Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 24. 16 June 1877


Te Wananga 1874-1878: Volume 4, Number 24. 16 June 1877

1 233

▲back to top
TE   WANANGA.
       HE PANUITANGA   TENA KIA KITE KOUTOU.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_"TIHE         MAURI-ORA."\_\_\_\_\_\_\_\_\_
  NAMA—24.                NEPIA,  HATAREI,   HUNE   16, 1877.              PUKAPUKA 4.
                 PANUI   MO  TE  WATI.
  Ki te mea ka rokohanga te tangata i te whenua mamao noa
atu, a ka taapu tana Wati. He mea ako atu tenei kia mohio
ai taua tangata ki te whakahaere ano i tana Wati kia tika ai
Me  titiro te tangata ki te wa e puta mai ai te ra. a e too ai te
ra, kei reira te wa tika mo te taima mo  te Wati  :—
            


KUA tae te kupu mai <> te Wairoa, a e mea  ana taua
kupu, kua men  a Te Kooti kia haere ano aia ki nga
wahi ona i whakararu  ai i nga  ra o mua, i te tau
1868.   E hara pea ia Te Kooti taua whakaaro haere
mona  ki Turanga, i te mea hoki, e ahua ke ana nga
tangata o Kihipeni i enei ra. He ou on nga Pakeha
i reira i ana ra o mua, a i noho marara te noho o aua
Pakeha  i aua ra. A   ko tenei kua tokomaha nga
tangata, a e noho marara ana aua Pakeha i taua waahi.
A  i aua ra, o ahua nui ana nga hoa a Te Kooti. A
ko tenei e kore pea e nui he hoa mona, he tangata hoki
kua he i ta te Ture titiro nga tangata hei tautoko i a
Te Kooti mahi i enei ra. A ko tenei kua tino mahue
rawa  a Te Kooti i nga iwi Maori i tautoko nei i aia i
mua, a kua tino wehe ke aua iwi i aia. He tika ano
pea, i ahua tau he tetahi wahi o te whakaaro kia Te
Kooti i nga tau o mua, a i nga ra o Te Kooti ratou
ko ana hoa i hokimai ai ki Aotearoa nei, mei waiho
pea ratou kia noho marire, penei e kore pea nga mahi
kino o te tau 1868, e kitea, a penei e kore pea e he
nga  iwi i te Tai Rawhiti. Otiia, i nga ra o muri mai
ona i u mai ai ki te motu nei, i tino he rawa atu. He
  kohura i nga wahine me nga tamariki, he huaki i nga
.  kainga e noho pai ana. Te take i kiia ai a Te Kooti,
 kua mahi he rawa aia ki te ao katoa. A e kore a Te
  Kooti e kiia ona mahi i rite ki to te tangata, engari i
  rite ona mahi ki te mahi a nga mea e kai kino nei i
  te tangata. Ka nui te pai, kia aro te iwi ki nga mea
  e ako ake nei te WANANGA. He mea  hoki na matou,
  ki nga kupu o te hui ki te Wairoa, a Ngatiporou me
  nga  hapa Maori e noho ana i reira. I mea taua hui,
  kia tahuri nga iwi Maori  ki U   karakia ki te Atua
  pono, kia mutu te kai waipiro, kia noho nga Maori
   hei tino tangata tatara kia Te Kuini, a kia 
  nga Ture e ratou. A  i mea  taua hui me mutu te
  haere o te tangata kia kite i a Te Kooti.  
  koa te iwi Pakeha, me to iwi Maori o nga Motu katoa
 i nei, ki aua kupu a tana hui. He mea hoki na matou,
  he tohu ana kupu, mo te pai o nga Uu e haere ake
  nei. A ki te mea ka karakia pono nga  iwi ki to
 i Atua, penei ma te karakia pono te ara mai e tae mai
 i ai te ako, e matau ai te Maori ki nga mohiotanga nui
  o te ao. A ma te karakia pono i noho pai ai te Maori.
  e kore ai e kai i te waipiro, ka tino noho te Maori i
 i te noho ora, me te noho pai rawa atu.  A  ma ana
   mea nei, e puta ai he taonga ma te Maori, e kiia ai te
  Maori he iwi mana ki te mahi. A ma reira i kakaha
  ai naa uri Maori i te kakahu hei ora mo te tinana, e
  kai ai ano hoki ana uri i te kai e tawhai ai te tupu hei
  tino tangata. A ko nga Maori  ka kiia e te Pakeha
 ! hei hoa mahi tahi, hei hoa mea i nga mea e nui ai to
 ', iwi. A ko nga tikanga enei e pa ana ki te tinana
 I : a ki nga mea o te ao nei. E hura ta matou i to
  amea he ako ata i nga mea mo to wairua, i te mea
  hoki e mohio ana nga tangata i akona e nga Mihanare
 • o mua, a e mohio ana ki nga kupa o Te Paipera a e
 i mohio ana, na te karakia pono ki te Atua, te Pakeha
  i kake ai ki te tino mohio a ki te noho pai, me te ora
 i i te ao nei. A ko nga pai ano hoki e akona ana mo
 i te wairua i tera ao. Heoi ra, kua pahure nga ra o
  mua, me ona he, me ona tangi, me ona mamae, mo
 ona roimata. A ko enei ra ia tatou e noho nei, ano
 i Le wai e rere ana i te awa, e timu atu ana ki te
 moana, a ko nga mahi, me  te ngakau o nga mea e
  kiia ano i te ao nei, e penei ana me nga ngaru o tau
 e papaki ana, a e haruru ana ki nga pare parenga e

2 234

▲back to top
                      TE WANANGA.
Te Wananga.


  Published every Saturday.
             SATURDAY,   JUNE   16, 1877.
  A SHORT  notice from Gisborne tells us that a rumour
 is afloat in Poverty Bay that Te Kooti is about to
 visit once more in anus the scenes of the massacres
 in 1868.  It  is not probable that any such intention
 ' is really held by Te Kooti, as Gisborne is in a very
 . different condition now from  that in which it found
  itself in the last war. European  inhabitants were
  then very few and scattered-—now they are numerous
  and gathered in a centre. Then also Te Kooti could
  reckon on a large following, but now, most probably.
  only a few desperate men whose  lives are already for-
  feit to the laws would follow his lead. Indeed, so
  completely  Las  he been  left, that  tribes like the
 Ngatiporou and Ngatikahungunu  of Wairoa, which
  have   been  visiting him  almost  to the present
 time,  have   at length  severed  the cord  which
 bound them   to him. . There can  be no  doubt
  that Te Kooti and  those  who  were  with him
  were at  one   time  injured men.    And  it is
  finest probable that if, when they returned to New
  Zealand in the Rifleman they  had been left alone
  they would like the Natives who escaped from Kawau
  have gone peacefully to their homes, and the dreadful
  scenes of 1868 on the East Coast would never have
  become  matter  of history.   For Te  Kooti's course
  since that time, however, there can be  no  excuse.
  "To murder women  and  children—to carry fire and
   sword    into peaceful  settlements  makes  a man an
  enemy  to all the human race.  Instead of a man.  he
   becomes  a wild beast. We  are highly pleased that
   the lessons which the WANANGA  has been  trying to
  teach, are being learned by the Maoris.  The  great
  Wairoa            Ngatiporou
  
  
  
  
   
  
   
   
   
   


 the men who have listened in days gone by to the
 preaching of the Missionaries,-and who  know the
 Bible, what the worship and religion of Christ will
 do for them in the land, which is beyond the grave.
 The  past is gone.   Its faults, its sins, its tears, its
 hopes  and fears. The  present is swiftly passing like
 a great river to the sea, the break of whose surf upon
 ike shore we can sometimes hear.  But  the future,
 the time to come, may, if the Maoris will be wise and
 brave and  truehearted, be better for them and their
 childreen than all the past.

               
 Ko nga whakaaro a Te Hiana mo nga whenua i Te
 Takapau, kia mahia  kia nohoia aua whenua   e Te
 Maori i te Pakeha, e ako ana  i te mea hou mo nga
 tikanga ki nga whenua, ara e tohu tohu ana i nga
 ritenga a te Maori e takea ai ki aia ona whenua a ona
 Tupuna.   I nga wa o era tau, he mea hoko nui tonu
 te whenua e te Maori ki Te Kawanatanga, a ki nga
 Pakeha noaiho ano hoki. A ko aua whenua he whe-
 nua nui noa atu, e tae ana etahi o aua whenua ki te
 tini noa atu o nga maero te roa, nae te whanui. A na
 reira te Maori i kite ai, e pan  atu ana i te Pakeha
 nga whenua a ona tupuna a te Maori i tuku iho ai ki
 aia ki te Maori. Tena  pea e kiia he pai ano ona, o
 taua tu hoko, ahakoa kua nui, a kua riro etahi whe-
 nua nui i etahi Pakeha, a i noho whenua kore etahi
  Pakeha, otira he mea ano ia i nohoia ano nga whenua
  e te tangata, a i tupu haere te pai ki te iwi nui tonu.
  A ko te takiwa pea tenei e tika ai kia ahua ke te mahi
  rao nga whenna i nga Rangatira Maori; me nga tino
  tangata o nga iwi Maori. A ko te tikanga i korero
  nei a Te Hiana ki nga Rangatira Maori i te Takapau,
  hei tauira mo te mahi.  A koia nei aua tikanga i kiia
  nei e Te Hiana. Kaua te Maori e hoko i nga whe-
  nua nui, ara i nga whenua penei me nga whenua e tae
  ana ona eka ki te te kau ma rima mano eka.  Otiia
  me Ruuri  aua whenua e te kai Ruuri tika, a me rohe
  rohe aua whenua hei Paamu, hei nohoanga tangata
  ngaki i te mau o te whenua, a mehemea he whenua,
  tika te aro o te whenua, me taone etahi wahi. A ko
  nga tekihana o aua taone rue mahi ke etahi i te mahi
  mo  etahi o aua tekihana. Me hoko pea etahi o aua
  tekihana,  ki  te  moni,  a  me   rihi etahi  o   aua
  tekihana, a me waiho etahi ma  nga  Maori no ratou
  ake te whenua, hei mahi ano ma aua Maori a nga tau
  e mohiotia ai he tikanga mo aua tekihana e aua Maori.
   Ma reira e puta ai he pai ki nga Maori na ratou aua
  whenua,  i te mea hoki ko te utu e puta mai ki nga
  Maori  mo etahi o aua tikehana ranei, o nga Paamu
  ranei, e nui ke ake ona utu i to te utu o nga whenua
  i tuku nuitia nei i era tau mo nga whenua i tukua
 toputia ki te Kawanatanga.   A  te taki pai o taua
 tikanga a Te Hiana, e puta nui mai nga utu tau ia tau
ia tau ki nga Maori, o maua whenua i rihitia nei e nga
Maori.  Whai   hoki, ka  kake  haere te atu mo aua
whenua  ia tau ia tau. A  etahi pai. e kore e riro ke,
i te tangata ke nga maara kai a te Maori. £ kore e
takahia nga wahi tapu  tupapaku.   A  e kore e
rapua  nga  whenua  i rahuitia ma  te Maori.    A
ma  reira  ano  hoki  ka puta  ai he  tino  pai ki
nga noa  noa  iho te  iwi Pakeha,  he mea  hoki
e kore e  riro nga whenua   nui  noa  atu i  nga
Pakeha  whai  moni,  ara i nga  tangata rangatira

3 235

▲back to top
                           TE  WANANGA.
0  Pakeha,  hei nohoanga  hipi mana.   Otiia ka
nohoia nga whenua  e te tini o te tangata, a ka ngakia
e puta ai he o ma te iwi, a ka tupu nga Taone, mo
nga kainga a te iwi i nga tini wahi katoa o nga Takiwa
o nga motu   nei. A  ko te witi, ko te oti, ko te pare,
ka ngakia e te Maori e te Pakeha, a ka tupu ano hoki
ia ratou te riwai, me nga hua katoa o nga rakau e
kainga ana e te tangata, me nga pata, rae nga hua
maua, a ka kapi te whenua i nga kainga ngakinga a
te tangata, a ma reira, e kore ai e kiia kia nohoia e
nga hipu tokowhitu, te eka whenua kotahi.   Otiia
kia nohoia taua eka kotahi, e nohoia e nga tangata
tokorua, ranei t te tini ranei. A ma reira e nui ai ano
hoki he moni ma te Kawanatanga, i te mea ka nui
te iwi ka nui ano hoki nga moni Katimauhe, hei utu
i nga mahi e mahi ai te Kawanatanga ma te iwi. A
ma  reira ka nui ai ano hoki he mahi ma nga koi hoko
taonga, ma nga Kamuru hanga whare, a ma te iwi
katoa  ano hoki.  Koia matou i mea atu ai kia titiro
te Maori ki aua tikanga i korerotia nei i te Takapau, a
kia mea te Maori koia ra te tikanga a te Maori e mahi
ai i ana whenua a enei tau e haere ake nei.


  The  effort made by Mr. Sheehan to throw open to
European  and Maori alike the Maori lands at Takapau
marks  a new starting point in the  history of native
ownership.   Hitherto  the Maoris have sold or leased
their lands in great blocks to the Government or to
private parties. Large  tracts of country extending
sometimes  over hundreds  of square miles have thus
been  dealt with, and the native tribes have seen slip-
ping away  from them, all the vast possessions which
descended  to thern from their Fathers.   Up  to this
time it may, perhaps, he said that this plan has been
useful.  For  although  a large  class of great land
holders  has arisen, excluding in  many  places  the
smaller  and  comparatively  more   useful  settlers, yet
the Government  has been enabled to open up lands
-for all, and the country generally has prospered. The
time, however, seems now to have come when a dif-
ferent state of conduct in relation to land might well
be pursued by the Native Chiefs and  Hapus.   This
scheme, originated by Mr. Sheehan at Takapau, may
be taken as an experiment and a specimen of the new
 plan proposed.  It is, shortly, this—Instead of  the
Maori  owners parting with a block of ten or fifteen
 thousand acres they should have it cut up by compe-
tent men into small farms and homesteads, and if the
place be favorable, partly into township lands. Then
 the allotments should be dealt with differently. Some
might   be sold either for cash  or on deferred pay-
ments.   Some  might be leased for numbers of years.
Some  should be reserved for the Maori owners them-
 selves, or for future sale or lease. By this means a very
 great benefit will accrue to all. The Native owners
will get more  money  from   the sale of  a few  allot-
ments  or small farms under this system than under
the old plan they would receive for all. They would
besides be in receipt of large rents, and that portion
 of their property would be continually increasing in
 value.  They  would also keep their cultivations and
 sacred places as reserves for themselves. Thus they
would  be in every way benefitted. On  the  other
 hand the Europeans would reap an equal if not a
I superior advantage. Instead of one or two wealthy
 people monopolising  a whole slice of country merely
 to feed sheep upon it, a great number of industrious
 families could settle down and build and till the soil.
 Villages and towns would rise up everywhere. Wheat
 and  oats, and barley, and potatoes, and. fruit, as well
 as the produce of the dairy and the usual adjuncts of
 small farm holdings, would be seen on every  hand.
 Instead of an acre of ground carrying seven sheep it
 would support two human  beings or more. The  Go-
 vernment would be made  more  wealthy  by the in-
 crease  of  revenue.   The   merchants,  tradesmen,
 mechanics—indeed   all men—would   share to  some
 extent in the good results.  We  commend,   therefore,
 to all our Maori readers the example which has been
 set at Takapau, and we hope that henceforth this will
 be the plan upon which Maoris  will deal with  their
 lands.


            NGA   RONGO   KORERO.
 TE WHAWHAI   A TE TAKE  KI NGA  HOIA
              MOTINIKIRO.


    Kua tae mai te waea.  A  e ki ana, kua tu te pare
  kura a to Take ki nga Hoia o te whenua  i Motini-
  kiro. A  ko te Take te  mea  i toa, ko te hoariri  i
 mate.   Kahore  kau he kupu  a taua  waea, i turia
 ranei te parekura ki waho, i whakaekea ranei ki to
 Pa-
    Kua tae te Epara o Kuhia ki Poritii. E  kiia ana
  te Take ona i haere ai ki reira, he mea nana, Koia
  ano he arahi i tana taua whakaeke i te Take. He
 mea  hoki nana kia tino toa ai taua ope i aia te Kawe
  ki te aro aro o te hoa riri. E  kiia ana ano hoki, e
  hara i te mea na te Epara o te Ruhia te hiahia ki te
 whawhai   ki te Take, engari, he iwi korero tunga
 taua iwi ki aia, a he wehi nona kei tahuri taua iwi ki
 te mahi  he ki ki aia, i tukua ai te puku riri o taua
 iwi kia kawea hei mahi i te lake. Kua puta hoki te
 kupu a te Epara o te Ruhia, te Take ona i whakaae
 ai kia whawhaitia re Take eia, he mea nana.  Kia
 kore te Ruhia e noho tahi ana i te iwi Take, e Kohu-
 ritia e te Take ana karakia te Ruhia i tana karakia.
   Kua  karapoti te noho a te Take i te pa a te Ruhia
 i Kuakawe.  A kua puhia tau pa e te Take. E mau
 tonu te mahi a te Take ki taua pa a kia taea ra ano ka
 mutu  ai te pupuhi ki te pu repo e ratou.
   Ko nga kaipuke manuwao a te Ruhia i Amerika e
 tu ana, kua rere mai i Amerika aua kaipuke  a kai
 Perete e tu ana. He awa tunga kaipuke a Pereti ra
 te  Wiwi.
   Ko  te tahi wahi o te ope taua a te Ruhia kua tae
 ki Narimau, a ko tetahi wahi o taua ope taua ano kua
 tae ki Karakeha.  A kahore kau he aha aha atu o te
 Take ki aua ope.
   E  kiia ana, e mea ana te Ruhia kia whakawhiti aia
 i te awa a te Take, a kia tae tana ope taua ki te taha
 o taua awa  o te Tanupi  e noho aia e te Take. A
 ko te wahi e whiti ai te Kuhia, ko Nikopiri. A ko te
 ope taua a te Take kei HahauarKaere e noho au a kei
 tua whenna ano te Take e noho ana, ara ko te puni
 nui o taua ope taua a te Take kei ona rohe ano e noho
[ ana.

4 236

▲back to top
                         TE WANANGA.

HE KORERO OHO MAURI NO NGA TA-
NGATA O POPATI PEI (I TURANGA. )

Turanga

NGA KAIPUKE MANUWAO HEI TIAKI MO 
ENEI MOANA

TE HOKO WHENUA A TE KAWANATA-
NGA


Te Hemara
Nepia
Te Rotokakarangu
Makahea
Wairoa


RETA I TUKUA MAI

Te Hui a Kahungunu i te Wairoa

KI TE ETITA O TE WANANGA


Ngatikahungunu
Waihirere

Waiau 
Nukutaurua
Mohaka

Paora Korori

Nikora Rotohiko


Areta Apatu
Heremia te Popo
Kerei te Otatu
Tohe Rahurahu
Maraki Kohea
Tamihana Huata
Ihakara te Tuhi
Ihakara Haeata
Rakiroa Paratene
Wata Taiaroa
Epeniha Taura
Hamana Tiakiwai

Rutene Tainguru
Teira Tinirau
Hori te Roi
Paora Korori
Hirini te Rito
Ihaka Maihi
Ahipene Tamaitimate
Reu Taiamai
Iehu Kupu 
Tiopira Kaukau
Hotene te Ariki


5 237

▲back to top
                        TE WANANGA

CORRESPONDENCE

THE MEETING OF THE KAHUNGUNU TRIBES AT
THE WAIROA

Waihirere
Te Wairoa
Whakaki
Nukutaurua
Te Reinga
Waiau
Mohaka

Pitiera Kopu
Paora Apatu
Ihaka Whanga
Paora Korori
Nikora Rotohiko

Areta Apatu
Heremia te Popo
Kerei te Otatu
Tohe Rahurahu
Maraki Kohea
Tamihana Huata
Ihakara te Tuhi
Rakiroa Paratene
Wata Taiaroa


Teira Tinirau
Hori te Roi
Paora Korori
Hirini te Rito
Ihaka Maihi
Ahipene Tamaitimate
Reu Taiamai
Iehu Kupu 
Epeniha Taura
Hamana Tiakiwai
Rutene Tainguru


RAWIRI ROTA TE TAHIWI
Wakuratawhiti  Otaki

HE TANGATA MATE

Maraea Purewa Rawiri Te Tahiwi





6 238

▲back to top

TE WANANGA

Kurupai Hakaraia
Motuiti
Foxton
Rawiri Noki
D. Knocks

7 239

▲back to top
TE WANANGA.
Poneke
Noa te Hianga
Waikato
Heretaunga
Taranaki



ROTA POREHUA


HORI TE HUKI

Erina Tuuripo

Ta Tanara Makarini
Te Wiremu Minita
Te Aihurangi
Te Poka
Paora Maere 
Tamati 

TE OTENE POMARE




Te Arawa
Ngatipikiao
Ngatirahihi
Ngatiwhakaue
Ngatirangiwewehi
Tuhoe
Ngatiawa
Ngatipukeko
Patutatahi
Pahipoto
Tamaoki
Pohokotia
Ngatirangihoutiri
Te Patua
Ngatihokopu
Te Tawera
Tuwharetoa
Ngatituara
Hare Reweti
Te Ianga
Penetito
Wi Patene
Te Mapu
Petera
Rirituku
Te Ngarara

8 240

▲back to top
                        TE WANANGA
Henare
Paora
Te Ngako
Tunu
Te Iorangi
Patutahora
Te Koa
Te Nau
Taiki
Raharuhi


Hare Reweti
Te Mitere
Tukehu 
Putauaki
Penetito
Wi Patene
Te Tawera

RAWIRI TE KIRIRAPE

HAPETA KUARE O TURANGANUI

HAMANA TIAKIWAI ME TE KURI I TE WAIROA


9 241

▲back to top
TE WANANGA.
           MANAIA HE   TIMA,

                  E    RERE    tonu ana tenei Tima, atu ano i Kepi» ki te
                          Wairoa, ka paki te rangi te rere  ai. fie tima tenei
                   e eke ai te Maori, kei te kapene i te Tima, kei Te Taranapira i
                  Te Peti te korero. Te uta i te kapene mo te tangata eke £1 i te
                  tireti, £ O 15 O i Nepia ki te Wairoa, i te Wairoa, ki Nepia ko tana
                  utu ano.  Mo te tana utanga £1 10 ki te ritenga o te muri, a
                  £1 mo te tana wahie, me nga mea pera.
                   Ki te mea ka kiia e te tangata ana kapu mo ana mea ka
                   mahia he tikanga e ratou ko te kapene, mo era.       203


                                                    NOTICE.
                   I  HEREBY     give notice that I will put  into the Public
                      Pound all Cattle and Horses found STRAYING in my
                  Paddock, in the MATAHIWI   District. That ia, the cattle and
                  horses belonging to Europeans. .
               21                      NIKERA WHITINGARA.


                PAERANI  ME  ANA HOA
                                Kai hoko i nga mea rino
                 HE   tangata kua oti te RAIHANA kia hoko PU  PAURA.
                        hoki.
                                HEI  HOKO.
                He Pu NGUTU KOTAHI, he Pu TUPARA, he Pu PURU-
                KUMU,  me nga tu PAURA e toru He HOTA he TINGARA
               he KARIRI, he KARIRI PU HURIHURI   HOKI.

                            NA PAERANI UE ANA HOA,
                                                               Hehitingi  Tiriti.
                                                            

                    HE   PANUITANGA .
                   HE KUPU TENEI KI TE IWI KATOA

                 HE  tinitini noa atu aku mea hou i taku Toa i TARATERA
                        A maka e hanga hou nga mea pakarau.

                  HE TERA WAHIKE,         HE  TERA TAANE,
                 HE PARAIRE,             HE MATINIKERA,
                  HE KOROPA,               HE WEPU,

                 HE PA,                  HE  KAHU  HOIHO.
                   Ko  nga mea  pai katoa a te Pakeha mo te Hoiho,
                    KEI TAKU WHARE   HOKO   I TARATERA.
                              E hara i te uta nai aku mea
                         He  tini, a e rite ana ki o Tawahi te pai.
                            Kei aa nga mem mo te MAOBI,
                               Kahore  he take e haere ai
                                       Te MAORI,
                                  Ki Nepia hoko mea ai.

               03                               NA PATARIRA.
           PANUITANGA.


                                        UTU.
                   E  taia, ana Te WANANGA  Nupepa i nga wiki
                katoa. Ko te utu mo  te tau, kotahi pauna.  Otiia, ki ie
                tukua ma to Meera, kotahi pauna e rua hereni me. te hiki
                pene mo te tau. Mo te WANANGA     
               atu i nga Toa takotoranga o taua Nupepa, hehikipene mo
             te Nupepa kotahi.

10 242

▲back to top
                           TE WANANGA.
MAKI TONORE

  KAI-WHAKA-MAORI RAUA KO PARAHI,
 KEI TE AVENUE WHANGANUI.
        




      MAKI   TONORE.



    MCDONNELL, & BRASSEY,
NATIVE LAND AGENTS,
         Victoria Avenue, Wanganui,

                 Over the Chronicle Office,
Undertake  to purchase or obtain leases of Native Lands
             oh the most favourable terms.

         THOS. MCDONNELL,
        LICENSED NATIVE INTERPRETER.       15

HE  KUPU  KI  NGA IWI MAORI  KATOA KATOA.
 HE mea atu tenei, ko a te 28 o Hune nei, ka tu te mahi
       whakataetae  a te Maori kia kitea ai kowai o te Maori
 te tino tangata mohio ki te Parau whenua.
   A ko te uta ki te tino kaiaka ki te Parau, ka panuitia e te
 WANANGA    nei i tenei wiki e haere ake nei. E rua o nga
 tangata paraa e utua.
   A  ko te uta  ma  te tangata e tapoko ai tana parau kia
 whakataetae: aia ki te parau. £ whita hereni mo te hikipene
 me hoatu aua moni kia Makitanae i te Paparakauhe i Tara-
 tare i mua ata o te 28 o Hune.
   Ko te mahi Parau ka mahia i te 10 o te haora o te 28 o
 Hune, 1877
 20                               HEME    NIKORA.

       Maize for Sale at Mohaka.
 WE are able, to SELL to the Public, MAIZE, which is at
       Mohaka,  at 6s. per bushel, to be paid for with cash,
 and delivered at Mohaka. We have about 800 bushels.
                           HOANI  WAINOHU,
 19                        And PARAMENA.

 HE PANUI KIA RONGO TE KATOA
 KAUAKA      e haere pokanoa ki te pupuhi manu i runga i o
       matou  whenua, i tera taha o Porangahau, ahakoa he
 aha te manu he aha te manu, ka whakawakia ia ki te ritenga
 o te Ture. Heoi nga kupu, kia tupato e nga  hoa ki tena
 kupu, heoi ano, na to koutou hoa.
                            NA TIPENE   MATUA.
   Hune  2,1877.                                       16

          NOTICE  TO THE  PUBLIC.
 


                           TIPENE  MATUA.
   June 2, 1877.                                      



                    KANANA,

                              HOKOMATA.
             PANUITANGA.

WAHIE!  WAHIE!  HE WAHIE  MA KOUTOU.
KO   taku korero me miri haere i nga taha tika o
      Hukarere tae noa ki te Peti huri noa  mai  i
Puke Mokimoki  Huri noa ki te taone haere noa ki
nga Rohe katoa o Heretaunga, e nga rangatira Pakeha
me nga rangatira Maori ka whaka  atu ahau i nga
taonga o toka toa kia mohio koutou. He Matai, he
Tawa, he Rima, he Maire, he Kahika, he Whinau, he
Rata.  Me  nga wahie katoa kei toku toa e tu ana. E
nga rangatira Pakeha, me nga iwi Pakeha e nga
rangatira Maori me  nga iwi Maori, me  haere mai
koutou ki te hoko i nga taonga o toka  toa kei te
Takapau e ta ana ko Tawhao, te ingoa o toka toa, £3
15s., (e tora paunu te kau marima herengi) mo te
koori, kotahi ka aha ake whakaranga.
                  NA HIRAKA TUHUA,
  Takapau, Aperira 21,1877.


                  NOTICE.
   Firewood! Firewood!  Firewood!
 I BEG to inform the public of Napier that I am
    enabled to supply the following timber as FIRE-
WOOD    :—Matai,  Tawa, Rimu, Maire  Kahika (white
pine), Whinau, and Rata, at £3 15s. per  cord, at
Takapau.                                
                 HIRAKA  TUHUA,
                                     Takapau.
  , April 21, 1877. 

               HE PANUITANGA.
 HE    panui tenei kia whakaatutia mai e koutou taku Kuru
       Pounamu  hei Kaki, e ono, e rima ranei te roa o taua
 Pounamu, e toru  inihi pea te rahi. I makere  ki Nepia, i
 Hehitingi Tiriti, i nga ra o Maehe nei, me hoatu e te tangata
 nana i kite, kia Raniera Putauhinu, kei Te Waiohiki, mana
 e homai te kotahi pauna. AI. ki te kai kite.
                        NA NIKORA  ROTOHIKO.
   Hatepe, Wairoa, Aperira, 28, 1877.

            £1 Reward.
 I  WILL  give £1 to any-one who may find and bring to me
     or to Raneira Putauniu, at Waiohiki, a GREEN   STONE
 EAR   DROP,  which  I lost at Napier, in Hastings-street. It
 is five or six inches long.
                         NIKORA  ROTOHIKO.
   Hatepe, Wairoa, April 28, 1877.                         12

             KIA PAURINI   TE WHITI.
   Kua  rae mea  tau reta e korero ana  i a koutou  mahi
 ko o hoa ake, koia i kiia atu ai te kupu ki a koe. ma konia
 ko o boa ta koutou korero ki au kupu i ki nei i roto i taua reta
                              ETITA WANANGA.


 Panuitanga ki nga Maori, o Te Waiohiki, e Ngata
             hira, o Te Pawhakairo.
 KA   haere atu ahau i nga Maue, me nga Weneti, me nga
     Paraire oia wiki, oia wiki, kia koutou,  ki te hoko  i a
 koutou kaanga.  A  e tatari ahau i reira i te Tepara hou a
 Makitanara, a tae noa ki te wana karaka o te taima o te tina.
 Ko te utu mo te kaanga e 5 herene mo te puhera. Me utu ki
 te taonga, hei utu ranei mo nga nama.  

HENARE ROPITIHA

11 243

▲back to top
             
                     TE WANANGA.
           PANUITANGA


   Niho ! Niho !
KUA MUTU  TE UTU KI NGA TAKUTA MO NGA NIHO
          O TE HUNGA  NIHO  TUNGA.
KI    nga Maori o Haaku Pei. Mehemea he  niho tunga a
      Koutou, a mehemea kua kore rawa atu he niho i a
koutou, maku e unu nga niho tunga, a ka hoatu ai he niho
hou, he niho pai ke  atu i nga niho i tupu mai i nga ra o
koutou e taitamariki ana, e kore nga niho hou e mamae, e
kaha ano ki te ngaungau kai, a e taea ano te unu ki waho o
te mangai, kia  horoia aua niho kia ma tonu kei piringia e te
para kai, a e pai ano te taku atu ano ki te mangai mau ai
ano.  He nui nga mate e tupu mai ana i te nohi tunga, he
mea hoki e kore e tino koparuparu te kai e nga niho tunga te
ngaungau, na reira i pa mai ai te mate ki te tangata.
                           TE WIRIHANA.
                                       Kai mahi niho.
  Tenehana  Tiriti, Nepia.                             17

                 PANUITANGA.
 £10  UTU.—Ka    hoatu tenei utu te £10 ki te tangata
   mana e whaaki nga korero e mau ai i te Ture, nga
tangata e haere pokonoa ana i taku whenua i Tuki Tuki.
                           •  ARANA   MAKARINI.
9                                     ALLEN   M'LEAN

                          NOTICE.
 £10 REWARD    will be paid to any one leading to the
 CONVICTION  of TRESPASSERS  on the Tuki
 Tuki Estate.
 9                                ALLEN   M'LEAN.

TE  REREWEI   O  NUI TIRENI.
NEPIA KI WAIPUKURAU

 HE     mea atu tenei, he whakatupoto ki te iwi Maori,
       Kia Kana  ratou e purei Kaari, a mahi  purei
 ranei i etahi atu mahi purei ana eke ratou i te Rere-
 wei, no te mea e he ana taua mahi te purei ki o te
 Rerewei tikanga, ara ki te Ture e 31.
                           Na te MIRA,
                           Tumuaki  tiaki Rerewei.
    Nepia.

    Nei tana ture—" 31. Ki te  mea  ka kitea tetahi
 tangata i runga i tetahi o nga kareti, i te teihana [
 ranei, e haurangi ana e takaro ana ranei ki nga mahi 
 kaari, ara ki te " hipi" me era atu  tu takaro,  ki te 
 mea  ka whakararuraru ka aha ranei mo te moni, ki te 
 mea  ranei e whakararuraru  ana ia i tetahi tangata
 haere o runga i te Rerewe, ka tika kia tonoa ki a ia
 kia utu ia i te moni kaua e nukuake i te rima pauna, |
 ka pana  hoki ia i tana kareti, taua teihana ranei."

                           HE        PANUITANGA.
     TE  HOHIPERA    O  HAKU   PEI.
  HE    kupu  tono  tenei na te Komiti o te Hohipera o Haku
         Pei kia aro mai, a kia mahi tahi nga iwi Maori ki te
  mahi mo  te Hohipera mo  nga Pakeha, me  nga Maori o
  Heretaunga.        
    He mea pai kia homai moni, a he mea pai kia homai he
  whenua  mo  taua  Hohipera. A  ko nga tino korero katoa e
  mohio ai te iwi ki nga tikanga mo taua Hohipera, me uiui ki
  te Komiti, a ki te Tari o TE WANANGA ano hoki.
                                 J. A. METE
                                              Hekeretari,
             HE  PANUITANGA    TENEl.

KI   nga Pakeha o Nepia, puta noa tenei i Porowini o Haaku
       Poi. Ki te hiahia tetahi Pakeha ki  te wahie, tuhia
mai te utu mo te koori. maku e hoatu ki Nepia na hoko na kia
koutou, kua mahia e au nga wahie, kei taku toa, kia tere mai.
E hoa kia tere te tuku ki nga reo e rua. Pakeha, Maori hoki,
kia tere te panui ki nga Nupepa o tenei wiki, na to hoa.
  Mei 5, 1877.                              NA   WII.

              N  O T I C E.
THIS    is to all the Europeans of Napier, and all in this Pro-
      of Hawke's Bay.   If Europeans  want to BUY
FIREWOOD,     write to me, "and I will tell them what I ask
per cord for it, and I will send it to Napier, if you buy it. I
have Firewood ready to send. Be quick and let me know.
                                                        WIl,
1                                    At Te Takapau.


             HE  PANUITANGA    TENEI.
 MAHAU     e tuku atu taku kupu ki tatatou WANANGA. Ko
       taku kupu, he ui naku ki tetahi Pakeha e pirangi ana
 ki to hoko wahie. Mehemea  e pirangi ana ki te wahie, kei
 au nga wahie.  Whakaatutia  mai te utu mo te koori kotahi,
 te ingoa o te Pakeha pirangi, kia tere mai. kei hoha koe ki te
 roa, me tuku atu ki te WANANGA, ka mutu.
                     PORIKAPA TAMAIHOTUA.
   Waipawa, Mei 5. 1877.                                 2

               NOTICE.
 INSERT   the following in our WANANGA. I wish to know
    if any Europeans want to BUY FIREWOOD.     If there
 are such, let them inform me what they will give per cord
 for it.
   Do not be weary, but put all this in TE WANANGA.
                        PORIKAPA   TAMAIHOTUA.
   Waipawa.                                         2


    HE  PANUITANGA     KI NGA  MAORI.
       TE  POUNAMU   KIA MAHIA  HEI  MERE.
 KIA     rongo mai koutou e nga iwi katoa o te Tai Rawhiti,
       me  te Tai Tuauru. Nga iwi katoa o te tua-whenua.
 tenei kei Nepia nei te tangata tino mohio ki te haehae Pouna-
 ma, hei Mere, hei Heitiki hei Kurukuru. hei Mako ma te iwi.
 Tukua mai a koutou Pounamu  ki te Tari o TE WANANGA
 Nepia.
                               NA HEMI   ROPI.


          PANUITANGA.

 HE   mea  atu tenei na Te Huta o Hawheraka, kua tu
  tana Toa i Nepia, ki te taha ki Puku-mokimoki
 A mana, e mahi nga mea  whakananawe   Hoiho  too
 kaata, me nga takai waewae mo te tangata.
  Kai tawahi tata o te Paparakauhe a Tenui i Nepia

                   NA Te  HUTA.


                            
                               P  A   X   U  I  T  A   X  G   A  .
  MAU  e tuku  atu ki runga i te tuara o te WANANGA,
        TIHE-MAURI-ORA.     Haere- atu ra e tama, ka tae koe
  ki Omahu, ka kite koe i a Hori Hukahuka, ka ki atu e koe ki
  to papa mo   tana  patai kia  tatou  he aha tau ?  ara, ki atu e
  koe  he ra hou he ra hurihanga no te tau. ka pata mai he
  Ture hou he Kawanatanga hou. Ka mutu taku hopu.
                      NA   HAUHAU    TARANAKI.

12 244

▲back to top
                      TE WANANGA.
He panui tenei ki nga tangata pupuhi
   manu me nga tangata e haere he ana
   i runga i nga whenua i Te Aute.

HE hono tonu no te haere pokanoa a te tangata, me
    ana kuri, ki te pupuhi manu, a ki te aruaru
poaka i nga whenua e nohoia ana, a e  tiakina ana e
ahau.  He mea ata tenei, kua tu nga kai tiaki mo aua
whenua, a ki te mea ka kitea te tangata haere poka-
noa ki aua whenua, ka tino, whakawakia ratou ki te
tikinga o te Ture.
                        HENARE    RATA.
  Maunga  Hapeta, Waipakura.
  Mei 2, 1877.    \_\_\_\_                  7

Notice to Poachers and  Trespassers on
           Te Aute lands.

IN   consequence of the continued TRESPASS   by
   persons with Dogs and Guns in pursuit of Game
and Pigs  on the lands at Te Ante, in the occupation
or under the charge of the undersigned, it is hereby
notified that persons have been  specially appointed
to watch, and all  offenders will be rigorously pro-
 secuted.
                       H. R. RUSSELL.
   Mount  Herbert, Waipukurau.
     May  2, 1877.        \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_7

           PANUITANGA.
 HE   nui no te raru, i te mahi waiho kia puare nga
      keeti o nga whenua patiki i Te Ante, e te Maori,
 me nga  tangata noa atu, i rihitia e Henare Hata, koia
 i panuitia ai te kupu nei, kua akona te kai tiaki o aua
 Whenua, kia whaakina nga ingoa o nga tangata na
 ratou i waiho kia puare nga Keeti, kia tamanatia ai
 aua tangata, mo te haere pokanoa, a mo te he i he ai
 tana whenua ia ratou.
   A  enei ra e haere ake nei, e kore rawa e tika kia
 aru aru poaka te tangata i nga whenua e noko ia ana.,
 a e man ana ia Henare Rata. Ma   te kai tiaki rawa
 ano e whakaae te tangata kia haere ki te aru aru
 poaka, katahi ra ano ka tika te haere a te tangate, ara
 ma Keneti e whakaae.  A  ko nga  kuri herohero e
 haere ana i reira ka patua kia mate.   Kua nui nga
 Hipi i mate, koia a Henare Kata  i mea ai, me mutu
 te haere pokanoa o te tangata me te kuri peropero ki
 reira.  A hei mahara  ma te  Maori,  kia kaua e pa te
 he kia ratou.
                             HENARE RATA
    Mauti Hapete,  Waipukurau,
   Mei  2 1877.                                 S

                  NOTICE.
  GREAT    trouble having been occasioned by Natives
     and others LEAVING   OPEN   the GATES   of
  the enclosures at Te Aute under lease to the under-
  signed, it is notified that the person, in charge has
  received orders to report any  person  so offending,
  with the view of summoning  him  for trespass and
 damages.
    In future no persona will be permitted to HUNT
  PIGS on any land in MR. RUSSELL'S  occupation with-
out the presence or express permission on each occa-
sion of Mr. KENNEDY, the Overseer at Te Aute, and
all DOGS  found  trespassing will be destroyed.
  Sheep   have   been  killed several times  lately.
Mr. RUSSELL  is resolved to put an end to the con-
tinued trespass, and he hopes all Natives will take
warning not to make themselves liable to the conse-
quences.
                        H. R. RUSSELL.
   Mount  Herbert, Waipukaurau,
    May  2, 1877

PANUITANGA KI NGA IWI KATOA-
Rakarana &  Waikato Maori Kamupene
    Rimitete.

KUA    HOKONA  NGA HEA  A ENEI  TANGATA  E HAU
      AKE   NEI  NGA  INGOA   I RARO   NEI  Aihe
Mokomoko.   Epiha  Waitere. Henare  Ngatai.  Hone  Kuruki,
Hone  Te One. Hami  Whakatari.  Henare  Akuhata. Henare
Ngataumata.  Kipi Waatarauihi. Kewene   Te Haho. Mita  EL.
Ngatipare. Wetini  Mahikai.  Wairama   Kiwi,  Heta  Te More.
Kupenga  Te  Hou,  Matena Tuheka.  Maihi Kereopa. Naue
Tangirau,  Erina  Tuaiwa   Ngatipare. Penehawini   Kiwi.
Terupapere Ngawhitu, Wetini Te Okioki. Teira Huia, Wirihana
T. Teaooterangi, Kaweahau, Pinikera. Taueti Pouwhareumu,
Tainui Te Para, Harini Tikapa, Karepa Te Whetu.
    I roto i te Kamupene e mau iho ra: ki taua Kamupene
ano, mo nga moni kotahi rau e rua-tekau-ma-ono pauna £126.
A kua mutu te whai-manatanga o nga tangata e mau i runga
ake nei ki roto i taua Kamupene i te 10 o nga ra o Aperira
 1877
                           HUIRAMA   RIUTOTO.
   Rakarana, Mei 5 1ST7.               Manager.        3

Notice to all the People of the Tribes of
            New  Zealand.

THE RAGLAN  AND WAIKATO  MAOBI STORE COM-
     PANY  (LIMITED),  wish to inform those whose names
 are hereinafter written, that their shares in said Raglan and
 Waikato  Maori Store Company (Limited) have been sold for
 the sum of £126. and said parties whose names appear below
 have ceased to hold shares in the said Company  from the
 Tenth day of April. 1877.
   Aihe  Mokomoko.   Epiha  Waitere. Henare  Ngatai,  Hone
 Kuruki, Hone Te  One. Hami  Whakatari. Henare Akuhata.
 Henare Ngataumata,  Kipi Waatarauihi.  Kewene  Te  Haho,
 Mita K.  Ngatipare. Wetini Mahikai. Wairama  Kiwi, Heta  Te
 More. Kupenga.  Te Hou, Matena  Tuheka.  Maihi   Kereopa,
 Naue Tangirau, Erina Tuaiwa Ngatipare. Penehawini Kiwi,
 Terupapere  Ngawhitu.  Wetini Te Okioki.  Teira Huia,  Wiri-
 hana T. Tearoterangi. Kaweahau  and  Pinikera, Taneti Pou-
 whareumu.  Tainui  Te Para.  Hairini  Tikapa.  Karepa  Te
 Whetu.
                        (Signed) HUIRAMA RUITOTO.
   Raglan 

                             H   E      PANUITANGA .