Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 14. 06 April 1878


Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 14. 06 April 1878

1 149

▲back to top
TE   WANANGA.
       HE  PANUITANGA   TENA  KIA KITE KOUTOU.

"TIHE   MAURI-ORA."
  NAMA  14\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_NEPIA,     HATAREI,   APERIRA   6, 1878.             PUKAPUKA 5. 
PANUITANGA.         PANUITANGA.



  KIA  KITE!   KIA KITE!
I  A  RENETI      MA
KUA    HOKI MAI A RENETI  KI WAIPAWA
        NEI  KEI TAWAHI AKE   O
              

TE  HOTERA   A  PANIHAMA,
                  • Ta ratou toa.


 E KORE E NUI MA  WIKI,
O ta ratou mahi hoko i reira. A he tini noa. atu aana
Koti, Tarautete, Wekete,

   Potae, Kiapa,
     Kaone,  Paraikete, Raka,

     Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.
       HAERE   MAI  KIA  KITE

               I te whare Hoko o
RENETI                       MA.
                                         62
 Panuitanga ki  nga iwi katoa! katoa !

  Katoa! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
1   naki, Ahuriri, Taupo, me Taranga
s

                  katoa.
 HE     mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi o
       koutou e tuhi tuhi i a koutou ingoa, ki te pukapuka
 hoko whenua ranei, ki te Rihi whenua  ranei, ki te mokete
 whenua  ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua.
  Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri
 te matau e puta ai mo aua mahi. Naku na.

                                TE RIIHI,
    58                              Roia i Nepia.


               PANUITANGA.
   RUTOKA RAUA KO PARAHI,
            KAI  HOKO  RINO,

          (Na Pairani i Mua).
 KUA TAE MAI I INGARANGI—

       39 Pu tupara
       30 Hakimana
     ,  14 Tapara puru, puru atu i te kake
        3 Hakimana puru atu i te kake
       20 Pouaka paura pupuhi manu
        2 Taua Hota.
   He  Paraihe Paura, he Paraihe Hota, he Okaoka Pu, he
 Okaoka  Koroi Pu. he Whakawiri Nipa Pu, he Pounamu Hinu
 Pu, he Pouaka Takotonga Kiapa Pu, he Takawe Pu, he Kuku
 Mata  Pu, he Whakapura mo te Pu ana  purua, me nga tini
 mea atu mo te Pu.                          .
    He tino mea pai aua mea nei, a e hara i te mea tino nui te
  utu.                                                  73


                  PANUITANGA.
  KO  au ko TAKUTA  TERA, ka ki atu nei ki nga iwi katoa o
       Turanga, pute noa ki Waiapu, ki te takiwa ki nga iwi oi
  taua takiwa, kei KIHIPENE nei ahau e noho ana, hei mahi
nga mate katoa o NGA TURORO MAORI.
                                                                     TAKUTA TERA.



2 150

▲back to top
                      TE WANANGA.

               TANGATA   MATE.
  No te 3O o Maehe nei, a Keita Rangawhaitiri i mate ai i
Kihipene, i Turanganui. He roa noa atu te mau o tana mate,
a he kotiro aia i akona ki te kura a Pihopa Wiremu, na reira
aia i nono mohio ai ki te kore amuamu ona ki te nui o tona
mate.  He kotiro pai rawa atu a Keita, he marie no te ahua o
ana korero, a he kotiro i tino paingia ana aia e nga iwi i kite
i aia, na reira i tino nui ai te tangi a nga iwi ki a ia i tona
matenga.  Haere  atu ra e te uri o nga nui o mua waiho
ko te rongo a o matua, a o Kahika, hei tangi, hei whakanui i
a koe i muri nei. Haere e te kano o te tohunga na ratou i
whakatupu  te iwi ki te nui. Haere atu ra e Keita. Haere
atu ra.

                 DEATH.
  At Gisborne, on the 30th March, 1878. Keita Rongiwhai-
tiri, aged 18 years. .She had been long afflicted with asthma,
but, being a scholar who had been taught in the school for
 Maori children presided over by the late Bishop Williams, she
had  learnt to bear her affliction with Christian patience. Her
mild and retiring manners won the respect of all who knew
 her, which prompts the feeling of regret in the minds of a
 large circle of her friends, who regret her death at so early
 an age.

              HE MONI  KUA  TAE  MAI.
                                                                          &    s.  a
        Maata  Hipora,       ...      ...      ..       126
      Hikawera Mahupuku,        ...    ..      126
      Te  Mahau  Mahupuku,       ...     ...    126
        Apiata  Hakiahai,     ...      ...      ..        126
       Hohepa  Aporo,       ...     ...      ..      126
       Parakau  Maika,      ...     ...      ..      126


      Te Wananga.
  Kotahi Putanga i te Wiki.
         HATAREI, 6 APERIRA, 1878.
                 
 HE tangata tautawhito a Kawana  Kerei i nga Motu
 nei, s kahore kau be Pakeha kotahi, i penei ana mahi
 nui mo te iwi kia rite ki te nui o nga mahara a Kawana
 Kerei i mahi ai mo nga iwi o enei Motu. A ko nga
 iwi e tino mohio ana kia Kawana Kerei, nga iwi e
 tino pai atu ana kia ia. He  mea  hoki he tino uri
 Rangatira a Kawana Kerei, he mohio aia ki nga mea
 nui o te ao nei, a he ata whakahaere nana i aua ti-
 kanga whakaora mo te iwi. He tini ano ia nga Nu-
 pepa o nga Motu  nei e mahi tuhituhi he ana i nga
 kupu mo Kawana  Kerei, otira he tauhou aua Pakeha
 ki enei Motu, a ki ano ratou i kite, a ki ano i rongo i
 nga mahi  nui  a Kawana   Kerei i mahi ai i mua,
 koia ratou i tuhituhi pohehe ai i a ratou kupu whaka-
 hawea ata mo  Kawana Kerei. I te wa i tu mataati
 ai a Kawana Kerei hei Kawana mo enei Motu, i aua
 wa  kahore kau he moni a te Kawanatanga, a na
 Kawana  Kerei i mati nga mahi i puta ai he moni
 ki te iwi. A i te wa  i wera ai te whare Kawana-
 tanga  i Akarana, na Te   Arawa  i ki  atu kia
 Kawana  Kerei, kia mahi hanga  Te  Arawa i te
 kohatu  i Maunga-whau hei hanga  whare ano ma
  Kawana  Kerei, he tino pai atu hoki na taua iwi kia
  Kawana Kerei, he whakapono no ratou ki ana kupu.
  B he tino mea na taua iwi a Te Arawa kia mahia nga
  ako me nga tohutohu a Kawana Kerei e ratou. A i
  te wa i tae mai ai a Kawana Kerei ki nga motu nei
  rokohonga mai eia aua he, te whakaaro a nga iwi
 Maori ki te Pakeha, a na Kawana  Kerei a Potatau
 Te  Wherowhero   i ki atu  kia haere mai  a Pota-
 tau ki Akarana   noho   ai, kia tata  ai a  Potatau
 hei hoa   korero, a  hei hoa  rapu   tikanga  mo
 te iwi Maori, a na Kawana Kerei i tuku he whenua
 ma Potatau ma i Mangere, a na te noho a Potatau i a
 Kawana  Kerei i pai ai a Waikato  ki te mahi a te
 Pakeha i aua ra, a na Kawana Kerei te mahi pai atu
 ki aua iwi i tino whakapono ai aua iwi ki aia. A no
 te wa i haere ai a Kawana Kerei ki Tawahi, ara i te
 wa i mutu ai i aia tana mahi Kawana,  i tuhituhi
 pukapuka nga iwi katoa o nga motu  nei ki aia, a i
 mea  etahi o ana pukapuka, a te wa  e hoki ai a
 Kawana Kerei, a ka tu ano he Kawana hou, ka puta
 he he ki nga Maori. A kihai i roa i muri i a Kawana
 Kerei, ka pono taua kupu a nga Rangatira Maori, na
 ratou nei ana kupu kia Kawana Kerei.  He mohio
 hoki na aua iwi Maori ki te mahara nui a Kawana
 Kerei mo  te Maori, a he mahi rapurapu  tonu nana,
 ki te pai mo nga  iwi Maori, a he tino aro atu na te
 Maori ki nga tikanga a  Kawana  Kerei.  Koia  te
  Maori i tino pai ai ki aia. A i  te wa  i haere  ai a
 Kawana  Keni ki Rotorua, ki Mokoia, na nga tangata
 tino Kaumatua  i arahi a Kawana Kerei kia kite i te
I atua Maori i a Itupaoa, i tetahi o nga Atua i eke mai
 ia Te Arawa i te wa i tae mai ai a Te Arawa ki enei
  mota. A  e kore te tangata noa nei e kite i tena atua,
 ma  te tino Ariki ka whakakitea e te Maori. He tohu
 taua mea mo Kawana Kerei, he tangata aia a Kawana
  Kerei, i tino whakanuia ana aia e te Maori. A  i te
 wa i whawhai ai nga Maori i Whangarei. Ko Kawana
  Kerei i haere  atu kia ratou, kotahi ana  kupu  a
  Kawana Kerei ki aua iwi, mutu ana te whawhai. He
  mana hoki no te kupu a Kawana Kerei i nga iwi
  Maori i mutu ai taua he. A tetahi take o te mana o
  te kupu a Kawana Kerei i te Maori, he mohio aia ki
  nga tikanga korero a nga Kaumatua o mua, he kite
  nona i nga Rangatira, i a Potatau, i a Te Kanawa, i a
  Kikikoi, i a Te Wharepu, i a Takiwaru, i a Te Kauae,
  na reira a Kawana Kerei i mana ai i enei iwi. He
  mohio no nga iwi Maori ki nga mahi tohu a Kawana
  Kerei i tino rongo ai nga iwi ki tana ako i a ratou.


   Te Wananga
   Published every Saturday.
          SATURDAY, APRIL 6, 1878.

  THE most prominent of our public men, is not only
  one of the oldest politicians in New Zealand, but he
  is also one of our oldest colonists, one who has filled
  at various times  the most  critical positions in the
  history of New   Zealand, and has gained the most
  genuine respect and ardent love of those who can best
 estimate him, not only as a refined gentleman, and a
 perfect scholar, but as a man of true British heart. Of
 late we have been regaled by some of our New Zealand
 journals with futile attempts to solve the problem of
  Sir George Grey's policy, which the Premier is now
 propounding to the colony.  We are not  more sur-
 prised at the bad taste shown in the spirit and com-
, position of the   attacks on the Premier  of New
 Zealand,  than  by the  unsurpassed  audacity and

3 151

▲back to top
                   TE  WANANGA.
 ignorance which the writers of these articles display
 in regard to the past history of our New Zealand
 home. There was a time in New Zealand when the
 names  of  newspaper or  editor were  not heard
 amongst us ; when those who spoke or wrote had a !
 clear insight into, and a perfect knowledge of what
 they spoke or wrote. But a change has come over
 the spirit of the dream, and now the old colonists of
 New  Zealand are dictated to and made to believe the
 most absurd  articles that lunatics at large or new and
 unknown  frothy writers may pen  about those who 
 have been and still are our best men. Not only do 
 these interlopers dare to live in our midst, but with, I
 an  unlimited impertinence  and   clownish daring, (
- they presume to know more of our public men than 
 is known to the old colonists who have passed through
 the last thirty-five years  of  the most   critical life
 in New Zealand. And such men dare to throw odium
 on the name of the man to whom of all men in New Zea-
 land this colony is the most indebted for the peace,
 prosperity, and political charter with which  we are
 now   blessed. Sir G.  Grey  was  appointed to the
 Governorship  of New   Zealand  when   Governor
  Fitzroy  had  so far  laid the  public  exchequer
  low, that public servants were paid with two-and-
  sixpenny orders on the Colonial Treasurer ( so-called J
  shin plasters). Sir George  Grey  found the  Maori
  people with, all their cannibal passions wrought up to
  the point of open defiance to European authority, and
  a sullen defiance to all laws. The towns of Auckland
  and Wellington  were  then  but English  villages in
  extent, with tribes of Natives living near to each, on
  whom  the Europeans in those days were dependant 
  for  nearly all the  necessaries of daily life.  Sir G.
  Grey  obtained the assistance of Te Wherowhero, of
  Waikato, to be the medium  between the Governor
  and  the tribes. Potatau Wherowhero  was  induced
  by Sir G. Grey to live in Auckland, by which means
  the tribes were brought under the role of Sir George
  Grey.  When  the time arrived that Sir George Grey
  was to retire from his Governorship, the tribes, with-
  out exception, wrote letters to him, expressing the
  most  unqualified confidence in him as their chief and
   guardian.   These  letters when   collected make  a
  volume  of more than two hundred  pages of 8vo.
  volume.   Those who possess a copy of the book can
   see in it a fear expressed by most of the principal
   chiefs who wrote those letters, that when Sir G. Grey
   had gone other rulers would rise, and evil would fall
   on the Maori  race. Such  really was the case  soon
   after Sir G. Grey left New Zealand. The New Zea-
   landers as a people have the most implicit confidence
   in Sir G. Grey, and show to him that respect which
   they will not give to any other European. And one
   of the most powerful influences which. Sir G.  Grey
   wields over the entire tribes of New Zealand is de-
   rived from  his  perfect knowledge   of their history,
   mythology, songs, proverbs, customs, and traditions,
   and his intimate knowledge of, and power to speak
   to  them  in, their own   language.   When   the
   Government   House  was burnt in Auckland, the
   Arawa  tribe offered to quarry stone at Mount Eden
   and build a new Government  House  for him, to show
   their love to him as their guide. And on Sir George
   Grey's second return to New Zealand he was shown at
Mokoia, in the Rotoma Lake, one of the three gods called
Itupaoa, which were brought over in the Arawa when
that migration first landed in these islands. With the
exception of Sir G. Grey, not more than half a dozen
of the human race have seen that sacred relic of the old
Maori  chiefs and  priests.  There  is now  in  the
possession of Sir George Grey, at Te Kawau, heir-
looms of the most renowned chiefs who have lived in
New  Zealand.  Sir G.  Grey has there, greenstone
axes, human  bone flutes, and other curiosities, which
would not have been given, by the Maori save to one
in whom they put their most sacred trust. At the
time that two of the greatest chiefs of the North were
in actual contest, while Hori Kingi and his warriors
were in the act of storming the Waitomotomo Pa,
defended  by Matiu  Aranui, Sir G.  Grey landed at
Whangarei,  and, accompanied by two Natives, rode
right up to the  pa, and through the flying ballets,
into the midst of the attacking party.  His appear-
ance so startled the combatants that the firing ceased,
and  that day the contest was at  an end.  All the
 Governor  said was: I have heard in Wellington
 that some  of  you,  my  children, were  quarrel-
 ing, and  I  have come  to  say you  must  go
 home and be quiet."  Few of the present European
 public can appreciate the signification of the reminder
 to Sir G.  Grey given  by a young  chief at the late
 meeting with Sir G. Grey and the Natives at Tara-
 naki, viz.: "My  father carried you over the creek at
 Mokau  on his back."  The chief spoken of was held
 by the Maori people as a sacred man, and the honour
 so conferred on Sir G. Grey was that of a master and
 ruler. Our space is limited, or we could multiply proofs
 of Sir G. Grey's unbounded power over the Maori tribes
 of New Zealand sufficient to fill a book. But we
 forbear, as we know  that those of our old colonists
 who  know Sir G. Grey the best, need not a reminder
 of his power, knowledge, .or mighty sway over the
  Maori tribes. Nor would we at this time have given.
  the above facts,, but that we wish to allow some of
  our younger  colonists to see that there is iu every
  instance two sides to a question. Indeed it would not
  be difficult to show that Sir George Grey deserves at
  our hands more gratitude than men are likely to feel
  and warmer  praises than ordinary .language could
  express.

 NGA  PAKEHA  HAERE  MAI KI NGA MOTU
                                   NEI
    E mea  ana etahi o nga Nupepa o Tawahi, e noi
  haere ana nga Pakeha haere mai i nga ra o te rau-
  mati kia kite i nga wahi o nga Motu nei. He mea na
  nga turoro kia haere mai ki te whenua e mutu ai to
  ratou mate turoro, a e nui haere ana te iwi o aua tu
  Pakeha i nga tau katoa.

          TE PIRINIHA RIOPORO.
     Ko te tamaiti a te Kuini o Ingarangi, ko te Piriniha
   Riopoio i mea hei minita kauhau aia i te kupu a Te
 Atua, a i ahua whakahe etahi o ana hoa, otiia i tohe
  tonu taua Piriniha, a kua whakaaetia  tana hiahia e
•  Te Kuini.  A  e kiia ana, e kore e roa ka tu tau Piri-
 niha  tama a Te Kuini o  Ingarangi, hei minita mo
; nga mahi kauhau i te Rongo-pai a Te Atua-

4 152

▲back to top
                                                                                                      

                     TE WANANGA.
NGA PAERE WUURU  O ENEI MOTU, O NUI
                 TIRENI.
  E  kiia ana, no te tau 1877 i tae ai nga Paere wuuru
o enei Motu ki te 162,256 (kotahi rau e ono tekau ma-
rima mano e rua rau e rima tekau ma-ono) Paere. A
koia  i kiia ai ko tatou ko te iwi o enei Motu te iwi
mahi nui i te wuura, he taea hoki kaore nga wuuru
o etahi whenua  e tatata ki te nui o a tatou Paere e
tuku ai ki Tawahi.

             MANGATERETERE.
   E kiia aua, ko a te 1S o nga ra o Aperira te whaka-
 wakia ai te whakawa mo  Mangateretere i Nepia.

TE MAHI  KOHUKU   A NGA  MAORI  O NIU KINI.
   He korero enei na Te Korii, he pukapuka tuhituhi nana
 mo te mahi kohura a nga Maori o te Moutere i Niu Kini,
 i a Kapene Tatipira ratou ko ana  hoa, i patua ai nga
 tangata o te kune Marii i taua Moutere.—E ki ana a Te
 Kotii, i a ia e takoto ana i roto i tona moenga i tana kune
 i a Te Marii, ka titiro ake aia, ka kite aia i te tangata, me
 te tao, e wero iho ana ki aia, kia Te Korii, a oho rere aia,
 a puta tonu taua tao i tana keke, ka mau tana ringa ki
 taua tao, whatia ana eia, a tu ana aia ki runga. A i muri
 iho o tera, ka tu ano  aia i etahi tao, kotahi i te kuha,
 kotahi i te ringaringa matau, a kotahi i te peke, a e hara
 aua tu i aua tao i te tu kino. A he mea patu mai aia e te
 tangata ki te maripi, motu katoa nga uaua o tetahi o ana
 Waewae, a poke katoa te kaipuke i te toto, a ko Kapene
 Tatipira i maia ki te whawhai  ki aua Maori. A he turi
 ano nga pu a ana Pakeha i taua kaipuke, i mea hoki aia
  kia piki aia ki runga, otiia, i tupato aia kei tino mate aia
  i aua Maori.  A i paku ano  tana  pitara ki aua Maori, a
  tekau-ma-rua pakutanga o tana pitara, a i tu etahi o aua
  Maori i aia te pupuhi ki tana pitara. A i puhia ano hoki
  eia tana raiwhara ki aua Maori, he mea pupuhi ake eia i
  roto i te kaipuke, ano ka puta te mata i te papa-takahi o
  te kaipuke, mate rawa atu te tangata i nga  maramara o
  nga papa i wahia ake e te niata o tana pu. A ka kito atu
  te Kapene i te Maori e patu ana i tetahi o aua hoa i roto i
  te riu o te kaipuke, puhia aua taua Maori e te Kapene, a
  mate rawa atu taua Maori.   Ano  ka mate  etahi o aua
  Maori, whakakapia   ana e ratou nga  tatau puru  o te
  tomokanga  atu ki te riu o te kaipuke, a haere ana ratou,
  ka kake te Kapene ki runga, a ko te kaipuke i kapi katoa
  i te toto, kua riro nga Maori, me a ratou tupapaku, kotahi
  i toe, ko te mea i mate ki te riu o te kaipuke, a ova ana
  aua Pakeha, me to ratou kaipuke.

      A  NATIVE  ATTACK  AT NEW  GUINEA.
     A letter from Mr. Goldie to a resident in Sydney gives
   the following full particulars of the attack on Captain
   Dadfield, of the schooner  Mayri, at South Cape, New
   Guinea :—He  was lying iu his cabin, when he happened
   to cast his eye up and caught sight of a spear coming
   right down ou his heart. He gave a sudden spring, but
   not sufficient to escape, as the spear went through his
   side and nailed him to the  deck.  He  seized the spear,
   broke it, and released himself. Three other spears in like
   manner were  thrown, all of which wounded   him, one
   through the thigh, another through his right hand, and a
   fourth through the shoulder, but, fortunately, none dan-
   gerously.  He   received his worst  wound  from  a large
   trade knife, which cut  the sinews  right across the foot.
   The cabin was  swimming  with blood, but Captain Dad-
   field fought  for his life bravely.  The   arms were all
   loaded.  He  tried several times to get on deck, but the
   attempt showed  him that to do so would be to meet death.
   He  fired his revolver through  the scuttle, which  was
   speedily closed, the natives standing on it to keep him
   down, but he soon showed them that the position was too
hot to hold, as he sent twelve charges through the wood
of the scuttle, wounding several natives. He also sent a
charge from a. breech-loading gun right through the deck,
making  a clear hole, and  sending the splinters flying.
one native from this charge was wounded very severely.
The captain then shot dead a native who had overpowered,
and was  about to murder one of the  crew in the hold.
The natives on deck closed the hatch of the hold when
they  saw  their comrade's death. The  natives shortly
after found  it too hot for them.  When   the captain
crawled on deck after the natives had decamped, he found
the deck of the vessel swimming with  blood from the
wounds of the natives, all of whom were carried away
 except the dead man ia the hold.

NGA  MAHI MO TE WHANA-ARIKI O MOUTOHORA.
   E penei ana te korero a te kai-tuhituhi korero atu a te
tangata i Tauranga  ki nga nupepa i Akarana, mo te
 whare mahi  a Te Poono  raua ko Tini, Pakeha i nga
 whana-ariki o Moutohora. Kua rua marama o aua Pakeha
 nei e mahi ana i nga whana-ariki o taua Moutere i Mou-
 tohora, he mea hoki e kiia ana, he nui noa atu te Whana-
 ariki kei tana Moutere, i te taha o te puia i taua Motu.
 He mea keri e raua nga rua i te whenua, a e takoto tinana
 ana te whana-ariki, a he mea uta e raua aua mea ki te
 kaipuke, a he mea tuku ki Akarana, kia mahia kia pai, ka
 hoko ai hoi mahi i nga mea  e mahia  ai taua mea te
 whana-ariki e te Pakeha. E kore e roa te mahia ai nga
 tini mea o aua tini Moutere i Tauranga, kia puta ai he
 moni ki nga kai mahi o aua mea.   A he nui noa atu te
 titiro mea atu a te Pakeha o Tauranga nei ki aua mahi a
 aua Pakeha, i te mea hoki, e puta he mahi ma te iwi, e
 mahi ai i aua mea, hei nui, hei ora ma te iwi Maori, rae to
 Pakeha. He  nui ano nga nui kei nga whenua Maori,
 otiia, ko nga iwi Maori  ki te hopohopo kia mahia e te
 Pakeha.

          SULPHUR  MANUFACTORY.
   The  Whakatane   correspondent of the Say  of Plenty
  Times thus refers to the establishment of Messrs. Pond
 and  Tunny's sulphur factory :—" As the Bay of Plenty
  Times has no correspondent at Whale Island, I may relate
  that for two months bock an important industry has been
  going ou there. Messrs. Pond and  Tunny, the lessees of
  the island, have been excavating sulphur in its rough
  state, and have already sent oue consignment, per Leah,
  cutter, to Auckland to be purified and manufactured into
  sulphuric acid.  The  wealth that has  so  long  been
  lying dormant in the islets of the Bay of Plenty is now
  being turned to account. The result of Messrs. Pond and
 Tunny's operations is looked forward to  in this quarter
 i with the greatest interest. It is understood that sulphur,
  to a  very considerable extent indeed, lies deposited on
  Whale   Island, being  accumulated  iu the  vicinity of its
  still active hot spring."

 1                 TAWHIAO.
 i                                  Areka, Maehe  25.
  No  nanahi ai Tawhiao i tae mai ai ki Areka nei i Wai-
 ! kato, a i korero raua ko Wiremu Te Wheoro.  A kua kiia
! i kia tu t3 korero a Kawana  Kerei, ma ratou ko Tawhiao
. ma. A kia hoki mai a Tawhiao ratou ko Te Ngakau ma i
 Hikurangi, kia kite hoki a Tawhiao ma i nga iwi Maori o
.  Mokau, i te hunga kua tae mai ki Areka nei.
                                                         
                   TAWHIAO.
     Tawhiao  arrived at Alexandra on  March  25, and was
1  interviewed by Te Wheoro.   It has now been  decided
 that the meeting with Sir George Grey  and the Native
 Minister will be held shortly. Te Wheoro,  accompanied
s  by the King and Te Ngakau,  oa his return from Hiku-
 rangi, will meet the Mokau  Natives who  have  arrived
o  here.—Canterbury   Times.

5 153

▲back to top
                            TE WANANGA.
TE MINITA MAORI RAUA KO TAWHIAO

Te Hiana
Waikato
Kawana Kerei

THE NATIVE MINISTER AND TAWHIAO

Mr. Sheehan
Sir George Grey

TE RATA PORENA

Te Rata Porena
Nui Tireni
Te Pokera 

HON. DR. POLLEN

Hon. Dr. Pollen
New Zealand

TE HAKARI MAORI I AKAROA

Rev. Te Koti 
Weteriana
Te Kau
Rev. George Mutu
Rev. Mr. Koti
Mr. Charles Tekau

6 154

▲back to top
                               TE  WANANGA.
George Robertson
Mr. Montgomery
Akaroa
Canterbury Times

HE WHAKAWA MO TE KUPU I KIIA NEI HE
KUPU WHAKAPAE NA TEONE MO TE WITIKA
Makerehi Korana
Te Witika 
Teone
Eruera Tanitana
Te Riihi
Te Muunu


7 155

▲back to top
TE  WANANGA.
                  THE  OAMARU   MAIL   LIBEL CASE.

                               [PER PRESS AGENCY.]
                                            DUNEDIN, March 18.
                The  trial by jury of the libel case against George Jones
              came ou this morning. After the Crown Prosecutor had
              opened the case, evidence was taken, but only of a formal
               character, as no evidence of justification was admissible.
              The  following is the evidence :—
                C. McKenzie Gordon  deposed : I am Deputy-Registrar
              of the Supreme Court. I produce the affidavit sworn to
               by the defendant on the occasion of the registration of
              the Evening Mail newspaper.  I purchased the paper at
               that office. The title of the paper is the Evening Mail.
               It purports to be printed by George Jones.
                 John Edward   Dennison, barrister and solicitor of the
              Supreme  Court, practising at Dunedin, deposed : My atten-

8 156

▲back to top
TE  WANANGA.

9 157

▲back to top
                     TE WANANGA.
  
  This closed the case for the Crown.
  Mr. Rees : I do not propose to call any evidence
  Counsel then addressed the Court, Mr. Rees making a
flowing address of three hours.                   
  After  the Judge's summing  up, the jury retired, and
after half-an-hour's deliberation, brought in a verdict of
" Not Guilty."  The accused was then discharged.


   NGA        RONGO         KORERO            O
        INGARANGI.
                    
KOIA nei te kupu a te Kuini o Ingarangi ki te Pare-
mata  o  Ingarangi.   He mea  atu  ta Kuini ki taua
Paremata, te kupu a Kuini i ki ai ki taua iwi kia tu
te iwi. ki te mahi hoia, he mea na te Kuini, kia mahia,
nga tikanga e kore ai e he nga mea e puta ai he ora.
me  te noho pai a nga iwi o Ingarangi, a e kore ai e
raru nga  mahi a  e iwi e puta ui he ora ma te iwi i
 aua mahi.                                     
   Kua  a tu a Roari Roari Haripere hei Hekeretere mo  nga
mahi  ki nga Tauiwi, a kua tu a Te Tanari hei Heke-
 retere mo nga mea mo te whawhai.              
   Kua tae mai te kupu a te Kawanatanga o Ingarangi,
 ki nga Kawana o nga Koroni katoa a Ingarangi, kia 
 noho tiaki aua Kawana i nga iwi i a ratou takiwa a
 kia noho mohio ki te aitua puta noa a nga iwi e he i
 ana ki Ingarangi,                               i
   E kiia ana kua tu nga iwi o Hiwia ki te tutu ope
 hoia ma ratou. A ko  te iwi Ruhia, kua mahi, maioro,
 me nga Parepare i te takiwa o Tohitata.
   Kua  tae te korero a Koari Haripere Ki nga iwi, kua
 mea atu aia, e pouri ana a Ingarangi, no te mea kihai
 te Kingi o Ruhia, i pai kia korerotia nga tikanga o te
 rongo mau o te Hui nui a nga Kingi.  He  nui noa
 atu te he o taua mahi a te Kingi o Ruhia, a e mea ana
 aia a Roari Haripere, e mohiotia ana te take a Ruhia
 i pera ai, he mea na Ruhia.    Kia riro i aia te taha
 Marangai o Oropi katoa, a ma Kahia anake he tikanga
 mahi mo  taua wahi o Oropi. Ae, ki ana aia a Hoari
 Haripere, e kore e tika kia whakaaetia taua wahi ma
 Ruhia anake e mahi, i te mea, he he kei taua mahi a
 Ruhia,  mo  nga iwi nui  katoa o te ao nei. A ki te
 mea ka tohe a Ruhia  ki tana e ki nei, ma Ruhia te
 take he, e he ai nga iwi. Ara, ki te mea ka pa  te
 whawhai, na Ruhia taua kino i whakaoho.
   Kua  oho nga iwi o Ingarangi, a i enei ra. kua tutu
 nga ope hoia a te iwi. Kei te ako  ako te iwi taita-
 mariki  ki te mahi hoia ma ratou. Na  te Kuini  hoki
 te kupu kia ako ako te iwi ia ratou ki te mahi hoia.
    Kua kiia nga ope mahi purepo a te Kuini i noho i
 Amerika,  kia hoki ratou ki Ingarangi. He mea hoki
 kia tata ai ratou ki te wahi o oho ai te he o Ruhia.
   A  kua tae te kupu a te iwi Kawanatanga o Inga-
 rangi ki nga iwi o Ingarangi e noho ana i Amerika i
  Korumia,  kia mahia  a ratou pa  i te takutai, moana.
  Kia pai, hei ora ma aua iwi ana huakina e te Kaipuke
 manuwao  a Ruhia.
    Na  te kupu a, Roari Haripere ki nga iwi, i kii ai a
  Ruhia, kia tu ana hoia, a Ruhia. hei ope mo te tino o
  te riri whawhai.
    E ki ana nga iwi o Ataria he tika to kupu a Inga-
 rangi ki te Kingi o Kuhia, u ki to mea ku he a Ruhia
  ki Ingarangi.    Ko  Aturia hei hoa  tautoko mo
 Ingarangi, a ko raua raua nei hoa riri kia Ruhia.
  Ko te kai tuhituhi korero mo te nupepa o te iwi i
[ngarangi mo te Taima Nupepa, kua kohurutia e te
iwi o Tako. He moa hoki i noho taua Pakeha i Take,
a nana i tuhituhi nga korero o te whawhai a Ruhia
raua ko Take i rongo ai te ao katoa i te korero o taua
whawhai, a na Te Take aia i kohuru. A na te iwi
Karika, te iwi i Atene e korero nei a Paora te Apo-
toru i to Karaipiture taua Pakeha i tika, i mau ki ta
ratou Pa i atene, a he mea mahi e ratou te tinana
taua Pakeha i kohurutia kia kore e pirau, he mea
hoki kia tae ai te tinana o te tupapaku ki ana
whanaunga. E korero ano e kore he mahi a Ingarangi
mo ta ratou Pakeha i kohurutia nei e te Take, e rapua
ano ki te whakawa te take i patua ai.
  E kii ana nga Nupepa a nga iwi Wiwi, o Ataria,
he tika rawa nga korero a Ingarangi ki te Kingi o
Ruhia.



     KUTA I TUKUA MAl.
                                                                                                                                                                         
            KI TE ETITA o TE WANANGA.
Eruera Matewhitu
Hami Tepahu
Waikare 
Rev. Heta Tarawhiti
Taupiri
P. N. Tukarangi


KI TE ETITA O TE WANANGA

Waipawa 
Nepia
Rene Pikopo

10 158

▲back to top
                       TE WANANGA.
   ko taua tamahine he. tamahine pai rawa, ngawari tona wha-
   kaaro, kua wehe atu nei i tenei ae, kua kore ona matua e kite
   ka mutu.
                            PORIKAPA TAMAIHOTUA.
     Waipawa, Pepuere 1, 1878.

               KI TE ETITA o TE WANANGA.
     E boa, panuitia atu ta maua reta aroha ki nga Rangatira o
   Ngatikahungunu e noho a Komiti mai nei i Pakowhai, ara, ki
•  nga Rangatira na ratou nei te karanga i nga iwi.
     Koia ra tenei:—Kia  Tareha  te Moananui,   kia Renata
   Kawepo,  kia Paora Kaiwhata, kia  Henare Tomoana, kia
   Henare  Matua, kia Te Harawira Tatere, kia Noa Te Hianga,
   kia Urupeni Puhara, kia Karaitiana Takamoana, me te iwi
   katoa, tena ra koutou.
     E pouri ana  o mana  ngakau  rao te korenga o tetehi o
   matou e tae atu ki te hui na. Hei whakamana mo te puka-
   puka ki te Hikuwai, me taha Raki o Taupo.  He  nui te
   mamae  o te ngakau mo te Tureiti, na te nni o te ahua mate o
   toku tinana, koia te kaha ahau ki te whai atu i a te Heuheu
   ma, a he ahakoa e te iwi. Kotahi tonu te Komiti o Taupo.
   Ko to tumuaki o taua Komiti ko te Heu heu, mana e whaka-
puta te kupu kia koutou, mana ana e whakahoti nga mea e
marama ai ia,.  Ko nga mea uaua mana e whakahoki mai ki
tona Komiti.  Heoi ano.  

Na o koutou hoa aroha

NA PERENARA TE PAPANUI
NA HITIRI PAERATA

     Taupo, Maehe  28, 1878.

              KI TE ETITA o TE WANANGA.
     E  hoa, he panui tenei i kitea e au i te Nama 11 o TE
   WANANGA   o te 17 o Maehe, 1877, koia tenei taua panui:—
     E hoa e Karaitiana, kei hea ano ena tangata matau e kiia
   nei e koe kia turakina enei Kai-whakawa, kia watea te tuunga
   mo etahi ata Kai-whakawa. Kua huri pea koe i to nohoanga
   i te Paremata, i tahurihuri kau koe i te kore kupu hei hamu-
   mutanga  man. i hori koe i tango ai i te nohoanga o Tareha, e
   puta hoki tetahi matauranga mau. Ki taku whakaaro, kaore
   rawa tetahi wahi o tou whenua o Heretaunga i riro mai i a
   koe i to nohoanga i te Paremata, heoi, na Kio te Pehipepi,
   Maniapoto Pa.
     K hoa e te Etita, be mea pai kia tuku whakahoki ahau mo
  tana panui, kia kite mai a Kio e noho mai ra i Maniapoto Pa.
   E hoa e Te Pehipehi, ahakoa he tangata whai whakaaro koe,
   na to rere tarewa noa, me au kupu amuamu mo Karaitiana,
   katahi ahau ka mohio he tino koe no te kuare. He aha koia
   te he ote kianga a Karaitiana kia turakina ate Kawanatanga
    whakatu  ai, kia riro ma tu Paremata e whakatu i ta te iwi
   tangata  mohio i  whakaaro  ai, hei Ateha.  E  hoa,  he
   pai rawa ki au, mehemea he Ateha koe, ka pono taua kupu
    a Karaitiana, mou rawa ano, i tou kuare ano, e tirohia iho nei
   e ahau, kaati tena kupu aku. Mo to kupu tua-rua : I tahuri-
   huri kau a Karaitiana i le kore kupu hei hamumutanga mana
   ki te Paremata. E  hoa, ko koe te mea i tahurihuri kau i te
   matapo ou Kanohi kia TE WANANGA e whakaatu  nei 
    hamumu   a  Karaitiana, e kite nei  te ao katoa i te 
    Karaitiana. • Tu mokemoke ana ia i te Paremata, ano. me he
   huatahi na tona whaea i runga i te whakaaro ki te tangata.
    Maori, mawhiti atu ana nga hoa i to ratou tuunga, mahue
    tonu ake te iwi Maori. He nui nga taunu a te iwi ki aia.
    heoi, parea noatia ake e ia, tohe tonu aia i te ora mo te iwi
    Maori, korawa hoki aia i kiia ai he Mema Maori. E hon.
    kaore he  matauranga i puta i tenei, ara, i te u ki te mahi i
   whakawhiwhia   kia aia, me te aroha ki te iwi, me te Motu.
    mau  e ki mai, tera atu ano te mataura nga i te aroha, a mau e
    whakaata mai, heoi tena.  Mo  to kupu  tua-toru: I hori a
    Karaitiana i tango ai i te nohoanga o Tareha, o puta he
    matauranga mona.  E hoa, whakaaro iho ki to kuare, hua noa
    ahau, na te iwi a Karaitiana i pooti hei Mema, ki a koe ia. i
    tango noa ia i te tuunga o Tareha, a kaore ranei koe i whakahe
    kia Tareha mo te whakaaetanga i te moni o Ingarangi e takoto
    nei, he taunu ano nau kei runga i a Mete Kingi raua ko
    Tareha, kaati tena. Mo to kupu tua-wha : Ki tau whakaaro
    kaore rawa tetahi wahi o Heretaunga i riro i te nohoanga o
    Karaitiana i te Paremata. Taku  whakaaro  hoki mo  tenei
    kupu an. Kei te  haere nga ra, nae nga po. hui tahi ki nga
    mahi, he ra, me ona mahi, he po, me ona mahi e mahi nei te
    Hupirimi Kooti, na Karaitiana tena mahi i tono mo Heretau-
    nga, kihai to hoa a Karaitiana i wehi ki te kupu a Te Omana
i te Paremata mo te tu kiri-kau o te Maori  i te Hupirimi
Kooti, mo te kore moni taua kupu a Te Omana. Mea ana a
Karaitiana, e kore ia e wehi, i te mate ia i te tangata, a kia
hinga hoki ia i te Ture, heoi, kaore ano koe i rongo ki te
peheatanga o tana mahi, otiia, e kore koe e rongo, ahakoa i
kite, e kore e matau, pono tonu, moa te whakatauki   Maori,
haere ana te korero i runga o Tawhiti, noho ana a Waimahuru,
a, ko koe a Waimahuru, mohou  kihai i matau ki te reo o TE
WANANGA   e uaki nei i te tatau o te ngakau oia tangata, oia
tangata.  E hoa, he aha koia nou te tatari marire ai kia, tae
mai te tira i to whakatauki rara, i awai ka hua raua, kowai
ka tohu ka ora ranei, pehea ranei, taraia iho e koe ki enei
kupu  wairangi hei tumatatenga ma  te ngakau, koia ra i te
kupu ka kiia ake nei ano, to kuare, kei te nakahi e mawhiti
ana i te aroaro, te kino, kaati i konei aku kupu.
                                IHAIA HUTANA.
  Waipatu, Heretaunga.


            KI TE ETITA o TE WANANGA.
  B hoa tena  koe, kia ora tonu koe, ma te Atua koe e tiaki.
E hoa e tika ana to kupu e ki mai nei koe kia matou, ki nga
tangata e tuku korero atu ana ki to tatou kopapa kia TE WA-
 NANGA, ara, ki te kore moni hei whangai i to tatou waka kia
kaha ai te hoe i nga taha o te Motu nei o Aotearoa, i te mea
hoki kua hinga te Waka Maori a te Kawanatanga tawhito,
kua tu ko koe anake, na to hoa aroha.
                           IHAKARA TE HAEATA.
   Wairoa, Pepuere 3, 1878.

            KI TE ETITA o TE WANANGA.
  E hoa tena koe, te tangata hautu o te waka o te iwi Pakeha,
 Maori hoki, kia arohatia e koe a matou kupu korero, tangi mo
to matou matua mo  te Pihopa Wiremu, kia hohorotia e koe te
ta ki to Nupepa, ki te kore koe e pai ki te ta i a matou korero
ki to Nupepa, me ata whakahoki marie mai e koe aua korero
 a matou kia matou nei ano, a ki te paingia e koe, e pai ana,
heoi ano, ka huri, na to hoa.         
              NA TE RUTENE AHUNUKU HURAHURA.
   Oweta, Turanga, Maehe 7, 1878.

            KI TE ETITA o TE WANANGA.
   E ta tena koe, mau e uta atu tena kupu whakaatu aku ki
 te ao katoa, hei titiro ma o tatou hoa Maori, Pakeha hoki, e
 noho ana ki nga Koroni o nga Motu e rua nei, o te Waipouna-
 mu, me Aotearoa, koia tena te kupu kia rongo kia mohio mai.
 tenei kua kitea e au tetahi maramara, kohatu pai, i tenei
 Motu, ko te roa o taua maramara nei, kotahi inihi te whanui
 o tetahi pito, e wha inihi te whanui o tetahi pito, ko taua
 maramara kohatu nei e motu ana te karaihe wini whare nei
 te tapahi. Heoi he ni atu tenei naku mehemea e whia ahua
 kohatu i te ao katoa nei, e motu anu i a ia te karaihe te tapahi.
 engari, ko taku i mohio ai ho taimana anake mana e tapahi te
 karaihe ka motu ai, heoi ko taua maramara nei, be mea  kite
 naku, ki nga pa o mua o nga kau-matua o namata, ko te ingoa
 o taua pa i kitea nei e au taua mea ki reira, ko ta pa o Tuke,
 kei waenganui o te Hurunui raua ko Waiau Uha, Porowini o
 Whakatu, e 68 maero te mataratanga atu i toka kainga e noho
 nei au. Heoi kei hoha koe. e te Etita o Te WANANGA ki te
 panui i tena mea, me tuhi o koe ki nga reo e rua, kia mohio ai
 o tatou hoa Pakeha, Maori hoki, pai rawa te ahua o taua mea
 nei, rite tonu ki te pito matotoru o te karaihe tamura nei, e
 korero pono rawa tena, kua whakamataria e matou Maori ano
 ki te tapahi ki te karaihe wini, motu ana te karaihe i taua
 kohatu nei te tapahi. Kua kite etahi o oku hoa Pakeha i taua
 mea  nei, ko te Teihana hipi e tata ana ki te wahi i kitea ni e
 au taua mea nei ko Cheviot Hills ko W. Ropitini te rangatira
 o tana Teihana, no Pepueri i kitea ai e au, i 17 o nga ra o
 taua marama 187S, na to koutou hoa pono.
                               JOHN  SOLOMON.
   Omihi  Amuri  Bluff, 25 Maehe 187S.

           KI TE KAI TUHI o TE WANANGA.
   He patai atu ki a koe, ko te haere o te WANANGA e hahau
 ana au inaianei, kua tu reiti hoki, kua kore e puta i nga
 wiki katoa, kei kona ranei te roa. kei nga Pohi Tapeta ranei,
 ina hoki te ahua e tao whakauaua ana mai ki te Pohi Tapeta
 i Piako noi, kaore e rite ki ro korero e ki nei koe, e wha puta-
! nga mai ite marama kotahi, ko tenei e toru nga wiki tureiti

11 159

▲back to top
                    TE WANANGA.
noa ake, engari e mohio ana au aa nga Pohi Tapeta tenei he
mau  e ako mai ki a ratou kia rite ki tau i whakahau ai, kia
puta tonu i nga wiki katoa, heoi ano.
              NA NINI KEREI TE WHETUMARAMA.
  Piako Maehe, 23 1878.

            KI TE ETITA o TE WANANGA.
  E hoa, tena koe ; tukua atu enei kupu torutoru hei utanga
mo to tatou waka, ka tuku atu kia haere i nga topito o to
tatou  motu, hei  matakitaki ma   te kanohi tangata  Maori,
Pakeha, mo  tetahi hui i turia ki te Kai tekateka, Mahitaone,
Wairarapa, he hui mo te atua nakahi nei mo te waipiro kia
mutu  i o matou takiwa, kia whakamutua te kai autaia nei te
waipiro, ara, te mokopuna a nga iwi o te motu nei, e hikihiki
ai i nga tau maha kua hori ake nei, a i tino whakaaetia e aua
iwi e toru, e Rangitaane, e Ngatimutuahi, e Hamua, koia ka
tuhituhia iho nei o matou ingoa ki raro nei hei whakamana,
hei whakatuturu i to matou whakaaetanga mo tenei kai mo te
waipiro kia kore i o matou takiwa :—Koia matou i whakaoati
ai kia whakamutua  te kai waipiro a enei iwi e toru. E hoa
ma, kia mohio mai koutou i waho o enei rohe, ahakoa Maori,
Pakeht  ranei, kia tupato te haere mai ki roto ki enai rohe, ki
te haere haurangi mai te tangata, ka whiua ki ta te Ture, ki
te mau mai  hoki te tangata i te waipiro ki aua takiwa, ka
whitia ia ki ta te Ture. Ae, ki ponotia ana euei kupu ki a
koe kia tiaki koe i o hereni kei rua o mate, ko to utunga atu
ki te Paparakauta, ka tahi, ko to taenga mai ki te kaaniga,
ka rua, ka mate rawa atu koe, koia i whakamaharatia atu ni e
matou  ki a koutou, ki a koe ranei, e tangata haere koi hoki
pouri koe ki tou kaainga, ka ai he iwi whai-kino enei iwi ki te
tangata haere, koia i whakaatutia ai e matou kia riro mau te
hianga, me te whakahi. Kia rongo mai, kua tu nga kai tiaki,
ara, Pirihimana tona ingoa, tokotoru aua kai tiaki, ko Hauita
te Rahui tetahi, ko Te  Hira te  Ruati tetahi, ko Te Taepa
ietahi. No te 8 o Maehe, 1878. i tuhituhia ai tetahi pukapuka
whakatuturu i te Kai-Whakawa Tuturu o Wairarapa nei, e Te
Watere, kei a matou e takoto ana taua pukapuka, kua tu
tetahi riwhi mo Hapeta  Whakamairu,  ko  Wi  Tinitara te
Kaewa,  hei hoa mo  Kahungunu,  me  tetahi karaka Kai-
tuhituhi mo raua, ko Ranginui W. Kingi hei tuhituhi i nga
mea e kiia ana e aua tangata. Heoi ano.
  Na Karaitiana Korou,       Na Ihaia Whakamairu,
  Na Wi  Waka,              Na  Te Manihera Maka,
  Na  Toi Tamati,             Na  Huru te Hiaro.
  Na Hanita te Aweawe.       Na  Hamuera Maraetai,
  Na Marakaia Tawaroa,             Otira na matou katoa.


           PANUITANGA.
ME     mutu te haere o te Pakeha i runga i taku whenua i
       Matapihi, i Wairarapa. Ki te mea ka tohe te Pakeha,
ka whakawakia e ahau ki te Ture.
                                        WI  WAAKA.
  1 Aperira, 187S.

           NOTICE.
I  HEREBY    Caution Europeans not to TRESPASS ou my
     land at Matapihi, in the Wairarapa District.  Anyone
found on said land will be Prosecuted according to Law.
                                       WI  WAAKA.
  1st April, 1878.                                  70


     PANUI   WHAKATUPATO.
HE     mea atu tenei ki te iwi, ki te mea ka kitea te tangata
     e haere ana me te pu, ki te pupuhi manu, ahakoa manu
Peihana, Parera, Pukeko, me nga manu katoa, o Pakowhai, i
Te Karamu,  i Te  Waipatu, i Waha-parata, i Korongata, ka
whakawakia ki te tikanga o te Ture. Ko nga kupu whakaae
a matou i whakaae ai kia pupuhi manu te Pakeha i era tau,
kua whakakahoretia e matou i enei tau.
                      KARAITIANA   TAKAMOANA.
                     HENARE   TOMOANA,
                      PENI TE UAMAIRANGI,
                  URUPENI PUHARA,
  1 Aperira; 1876,                                    71
      Panuitanga ki te Iwi Katoa.

HE    mea  atu tenei. Kia kaua rawa te tangata Maori me
      te Pakeha e haere i a matou whenua, i Ohurukura, i Te
Makomako,  i Pohimako, i Ngaruatiti, i Te Onepu, i Mangi-
hinahina, i te Takiwa o Kaiwaka i te Porowini o Nepia. Ki
te mea ka kitea te tangata haere pokanoa ki aua wahi, ka
whakawakia  ratou ki te tikanga o te  Ture
  Anaru  Kume                  Tamihana Retimana,
  Werahiko                  Hemi Puna
  Akenehi Whanauhaere        Ratima Tiakitai
  Aperahama Iwiwhati       Henare Pangopango.
    Petane, 3 Aperira, 1S7S.

         Caution to All People.
WE.     the undersigned, hereby  Caution  all Maori People.
        and Europeans  also, not to TRESPASS    on the
Ohurukura, Te Makomako, Pohimako, Ngaruatiti, and Onepu
Blocks of  Land,  in the  Kaiwaka   District, Province of
Hawkers Bay.   Anyone found  ou the above-named blocks
will be Prosecuted according to Law.
  Anaru Kume               Tamihana Retimana
  Werahiko                  Hemi Puna
  Akenehi Whanauhaere        Ratima Tiakitai
  Aperahama Iwiwhati       Henare Rangopango.
     Petane, 3rd April, 1S7S.                         72

           KI TE ETITA o TE WANANGA.
  Mau  e tuku atu tenei panui kia rongo mai o matou hoa
Maori  Pakeha  hoki, i tu te hui ki Porangahau  nei i te
whitu o  nga ra Akuhata, ko te take o tenei huihuinga he
pouri mo  tetahi wahine ko Mere  Hami  Potaggaroa tona
ingoa, i mate ia i te 14 o nga ra o Hurae i te rima o nga
haora  o  te he   nui te pouri  o tona  iwi  mona   mo
tona kore hara ki te iwi, a mate hara kore atu taua wahine.
  Ko  nga ingoa Hapu, i hui mai, ko te Hikaopapauma, ko
Ngati-pohoi, ko  Ngati-turanga, ko Ngtihamiti, ko Ngati-
raukawa,  hui mai kia  Ngati-kere. Ngati-hinetewai i te ra
tuatahi he pouri, he tangi.
  I te ra tua-rua, ka tu a Te Kahama ki runga. Whakarongo
mai e nga iwi nei, me mutu te pouri mo te mea mate, pouri
iho mo tou tinana i tera tangata, i tera tangata, i tera tamaiti,
i tera wahine, no te mea he tinana ora kai te hanga mai i te
mate mo tatou. Ko  te mea mate tukua i runga i te kupu
whakarite, he puehu te tangata, ka hoki ano ki te puehu, kati
tenei kupu.
  Ka tu ano.  Me tautoko tatou i nga kupu o tetahi panui, no
Waimarama,  na Te Harawira Tatere, ratou ko ona tamariki.
E ki ana te kupu o taua panui, kia mau ki te whakapono, kia
mau ki te iti whenua, me mutu te kai waipiro. Me ara nga
Komiti, me aroha nga iwi i runga i te motu nei, i runga i te
aroha whakateina, kaua e riri ko nga hara katoa, me whaka-
wa  ki te ritenga o te Ture.
  He nui te whakapai  me te koa o nga Rangatira o enei
Hapu  mo te tika mo te pono o enei kupu.
  A e rua tino ra e whakahaere ai te Komiti i enei take, kitea
ana te tika, me te pono, whakatuturutia iho ki runga ki ona
tangata ake, tu ana to tokotoru hei kai karakia, hei whaka-
haere i o te whakapono ritenga mo Porangahau.
    Wi Patene te Rangi,         Ratima Wairoa.
    Oahanga.
    Hori Taki.
  Tu ana, toko-wha hei whakahaere mo te whenua, mo te iwi
hoki, tae atu ki te whakawa i nga hara katoa o Porangahau.
    Heta Matua,              Kenata te Ao,
     Pirihi,                    Putai Matangi.
  Oahanga.
    Wiremu  Hoera.          3Iatenga Potangaroa,
    Pirihi,                   Reewi Paora,
    Karaka  te Rangitaupiripiri.
  Kia pai, kia tika, kia pono ta ratou arahi i runga i nga kupu
i hoatu e te Iwi nui e te komiti he, mahi ma ratou, me haere
tonu ratou a runga i nga whakahaunga a te iwi Maori.
  Koia  ka tuhia ki raro nei.
  Kupu  tua-tahi.
  1. Kia mau ki te whakapono hei oranga mo koutou ahakoa
haere koutou i nga huarahi noho ranei, e ki ana te kupu wha-
karite na te whakapono i tika ai nga mahi na nga mahi i tika
ai te whakapono.

12 160

▲back to top
                       TE WANANGA.
Kupu tua-rua.
 2. Kia mau ki te iti whenua hei oranga mo koutou e ki ana 
 tia kupu whakarite ko te rangi tona wahi tapu ko te whenua
 tona turanga waewae.
   Kupu  tua-toru.
   3. Kia marama te whakahaere i te iwi Maori.
  Kupu  tua-wha.
   4. Kia marama te whakahaere mo te hara whenua.
   Kupu  tua-rima.
   5. Kia marama te whakahaere i te hara nama a te Maori ki
 te Pakeha, a te Pakeha i te Maori.
   Kupu tua-ono.
   6. Kia marama te whakahaere i te hara puremu, whakapae,
 tahae i etahi, hara atu ranei.
   Kupu tua-whitu.
   7. Kia marama te whakahaere i te hara o te Pakeha e tango
 nei i te wahine Maori.
   Kupu  tua-waru.
   8. Kia marama te whakahaere i te hara kohuru a te Maori
 i te Pakeha, a te Pakeha ranei i te Maori.
   Kupu tua-iwa.
   9. Kia marama te whakahaere i nga hara nunui, pakupaku
 ranei.
   10. Kia marama  te whakahaere  a enei tangata i runga i
 nga whakataunga tika o te hara, kaua e wkakatuara. kaua e
 whakahoa,  kaua e riro i te toko a te tangata ki te moni, me
 haere tonu i runga i te kupu whakarite, mana kupu ano ka
 whakatikaia ai, mana kupu ano ka whakahengia ai.
   11. Ko te Komiti ano hei tuara mo  enei tangata, ki te
 pakeke nga hara katoa, ma te Koroiti kaumatua e whakaoti.
   12. Ka whai-mana te Komiti mo enei take katoa.
   13. Ka  haerea katoatia e te Komiti nga takiwa o tenei
 Motu, kahore ana mutunga  mai.
    E hoa ma, e nga iwi katoa i runga i tenei Motu, kia rite
 tahi tatou te whakamana i nga kupu o tenei panui.
   Heoi nga kupu, he mea tuku atu i runga i te tika, me
 pono, me te aroha,
   Apehama  Whakanga,  Raniera Kopua. Reihana Hurepoki,
  Heora Rautu, Herewini Pato, Hohepa te Tihi, Tamati Rangi-
  Tamairo, Matangiuru, Wi  Matua, Hami  Potangaroa, Hirini
  taunuhiri. Tipene Matua, Whero Tuhinga, Wi te Rangi, Paora
  Marona,  Heta Matua, Hirini Manuhiri.

                                                        
      Tari o te Kooti Whenua Maori,

                    AKARANA,  Maehe 14, 1878.
  

 NA  PENETANA.    
  68                     Tumuaki Kai-whakawa. 

          HOHEPA    PAAKA    ME  ONA   HOA.
  HE    PARAKIMETE    MATOU, HE KAI HU   HOIHO,
           


              PANUITANGA.

KUA    mahia e ahau nga rongoa whakamate, i te whenua
      katoa (oku) i Tangoia.
                                 ATA T. HATENE..
  Tangoio, Pepuere 23, 1878.


                 NOTICE.
AFTER     this date POISON will be laid over the whole of
      my  property at Tangoio.
                        ARTHUR  T. HAULTAIN.
  Tangoio, February 23, 1878.                         59



MAKI TONORE
  KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI,
 KEI TE AVENUE WHANGANUI.
KUA     tu maua hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua
       Maori, a hei Kai-whakaputa  whenua  i  te Kooti
Whakawa.    Otira, mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o
mua, mo  nga mahi o naianei.
                              MAKI TONORE.
  Hune  2, 1877.                                       15


         PANUITANGA.
                 £5    UTU.
 EI  te mea ka whaakina e te tangata nga kupu e he ai i te
      Ture, te tangata, nga tangata ranei na ratou, raua ranei
• i tahutahu Taaka Hei i te Pakipaki, i te ahi ahi o te 12 o
 Maehe nei, Ka hoatu e ahau taua £5.
                                  P. MARONI.
   63                                   O Te Pakipaki.


               PANUITANGA.
 HE    mea  atu tenei na TE WARA  MA,  ki nga iwi Maori, e
      mahi wawahi ana ratou i te pounamu nao te Maori, hei
 mere, hei Kurukuru, me nga mea katoa e mahia ai te pouna-
 mu  hei mea ma te Maori.
   A ko te utu, he hikipene mo te inihi kotahi.
                              TE WARA  MA,
               Watimeka.
   Hehitinga  Tiriti, Nepia.                              41


          He Panuitanga ki nga Maori.
       TE POUNAMU   KIA MAHIA  HEI MERE.
                                                                                                                                                                                                                                                                                                             
 KIA     ronga mai koutou e nga iwi--katoa o te Tai Rawhiti,
       me te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
 tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Poue
  namu, hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mat-
 iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANGA.
 i Nepia.   '•                                    -  .
  55                                 FA  HEMI   KOAI.


  NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panu
      e HENARE   TOMOANA,    e to tangata nana tenei niupepa, te whare ta
      o Te Wananga, i Nepia.

               HATAREI, APERIRA  G, 1878.
  NAPIER, Hawke's Bay. New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and
    published by HENARE  TOMOANA.,    the proprietor of this news-
     paper, at the office of Te Wananga, Napier.
              SATURDAY,  APRIL 6, 1878.