Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 10. 16 March 1878


Te Wananga 1874-1878: Volume 5, Number 10. 16 March 1878

1 109

▲back to top
TE   WANANGA.
                                                                                                                                                                                                                              
       HE PANUITANGA   TENA  KIA KITE KOUTOU.

           " TIHE    MAURI-ORA."
  NAMA  10—11.           NEPIA,   HATAREI,   MAEHE   16, 1878.              PUKAPUKA  5.
PANUITANGA.        PANUITANGA.

                             ———
      KIA      KITE!             KIA      KITE!



I  A  RENETI      MA,
KUA HOKI MAI A RENETI  KI WAIPAWA
         NEI, KEI TAWAHI    AKE  O
TE  HOTERA   A  PANIHAMA,


                    Ta ratou toa.
 E KORE E NUI NGA  WIKI,
 O ta ratou mahi hoko i reira. A he tini noa atu aana

 Koti, Tarautete, Wekete,
   Potae,   Kiapa,

      Kaone,  Paraikete, Raka.
      Me nga tini mea katoa e paingia e te Maori.



        HAERE  MAI  KIA  KITE
                I te whare Hoko o
 RENETI                         MA.
                                           62
                                                                                                                                                                                                                                                                                         
              PANUITANGA.


  RUTOKA RAUA KO PARAHI,
           KAI  HOKO  RINO,
        (Na Pairani i Mua).

KUA     tae mai  kia raua, no  Ingarangi nga purapura
                          pai o te

 KARAIHE PAKEHA
 


  A he purapura pai  rawa aua  parapara. Koia nei nga
ingoa o aua Karaihe.
       He Koroa
       He Kau  Karaihe
       He Korowa Whero
       He Timoti
       He Ahaki Koroa
        He Ruhari
       He Kepe
        He Toka Teira
       He Pakuhi
        He Ripi Karaihe
        He  Poa Paterihi
        He Poa Tawiraha
         He Kaueri. Kiti.

  Me nga purapura Keha, me te Kareti, me te Marikoura.
  Tikina mai he purapura ma koutou, whakamatauria koe kia
kitea ai te pai.                                             57


Panuitanga  ki nga iwi  katoa! katoa !
 Katoa  ! o Aotearoa, o Wairarapa, Tara-
   naki, Ahuriri, Taupo, me Turanga

                 katoa.
HE     mea atu tenei kia rongo koutou, kaua te mea kotahi o
       koutou e tuhi tuhi i a koutou ingoa, ki te pukapuka
hoko whenua  ranei, ki te Rihi whenua  ranei, ki to mokete
 whenua ranei, ki etahi tikanga ranei e pa ana ki te whenua.
 Maatua haere mai koutou ki au, a kia mohio koutou, hei muri
 te matau e puta ai mo aua mahi. Naku na.

                                TE RIIHI,
                                         Roia i Nepia,

                                                                                                                                                >

2 110

▲back to top
                         TE  WANANGA.
    Te Wananga.

 Kotahi Putanga i te Wiki.
   HATAREI,  16 MAEHE,   1878.

MA  nga reta kua taia nei e matou i roto i TE WANA-
NGA nei, e mohiotia ai e nga Pakeha; e matau aua nga
iwi Maori, ki- nga tikanga me nga take e taia ai nga
Nupepa  Maori, e kii nei ka taia e nga Pakeha o Kihi-
pene i Turanganui.  A e kore hoki e ngaro to take i
taia ai, a e rere ke ai nga tikanga o aua Nupepa i nga
tikanga e mahia nei e TE WANANGA. He  mea hoki
na nga  iwi Maori a TE WANANGA.  A na nga  iwi
Maori hoki nga tikanga i taia ai a TE WANANGA, a he
tino Nupepa a TE  WANANGA   na te Maori ake ano, a
he tino mahi nga mahi a TE WANANGA i nga mea e
tupu ai, a e ora ai nga Maori, a he ako ta TE WANA-
NGA i nga mea hei mohio ma nga iwi Maori e tupu ai
 nga Maori ki te tino mohio tika. A he rapurapu ta
 TE WANANGA,  kia kitea nga mea o manaakitia ana e
 nga iwi Maori, ara, he tino Nupepa Maori motuhake a
 TE WANANGA.  A  e kore te Nupepa e mahi ana i nga
 mahi  e paingia e te Maori, e penei te ata mahi pai me
 ta TE WAKANGA  e mahi nei, no te mea na te Maori
 pu ake ano tenei Nupepa a TE WANANGA. Ki te mea
 ka mahi te Pakeha i te Nupepa Maori, ahakoa kiia e
 aua Pakeha he Nupepa  Maori ta ratou Nupepa, aha-
 koa na te Pakeha ta ratou Nupepa reo Pakeha, a ka
 mahi aua Pakeha i a ratou whakaaro Pakeha, e kore
 e aro mai ki nga mea e paingia ana e te Maori e puta
  ai te mohio a te Maori ki to te Pakeha mohiotanga. Ma
  te Maori ano e mahi, raa te Maori ano e whakahaere
  he Nupepa ma te Maori, ka tae ai te Nupepa ki nga
  mea e puea ai te Maori ki runga i nga kino e taami
  nai i nga  iwi  Maori.  A  e  kore e  penei te aro
  a te . Nupepa Maori  e mahia ana  e te  Pakeha,
  e penei  te ata mahi  marire i nga mea   mo te
  Maori, e  penei me a TE  WANANGA    e mahi nei.
  E kore te Nupepa reo Maori a te Pakeha e penei te
  rapurapu i te tika, a e kore e ako i nga he, e kore e
  penei te tu. a Toa me TE WANANGA e whawhai nei kiu
  ora tana iwi Maori.  He   mea hoki, ki te mea ka
  mahi te Pakeha i te Nupepa reo Maori: ka mahi ano
  taua Nupepa reo Maori a aua Pakeha i nga tikanga a
  Ngati-hokohe  ma i mahi ai, a i tangi kino ai a Kahu-
  ngutu, a Ngai-porou, me nga iwi o nga Motu katoa
  nei, a e aro taua tu Nupepa reo Maori e maina e te
  Pakeha, kia hoki ano te Maori ki nga he i riro he ai
  nga whenua-a-te Maori, te muri e Hokohe ma. A  ko
  te tikanga e mahia ai he Nupepa reo Maori e te Pake-
  ha, he mea kia tu ai ano nga tangata i mahi i nga he
  e tangi nei nga iwi o nga Motu nei, ki nga tuunga
  nui, kia mahia ai ano e ratou nga mahi i whati ai te
  tara o te ora a nga Maori i te mahi hoko he a Hokohe
  ma.  E  kore hoki te iwi e kuare ki aua tu mahi, me
  a ratou mahi  9 mohiotia ai ratou. E  kore hoki te
  karepe e whakiia ite puha.   A  ma  te titotito a aua
  Nupepa reo Maori ana mahia e te Maori e newha a
  te kanohi a nga kuare a nga Maori, a ma reira e tupu
  ai ano he puhaehae a nga iwi Maori, ki nga iwi Maori
  ano, a ma reira e mate ai nga Maori i a ratou ano i te
  Maori.   A ma  a ratou tito e he ai te ahu pai atu te
  etahi o te iwi ki etahi o te iwi. ara, ka mahi tatara
   
taua in Nupepa i te tangata kia heke ai te tupu o nga
Rangatira, kiu kore ai he tangata arahi i te pokai, a
na reira te Pakeha e mahi he nei i nga i\\vi Maori e
puta ai ki te whai ao nei, hei mahi i ana mahi  he.
Otiia e kore te iwi Maori e kuare, kua mohio nga iwi
Maori me nga iwi Pakeha i enei ra, a e kore e kaaro
te iwi Maori ki nga mahi maminga a nga Pakeha, po-
tatu ki te reo  Maori, a, e penei nga iwi Maori, he
aha te take i puta noa mai ai te hiahia a enei Pakeha
ki te tautoko i nga iwi Maori o enei tau, i hea hoki
nga  mate o mua e kai kino ra i nga Maori, te putu
wawe  ai he Nupepa a nga Pakeka hei ako i nga
Maori.  Nei ra kua tu a TE WANANGA  i ta i\\vi Maori
ake ano te mahi, ka anga ka mahi ana Pakeha nei ki
te mahi Nupepa reo Maori ma nga iwi Maori. -E kore
e paingia aua Nupepa, he mea hoki, te take i mahia ai,
kia hoki ano te Maori ki ona mate i mate ai i nga ra o
te Maori e tu hoa kore aua, hei tautoko i nga iwi
Maori.


      Te  Wananga.
  Published every Saturday.
            SATURDAY,    MARCH   16, 1878.

 It will be seen by letters published iu our columns
 to-day that the Maoris generally are aware  of the
 nature and purposes of the new  Maori newspaper
 which it is proposed to publish, in Gisborne.  The
 differences between any such paper and the WANANGA
 are apparent at a glance. The WANANGA   is owned
 and controlled by Maoris,  and  is in every  essential
 sense  a thorough, and  characteristic expression of
 Maori views and aspirations. No other paper can fulfil
 the  high purposes  unless it also be owned  and
 controlled by Maoris.  If Europeans  start a  paper,
 they may call it by what native name they like, but
 it will be a European paper still, and always must bo
 so, unless they Land over the control to Maoris as we
 have done.   It will not fight for the Maoris who so
 much need fighting for them. It must fight for the
 Pakehas, who own and drive the paper. It will not pay
  as a mere newspaper, but it will answer their purpose a
  million fold if it can only restore to the land rings
  and their friends the power they have lost. A few
  hundreds, or even a few thousands, lost in the manage-
  ment of a newspaper in this way will be a trifle in com-
  parison with the enormous sums its owners can gain by
  getting possession, ac cm unfairly low price, of more
  of the native lands. Let us have as many genuine
  Maori  newspapers   as   possible.  The  more   of
 ( them  the   better, but  no  paper   started by
  land  rings  or  their creatures  could have   any
  object  but  a selfish  one.   By   their fruits ye
  shall know them.  We  do  not gather grapes from
  thorns nor figs from thistles. The managers of a
  paper so owned and  so worked  might, by cunning
  tricks and barefaced  falsehoods, try to sow dissen-
  sion in the present Maori ranks.  They  may  create
  jealousies and excite envies that now lay dormant.
  They may   scandalise a man's private character by
  mixing  an ounce of fact with, a hundredweight of

3 111

▲back to top
                      TE WANANGA.
fiction. These things are done every day by  those
who  start papers for the Pakeha.   But  fortunately
the Pakeha  of all classes know so much now that
these tricks, which used to deceive their  fathers, do
not long deceive them.  We  shall bo surprised if the
Maori  do not prove  that he too  is not to be so
easily deceived.  He will know   Low  to  discern the
secret objects of those who are so suddenly anxious to
fight his battle, after having looked ou it so long with.
unconcern, and having  done their worst in vilifying 
everyone connected with. them.              
                                 
HE  panuitanga tenei na nga iwi o te Tai-rawhiti, nei
atu ano  i Te Mahia, a whawha noa ki Te Whai a
Paawa.                                       :
   Kua kii etahi Pakeha o Kihipone, ara, o Turanganui 
kia maina  etahi Nupepa  Maori ma ratou, hei ako i a
ratou hiahia i mohio ai ki nga iwa Maori, heoi, e mea
matou, kaati he Nupepa rua tatou ma nga iwi o Te
Waipounamu,   o Aotearoa katoa, ko ta tatou WANANGA 
he mea hoki na tatou ake tana Perehi a TE WANANGA, 
a na te Maori i utu, na te Maori i taa, a na tatou na !
nga iwi o enei Motu i rapu taua WANANGA i tu ai, e
hara i te Pakeha, engari na te Maori ake ano taua
Nupepa  a TE WANANGA,  koia i kiia ai e te whakaaro.
he rapu mate pea mo tatou nao nga iwi Maori i mahia I
ai nga Nupepa  Maori e nga Pakeha o Turanganui. |
Heoi  e mea ana tatou kaua  rawa te tangata  Maori 
kotahi o nga iwi Maori katoa o enei Motu e anga atu 
ki aua Nupepa, i tea hoki aua Pakeha i nga ra o te 
kino, o te mate, o te tahae e ngau kino nei i a tatou i 1
te Maori, te mahi ai aua Pakeha i te Nupepa mo te I
Maori,  ai enei ra kua tu ano i a tatou i te Maori te 
Nupepa ma  tatou ake, ka anga ka hianga aua Pakeha
ki te rapu take e mate ai ano te Maori, a e hoki ai ano
te Maori ki te taha o te Kawanatanga. He kupu atu
tenei na matou ki aua Pakeha, e kore matou nga iwi
Maori  e pai ki aua tu korero, no te mea kua puta ma-
tou ki tua o Tawauwau, a e kore ano matou e hoki ki
Hawaiki,   kei raru matou  i a  koe.   Heoi  ano na
matou  na.—

   Wo, the tribes on. the East Coast of New Zealand.
even  from To  Mahia to Te Whui   a Pawa (Hicks
 Bay), give this notice :—
   Whereas  some   Europeans at Gisborne, that is at
Turanganui,  have determined to print and publish
two newspapers in the Maori language, so that those
 Europeans may propagate their own thoughts and
mode   of dealing with, political subjects to the Maori
people ; but we say that our newspaper, TE WANANGA,
is sufficient for the whole  tribes of the South, and
North   Islands  of   New   Zealand,   because . our
 WANANGA   newspaper is our own; we,  the Maori,
 have paid for it, and we, the Maori print and pub-
lish, it, and we  the tribes of New  Zealand, of our
 own  accord first sought for and caused that news-
paper, TE WANANGA,  to exist, and it was not of the
 European wish or advice or assistance by which, our
 WANANGA  came into power ; hence we think that the
 object of the Europeans  of Gisborne in publishing
 the two newspapers is to cause evil to us, the Maori
 people. Hence  we say—do   not let even one Maori
 of all the Natives of these Islands, give the slightest
 support to these two newspapers.  We  ask, what
 were those Europeans doing who now" wish to pub-
 lish those two papers when the days of evil, theft,
 and neglect wore being so heavily  felt by us, the
 Maori  race; we  ask, why,  in those days of death
 renting on us. the Maori people, did not those Euro-
 peans print a  Maori paper  for us, the Natives  of
 New  Zealand ?  But now, in these days, when we,
 the Maori people, have, of our own power and know-
 ledge, caused  a Maori  paper to be printed for our
 Maori tribes, now these Europeans try to find some
 line of policy by which they can cause evil to us, the
 tribes of New Zealand, and by which we, the Maori
 people, may again be  cast back into ignorance and
 evil. This  is our word to  those Europeans :—We,
 the tribes of New Zealand, will not be  guided or
 listen to your wav  of teaching, because of our own
 ability and knowledge we have arrived at the sunny
 side of the hill of pence, and will not again go back
 to the regions of evil and ignorance, and thereby be
 misled by you, and give you the power to laugh at
 us.  Enough  from, us, from

 Hoani  Tamatamaurangi,  Tipuna,
 Mita Hamiora,            Otene Turori,
 Waaka   Waitohi,          Hira te Kohu,
 Paora Tongara,          Koroneho,
 Hemi Reweti,           Paihau,
 Heperi  Waikato,           Aperata,
 Mehana Tauaru,      Wahanui,
 Eru  Riki,               Otene Pitau,
 Heperi  Nui,             Matenga,
i Te Matenga Waaka,       Karaitiana Taro,
 Hemi Waaka, .         Niheta Taua,
 Wiremu T. Hungahunga, Wiremu  Toke,
 Pene Hokotupeka,       Henai Kakakino,
 Matenga  Reweti,        Poihipi Ngiha,
 Renata Pene,            Ereatara Rangiwhaitiri,
 Matenga  Tamakiteuru,   Hare  Muranga,
 Nopera  Rangitahiwha,   Hiini Tipure,
 Retini Tamihana,        Hoera Pupa,
 Honiana  Matuakore,      Te Whe,
 Pene Poto,              Mehaka Kaipau,
 Hirini Teratu,           Hemi  Rangiwhaitiri,
 Hirini Kurari.            Paratene  Titore,
 Rihimona,  '           Tamati  Tokorangi,
 Paora Tongara,             Mokiterangi,
 Tuhere te Awarau,       Hemi  Oriki,
 Meihana  Tauara,         Haki Hone,
 Rihimona Turi,       Tukuewe,
 Rihara Pakaua,           Tuatini Tipoki,
 Heperi Pango,           Nikora  Kiripaura,
 Mita  Mataitai,           Matene  Tuatini,
 Hori to Awarau,          Kuramanu  Karekare,
 Manahi  Tiekiwai,        Ihaka Ngarangioue,
 Raihania to Aopapa,      Wi  Kaipuke,
 Hami Tupeka,          Eru Pohatu.
 Tautuhi Pakaua,         Matutera Tamaku,
 Karaitiana Patau,          Tiopira Mo,
 Tiemi Wirihana,         Mohi  Tuamotu,
 Tiemi Paraone*            Karauria te Pei,
 Paora te Hau.           Paora Reweti,
 Raharuhi te Hau,       Hemi Taniwha,
 Pene  Mataora,             Hori Puihi,
 Hone  Paruparu,         Patara Rangi,
 Pita Maeneene,            Tatana Matahi,

4 114

▲back to top
                                                                                                                                                              

                        TE WANANGA.
Pateriki
Pera Pahoro
Te Tiati
Te Omana

SUPREME COURT, WELLINGTON

PATERIKI TE KEREHIKI V. ORMOND

Heretaunga


5 115

▲back to top
                   TE WANANGA.
Heretaunga

Kawana Kerei
Wairarapa
Hone Hini
Hoani Nahe
Karaitiana Takamoana

KOIA TENEI TAUA PANUI

Hori Kerei
Tikawenga te Tau
Manihera Rangitakaiwaho
Karauri Pukunui
Rakaihikuroa
Raniera te Iho
Heremai te Rangihapinimau
Tahana Ngana
Te Rangitataia
Tamaihikoia
Anaru Tuhokairangi
Te Huki
Mikaera Wera 
Paraone Tumurangi
Piripi te Maari
Piripi Tuapa
Hemi te Miha
Tamaiwaho 
Ta Whatakorari
Tarawa 
Mahanga

NGA KUPU WHAKAHOKI A HOANI NAHE
Ngatikahungunu


6 116

▲back to top
                      TE WANANGA.
                                                                               
whakakino pea na ratou ki a au, moku ka piri ki te taha o
Kawana  Kerei ratou ko ona hoa, a e kore a ratou mahi e
warewaretia e au. Ahakoa i wehe  o tatou tinana, me o
tatou nohoanga. No  tenei pito rawa koutou, no tera pito
rawa hoki ahau. Kua mohio noa mai ahau ki to koutou
hiahia.  Ahakoa kaore ano ahau i kite noa i a koutou.
Koia nei hoki ahau i piri tona ai ki te taha e pirangitia
nei e koutou, he mohio noku ko ta koutou ia e hiahia nei.
A  ka whakamoemiti  nei ahau ki te iwi katoa, tena ra
koutou.
   Ka oho katoa te iwi. Haere mai te Toki! Haere mai,
Haere mai te Toki ! Haere mai. Uhi e e ! Taiki e e. Ka
 mutu i konei.
            r


AN ACT TO REPEAL  THE DOG NUISANCE
    ACT. SESSION  IV.. NO. 18, OP THE  PRO-
    VINCIAL  COUNCIL OF  WELLINGTON.

   We  publish the following Act in full for general in-
 formation, and in a future issue we will give a Maori
 translation of the same.
                                EDITOR WANANGA.
 WHEREAS  it is expedient to amend the law relating to

   Be it therefore enacted by the Superintendent of the
 Province of Hawke's Bay, with the advice and consent of
 the Provincial Council thereof, as follows :—
   1. The Act of the Provincial Council of Wellington,
 Session 4, No. 18, in force in this Province, is hereby re-
 pealed.
   II. The  Superintendent may appoint persons to be
 Regiatras of Dogs, and assign to them respectively such
 districts as he may think fit.
   111.  Every owner of a dog or dogs shall register his
 dog  or dogs yearly with the Registrar of the dogs for the
 district in which he may reside, and after the first regis-
  tration such registration shall be made in the mouth of
 January in every succeeding year.
    IV.  For the registration of every dog the sum of 5s
  shall be paid to the Registrar, who shall supply to each
  owner a register badge upon which the register number
  for the year shall be stamped, and which badge shall he
  



     RETA I TUKUA MAl.
                
  

Ta Hori Kerei
 ko Hone Hiana


   Ka tu ko PENE NGAHIWI TUKARANGI :


TIKIRAMA IRANUI

 Hoani Nahe


    HONE TE MATUKU : 


TE WARU TUTAWAKE :





7 117

▲back to top
                               TE WANANGA.
      CORRESPONDENCE.

            To  THE  EDITOR OF THE WANANGA.

New Zealand
Waikato
Hon. J. Sheehan
Sir George Grey
Karaitiana Takamoana
Taiaroa
Hoani Nahe
Henare Tomoana
Henare Matua
Wamutere Aupaki


Pene Ngahiwi Tukarangi


Henare Aupaki
Kerei Te Haruru
Tawhiao


KI TE TIMUAKI O TE KAWANATANGA RAUA KO TE MINITA
MO TE MAORI, HONE HIANA

Taare Wherihi
Te Taka 
Kenana
Te Rata 
Te Honihana
Paita
Mawhi

8 118

▲back to top
                   TE WANANGA




Honorable  John Sheehan.                  .              


Mr. Charles (Werihi), Mr.
Tucker, Mr. Woon,              Mr. (Kipa), Mr. Johnston,
Mr. (Rata). Mr.(Paita); and Mr. (Mawhi), who are men
of the old Government.   And  the whole tribes desire that
 these men be put on one side (have the licenses cancelled).
who  are the men who cause confusion in our midst in our
 district. We do not wish that these men should even be
 as the conductors of the work in our midst, as counsellors.
 officers, interpreters, but that these  men be ignored alto-
 gether. But that the new Government appoint some new
wen  to fill the offices occupied by those men who have
been cast aside by us the Maori-tribes.
  Toranga, 8th March, 1878.

   Wi  Pere, Panapa Waihopi,  Nepia Whatahi,  Tamati
 te  Rangi,  Hetariki  Oikau,   Rerura  Tupuia.  Hapeta
 Kuare, Rota    te     Rutene  Wiriwiri.   Rawiri
 Tokitahi. Kiniwe. Ngawiki, Hoani  Pewake,  Wiremu
 Kingi. Pahito. Mika  Turangi, Hori  Pahewa Henare
 Nihoniho,  Horomona    Tarakitai. Paora Kahuwai.
 Henare  te Kotiti, te  Amotahi   Korau.  Tipone Ngo-
 ngo,  Kahukura,   Tematenga  Toti,   Nopera   Whiti.
 

9 119

▲back to top
                                                                                                  
                     TE WANANGA,
                                                                
whakawa.  Takiwa  o Ngaitamanuhiri, takiwa o Rongo-
whakaata, takiwa o Mahaki, ara, ki o ratou whare whakawa,
ki te poka noa tetahi tangata, hapu ranei ki te whakatu
whakawa  i nga takiwa noa atu, ka whainatia e te Komiti
ki toua Tore ano.
  6. Ko te kai autaia nei, ko te waipiro, kia whakamutua
i taua takiwa o Turanga. Na konei i mate ai nga whenua
te hokohoko, ka kawea te tangata e te moni kore hai hoko
waipiro mana, katahuri ki te hoko i ona whenua, tetahi
he whakararuraru  karakia, korero hoki.
  Kai konei, kai taua  autaia kai nei.  Ka   whakaturia
nga Ture mo nga tangata, me nga wahine  e kai waipiro
ana, e haurangi ana, mo nga tangata noa atu e haurangi
ana, hai te 5 hereni, timata ni i te utu mo te haurangi i te
tuatahi, haere ake ki runga  ki te pauna, mutu  mai ai,
auaka e neke ake i te kotahi panua, auaka e hoki iho i te
5 hereni,  mo nga   tangata o te  Komiti  tuturu, te 10
 hereni, timata ai, mutu  iho i te £2, mo nga  tangata.
o  te  Komiti   te  12,  hei  te  £1,   timata   ai,  mutu
iho  i  te\_ £2   10   pauna,  mo   nga  Tumuaki,  hai
te  kotahi  panua  10  hereni timata ai, mutu iho i  te
£4  pauna, otira, kai nga haurangi kino, to kino i te wahi-
ne, a etahi tangata patu kino ranei, i tetahi tangata kuia
wahine, tamariki ranei, ka  ata hurihuri  marie  ano  te
Komiti i te whiu mo enei tu haurangi kawe  pounamu


Pakirikiri


 Mahaki.
              NA TE RUTENE AHUNUKU HURAHURA.
   Oweta Turanga, Pepueri 9, 1878.


            KI TE ETITA o TE WANANGA.
   E hoa, me tuku atu tenei reta aku kia utaina e te waka n
 te Motu nei e TE WANANGA, me tuku atu ki te reo Maori, ki
 te reo Pakeha, hei titiro ma nga iwi e raa. I te kupu no te
 panui o te hai ki te Kapua, e mea ana taua kupu a te iwi. kia
 tae atu te ara o te Rerewe ki              . Na. whakarongo mai
 e te iwi e karonga nei kia tae atu te ara Rerewe ki Tahoraiti,
 he tangata ahau DO tenei hapu no te Rangiwhakaewa, be uri
 ano ahau na taua tupuna. Na. ko ahau te uri o taua tupuna,
 e kore e pai kia haere atu te ara Rerewe i te Kopua, tae atu
 ki Tahoraiti, ahakoa, whakaatu mai taua Rerewe i ana pai,
 e kore ahau e pai kia tae atu taua ara Rerewe ki Tahoraiti,
 no te mea kei muri tatia Rerewe e whakaatu nua i ana pai,
 tetahi hoki, kaore ano matou i ata rite noa ki te whakaaro ki
 taua ara Rerewe, i te moa hoki kaore ano matou i ata marama
 noa ki nga nui o taua Rerewe, me ana pai. Ko tetahi hoki,
 kaore ano kia atu maramatia  nga raruraru i runga atu ano i te
 takiwa i te Kopua, tae atu ki Tahoraiti, koia hoki te take e
 kore ai e marama te pohiri a te iwi kainga ki te manuhiri,
 ma te tangata kainga e kite iho, ka kaha ia ki te karanga i te
 manuhiri, katahi ka maranaa  te ringa ki te pohiri i te manu-
 hiri, ki te kore e kitea e taua tangata he kaha e tu ai tana
 ringa ki te pohiri i te manuhiri, e kore ia e pohiri. Heoi aku
 kupu. Na  te hoa.
                           NA NOPERA KUIKAINGA.
   Pepuere 7, 1878

             KI TE ETITA o TE WANANGA.




                            NA TE MOREWA.
   Matamata Pepuere 10, 1S78.

            KI TE ETITA o TE WANANGA.



                         NA TANIORA TE KOROHAI.

            KI TE ETITA O TE WANANGA.


                             NA PAORA TAIHAKI.
   O Waiapu.


            KI TE ETITA o TE WANANGA.

10 120

▲back to top

11 121

▲back to top

12 124

▲back to top
                    TE WANANGA.
               PANUITANGA.                



                              ATA  T. HATENE.
   Tangoio, Pepuere 23, 1878.


                  NOTICE.
 AFTER     this date POISON  will be laid over the whole of
       ray property at Tangoio.
                          ARTHUR   T. HAULTAIN.
   Tangoio, February 23, 1878.                         59


            PANUITANGA.
 Kua  rite ta te iwi kupu, hei Pakowhai  te hui,
      kaua  ki te Waiohiki.

 60                NA TE KOMITI o WAIRARAPA.
 HE PANUITANGA    KI  TE IWI MAORI.


 E   mahara ana pea te Iwi Maori, ma te Runanga o
     TE WANANGA   rawa ano e whakaae ka puta ai
 TE WANANGA  nupepa ki te tangata tono kia tukua
 atu he nupepa ki a ia. Na, he mea atu tenei ki te
 iwi, ma koutou e tono ka tino tukua atu TE WANANGA
 nupepa kia koutou, kei te hiahia hoki raua, ko te
 moni a te tangata te tikanga e puta ai he nupepa ki
 a ia. Ko  te utu mo te tau, kotahi pauna e rua hereni
 me te hikipene.                                39


 MAKI               TONORE
  KAI- WHAKA-MAORI  RAUA KO PARAHI,
  KEI TE AVENUE WHANGANUI.

  KUA tu maua hei Kai-riihi, hei Kai-hoko ranei i te whenua
        Maori, a hei  Kai-whakaputa  whenua  i  te Kooti
  Whakawa.   Otira, mo nga mahi Maori katoa, mo nga mea o
 mua, mo  nga mahi o naianei.
                               MAKI  TONORE.
    Hune 2, 1877                                -      15


 HE  PANUI  KI NGA  RANGTIRA   KI
    NGA IWI KI NGA REO ME NGA
            HAPU  KATOA.

  KIA    rongo, kia mohio, ko te 20 o nga ra o Maehe. 1878.
       ka tu te hui ki Kahuranaki whare o Te Hapuku, i tu
  ki te Hauke wahi o Heretaunga, he karanga tena kia koutou
  kia haere mai  ki taua  hui, haere mai, haere  mai, heoi te
  karanga.
    Ko taua marama  ka Maehe, no te hui katoa, heoi. Na to
  koutou hoa aroha.
  66                     NA HENARE MATUA i tuku atu.


    MANAIA,      HE  TIMA,
  E    RERE   tonu ana tenei Tipa,  atu ano i Nepia  ki te
        Wairoa,  kia paki te rangi te rere ai.  He tima  tenei
 e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i
  Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1
  i te tireti, £0 15 O i Nepia  ki  te Wairoa, i te  Wairoa  ki
  Nepia, ko taua utu  ano. Mo  te tana  utanga £1 10, ki te
  ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera.
    Ki te mea ka kiia e te tangata ana kupu mo ana mea ka
  mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era.
         £100  UTU.

KA    utua ki te tangata te moni kotahi rau pauna maua e
     whaaki ki nga Pirihimana te tangata nga tangata ranei
naua, na ratou ranei, i whakatakoto nga rakau ki runga ki te
ara o te Rerewei i te takiwa i Hehitinga i te Pakipaki, i te 10
e nga ra o Tihema, i nga Haori i te takiwa o te 5 me te hawhi
i te ahiahi, a te 7 me te hawhi i te ata.
                                       W. J. MIRA,
                                Tino Kai Tiaki Rerewei.
  Rerewei ki Nepia,
      Nepia, Tihema 10, 1877.

               £1OO REWARD.      
ONE     HUNDRED      POUNDS    REWARD      will be  paid  to
     anyone giving to the police any information that will
lead to the conviction of the person or persons who  mali-
ciously  placed an  obstruction, consisting of a quantity  of
Railway  Sleepers, on the Railway line between the Hastings
and  Pakipaki  Stations, within the hours of 6.30 p.m. and
7.30 a.m. or the 9th and 10th December. By order.
                                W. J. MILLER,
  General Manager Napier Section New Zealand Railways.
      Napier, December 10, 1877.                      47

         He Panuitanga ki nga Maori.
      TE  POUNAMU KIA  MAHIA  HEI MERE.

KIA     ronga mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
      me  te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua
tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Poue
namu,  hei Mere, hei Heitiki, hei Kurukuru, hei Mako mat-
iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari o Te WANANG
i Nepia.
 55                                 NA  HEMI  ROAI.


TE  REREWEI   O  NUI  TIRENI.
 NEPIA KI WAIPUKURAU.
 HE    mea  atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori,
       Kia Kaua  ratou e purei, Kaari, a mahi  purei
 ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere-
 wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te
 Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
                           Na te MIRA,
   Nepia.                Tumuaki  tiaki Rerewei.


   Nei tatia ture—" 31. Ki  te mea  ka  kitea tetahi
 tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana
 ranei, e haurangi ana e takaro aua ranei ki nga mahi
 kaari, ara ki te " hipi" me era atu tu  takaro, ki  te
 mea ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, ki te
 mea ranei e whakararuraru ana  ia i tetahi tangata
 haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia
 kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna
 ka pana hoki ia i taua kareti, taua teihana ranei."


 NEPIA, Haku Pei Niu Tireui.—He mea ta e HENARE HIRA, a ae mea panu
     e HENARE   TOMOANA,   e te tangata nana tenei niupepa, to whare ta
     o Te Wananga, i Nepia.

              HATAREI, 16 MAEHE, 1878.
 NAPIER,  Hawke's Bay, New Zealand.—Printed by HENARE HIRA, and
     published by  HENARE     TOMOANA,    the proprietor of this news
     paper, at the office of Te Wananga, Napier,

             SATURDAY, MARCH  16, 1878.