.
E hokona ana te Hoiho ma te tangata, a ko a te tangata
Hoiho e hokona ana mana, ki te iwi.
A he iti te utu mo te Hoiho, me te Paki ana tu i ta matou
whare tu ai.
i 81
PANUI WHAKATUPATO.
HE mea atu tenei ki te iwi, ki te mea ka kitea te tangata
e haere ana me te pu, ki te pupuhi manu, ahakoa manu
Peihana, Parera, Pukeko, me nga manu katoa, o Pakowhai,i
Te Karamu, i Te Waipatu, i Waha-parata, i Korongata, ka
whakawakia ki te tikanga o te Ture. Ko nga kupu whakaae
a matou i whakaae ai kia pupuhi manu te Pakeha i era tau,
kua whakakahoretia e matou i enei tau.
KARAITIANA TAKAMOANA,
HENARE TOMOANA.
PENI TE UAMAIRANGI,
URUPENI PUHARA.
1 Aperira, 1S78.
MAKI TONORE
KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI,
KEI TE AVENUE WHANGANUI.
KUA tu maua hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua
Maori, a hei Kai-whakaputa whenua i te Kooti
Whakawa. Otira, mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o
mua, mo nga mahi o naianei.
MAKI TONORE.
Hune 2, 1877. 15
NEPIA, Haku Pei Kiu Tireni.—Ho mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei niupepa, te whare ta
o Te Wananga, i Nepia.
HATAREI, HUNE 1, 1878.
NAPIER, Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIKA, and
published by HENARE TOMOANA, the proprietor of this news-
paper, at the office of Te Wananga, Napier.
SATURDAY, JUNE 1, 1878.