Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 36. 15 September 1877


Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 36. 15 September 1877

1 353

▲back to top
TE   WANANGA.
                           ——————————        
        HE  PANUITANGA    TENA   KIA KITE  KOUTOU.
             "TIHE     MAURI-ORA."
  NAMA—36—37.               NEPIA,  HATAREI,   HEPETEMA     15. 1877,          PUKAPUKA 4.
                PANUITANGA.


   KO KOMO MA,
                                                           
                  NA RATOU TE TOA

TE    PARATI MA,
 I  HEHITINGA TIRITI    I NEPIA.

  HE  KAI HOKO   KAKAHU.
                                                    A                                                     
 Ko ratou e hoko ana ki te utu iti

 rawa atu o nga Toa katoa i Nepia
 MAKI TONORE
   KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI.

  KEI TE AVENUE WHANGANUI
           \_\_\_          


  

2 354

▲back to top
                             TE   WANANGA.
nga kaiwhakaMaori,  me  te Huuri, otira, i nga mea
katoa o tana whakawa, raa te " Waka Maori " katoa
e utu, na hui katoa nga moni Lei utu ma to "Waka
Maori " kia Henare  Rata ratou ko nga  Roia, tena e
nui atu i te rima mano  pauna,   (.£.").0<)0 ). Na kia
mohio nga Maori, ko enei moni ma to iwi nui tonu e
uta, ara, ma nga moni e kohikohia ana e te Kawana-
tanga i runga i tona mana hei whakahaere i nga Ture
me nga   mahi   nunui o te Koroni nei, na. ki ta matou
whakaaro ka  nui te he  o tenei, no te mea na te
hiahia o te Kawanatanga   ki te raweke i tone: mea i
te Perehi nupepa mana,  i pa ai tenei mate ki te iwi.
Tena  pea e whakamutua  te "Waka Maori '' inaianei,
ki ta matou mohio  tena ano pea e takoto te motini a
tetahi Mema   o te Paremata kia whakamutia   i taua
nupepa, ki te penei, heoi ano ta matou, kanui te tika.


      Te Wananga.
  Published every Saturday.
         SATURDAY,    SEPTEMBER    15, 1877.

 THAT  section of the  New   Zealand Press which
 already basks in official sunshine, or which though at
 present outside the circle of vivifying rays emanating
 from the Treasury luminary, yet lives in anxious hope
 that his comforting  influence will ere long reach
 them  ; never weary  of  echoing  one another in
 simulated regrets for the  loss of time and waste  of
 energy during the present Session, before Parliament
 reached what  they  are pleased to style " business ".
 These  waiters on providence discern with marvellous
 keenness of  vision, how desirable it is for ministerial
 ease  that Parliament   should  wholly  relinquish\_if
 that happy state could by any contrivance be brought
 to pass—or  at least greatly curtail, the exercise of the
 special function  which  makes  the Assembly  mainly
 valuable to the country.  Subjection  to a close an 
 searching  criticism of Ministerial  acts and omissions.
 is the fair and legitimate price for the prizes of place
 and power,  but the hangers on to the skirt of men in
 office to whom we advert, seek by every  manoeuvre
 to cheat  the mass  of  the people  of the principal
 advantage which   a responsible Government as con-
 ducted in New Zealand, confers on them.  Free dis-
 cussion is hateful to these parasites, hence misrepre-
 sentation and  suppression of facts are among  the
 ordinary means used to keep a clear view of the action
 of their representatives in Wellington, from the eyes
 of the men  debarred by the cares of daily life, or by
 the want of means  of access, to the necessary sources
 of intelligence for acquiring it for themselves. During
 this year's sitting the questioning spirit shewn by Sir
 George   Grey and Mr.  Rees has exposed  them
 especially to   the malign  obloquy   of venal scribes.
 So  offensive, indeed, has their fearless outspokenness
 become, and so necessary is it held to damage them in
 public opinion, that even the continuance in office of
  the Ministry, is cunningly attributed to these gentle-
 mens' conduct.  They  are alleged to have been out-
 rageously violent: and their attacks on the individual
 acts of certain members of the Government, are loudly
  and persistently prclaimed to have evoked an antag-
onism  iu the bulk of the members, that  will safely
carry the Government  through the session. As  the
 best commentary on the value of these prognostica-
tions. we need only point to the apparently sudden
uprising of what is enthusiastically called a " middle"
 party : aided we are inclined to think  by  several
units that are neither fish, flesh, nor good red herring,
but who  are mere flankers of the Ministerial ranks.
 The endeavours of this new  party  to elevate itself
 into prominence, and to assume the  contol of affairs
 is. we point out. most conclusive proof of the disor-
 ganization and demoralization into which the House
 has descended.  While the  appropriation of loans
 could be scrambled for, no  indications appeared  of
 the existence of any party save a miserable minority,
 that could safely be branded   as " factious." With
 the loans spent, discontent creeps to the front—and
 all discipline being at an end since the removal of Sir
 Julius Vogel and  Sir Donald McLean,  the one by
 resignation, the other unhappily  by  death—many
 erstwhile Government  supporters now  ascending to
 the " rail," assume an air of independence and impar-
 tiality, and oracularly mutter that the mantles of the
 eminent  men we  have named,  are too weighty for
 this Ministry to wear : that its members are deficient
 of ability to lead—Controversion of these damaging
 statements is no duty  of ours.  Long ago we  ex-
 pressed our  opinion that means   neither particularly
 scrupulous nor politically honest, were freely used in
 the  past  to  secure majorities.  We  see  but little
 difference between the methods of procedure in these
 days from what  was  common  in Roman  times to
 acquire political influence. There  is  a little more
 veneer,  but  the  substance corresponds very well.
                         can be freely translated as " poli-
 tical railways," and a " harbour at Taranaki." We
 deem  the Ministry's treatment by some of its psuedo
 adherents as most  unkind.   That they  should be
 exposed  to contumelious comments, damaging to their
 position, by friends, because a cycle of monetary ex-
 haustion has  set in, and  limits their power is un-
 generous. Their readiness to use the approved \_old
 expedients for satisfying political hunger, were they
 as abundant as in Jays gone by. cannot be questioned ;
[ and had there not been in their company men whose
  individual transactions have elicited deep condemna-
 tion now they are known, and the shade of which falls
 blightingly upon  untainted  colleagues : we believe
 they might, notwithstanding the undisguised contempt
 of their own followers, despite their admitted weak-
 ness and incapacity, have struggled on to the. end of
 the session by a meek   acceptance of every  rebuff;
 and at length reached  that peace and  quietness so
  pathetically longed for by the Treasurer, and which
 would  have  been his when   members  dispersed to
i their homes.

 HE KORERO  MO TE  WHAWHAI   A KUHIA
i  RAUA   KO  TAKEI  KI TE  TAKIWA   KI
!   OROPI.
               \_\_\_\_\_\_
                            Kanana, Akuhata 27.
    Kua tao mui te rongo korero pono, kaore  ano u
  Hikipa i horo, engari kei te Ruihana tonu e pupuri
 ana, He maha  rawa tangata o te taha Ruihana o te

3 355

▲back to top
                              TE WANANGA.
taha Takei kua mate ki Hikipa.
                           Kanana. 20 Akuhata.
  Kotahi tekau nga ra e whawhai ana Te Takei raua
ko te Ruihana.  Ko  te Takei te mea i kaha. E wha
mano  (4,000) o te Ruihana i mate.
  E kiia ana kua tae te kupu a Te Runanga o Takei
ki Ingarangi, e mea ana ki tu kore e mutu te mahi a te
iwi Kiriki, e whakahau nei i a ratou ki a tahuri ki to
whawhai  ki te Takei, ka tukua atu e ratou etahi o nga
hoia o Takei ki te patu i taua iwi. No to taenga o 
taua kupu a Te Runanga o Takei, ka tukua e Inga-
rangi etahi o ana tangata ki te iwi Kiriki ki te kii atu
nae  mutu ta ratou mahi, na, heoi ano mutu ana. tukua
ana e taua iwi he karere ki te Runanga o  Takei hai
 hohou i te rongo.
                                      Akuhata.  30.
   Kua tae mai te pukapuka a Huirama e ki ana kua
 tata rawa atu ana hoia ki Te Ruihana.             
                                    Akuhata 31.

4 356

▲back to top
                            TE  WANANGA.


Kurutene
Hahikoke

Rahiti
Tanupi

Wiwi
Te Tia Kanui

KUA HORO A PIRIWENA I TE RUI-
HANA KUA MATE TE TAKEI

KUA TOA TE RUIHANA
KA NUI NGA HEREHERE O TAKEI I MAU
IA RATOU

He korero enei no nga Taki-
wa o Nui Tireni



5 357

▲back to top
                       TE WANANGA.
Ko te Whakaroanga o nga korero mo te
 Whakawa  a Henare Rata i te Kawana- 
  tanga, mo te whakapaeteka a te " Waka
  Maori."                                     

        HE MEA PATU MAI E TE  WAEA.
                  PONEKE 

6 358

▲back to top
TE   WANANGA.
       HE KORERO MO TE HAKARI MAORI KI
                          PONEKE.

                                  Poneke, 10 Hepetema.

7 359

▲back to top
                       TE  WANANGA.
Korero     o te Paremata

8 360

▲back to top
                      TE  WANANGA.
taea ai ta utu i nga kai-tiaki paparakauta. Ka mutu ta .
Te Paawha ka tu ko.                            i
  TE  HAAPA : Ka  mea ia e kore ia e pooti mo taua Pire.
Te take he mohio nona, kei te taenga ki te panuitanga
tua-toru te hinga ai. Ka noho ia ka tu ake ko.
  TE KIHIPOONE : Ka mea  ka pooti ai mo te Pire a Te
Pokiha i tenei panuitanga. Na ka whakaatu i nga take i 
pera ai ona whakaaro.   Ko  tetahi korero ana i mea, he 
mea tika kia utua nga kai-tiaki paparakauta, ki te tu taua
Pire hei Tare. Ko  tetahi kupu ana kaua te Paremata  u
 tahuri ki te patu anake i te waipiro, engari me tahuri 
hoki ki te whakatakoto Ture e kaha haere at nga kura o
 nga motu pei ki te ako i nga tamariki. Koira hoki tetahi
 rongoa e tino ora ai tenei mate kino o te iwi, te hiakai-
 waipiro. He maha  noatu nga  korero a  Te Kihipoone
 Ko aua kupu whakamutunga  enei, ara, '' I tu ake au ki te 
 whakaatu ki te Paremata i nga take i pooti ai au mo tenei 
 Pire i tenei panuitanga tuarua ona, engari ka mea atu au 
 inaianei ki a koutou, ki te kore e whakaurua he Tekiona 
 hei whakamana i tetahi tikanga utu i nga kai-tiaki papa- ;
 rakauta, e kore au e pooti a te panuitanga tuatoru. Ka 
 noho a Te Kihipoone ka tu ko.                      i
   TE  RIHARIHONA : Ka mea  ka pooti au kia hinga tenei 
 Pire.  He mea tika ki te whakaaro a  Te  Riharihona ki
 utua nga kai-tiaki paparakauta.
   Ka tu ake ko TE PAANA : He muha ana korero. I whai
 tonu tana ki te whakahe  i te utu ki nga kai-tiaki papara-
 kauta.  Ki tana whakaaro kaore rawa o tika tera. I Ui ia
 ka pooti ia kia tu taua Pire. Ka mutu ta Te Paana  ka
 tu ko.
   HOANI NAHE : Ka mea, tenei ano aku kupu mo tenei
 Pire, ahakoa e kore e tino taea e au te whai i nga korero i
 a nga Mema  kua tu ake nei i mua i au, ahakoa, kaore ano 
 i tino marama ki au nga tikanga o taua Pire. Ka Pooti 
 au kia tu tenei Pire hei Ture mo  tatou. E  hara au i te ]
 tangata mataku  ki te kai i tenei mea i te waipiro, penei
 me  Te Pokiha.  Kua  waiho tena mea te  waipiro hui kai
  ma te taogaia, ua reira e kore e taea te huna. Kua tae 
  mai ki au nga Pitihana a nga Maori, he tono kia whaka- 
  korea te hoko waipiro, engari kaore ano aua Pitihana i !
  tukuna e au ki te Paremata. Te take i tu ake ai au inai- 
  anoi, he whakaatu ki te whare nei i nga whakaaro o te 
  iwi Maori, ehara i te mea e korero ana ahau i aku aku |
  whakaaro, engari e korero ana au i nga mahara a toku iwi. !
  Kua mohio au ki te maha o nga mate kua kawea e tenei
  mea e te waipiro ki waenganui i te iwi Maori. He  tika i
  rawa he nui nga whenua   o nga  Maori hiakai waipiro
  kua pau i taua mea.  Kua  kite au i roto i nga 


 Hoani Nahe


  TE WEIKIWHIRA,   he roa noaatu ia e korero ana.  He
  tautoko tana i a Te Pokiha, engari mo  te taenga ki te
  panuitanga tuatoru mo  reira, ia, e pirangi ai ki te apiti
  atu i etahi kupu hou. Ki tana mohio ka tino taua e taua
  Pire te pehi i te hoko waipiro. No  te nohoanga iho o
  taua, tangata ka tu ko.
   KARAITIANA TAKAMOANA, ka mea. He  kupu ano aku
  mo tenei Pire a Te Pokiha. I taku taenga tuatahi mai ki
tenei whare i era tau noatu i takoto ano te Pire a te Poki-
ha ki te aro aro o te Paremata nei. Ko taua Pire he patu
ano i tenei mea i te waipiro. 1 te whakatakotoranga  o
taua Pire ki te aro aro o te whare nei i tu ake ano ahau ki
te tautoko i taua mea, i korero atu ano au ki te Paremata
na te waipiro o matou whenua i tahae, na reira ka Pooti
au mo taua Pire a Te Pokiha, na Pooti ana au i taua wa
kia tu taua Pire. Na, kia rongo mai, kua kite au i tenei
Pire huu a Te Pokiha, e kite ana au tera e puta he oranga
ki to iwi Maori, mehemea ka tu ia hei Ture mo nga motu e
rua nei.  Na tenei mea na te waipiro i patu toku iwi. Kei
te tino mohio etahi o nga Mema o te whare nei ki te tika o
enei korero aku. Ka kaha  rawa taku tautoko i tenei Pire.
Kua  kororo noatu au, e rua nga paparakauta kei runga i
oku whenua  e tu ana, ko aua whare e pirangi aua au kia
katia. Kua  maha  noatu aku tononga  ki te Kawanata-
nga kia whakamutua aua  paparakauta, kaere nei ano i
whakarongo  mai ki taku tono. He maha nga mate kua
pa ki  a matou i tenei mea i te waipiro. E ki ana koutou
te Pakeha, na  te kuare ano o te Maori i riro ai o ratou
 whenua, kao. na  etahi tangata kino ano o  koutou o
 te Pakeha i homai te waipiro kia riro ai o matou whenua.
 Me puhi rawa tenei mea to hoko hoko waipiro. Tukuna
 tenei Pire kia tu hei Ture mo tatou, kia kaha tonu te pa-
 nui puta noa i nga motu nei. Waiho  ma nga  tangata
 tika e hoatu tenei mea te waipiro ki  te  iwi. Kaua  e
 tukua he raihana, hoko waipiro ki nga tangata kino, me
 me  tuku te Pire nei kia puta, mo muri tatou kaha ai ki
 te whakahaere i ona tikanga. Ki te waiho tonu ma nga
 tangata kino e hokohoko te waipiro, kaore rawa e mutu
 te kino. Katahi nei au ka tino mohio ki nga mahi kino a
 tenei mea a te waipiro. I mohio  ano au i taku tamariki-
 tanga ki tona kino, i tono ano au ki te Kawanatanga kia
 inaina te Ture hei whakamutu i te hoko waipiro ki te iwi
 Maori.  Ka whakahokia  mai, me haere au ki Ingarangi
 tono ai i tetahi Ture maku. He mohio noku, he nui nga
 moni e puta ana ki te Kawanatanga i tenei mea i te wai-
 piro, i mahara ai au e kore te Paremata e whakaae akua-
 nei, ki te whakakore rawa atu i tau mea. Na te Kawana-
 tanga tenei mea i kawe mai ki tenei motu. Kanui  te pai
 ki au mehemea ka Pooti te Kawanatanga  kia  tu tenei
 Pire.  Mc kaha te Kawanatanga ki te tautoko i tenei Pire
 kia pera tonu te kaha o ta ratou mahi me ta ratou mahi i
 etahi atu o a ratou Pire.

9 361

▲back to top
                    TE WANANGA.
whakaatu  nga taha e rua o tenei Pire, ki a tino marama a *
te whare nei ki te Pooti. Kua rongo au kanai te hiahia o
etahi o Ngapuhi kia uru ratou ki te mahi Kuru Temepara
engari ko etahi kaore e pai ana ki taua mahi, kei te rapu
raihana ma  ratou, na reira au i mea ai me whakaatu tetahi
taha, tetahi taha o tenei Pire, kia kite katoa  mai  ai te
iwi nui tonu i tona pai kino ranei. Kanui nga tangata o
toku iwi e mate mate  ana i  tenei mea  i te waipiro. Ka
 Pooti au ki a tu tenei Pire, ka noho a Hori Karaka Tawiti,
 kei runga ko.
   TE PITIROI,  He maha ana korero, ko tenei tetahi. Ki
 taku mohio he mea pai kia whakamatauria tenei Pire, a ki
 te kitea e kore e ora te iwi ia ia, heoi ano, me kimi tetahi
 atu Ture. He maha nga wahi o tenei, me kape ki waho
 a te taenga ki te panuitanga tua-toru, engari ka Pooti au
 inaianei kia tu tenei Pire. Ka noho ki raro, ka tu ake ko.
   TE RORITANA.  He  roa aua  korero, engari i mea ia ka
 Pooti hoki ia mo te Pire a Te Pokiha kia tu.
   I te mea kua po rawa ka tu ake a Hori Kerei Taiaroa,
 ka mea me  whakanuku te korero mo apopo. No te tahi o 
 nga haora o te po ka ara te whare.
                                        Akuhata  15.
   Ka  tu ake a HORI KEREI TAIAROA

TE PATENE
Hori Karaka Tawiti
Nui Tireni
HORI KEREI
TE TOIHI
TE RENOTI
TE PARANAHI
TE TAUTI
TE HIROPI

TE HAATIHAUHI
TE RAMUTENE
TE TARATOA
TE MARE
TE PAIKI
TE KIPI
TE PARAIHE
TE WUURU


KO ETAHI KORERO ANO ENEI O ROTO O TE 
PAREMATA MO HAKU PEI

Te Omana
Te Riihi 


10 362

▲back to top
                      TE  WANANGA.
ma  e ki nei he tangata tinihanga ia. he tangata whanako 
i nga whenua a nga Maori. He kupu kino rawa aua kupu
ki tono whakaaro, na heoi ano te tako i kore ai ia e tu
ake i mua ki te whakahoki, ko ana hon.  Ki te pupuri
i  a ia, ka taea  noa   atu e  ia  to  whakaatu  ki  te |
Paremata, akuanei he tangata tinihanga  rawa atu a Hori !
Kerei raua ko Te  Riihi.  E  toru anake  ana  whenua i 
hoko ai i te Maori. Ko te tuatahi he reti, no te tau 1862 : 
ko te tuarua, he reti ano, kei Tahoraiti : ko te tuatoru he
whenua  kei Heretaunga kotahi mano  e rua rau. (1.200) 
nga eka o tana whenua. Koi  ra anake nga whenua  i 
hokona e ia i nga Maori. Tena ano ona hoa Pakeha, na 
ratou i hoko a Heretaunga : hui katoa nga eka o te whe-
nua i hokona e ratou tena pea e tae ki te Tekau ma ono 
mano  e rima rau (10,500) nga eka.  Ko  te utu o  taua |
whenua  kotahi pauna e ono hereni me te waru kapa mo
te eka kotahi. Engari ki tona inoino o kore e riro taua 
whenua inaianei, ahakoa takoto te Rua tekau pauna hei
utu mo te eka kotahi. Otira, i to wa i hokona  ai taua i
whenua e ratou ko ona hoa he utu tika rawa ta ratou i
hoatu ai ki nga Maori. Ko nga ingoa o ona hoa ko To
Tana, ko  Te  Wiremu,  ko  Kapene   Rata raua ko tona
teina, ko Kapene  Kotana,  he   rangatira katoa ratou na
reira e kore ratou e tupou  ki tenei mahi ki te tinihanga i
te Maori.   Kaore enei tangata e rite ana ki te Mema mo
Akarana  City East te kino, i oma nei ki te huna i a ia,
 he nui no ana uaina.   Kua oti noatu i nga Komihana i tu
 ra ki Nepia i te tau 1S72 te kimi o to tika o te he ranei o
te hoko o Heretaunga.  Na  kitea ana e taua Komihana.
kaore kau he he o taua hoko, na reira ka kaha ia ki te ki
atu ki Te Riihi me  ona  hoa  ho hanga noaiho a ratou
korero e whakapae  nei i a ia. He tito ta Te Riihi o  ki
nei i meinga, e ia (e Te Omana) ratou ko ona hoa hoko i
Heretaunga   kia mahia he Turo e Te Paremata hai wha-
katika, hei whakapumau  i nga mahi a ratou ko ona hoa.
He  tito, he tino horihori na Te Riihi nga kupu e ki nei ia.
whano  rawa atu a Te Waaka  Kawatini e mate ia matou
ko aku  hoa.  Kia rongo  mai te whare  nei i pai rawa
ta matou  mahi kia  Te  Waaka  : e  ki ana  hoki  te
 pukapuka a nga Komihana na Te Tana  i ora ai a Te 
 Waaka.   Ko te kupu  a Te Kiihi e ki nei i tinihangata a
Te  Waaka e matou ko aku hoa he tito tena. Kaore rawa
 au i whai korero atu ki nga Maori i te wa i hokona ai a
 Heretaunga, heoi ano taku he utu i aku hea o nga moni
mo taua hoko.




 Ko   TE  OMANA





11 363

▲back to top
                             TE WANANGA.
     RETA I TUKUA MAI.


           KI TE ETITA O TE WANANGA.
   
Wairarapa

12 364

▲back to top
                         TE WANANGA.
 
Hori Pitama
Piripi te Maari

H.T. TE WHATAHORO
Wairarapa


Te Hapuku
Te Harawira te Tatere
Henare Matua
Renata Kawepo
Turanga

Raniera Te Heuheu
Waerengahika
WI PERE

HIRAKA TUHUA
WHANAKO
Hamurana
Takapau


13 365

▲back to top
TE WANANGA.
TAMATI TE RANGI
HOROMONA TARAKITAI
TE PEKA KEREKERE
IHAIA TAMAEARA


Aotearoa
Otaki

14 366

▲back to top
                       TE WANANGA.
whenua  Maori, kaore e tika, kore rawa atu, heni ano a matou
kupu mo  enei Ture. Ehoa, kauaka  e tapahia e koe tenei
reta, tukua «tu e koe ki te WANANGA, kia pau katoa. He
kupu ke tenei. E hoa, ka kino nga Poutapeta, he tureiti BO
nga WANANGAki   aua whare, kia rongo mai koe. me tuku
tonu mai nga WANANGA  e toru ki Oahanga ki tenei Pouta-
peta, mo Hoera Rautu, Hami Potangaroa. Wi  Hoera.
  Ka mutu nga kapu mo te WANANGA.  Ingoa tangata.
  Hami  Potangaroa, Hoera Rautu. Hori Karaka. Wirihana te
Oioi, Hohepa te Tihi, Wiremu Hoera.
  E hoa, he kupu ke tenei, kaore ano o whakaatu mai ki a au
mo te moni i tukua atu e au hei utu mo te WANANGA i nga
ra o Pepuere, ka tukua atu taua moni kotahi pauna e rua
hereni me te hikipene. taua moni mo te tau. Mo  te tau 1877.
kaore ano au i utu mo tena tau. heoi nga kupu ki a koe.
Paora Potangaroa,          Wi  Tamanui,
Tahana Patuari,            Hemi Pokohiwi,
Karaitiana Whakarato.
                             Ara, na matou katoa.
  Oahanga.




              HE  TARO   MA   TE IWI.
HE     mea atu tenei naku ki aku hoa. Maori o te Takiwa kia
     Waipawa  katoa, e hoko ana ahau i te rohi e rua pauna
tamiha o te rohi kotahi mo te rima kapa, a he rohi tino paraoa
pai aua taro. Ma te iwi e haere mai ki te hoko ka pono p.: ia
ratou taku kupu mo aku taro pai.
                                 NA TE KARUTA.








Ka tu i tenei tau ki Hawheraka.
HE     TARIANA    tino momo pai a " TERENGA."    Ko tenei
      Hoiho ko  RAVENSWORTH      to papa, ko PHOEBE te
whaea.   He Hoiho  pai. kaore e riri, he Hoiho tino kaha hoki.
Ko te utu mo te uha kotahi e  rima pauna, e  rima hereni
(Ł5 5.)  Mehemea  e rua. maha  atu ranei nga Hoiho a te
tangata, ka iti iho te utu i te rima pauna, me te rima hereni
(Ł5  5). mo te Hoiho  kotahi.  Ko  nga moni, me  utu i te ra e
tangohia atu ai te Hoiho. Ka  tukua atu e ia he whakaatu ki
te tangata nana  te Hoiho, i te ra e mohiotio. ai kua hapu te
Hoiho.    Ka  tino  pai  te tiaki. engari ki te mate aitua te
Hoiho, kaore he ritenga i a ia. Me haere utu kia  RAPATA
KUHIMANA      i Hawheraka,  ki a ia ranei,
                                NA   HORI  KARAATI.
  Hawheraka.                                           


            PANUITANGA.
MEHEMEA


                                 NA  TE HAKE.
                                 (A. MACKAY.)
    Tamumu.  14 Akuhata. 1S77.                       


           PANUITANGA.
 


 Nepia

                         NA  Te HUTA.
            PANUITANGA.







   TE TARI O TE WANANGA.
     KEI        HEHITINGA                   TIRITI           I   NEPIA,
         i te Tari i taia ai te Haku Pei Taima.

          Ko te Kai hoko mo te Nupepa
    TE   WANANGA.

              Ko KARATI  ma,
         KAI    HOKO      PUKAPUKA,

                Hehitinga Tiriti, Nepia.
                                

    THE WANANGA  OFFICE
    HASTINGS-STREET,        NAPIER,

   where the Hawke's Bay  Times was  formerly
                     published.

                 Agents for Napier—
  COLLEDGE    & CO.
                 STATIONERS,

               Hastings-street, Napier.
                               NOTICE.

 I   HEREBY    give  notice that I will  put into the Public
      Pound all Cattle and Horses found STRAYING   in my
  Paddock in the MATAHIWI    District. That is, the cattle and
  horses belonging to Europeans.
    NIKERA   WHITINGARA.


              PAERANI           ME     ANA      HOA
                  Kai hoko i nga mea rino
 HE    tangata kua oti re RAIHANA  kia hoko  PU  PAURA
      hoki.
i                   HEI HOKO.

I  He Pu NGUTU   KOTAHI,   he Pu TUPARA, he Pu PURU-
 KUMU,  rae nga tu PAURA e toru He HOTA  he TINGARA

 he KARIRI, ho KARIRI PU HU RIHURI   HOKI.
                 NA PAERANI  ME  ANA  HOA,

                                         Hehitingi Tiriti.

15 367

▲back to top
                        TE WANANGA.
         Panuitanga.


HE    panui tena naku mo taku hoiho i ngaro ki te Hauke
     No te 4 o nga ra o Akuhata i ngaro ai, e rua nga parani
kai te taha maui, nga parani, koia tenei I A H  | A H  . kai
te kaokao i te ritenga mai ki te Pakihiwi i te nohoanga o te
Tera, tetahi o nga parani kai te kaki tetahi o nga parani, ko
te ingoa o tena parani ko Ahu Ahu. He ingoa Tipuna taua
paraiai, ko te ahua o te hoiho he ma, he ma. ma  katoa  te
hoihoi, he rahopoka, he  mea  hutihuti naku te waero, kai
runga ake i nga turi te mutunga o te waero, ko te peke mau:
o mua  i ma iti a waenganui o te putu. He  hoiho e pai te ahua.
ko te Paha te ingoa o taua hoiho.
  Ki te kitea taua hoiho me kawe atu ki te Hauke kia nga-
ngarangi, ka utua te tangata nana i kite ki te Ł2.

 32                      NA  MAAKA    WHANGATAUA.
         Panuitangata ki nga Pakeha.

 EHAERE       mai  ana ki te Pereti pa Karongata  me mutu
      ta ratou haere mai ki te pupuhi manu, aha ranei, aha
 ranei, i muri mai o te putanga o tenei panui, ki re tohe ratou
 ki te haere mai, ka whakawakia ki te ritenga o te Ture.
                                    IHAKO    KAAPO.
                                                        OTENE        POMARE


               Notice to Europeans,
 WHO       arc in the habit of going te the Bridge Settlement
        at Karongata.  We  hereby  caution such  not to kill,
 shoot, or hunt   game,  birds, or fish, on said Land, and
 we wish to inform you that you must not come to this Settle-
 ment  after publication of this notice : and if you refuse to
 obey this notice you will bo dealt with according to law.

                                        IHAKA    KAAPO.
 27                               OTENE  POMARE.






                      HENARE  ROPITIHA.
               PANUITANGA.

 

                 NA  HONE  TAUTAHI.


                   NOTICE.



                                   TE  HAPUKU.



                    '   KARAITIANA   TAKAMOANA,
. i                        IHAIA  TE NGARARA.
                      HEKETA TE AWE.





16 368

▲back to top
                                TE  WANANGA.
          PANUITANGA.


   Niho ! Niho !
           
KUA MUTU TE UTU KI NGA  TAKUTA MO NGA
      NIHO  O TE HUNGA  NIHO TUNGA.
KI    nga Maori o Haaku Pei. Mehemea   he niho tunga a
      Koutou, a mehemea   kua kore rawa  atu  he niho i a
koutou, maku e unu nga  niho tunga, a ka hoatu nihoniho
hou he niho pai ke  atu i nga. niho i tupu mai i nga ra o
koutou e taitamariki ana, e kore nga niho hou e mamae, e
kaha ano ki te ngaungau kai, a e taea ano te unu ki waho o
te mangai, kia horoia aua niho kia ma tonu, kei piringia e te
para kai, a e pai ano te tuku atu ano ki te mangai mau ai
ano.  He nui nga  mate e tupu mai  ana i te niho tunga, he
mea  hoki e kore e tino koparuparu te kai i nga niho tunga te
ngaungau,  na reira i pa mai ai te mate ki te tangata.
                        TE WIRIHANA.
                                       Kai  mahi niho.        
   Tenehana Tiriti. Nepia.                                 !
                                                                                                                                                                                              |





    MANAIA,     HE  TIMA,      
E    RERE   tonu  ana tenei Tima, atu  ano i Nepia  ki te
      Wairoa,   kia paki te rangi te rere ai. He  tima tenei
 e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i :
 Te Peti te korero. Te utu i te kapene mo te tangata eke £1
 i te tireti, £0 15 O i Nepia  ki  te Wairoa,  i te Wairoa   ki
 Nepia, ko taua utu  ano. Mo   te tana utanga  £1 10. ki te
 ritenga o te ruuri, a £1 mo te tana wahie, me nga mea pera. 
   Ki te me» ka kiia e te tangata aua kupu mo aua moa ka
 mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era.         

          He Panuitangata ki nga Maori.
       TE POUNAMU    KIA  MAHIA HEI  MERE.

 KIA    rongo mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti
      me te Tai Tuauru. Nga  iwi katoa o te tua-whenua.
 tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Pou-
 namu,  hei Mere, hei Heitiki hei Kurukuru, hei Mako  ma  te
 iwi. Tukua mai a koutou Pounamu ki te Tari u Te WANANGA
 i Nepia.
                                           NA HEMI   ROPI.


                HE       P   A  N   U   I T   A  N   G  A   .
               
        HE KUPU  TENEI KI TE IWI KATOA

  I 1 E tinitini noa atu aku mea hou i taku Toa i TARATERA
          A maku  e hanga hou nga mea pakarau.

    HE TERA WAHINE.     HE TERA TAANE.
    HE PARAIRE           HE MATINIKERA.
      HE    KOROPA,                        HE   WEPU.
     HE PA,                    HE KAHU   HOIHO.

     Ko  nga  mea  pai katoa  a te Pakeha mo te Hoiho.
        KEI  TAKU   WHARE    HOKO   I TAMATERA.
                E hara i te utu nui aku mea
          He   tini, a e  rite ana  ki o Tawahi te pai:.
               Kei au nga mea mo  te MAORI.
                  Kahore he take e haere ai
                        Te MAORI,
                   Ki Nepia hoko mea ai.
 23                            NA PATARIRA,
PANUITANGA KI NGA IWI KATOA

 Rakarana & Waikato Maori Kamupene
    Rimitete.

 KUA   HOKONA   NGA HEA  A ENEI TANGATA   E MAU
       AKE  NEI  NGA   INGOA   I RARO   NEI :—Aihe
 Mokomoko.   Epiha. Waitere. Henare  Ngatai,  Hone  Kuruki.
 Hone Te One,  Hami  Whakatari.  Henare  Akuhata. Henare
 Ngataumata. Kipi Waatarauihi. Kewene  Te Haho.   Mita K.
 Ngatipare. Wetini Mahikai. Wairama    Kiwi.  Heta  Te More.
 Kupenga. Te  Hou. Matena Tuheka.  Maihi Kereopa. Nane
 Tangirau. Erina   Tuaiwa  Ngatipare,  Penehawini   Kiwi.
 Terupapere Ngawhitu. Wetini Te Okioki, Teira Huia, Wirihana
 T. Teaooterangi. Kaweahau, Pinikera. Taueti Pouwhareumu.
 Tainui Te Para. Harini Tikapa, Karepa Te Whetu.
     I roto i te Kamupene e mau iho ra : ki taua Kamupene
 ano, mo nga moni kotahi rau e rua-tekau-ma-ono pauna £120.
 A kua  mutu te whai-manatanga o nga tangata e mau i runga
 ake nei ki roto i taua Kamupene   i to 10 o nga ra o Aperira
 IS77.
                           HUIRAMA    RIUTOTO.
   Rakarana. Mei 5 1877.                Manager.        3

 Notice to all the People of the Tribes of
            New  Zealand.

 THE   RAGLAN  AND  WAIKATO  MAORI  STOKE COM-
     PANY   (LIMITED). wish to inform those whose names
 are hereinafter written, that their shores in said Raglan, n and
 Waikato Mauri Store Company   (Limited) have been sold for
 the sum of £126. and said parties whose names appear below
 have ceased to hold shares in the said Company  from the
 Tenth day of April. 1877.
   Aihe  Mokomoko.   Epiha Waitere.  Henare Ngatai,  Hone
 Kuruki, Hone Te One.  Hami  Whakatari. Henare  Akuhata.
 Henare Ngataumata. Kipi  Waatarauihi. Kewene   Te Haho,
 Mita  K. Ngatipare. Wetini Mahikai. Wairama   Kiwi. Heta  Te
 More.  Kupenga  Te Hou.  Matena  Tuheka.  Maihi  Kereopa.
 Naue  Tangirau. Erina Tuaiwa Ngatipare. Penehawini Kiwi,
 Terupapere  Ngawhitu. Wetini Te  Okioki. Teira  Huia. Wiri-
 hana T. Tearoterangi. Kaweahau and  Pinikera. Taueti Pou-
 whareumu.   Tainui Te  Para.  Hairini  Tikapa.  Karepa  Te
 Whetu.
                       (Signed) HUIRAMA    RUITOTO.
    Raglan. 10th April 1877.

                   HE PANUITANGA.
 TE    WARA,    kai mahi Wati, kei tawahi  ake o TE TARI O
      TE WANANGA  i Nepia taku whare maai  Wati.
    Ho  mea atu naku  ki nga Maori kia kawea mai a ratou Wati
 ki au. a maku e mihi.  A  he tini noa atu aku Wati hou me
 nga heitiki me nga kurukuru me nga Wati ahua maha noa
 atu.
                                 NA   TE WAEA.



   PANUITANGA.
                         
UTU.
     


   NEPIA.  Haku   Pei Niu Tireni            HENARE HIRA 
        e  HENARE       TOMOANA.        
        
                 


   NAPIER       Hawke's Bay          New Zealand         HENARE HIRA
      HENARE     TOMOANA
 
           SATURDAY, SEPTEMBER 15, 1877.