Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 31. 11 August 1877 |
1 317 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. "TIHE MAURI-ORA." NAMA 31———32. NEPIA. HATAREI, AKUHATA 11, 1877. PUKAPUKA 4. MAKI TONORE Hune 2, 1877. 15 PAERANI ME ANA HOA PANUITANGA. KO KOMO MA, HE TANGATA MATE. TE MATENGA O TE REV. MATIU TAUPAKI O TE MINITA O NGAPUHI ME TE RARAWA KATOA. i HATAREI, 11 AKUHATA, 1877.
2 318 |
▲back to top |
TE WANANGA. tanga, akakoa kiia te tini o nga kai korero whaka- 1 pati mo te Kawanatanga, e kore ano e tae ki ta ratou i kii ai, engari ka tangi ano te hunga na ratou te mahi raweke. A ko te take e raru ai ratou, he kore no te o i roto i te peeke takotoranga moni a te Kawanata- nga, a na te kore mea hei whakarato i te hiahia nui mo te hunga e ki ana kia whai tikanga ano mo ratou, mo ta ratou mahi tautoko i taua Kawanatanga. A he nui noa atu nga patai pakiki kino a etahi hunga, a he kupu kore na te Kawanatanga hei utu mo aua patai, i kiia ai, kua mutu nga ra i kiia ai, he hunga mohio te Kawanatanga ki te whaaki i nga tikanga nui, e mea ai te iwi he kaiaka ratou ki te arahi i te iwi, a e tika ana kia kiia e ahua tautetete ana nga Apiha o te Kawanatanga kia ratou ano, a kahore kau be tangata o ratou e mohio ana ki te taami i aua kino, e pai ai te mahi a ratou kia ratou ano, e mohiotia ai hoki e te ao katoa, te rara e raru ai ratou ano. Hei nati, e kiia ana, kahore kau he tangata o te Kawana- tanga hei hapai i te patu a Te Pokera, a e kore e aro te mea kotahi o ratou ki te whakakakahu i te kahu a Te Pokera. A e pono tonu aua te korero a nga kai tuhi tohi patipati o te Kawanatanga, i tenei wahi o a tatou taotu, te kii, ko Te Witika raua ko Te Omana te hunga e arahi ana i te Kawanatanga. A mehemea koa he pono tana kupu, a e kore matou e mea atu Le teka taua kupu. Ka ni matou, keihea te ahua mohio ranei, te kaha ranei, nae te maia ki te tu kororo mo te iwi, e kiia ai koia ra nga tangata tika hei Tumuaki arahi i te wi. E mohio ana matou ki te kaha rae te ! mohio a Te Witika ki te tu korero, a e mea ana matou, mei kore pea te haunga kino o te hau anu o te repo i Piako ki nga pongi o tana ihu, a mei kore te taimaha ona e rorerore nei i te pehanga e nga tikanga o te Pire hou a te Kawanatanga mo nga whenua Maori, penei, kua nui noa atu he korero rua tana Kawanatanga. E kore e kitea te take i noho hangu ai tana hoa, i kore ai aia e mea hei tangata arahi aia mo te mahi Kawanatanga. He mea pea ia he piro no te repo i te taha ano o te kaainga i noho ai aia, a na reira nga ngutu ona i kokopi ai. Na ano pea te miharo o nga hoa o te Minita mo nga mahi mo te iwi te ki nei, he aha ra te take i kore ai aia e titiro makutu ai ki ana hoa o te Kawanatanga, kia oho ai ratou ki te mahi. He pai ano pea ia te mohio a te uri mohio, a e tika ana ano kia noho tupato te tangata. otiia e tae mai ana ano nga ra o te mahi Paremata e tika ai te whia o te patu, kia mohio ai nga hoa tau- tohe e mau ana ano te mana o te kupu a te toa, a e u ai ano nga tangata o te Kawanatanga, kua wiwi, ki a ratou ariki, a e hoki ai ano aua ringa muhore ki te mahi i nga mea i unga ai ratou e a ratou kai tono. E kore rawa tetahi o nga Minita o te Kawanatanga e tika kia kii, e kore aia e pai, kia whakapaea aia mo Poneke nga tikanga tika i kiia mo te Kawanatanga, ara e mea ana aua Maori ahakoa he mohio te mohio a te Minita mo nga mahi ma te iwi. ki nga. mea, e pai ana mo te te Maori, ahakoa e ki aua aia ka nui ano tana mea kia puta i aia he pai mo te iwi Maori, na te man tonu o te titiro a te Mema mo Ratani ki taua Minita i noho ngoi kore ai taua Minita, a i kore ai he kupu mana. A ko taua ahua ruhi ano hoki kei etahi o nga Minita o Te Kawanatanga, he titiro ano hoki na tana Mema o Ratani kia ratou i pera, ai ano hoki ta ratou noho wawau i te Paremata. E moa ana hoki matou, he mohio nga .Mema o te Paremata o Haku Pei nei ki nga mea hei painga mo nga iwi Maori, koia i ki ai te whakaaro, he aha ra ratou te ako ako ai i nga Minita o Te Kawanatanga, a ka korero ai aua Mema o Haku Pei nei, mo nga mate o te Maori ki te Paremata ? A i waiho e ratou ma te Mema mo o Otakou e korero aua korero, ara ma Te Rira. E umere atu ana matou kia Te Kira mo tana maia ki te kawe i ana tu korero ki te Paremata. Otiia, e korero a ata kau ana aia, ko ana ngutu kau ano e komeme ana. ko tana ngakau kei te whakateka aki i nga kupu o ana ngutu. A ko te maia ona i korero ai aia. i ana mea i mohio ai ki te Paremata i era ra, kua kore noaiho i aia i enei ra. A e kiia ana aia, he wairua kau, he ata no te tinana tupapaku. Te Wananga. Published every Saturday. SATURDAY, AUGUST 11, 1877.
3 319 |
▲back to top |
4 320 |
▲back to top |
TE WANANGA. kaihore te Ruhia i maia ki te Take i te whenua i Aminia, he mea hoki ko te Take te iwi i tino maia i taua whenua katoa. E kiia ana, kanui te mate mate o te Take i te iwi karakia i te karakia o Te Atua, a e kiia ana ko nga pu a te iwi Take he mea muru e te Ruhia a kua hoatu ki te iwi karakia pono. Te mea i mutu ai te whakapae a te Ruhia i te pa i Kaa, he mea na te Ruhia, kia tikina kia whawhaitia te ope tana a Manikawhe. E haere ana te ope taua a te Ruhia ki Aminia. Kua tae te kaipuke manuwao a te Take ki te pa nui a te Ruhia i Hapatapono. a kua puhia taua pa e taua kaipuke. Kua whiti te ope taua a te Ruhia i te maunga i te Parakina, a tekau ma waru mano o taua ope. Kua tae te taua a te Ruhia ki Rahikata. a kua riro i taua ope nga rerewei a te Take, atu ano i Wana, a tae noa ki Rutaka. E kiia ana, kua tae te kupu a te Kuini o Ingarangi ki te Kingi o nga Take, kia tokua nga kaipuke manu- wao ki te moana a te Take ki te Tatauera. Ko te Ruhia i mate i te parekura i Kumari. Kua taea te pa a te Take e te Ruhia i Nikopara. a he iti o te Kuhia i mate i taua whawhai. A e rua tino rangatira o te Take, me te ono mano o te ope. me nga Purepo e wha te kau o te Take i riro i te Ruhia i taua parekura. E pono tonu ana te whakawhiti a te Ruhia i te awa o te Tanupi. I tae te tino wahine Rangatira a te Ruhia kia kite i nga tangata i mate i nga parekura i Arekaporo. E ki ana te Take, e kore e pai kia tae he kaipuke iwi ke ki o te Take moana, engari, he haere whawhai ma te Take aua kaipuke, ka pai kia tae ki aua moana. E ki ana te Take kia whakatotohutia etahi kai- | puke ki te awa o te Tanupi, hei arai i nga kaipuke ! rererere i taua awa. a e tino whakahe ana te Kawana- tanga o Kuini ki taua mahi. E ki ana te iwi katoa o Ingarangi, kia kaua a Kuini e whakaae kia haere te ope o te Ruhia ki te tino te Take i Kotatanopera. E kii ana te Ruhia, he teka kau ano te korero e ki nei, he nui te kino o te Kuhia me nga tangata kara- kia ki te atua ki nga Take. E ki ana hoki te Ruhia. kihai ratou i patu kino i te iwi Take. He nui noa atu to pai a te iwi i Pakeria ki te Kuhia. e mea ana hoki taua iwi, raa te Kuhia ratou e ora ai. He nui noa atu te ope o te Ruhia i mate i te Take, ! i te wa i haere ai te Kuhia ki te ara i te Opiti i Hipaka. i Ko te ope a te Ruhia kua tae ki te taha ki te Tonga o te maunga i te Pakina, kua tae ki te toru-tekau.-ma. rima mano. Kua oho te mauri a te iwi Take e noho ana i te Pa nui a te Kingi o nga Take i Kotatinopera, i te rongo o te Ruhia kua whiti i nga maunga i te Pakina. Kua oho nga iwi o te Kariki, a e ki ana ratou, kia riro i a ratou nga takiwa o Epiha, o Mahitonia, o Tihiri. Kua mutu te whawhai a te Take ki nga iwi o Motinikiro. a ko taua iwi kua patu haere i te Take. E ki ana te Kingi o te Take, ki temea ka tae te ope a te Ruhia ki tana Pa nui, penei, ka ara i aia te whawhai a te iwi mo tana karakia. A na taua kupu a taua Kingi i wehi ai te iwi tangata ke. Kua tae te ope hoia a Ingarangi ki Mata, ki te Pa a te Ingarangi i reira. He mea hoki na Ingarangi kia tae te torn mano o aua hoia ki taua Pa noho ai. E ki ana nga nupepa, he pono te kupu i kiia ra i patua kinotia nga iwi noho noa iho a te Take e te Ruhia. E ki ana te korero. kua pai te iwi o Itari hei hoa mo te Ruhia. E ki ana nga nupepa a te Ruhia, ki to mea ka tae nga kaipuke manuao a Ingarangi ki nga moana a te Takeka whawhaitia, aua manuao a Ingarangi e te Ruhia. Kua karapoti katoa te pa a te Take i Rutaka e te Ruhia.
5 321 |
▲back to top |
TE WANANGA. A i mea a te Kawana ko nga Ture hou e tukua mai e Tana Kawanatanga hei mahi ma te Paremata. Ko te Pira tou mo nga whenua Maori. A ko te Pira hou mo nga whenua e keria ana te koura o aua whenua. Me etahi atu Pira ano. Ano ka mutu te whai korero a te Kawana. Ka tu to Runanga Paremata, a oatitia ana nga Mema Hon, a Te Poki, a Te Kipene, a Te Warihi, a Te Patana (o Nepia), a Te Pitama. Te 20 o Hurae. Ka ui a Te Pana. Mehemea kua mahia, he mahi e puta ai he utu ki nga Maori o te Waipoanamu mo ta ratou whe- nua e tono nei i taua motu. Ka mea a Te Witika kua mahia ue tikanga mo taua mea, a ko taua tikanga, ma te Kawanatanga e tuku mai hei mahi ma te Paremata. A na Te Witika i panui te Pira hou mo nga whenua Maori. (Ara te Pira Whakawa Whenua a Te Kooti Whakawa Whenua Maori). Hurae 24 Ka mea a Te Kihipene : Ma Te Hiana te whakaaro kia mahi ranei aia i taua Komiti Maori. Ka mea a Te Wuuru raua ko Te Wanihana : He tangata pai, a he tangata mohio a Te Hiana mo te mahi Komiti Maori. Ka mea a Karaitiana Takamoana : Ki te mea e kore te kawanatanga e pai kia tu a Te Hiana i te Komiti Maori o :e Paremata, penei, kaua hoki he Mema Maori e to hei Mema mo taua Komiti, a kaua ano hoki he Mema Maori e :u mo te Paremata, katahi ano te mahi hianga, ko to tangata mohio ki o te Maori mate, e peia ketia ana e te Kawanatanga, kia kaua ai a te Maori kupu e tae ki ta Paremata. Maumau kau te kupu e kiia nei, me mahi he mahi mo te Maori kia ora ai, ano ka tae ki te ra e whiriwhiria ai he tangata mo aua mate kia mahia, ko te tino tangata a te Maori e pai ai. a ko te Pakeha kua tino rongo i nga mate a te Maori, e peia ana e te Kawanatanga kia kaua aia a Te Hiana e tae ki te whaaki i aua mate e taami nei i nga iwi Maori. Ka mea a Kawana Kerei : He kupu tino he rawa te kupu a te Tumuaki o te Kawanatanga e ki nei, e kore a Te Hiana e mahi tika. A mea atu ana aia ki te Paremata, ma ratou e titiro tika nga mahi a te Komiti Maori, kia puta ai he ora mo te iwi Maori i te Komiti Maori. A uia ana te whakaaro a te Paremata mo Te Hiana, a whakaae aua te Paremata katoa kia tu a Te Hiana hei Mema mo te Komiti Maori e taua Paremata. Ko to kupa whakahe a te Kawanatanga mo Te Hiana, i kinongia e te Paremata. Hurae, 31. Ka ui a Te Riini : Ki te Kawanatanga. Mawai e uta nga utu o te whakawa mo te " Waka Maori " e whakawa. nei i Nepia '? Akuhata, 1. Henara Rata Te Witika Kawana Kerei
6 322 |
▲back to top |
TE WANANGA. E aua korero tatara mo Henare Rata i te wa ki ano ana korero i taia hi te " Waka Maori." Otiia, kua mea a Te Witika, (te tino Roia a te Kawanatanga) ki te Paremata nei, ko te hanga e whakawakia nei e Henare Rata, he pononga taua hunga na te Kawanatanga, e kore ano ia e kiia ma te ingoa pononga e ora ai tana pononga te tiaki e ana ariki, a e kore e tika kia ora aia i te Kawanatanga. Km mea a Te Riini, ki te mea ka motokia tana hoa e tetahi tangata Kawanatanga, ka mahi he ranei ki tana hoa, a he tangata no te te iwi tana hoa, ma tana ingoa Kawana- tanga ranei aia e mahia nga moni, me te mana a te Kawa- natanga, kia ora ai aia i te tangata o te iwi i he nei i aia ? | Mehemea koia na te tikanga o te mahi, penei, ka kiia e te iwi, kia ora ratou i nga he e mahia ana ki te iwi, ka kite ratou i te kaha me te mana o te Kawanatanga e tu nui mai ana hei whakakore i te ora mo ratou ana rahua kino- ! tia e nga pononga o te Kawanatanga, a mehemea koia na te ara o te mahi, ko te tino he rawa atu taua mahi ki to te Ture tikanga, me te tikanga i tu ai nga nui o te iwi o Ingarangi. Koia i kiia ai, ko te hunga na ratou i taa nga kupu tutara mo Henare Rata ki te "Waka Maori " e mahi ana ratou i o te Kawanatanga ako i ako atu ai ki aua pononga. A e kiia ana, kua mea te kai ta o te " Waka Maori, e tika ana a ratou kupu tutara mo Henare Rata, a e pai ana taua hunga kia kawea ratou ki te whakawa, kia kiia ai a ratou korero, e pono ai te take i kiia ai nga kupu tutara mo Henare Rata. Mehemea, ka kiia e Te Ture, e tika ana nga kupu tutara a taua kai Ta, me te kai tuku i te " Waka Maori " ki te iwi, penei, ma ratou ano ratou e mahi e ora ai ano ratou. Otiia ki te mea ka kiia ratou e te Ture i he a ratou kupu tutara, penei, ma te Kawanata- i nga te kupu e tuku mai ki te Paremata nei, a rae penei he kupu ma te Kawanatanga kia tatou ki tenei Runanga, kua he a matou pononga i te Ture, o ko matou ko te Kawana- tanga e tono ana ki te Paremata nei, kia utua e te Pare- i mata nei nga moni e tonoa ana e te Ture rao te he a o I matou pononga, a e hara i te mea e utu moni anake ana te Kawanatanga, a e tino mahia ana te kaha o te Kawa- I natanga, ki te tautoko i a ratou pononga, otiia o tino mahi nui ana te Kawanatanga kia tau te he e kiia nei e ratou i kia Henare Rata. A ko te utu o te whakawa e whakawa | nei, e tae ana ki te kotahi rau pauna mo te ra kotahi, a e kore aia a te Rihi e mea e utu ana te Kawanatanga i aua moni i nga moni o te iwi, e utua ana ranei e ratou ki a ratou moni ake ano. Otiia ko te mana o te Kawanatanga e mahia ana mo taua whakawa. E he ana kia taia he nupepa e te Kawanatanga, a mahi tutara ai taua nupepa a te Kawanatanga i te tahi tangata o te iwi. E tika aua ano kia taia he nupepa e ratou, a ko te korero anake mo taua nupepa he ako i nga mea e tupu nui ai te iwi. Otiia e kore e tika kia taa nupepa te Kawanatanga hei tutara i te iwi, a ko te tino he rawa ko te mahi korero tutara a taua nupepa i tetahi o nga mema o te Runga Paremata Ariki. Ahakoa e ahua whakahe ana te whakaaro o etahi o nga mema o te Paremata Ariki ki te Kawanatanga, e he ana kia korero tatara te nupepa a te Kawanatanga i aua ta mema. Ahakoa kai atu te iwi ki nga mahi o te Kawa- natanga,, e kore rawa te tini o nga tangata whakaaro marama e whakaae atu, be tika kia taia e te Kawanatanga nga kupu tatara mo a ratou boa tautohe ki te nupepa o te Kawanatanga. He mea hoki ko nga moni e utua ai te o taua nupepa, na te iwi aua moni a e kore e tika kia mahia nga moni a te iwi, hei kawe i te paku riri a te Kawanatanga ki ana tangata i kino atu ai kia tinga ai aua tangata e riria ra e te Kawanatanga. Mehemea koa e whakaatia ana taua tu mahi e te iwi, penei, e kore rawa te tangata kotahi e kinongia ana o te Kawanatanga e ora i te korero, Whakapae mona. He tika ano kia mahia he kahite e te kawanatanga, hei ako,i te iwi ki nga mea o te Kawa- natanga. Otiia ki te me? ka panuitia ki taua kahite nga korero tutara ki te iwi, he takehi rawa taua mahi i te raana o te Tare. Mehemea e tika ana kia kiia, e uta ana ki nga Ariki o te Kawanatanga nga he o te mahi taa i nga kupu tutara mo te iwi, penei, e tika ano kia tamanatia aua Ariki Kawanatanga kia tu ki te aroaro o te Kooti Whakawa. E tika ana ano ia nei taua mea nei ki ta te Ture tikanga. E tika ana ano te ki e kiia nei, e wha- kawakia ana nga kai taa nupepa mo a ratou korero mo to iwi, a e tika ana ano hoki kia whakawakia nga kai taa nupepa, i te mea hoki heoi ra ano te ara e putu ai te tika ki te hunga i he i te nupepa. Ki te mea ka mea te Huuri he kupu tatara aua korero a te " Waka Maori " mo Henare Rata, a ka kiia e ratou nga utu e utu ai te " Waka Maori*' Kia Henare Rata, penei e nui noa atu nga moni utu mo taua he. Tena ranei, e tono te Kawanatanga raa te Pare- mata nei e whakaae kia utua ana moni e te Paremata nei? E moa aua aia a te Rihi, e kore rawa te mema kotahi o te Paremata nei. e whakaae kia mahi tonu te Kawanatanga i te nupepa e mahi tutara ana i te iwi e mahia tutara aua i te iwi e whakahe ana ki taua Kawanatanga. Tena pea- e kiia aia a te Rihi, kia korerotia tutaratia e ana hoa riri. A ka ui aia ki nga Mema o te Paremata nei. E tika ana ranei kia korero tutara te Kawanatanga i aia ia te Rihi, a kaua aia a te Rihi e mahi whakaora i aia kia kore ai e tika nga kupu tutara a te Kawanatanga mona e uta ki aia? E he aua taua tu mahi nei ki te titiro a te tangata tika. E mea ana aia a te Rihi, mei ata whakaaio nga Ariki o te Kawanatanga ki nga mahi nana nei i timata te whakawa mo te " Waka Maori," penei e kore ratou e mahi i nga mahi e mahia nei e ratou mo taua whakawa. I te wa i kite ai te Kawanatanga i nga kupu tutara mo Henare Rata e mau ana i te " Waka Maori," hei aua ra, ka mea atu ai te Kawanatanga kia Henare Rata i a ratou kupu whakakahore mo taua korero tutara, penei kua oti, e koro a Henare Rata e tohe tonu ki taua mea. A kihai te Ka- wanatanga i mahi pena. Otiia i kii te Kawanatanga i tika aua korero tutara mo Henare Rata, a na reira a Henare Rata i mea ai na te Kawanatanga pu ano te mahi i too ki te whakawa. Moi kore te mea a Henare Rata kia mahia taua moa e te whakawa, penei ma tana noho hangu ka kiia ai e te iwi he tika te korero tutara mona. A ko tenei kua tu te whakawa, i Nepia, a ko to whakawa i Nepia, n ko te utu o te ra kotahi e tae ana ki te .£100. A e kiia aua e 50 Maeri kai korero mo taua whakawa. A kotahi o aua Maori i korero i ana korero, a ka po wha, ka oti ana kupu a taua kai korero. A he hono tonu to Kopikopiko a nga Apiha o te Kawanatanga •te haere ki nga kainga rapu rapu korero ai ma ratou mo taua whakawa. A ki te mea ka mau tonu taua tu mahi nei, penei, e kore rawa e mohiotia nga tangata ka mahia ki te kupu tutara mona a nga ra e takoto ake nei. Ki te mea ka noho tetahi tangata i te kainga o te iwi e korero ana i nga reo e rua, he tika ranei kia panuitia he korero tutara mo taua tangata ki aua reo e rua ? Ki te mea ka penatia te mahi mo te iwi. a e hara te hunga i kiia nei ki te kupu tutara i te tangata whai moni, penei, e kore rawa ratou e ora i te whakapaeteka. Kua rongo aia a Te Riihi e kiia ana e te korero, he maumau kau taua korero mo taua whakawa mo te " Waka Maori," i te mea hoki ka pooti nga Mema o te Paremata nei kia kore ai tana kupu ta Te Riihi e tika, he wehi hoki no te kupu kei hinga to Kawanatanga. E hara tana kupu e tohe nei i te whaka- hinga mo te Kawanatanga, engari, he mohio nona ki te tika o ana korero e korero nei. A he mea nana kia mohio te Paremata nei ki nga tikanga o te whakawa mo ta •• Waka Maori," a ka whakaae ake ai te Paremata neiki
7 323 |
▲back to top |
TE WANANGA. Na, ka korero ahau i nga tikanga o tetahi kupu aku. Ho te tunga o te Paremata i tera tan, i mea ai te Paremata nei kia kaua e whakaaetia he moni rua te Kawanatanga hei utu mo te mahinga i te nupepa i te " Waka Maori.'' Ara, me mutu te mahi taa o taua nupepa, a me kore taua nupepa e mahia. A ko te tikanga o te kupu a te Paremata nei, e penei ana. ki te mea ka mahia taua nupepa a te "Waka Maori " e te Kawanatanga, ma ona utu tau a te hunga e tukua, ata ana taua nupepa kia ratou e utu nga i mea katoa rao taua nupepa, a kana rawa he moni a te Kawanatanga e maumaua, e hoatu mo taua nupepa. I kiia hoki te kii i ana ra kahore kau he tikanga e utu noa ai tenei Paremata i te nupepa e mahia ana e te Kawana- tanga hei tautoko i a te Kawanatanga whakaaro kia ; rangona ai e te iwi. A i mea hoki nga Mema o te Paremata nei, he nupepa te " Waka Maori " e mahia ana • te Kawanatanga hei tautoko i nga mea e paingia ana e te Kawanatanga anake, a na reira te Paremata nei i mea ai, me mutu te atu moni a te Paremata nei mo taua nupepa te " Waka Maori. A he mea korero nui aua kupu o te Paremata nei, e hara i te mea i kiia kautia e etahi Mema na te Paremata katoa i ki aua kapu kia mutu te utu moni a te Kawanatanga mo te mahinga o te "'Waka Maori." E kiia ana ma te tokomaha te tikanga mo taua ki nei. Tena pea kua mohio nga Mema o te Paremata nei ki ta i ratou pooti e pooti ai mo te tikanga e korero noi ahau. A ko te tikanga e rapu nei ahau be tono naku kia kiia mai ', e te Paremata nei. I tika ranei te mahi a te Kawanata- nga i mahi nei, a e kore ranei e he nga tikanga katoa Kawanatanga i taua mahi i mahia e te Kawanatanga? KARAITIANA WHAKARATO
8 324 |
▲back to top |
TE WANANGA. KI TE ETITA O TE WANANGA Ngatiwhiti Ngatitaina Ngatiteika Paneiri Ngatihinemanu Tongariro Murimatu Arapeta Haeretuterangi Whanganui Hau Hau NGATIRANGI-POUTAKA TE MANU TUTE TE HONOTAPU Kia Hohepa Weko, Pakeha, me etehi atu Pakeha e hoko nei i Rangiuru, kia rongo koutou, e kore matou e whakaae ki ta koutou hoko, ka puritia e matou a Rangiuru, me ona tali» Katoa, naku tenei kupu, na enei uri o Tapuika. Na Ngati Kamama. Petera te Pukuatua, Mohi te Kawa, Haerehuka Tarakiteawa. Te Arakau Makawhiti, Taraite te Rangihau, Hapeta Toheriri, Te Keepa Ngawhau, Meihana te Pohootakurua, Timoti Reone, Te Naera te Poharaoterangi. KI TE ETITA O TE WANANGA. Kia Henare Tomoana, e pa tena koe, mau e tuku atu te kape o ta matou hui mo nga ture hou a Te Kawanatanga a Te WANANGA, mo ta matou korenga e pai ki enei ture, ko aua ture 120, ko aua ture he ture hou, kaore e taea e matou te whakarapopoto, kanui te taumaha o enei Ture kia matou kaore matou e pai, mau e tuku atu hei titiro iho ma o tatou hoa Maori Pakeha hoki, heoi ano, na o hoa aroha. Na Hoani Tuhimata, Na Matiu Pakiuru, Na Hori Kawakura, Na Patara Toihau, Na Pirini Te Tawhero, Na Karanema Tawhio, Na Tamihana Wahu, Na Hetaraka Te Tawhero, Na Te Keepa, Otira na te Komiti katoa o Ngati-awa. Na Merito Hetaraka, Kai Tuhi o te Komiti. KI TE ETITA o TE WANANGA. Mau e tuku atu ki te riu o Te WANANGA, ta maua panui, hei titiro ma te kanohi tangata Maori, Pakeha hoki, kaua hei mauria mai te waipiro, me te haurangi, ki te kaainga i Oka- hukura,, wahi o Te Takapau. Ki te tohe te tangata ki te mau i te haurangi, i te waipiro ki te Pa Maori, ki whiua ia ki te Ture whakawa, kia utu ia i nga pauna moni e £3, tera I atu ranei i te£5. kei tona hara te ritenga e matu ake ai ranei, I e iti oho ai ranei i te £5. NA HORI TE AROATUA NA HIRAKA TUHUA. KI TE ETITA o TE WANANGA. K hea toua koe. He inoi ara tena naku kia arohatia mai e koe tena reta aku : ara. kia tukua atu e koe i runga i te WANANGA, kia kite o taua hoa i nga Motu e rua. Tenei ka tuhia iho ki raro nei, hoi mihi pouri ma nga whanaunga i Aotearoa nei na to hoa. I NA RAWIRI ROTA TE TAHIWI. \_\_\_\_\_\_ i HE TANGATA MATE. Ko RAKAPA TOPEORA
9 325 |
▲back to top |
TE WANANGA. Died, on the 5th of June, 1877. at FOXTON RAKAPA TOPE- ORA TE WAHI-O-TE-RANGI KO MERETINI HAPE HOROHAU Otaki Rev. Hemi Make Wiremu Rev. James McWilliam Hori Kawakura Manuera Mato Karanema Tawhio Hoane Kauhoe Toma Pohutu Wata Rangikotua Pene Pakiuru Te Metera Hoani Tuhimata Hetaraka te Tawhero Tamihana Wahu Iharaira Watahihira Rewiri Parera Akihata Te Ruaroa Tiopira Hukiki Tukehu Te Hurinui Apanui Wetini Turu Te Whitika John Grey
10 326 |
▲back to top |
TE WANANGA. taua tangata, a me kore aia e mahi i nga mahi nui, i te mea kua he te mana o ana tupuna e aia le mahi he, mo turaki atu aia. i te mea kaa mahi rawa aia. | TE HAPUKU. KI TE ETITA o TE WANANGA. I Takua atu aku kupu ki nga reo e rua. hei matakitaki raa te kanohi, hei whaka hoki i nga korero a Kara nama Te Whaka Heke, rana ko Nopera Te Ngiha, o te 2S. nama. E taku hoa tena korua, mea korua korero e panui nei ki Te WANANGA. Hu aha no korua i kore ai e ata tono he whenua mo korua. kia Te Rata Porena, he mea pai hoki ki taku whakaaro tokorua tono mo korua whai taketanga ki nga whenua i raro, rarahu ke mai tou arero kiau, hei Pati atu kia. Te Rata Porena kia homai ai he whenua mo korua, kia titiro ai a Te Rata, e koia ko nga rangatira tenei ko papama, o ngati kahungunu, e hoa ma, kahore tokoroa mana i runga i au i era rangi, e mau tonu ana taku mana me a taua whawhai ka mate au ka mate koe nga mutunga o ataua whawhai, i au anake, ko tepu whaka awe ko takoto hau. kawea atu e au kita whenna tupu ko omaku kara kite riu o Heretaunga, ko te Rotoatara katu turu ro tino o to toa koau.
11 327 |
▲back to top |
TE WANANGA. PANUITANGA TE HAPUKU. Te Hauke. Hune 16 1877 Notice to Poachers. HAPUKU. Poukawa . TE REREWEI O NUI TIRENI. Na te MIRA, Tumuaki tiaki Rerewei. Nepia. KARAITIANA TAKAMOANA. IHAIA TE NGARARA. HEKETA TE AWE. PANUITANGA. KARAITIANA TAKAMOANA, IHAIA TE NGARARA, HEKETE TE AWE. i
12 328 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUI. HE PANUI mo te matou whenua, mo to Kena he hiahia no matou ki te Rihi, mau e tuku atu ki te re o Pakeha. Ko nga eka o taua whenua 65. Ki te mea ka pai te Pakeha me haere mai ki a matou. NA RATIMA TE WHIRI. NA AHIPENE TE WHIRI. NA HEMI TE WHIRI. NA ROTA POREHUA. O tira na matou katoa. NOTICE.—LAND TO LEASE. WE hereby give notice that we have 65 ACRES of LAND to LEASE, called Te Kena. Any one who may wish to lease, apply to the undersigned. RATIMA TE WHIRI. AHIPENE TE WHIRI. HEMI TE WHIRI. ROTA POREHUA. Pakipaki, 2nd July, 1877. HE PANUI HE Whenua e hiahia ana matou ki te rihi, ko te ingoa ko Te Waiongakohanga, be whenua karauna karai Ko ona eka tenei 66. Kia tere te tuku i e nei reta e run ki a ' wawe, te kite nga hoa Pakeha, e hiahia ana ki te whenua mo ratou. NA RATIMA TE WHIRI NA AHIPENE TE WHIRI. NA HEMI TE WHIRI. NA KOTA POREHUA. O tira na matou katoa. NOTICE.—LAND TO LEASE. , WE have 66 ACRES of LAND, called Te Waiongakoha- nga, to LEASE, which we hold, under Crown Grant. Any one who may wish, to lease this land may apply to us. RATIMA WHIRI. AHIPENE WHIRI. HEMI WHIRI. | KOTA POREHUA\\ Pakipaki, 2nd July, 1877.\_\_\_\_\_\_\_ ————————PANUITANGA HE mea atu tenei na Te Huta o Hawheraka, kua tu tana Toa i Nepia, ki te taha ki Puku-mokimoki A mana e mahi nga mea whakananawe Hoiho too kaata, me nga takai waewae mo te tangata. Kai tawahi tata o te Paparakauhe a Tenui i Nepia 11\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_NA Te HUTA. HE PANUITANGA. HE KUPU TENEI KI TE IWI KATOA HE tinitini noa atu aku mea hou i taku Toa i TARATERA A maku e hanga hou nga mea, pakarau. HE TERA WAHINE, HE TERA TAANE HE PARAIRE, HE MATINIKERA. HE KOROPA, HE WEPU HE PA, HE KAHU HOIHO. Ko nga mea pai katoa a te Pakeha mo te Hoiho KEI TAKU WHARE HOKO I TARATERA. E hara i te utu nui aku mea He tini, a e rite ana ki o Tawahi te pai. Kei au nga mea mo te MAORI. Kahore he take e haere ai Te MAORI. Ki Nepia hoko mea ai. NA PATARIRA, PANUITANGA KI NGA IWI KATOA Rakarana & Waikato Maori Kamupene Rimitete. KUA HOKONA NGA HEA A ENEI TANGATA E MAU AKE NEI NGA INGOA I RARO NEI :—Aihe Mokomoko. Epiha Waitere, Henare Ngatai, Hone Kuruki. Hone Te One. Hami Whakatari, Henare Akuhata. Henare Ngataumata Kipi Waatarauihi. Kewene Te Haho. Mita K. Ngatipare. Wetini Mahikai. Wairama Kiwi, Heta Te More, Kupenga To Hou, Matena Tuheka, Maihi Kereopa. Naue Tangirau, Erina Tuaiwa Ngatipare. Penehawini Kiwi. Terupapere Ngawhi tu, Wetini Te Okioki. Teira Huia, Wirihana T. Teaooterangi. Kaweahau, Pinikera. Taueti Pouwhareumu, Tainui Te Para. Hanui Tikapa, Karepa Te Whetu. I roto i te Kamupene e mau iho ra ; ki taua Kamupene ano, mo nga moni kotahi rau e rua-tekau-ma-ono pauna £126. A kua mutu te whai-manatanga o nga tangata e mau i runga ake nei ki roto i taua Kamupene i te 10 o nga ra o Aperira HUIR MA RIUTOTO. Rakarana. Mei 5 1877. Manager. 3 Notice to all the People of the Tribes of i New Zealand. THE RAGLAN AND WAIKATO MAORI STORE COM- PANY (LIMITED) NA TE WARA. NEPIA. Haku Pei e HENARE TOMOANA, HATAREI, AKUHATA 11, 1877.