|
loading...|
|
Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 49. 16 December 1876 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 461 |
▲back to top |
TE WANANGA.
HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU.
"TIHE MAURI-ORA.'
NAMA 49—50. NEPIA, HATAREI, 16 TIHEMA. 1876. PUKAPUKA 3.
PANUI MO TE WATI.
HE PANUI KI NGA TANGATA KATOA. E TUKUA
ATU ANA TE WANANGA KIA RATOU.
TENEI TE TINO KUPU KIA KOUTOU. KI NGA
IWI MAORI KATOA O AOTEAROA.
HE TANGATA MATE.
NGA TIKANGA KAWANATANGA HOU.
I ENEI ra o haere ake nei, ka mahi Pooti te iwi mo nga
tangata tekau hei Kaunati Kaunihera, hei mahi i nga
mahi i mahia e nga Kawanatanga Porowini. Nga
mahi i mahia e te Tino Kawanatanga i Poneke, i
timata ai te mahi o aua Kaunati Kaunihera, e hara i
te mahi e kiia ai. he hunga mohio nui nga Apiha o te
Kawanatanga i Poneke, hei mahi i nga mahi mo te
iwi, i nga Takiwa o nga Motu nei.
Ko nga panui a te Kawanatanga, i kiia ai aua Pooti,
|
|
2 462 |
▲back to top |
TE WANANGA.
TE WANANGA
Te Omana
Wellington
Hawke's Bay
Mr. Ormond
|
|
3 463 |
▲back to top |
TE WANANGA, Hawke's Bay Te Omana Ahuriri
|
|
4 464 |
▲back to top |
TE WANANGA.
miscellaneous advances, that we may of course rest -, ]
assured he will crush down all such transactions hereafter
with aa iron heel.—Evening Star, Auckland. ] 1
NGA RONGO KORERO.
Kotahi Pakeha i tarona whakamomori i aia i te 11 o nga I .
ra o te marama nei i Ahuriri.
E kiia ana, ka mahia te Rerewei atu ano i Akarana a tao
noa ki Pitoitoi i te awa o Waitemata, kia ahu mai ai te tan-
gata i te Awaroa i Kaipara, a Akarana mai ano.
Kua kake te utu o te Paraoa i enei ra, he mea na te kore o
nga witi o etahi o nga whenua o Tawahi i tupu.
No te 28 o Nowema i turia ai te Hakari a te Pakeha i Tau-
rang kia Ngaiteranga. He mea hoki no te mahi a Hori
Ngatai ma. mo ta ratou, mea kia kiria te whenua i Kaia:
i taua takiwa e te Pakeha kia kitea ai te koura o taua wahi.
He tini nga Pakeha me nga Maori i tae ki taua Hakari.
He teno na Hori Potaua me ana hoa tokotoru ki te Paremata
kia utua ratou ki nga moni £23 116 mo ta ratou mahi ki te
Kawanatanga. E ki ana te Komiti Paremata, ma te Kawana-
tanga e rapu, a ka kitea te pono o te tono a Honi ma me utu
aua utu kia ratou.
E kiia ana ko a te tahi o Hanuere te haere rawa ai te
Rerewei ki te Takapau, he mea hoki kua oti te ara mo nga
taraka te mahi, e tae pai ai ki reira.
E kake haere ana te utu o te whenua i nga wahi e haerea
ana e te Rerewei. I tera tau he mea hoko e te Hiri kai wha-
kawa o Nepia nga eka whenua i te Kawanatanga mo nga |
moni £1 10 mo te eka. a i te wiki nei he mea hoko ano taua
whenua eia ki te Pakeha mo te A2 10 mo te eka. E ki nei te
tangata kahore he pai o te Rerewei. He whakanui utu whenua
te pai.
E kiia ana. kua tu te tangata hei kawe meera, atu ano i
Waiapu ki Opotiki. E rua wiki ka haere he meera, ara e
rua meera o te marama kotahi. I
E ki ana etahi o nga Nupepa Pakeha o nga motu nei. E
kore nga tamariki Maori e tino mohio ki nga mea nui o te
Pakeha, ana akona ki nga kura e tu tata ana ki nga kainga
Maori, he mea hoki e kore e rino riro te whakaaro a nga
tamariki Maori ki aua ako a aua kura tu tata ki nga pa Maori.
A e mea ana ano aua Nupepa, ko te ako a aua kura i nga mea
Pakeha, e raru ana i nga ako a nga kaumatua Maori, i nga
korero o nga Tupuna, na nga tikanga o nga korero Maori, i I
konatu ki nga tikanga ako o nga mea Pakeha i raru ai te mo- I
hiotanga a nga tamariki Maori.
TE PAREMATA
WHARE PAREMATA.
MANE, OKETOPA 16. 1870.
Ka mea a Te Hiana. E ware ware ana poa koe e Te
Atikina, he mea hoko taua whenua ia Te Teira, i te mea
ana i pa ano a Wiremu Kiingi ki taua whenna, a he tika
ano kia tae te kupu hoko kia Wiremu Kiingi ano hoki, i te
wa ki ano taua whenua i hokona. A i te wa i ui uia tua-
tahitia ai taua mea, he Apiha no te Tari hoko whenna te-
tangata nana i ui taua mahi. He tika kia korero a Wire-
mu Kiingi, i mua atu o te ra i hokona ai taua whenua. I pa
ano aia ki taua whenua. A e whakaao ano te Kooti wha-
kawa whenua Maori ki tana wahi o taua whenua. A i
ahu atu i Waiotara te whawhai, ki Waikato, ki Tauranga,
ki Whanganui, ki te Tai Marangai, ki nga wa i kino nga
mea i reira. E mea ana aia a Te Hiana, e kore aia e pai
kia tau nga tikanga he o nga mahi e tau ana kia Te
Makarini. Nana pu ano i takea ai taua whawhai, a i
takea ki tana tu hoko whenua Maori o nga tau kua pahure
nei, ara. i te tu hoko pati pati e mahia nei. Me korero aia
a Te Hiana, i tetahi n nga tikanga o taua tu hoko pati
nati o nga whenua Maori. He mea haere e nga kai hoko
whenua a Te Kawanatanga ki nga takiwa Maori.
Te Arawa
|
|
5 465 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Akarana
Te Hiana
Te Makarini
Te Pokera
Ingarangi
Poneke
Hauraki
Te Omana
Ahuriri
|
|
6 466 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Ahuriri
Te Hiana
Omarunui
WELLINGTON
Mr. Sheehan
William Taylor
William King
Waikato
Tauranga
Wanganui
Poverty Bay
Sir Julius Vogel
West Coast
|
|
7 467 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Auckland
Major Green
North Island
Sir Donald M'Lean
Hawke's Bay
Mr. Sheehan
|
|
8 468 |
▲back to top |
TE WANANGA.
Hawke's Bay
Ta Hori Kerei
Te Wekipira
Tauta
Maki Anaru
HENARE MATUA
Karaitiana Takamoana
Hoane Nahe
Taiaroa
Mr. E Wakefield
Mr. Stout
Mr. Macandrew
Hon. Dr. Pollen
Heretaunga
|
|
9 469 |
▲back to top |
TE WANANGA.
To THE EDITOR OF THE WANANGA.
Mrs Stuart
Whakataane
KARANEMA TAWHIO
Takuao
Kapakapa
Maputahi
Te Awa o Whangaehu
|
|
10 470 |
▲back to top |
TE WANANGA.
puremu, kaore hoki e ara he korero mo tenei whenua a muri
ake.
NA APERAHAMA TIPAE.
KI TE ETITA o TE WANANGA.
I tua au o te taiepa e rahurahu noa iho ana, i te taru e
taku kaanga, me te tangi taku mapu, me pehea ra e oti ai. i
te haonga a te hanga nei a te puku, i te kumenga a te hanga
nei a te hoiho, i te tukinga a te hanga nei a te parau u tu ana,
mehemea ko ngaru a te Huki. Na te waha tonu e karanga
mai ana tahuri ake ai au. e tu mai ana ui atu ai au he aha,
ko o hoa, ko Henare Matua, ko Henare Tomoana. ko Karaiti-
ana ko Hiana, me to koutou Matua me Rihimona, ina e mau
atu nei i taku ringa. He kohuru na Komene Te Ito o Te Mahia,
ko tona whare huata kei te wai e takoto aua. kua tu te ahu-
ke, kua oti te upoko me nga ringa ringa nga kanohi, ko te
raho kahore ano kia tu ka hara mai nei au. katahi ka patai
atu ko wai to ingoa, ko te nama o te 10 o Hepetema nei.
katahi au ka titiro atu e mau ana te ingoa o Komene i te
whakamutunga o ana korero, tona tupu tuatahi. E mahi nei
i ta ratou na mahi e whakarite mai nei te ahua o ta ratou ki
te tangata mohio ki te whakange kaka, e whakarahi mai ra i
te age o ta ratou mokai kia kaha te nge ara. te tionga mai
kia rere atu o konei manu, kia wawe te mau i to ratou mutu.
kotahi manu o konei kua rongo atu i te nge mai o te mokai
kaka na, ana kua rere atu kei runga. kei taua motu na e nge
ana, ko tona ingoa ko Rihimona, tenei ano etahi kei konei.
maranga tonu ake hoki au. E te tamariki au korero te
pohehe, na wai a Rihimona? Na wai nga tangata ra. hua atu
na Te Huki, nana nei te kupenga e maro i waho ake i a taua
nei. Ko te whakatatare o-te-rangi ki te matamata ki Wha-
ngara, ko Ngarangi-whakaupoko ki te Poroporo, ko nga pou
tena o taua kupenga, na Ngarangi-whakaupoko, ko Hinei-
whakarata. ko Hoani, ko Henare Matua, na Hinekimihanga.
ko Te Huki, na Te Huki ko Purua, ko Te Kapuamatotoru.
ko Te Ruruku-o-te-rangi. ko Hineioroia. ko Kawekirangi. ko
Tareha, ko Te Ruruku-o-te-rangi ko Te Herepaoo. ko Paeroa.
ko Te Moananui, ko nga Poito tena o te kupenga nei. Na
te tungane o Hinekimihanga. na Wharekotore ko Te Uraiwaho,
ko Tukua-te-rangi, ko Numia-i-te-rangi, ko Te Tahatu-o-te-
rangi, ko Ngarangi-kaunuhia, ko Te Rangitanoa-noa. ko Te
Hira, ko Henare Tomoana, ko Te Tahatu-o-te-rangi, ko Take.
ko Tini-ki-runga, ko Karaitiana. E ta, e hara inaianei, e ki
nei koe, he mokai kaka, waiho a Rihimona ki kona haere ai i
runga i te taha tu o te kupenga a tona tupuna a Te Huki
whakarewarewa ai i nga poito o waenganui, karanga tonu ake
toku hoa e noho tahi nei maua, whakataumaha rawa koe i te
kiinga o to waha, waiho au kia utu ana i taku ki. no te mea ia.
he matua toku kei te ora. hei kokoti i taku ki. e tuku atu ai
au mana e kokoti. Whakatika ana te tangata ra ki runga ka
karanga ki tona boa. ki to kite iho koe i taku reta tukua atu
ki te Kai-whakamaori hei titiro ma o taua hoa i te Motu nei.
he whakaaro naku ki nga mahi Maori, mehemea ki te tahuri
te tamariki ki te whakanene ki te pakeke tona whakatauki
mo tena mahi, he tangi to te tamariki, he whakama to te
pakeke. Karanga koe ki to hoa. kia panuitia ta korua reta,
e pehea ai, me patai ahau kia whakaaturia mai e koe te ra e
tangi ai. te tau ranei, engari pea ia nei kei te tangi koe i roto
i enei ra. mo te hinganga o to Pakeha pehea ranei to tangi.
engari, ma taku kua waitohu noa koe e te tau kia hau. ka
taka to ure i te waha o taku puta, ka karanga mai taku hoa
kaati mau. maku hoki. Tiraha ra e te tau kii eke au ki
runga ra noho taukiri ai. Na te waha noa e paoa na. ana. e
koro ma te mahia taku hunaonga ka riro i etahi o nga
wahine ra, kai raro, kai te wahine e whakatakitako kau ana
aue mahi e hei nga ringa o nga wahine ra e tia. me te rau
papara e wenewene nei i te Whakarua.
K» mea ano te tangata ra. tenei ano tetahi e rite ki tena.
E kore te akoranga e rahi ake i tona Kai-whakaako, kaati, ko
enei mahi e tahuri ana ki te whakahehe ki o ratou Kai-wha-
kaako e he ana ki taku mahara, na te mea e tahuri atu ana
hoki ki te pakeke, katahi te mea whakama kia au, ko tenei tu
mahi a te tangata. Ma riri rawa te he o tuku manawa i taku
huango ka maranga au, kahore ra he akoranga i pena me to
kupu, kahore he Kai-whakaako, kahore he Hone Wapu patu
Pakake. Kai-whakawa. Tiati Minita i kite i te he. waiho tonu
i kona whakaako he ai. maku e korero atu ki a koe. ma te
tangata, kahore nei e patu Pakake, ki te he te utu a Te Hone
i nga hinu, me nga Mete o nga poti, me nga Kuru o nga poti,
ka hamenetia, ki te puta nga utu. ka tukua atu ia kia haere,
ki te kore e rite, ka man pea ianei ki te herehere, mehemea,
ka pera te whakaaro o te Mete ki te Potitia, me nga Kuru, ka
haere ratou he poti ke he Mete ke mo ratou, heoi i runga i te
ritenga o te Ture, ka hara, ka whakawakia, mehemea he
tamariki whanako e nui ka tika, ka whakama, e kore enei
tamariki e whakama me tahae ka tika ai to kupu.
NA HENARE TOMOANA.
Kia Karaitiana Takamoana, M.H.R.. Hoani Nahe, M.H.R..
Hori Taiaroa, M.H.I?.. Hori Tawiti. M.H.R.
|
|
11 471 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA.
TE HUIHUINGA TUATAHI
O TE RUNANGA REIHI O PORANGAHAU
TUREI. TIHEMA 26. 1876
KO TE KANANA TE TINO TUMUAKI O TAUA PUREI
TUMUAKI TITIRO TE KOROHI
PIRIPI TE MAARI
Piringa Wairarapa
HORI TAWAI
NEPE APATU
|
|
12 472 |
▲back to top |
TE WANANGA.
PANUITANGA.
TERA ano e tu Te Kooti Whakawa Whenua Maori ki Maka-
raka, Turanganui, i te Taite te 1 o nga ra o Pepuere, i
1877, hei whakawa i nga take o nga whenua e whai ake nei J
ara ; o Tauwharetoi, Whakaongaonga, Tuahu, me Hangaroa- ]
Matawai a kei mahi hoki i etahi atu mahi.
Na TE ROKENA,
Kai whakawa o te Kooti Whakawa Whenua Maori.
Tari o te Kooti Whakawa Whenua Maori.
Nepia, 6 o nga ra o Tihema, 1876. 31
NOTICE.
AN Adjourned Sitting of the Native Lauds Court will be
holden. at Makaraka, Turanganui. Poverty Bay, on
THURSDAY, the 1st of February, 1877. for the purpose of
investigating the titles of the following blocks of land. :—
Tauwharetoi, Whakaongaonga, Tuahu, Hangaroa, Matawai.
and such other business as may be brought before it.
J. ROGAN.
Judge Native Lands Court.
Native Lands Court Office. ;
Napier, December 6, 1876.
HE PANUITAI G A .
HE KUPU TENEI KI TE IWI KATOA.
HE tinitini noa atu aku mea hou i taku Toa i TARATERA.
A maku e hanga hou nga mea pakarau.
HE TERA WAHINE. HE TEKA TAANE. i
HE PARAIRE, HE MATINIKERA.
HE KOROPA, HE WEPU.
HE PA. HE KAHU HOIHO.
Ko nga mea pai katou a te Pakeha mo te Hoiho,
KEI TAKU WHARE HOKO I TARATERA.
E hara i to utu nui aku mea
He tini, a e rite ana ki o Tawahi to pai.
Kei au nga mea mo te MAORI.
Kahore he take e haere ai
Te MAORI.
Ki Nepia hoko mea ai.
22 NA PARATARI
HE PANUITANGA
I
TE WARA,
Nepia
NA TE WAKA.
HE P A N U I T A N G A .
NA HEMI NIKORA.
Taratera.
H E PANUITANGA.
KO nga hoiho katoa e haere ana i Tupairu, o
tetahi wahi o te whenua Rahui i Tarewa, i
waenganui o nga awa o Tuki Tuki, o Waipawa. Ka
paunatia i muri iho o te 23 o Noema. Engari nga
hoiho a nga Maori i whakaaetia, kia haere etahi o a
ratou hoiho i reira, e kore era e paunatia.
NA HENARE RATA.
18, Noema 1876. 26
NOTICE.
ALL Horses on the Tupairu Block, part, of Tarewa Reserve
between the Tuki Tuki and Waipawa Rivers. except such as
belong to Natives, having a right to graze a certain number.
will be impounded on and after the 23rd NOVEMBER.
H. K. RUSSELL.
November 18. 1876.
KOTAHI PAUNA UTU.
HE Hoiho Poni, he mangu, i ngaro atu i To Wai-
pukurau i tera marama. He ma te rae. he ma nga
waewae o te taha maui, he mate tawhito nga waewae
me to te hope, ko te Parani he P. R. i te peke maui,
me waiho i Wai-pukurau, ka utua ai taua pauna. Ki te
pupuri te tangata i te Hoiho nei, ka whakawakia aia.
2S EREATARA KURU.
ONE POUND REWARD.
LOST. from Waipukurau, one month since—A Black Pony
Horse, white star on forehead. fore and hind feet on
near side white, old scars on feet and off side, branded PR on
near shoulder.—If left at Waipukurau, the above reward will
be paid to the finder. If found in the possession and kept by
anyone after this notice, proceedings ar law will be taken.
EREATARA KURU.
PRINTING
OF ALL DESCRIPTIONS
AT THE
CHEAPEST RATE S