Te Wananga 1874-1878: Volume 3, Number 37. 21 October 1876 |
1 381 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. "TIHE MAURI-ORA." NAMA 37 NEPIA, HATAREI, 21 OKETOPA, 1876. PUKAPUKA 3. PANUI MO TE WATI. HE PANUI KI NGA TANGATA KATOA. E TUKUA ATU ANA TE WANANGA KIA RATOU. whakaaro mona, ki a matou i ta ai ki Te Wananga nei. E hara a ratou kupu mo Ta Tanara Makarini, ti o kupu mahara kau a te hine ngaro. He kite, he mohio i ta te kanohi i kite ai, a he mea titiro e a ratou • mohio nga kupu i puakina e a ratou mangai. He mohio na ratou, ki ta ratou i kite ai i nga mahi i te Paremata, a i nga mahi e mahia ana e te Tari Maori, i penei ai he kupu. He iti te mohio, he iti te warua mahi a Ta Tanara Makarini ki te whakahaere tika i nga mahi ki te taha Maori, ana whakahaerea eia ki , te aro aro o nga nui o te Paremata. He tangata a : Kanara Witimoa i tu aia i te tunga Rangtira i te mahi Hoia a Te Kuini, a i tu ano aia i nga tunga mahi nui , i nga Motu nei. A na aua mahi ana aia i kite ai i nga tini mahi take kore, me nga mahi patipati a taua upoko o Te Tari Maori. Te Rata Porena Te Watarauihi
2 382 |
▲back to top |
TE WANANGA. Te Makarini Te Watarauihi Heretaunga Kanara Witimoa Haku Pei Te Rata Poreka Kanara Witimoa New Zealand
3 383 |
▲back to top |
4 384 |
▲back to top |
TE WANANGA. He nui noa atu te mahi whakahe a te Runanga Ariki i etahi o nga kapu o te Ture hou mo te Kawanatanga takiwa. He mea hoki, ko nga korero whakamana i aua Kawana- tanga takiwa kia nama moni aua Kawanatanga hou, kua ino whakakahoretia era. A kia tae mai ano taua Ture ki te Paremata ka mahia mo pea, ko etahi kupu ano o taua Ture ka he ano. E kore pea e taia te Nupepa nei, ka tae mai nga rongo korero no tera. He mahi ta te Paremata i nga moni utu tau mo te mahi kawanatanga. A he nui noa atu nga moni i tonoa e te kawanatanga, kihai i whakaaetia e te Paremata. No le ra i tonoa ai e te Kawanatanga nga moni utu tau no te Tan Maori a Te Makarini. Na Te Hiana Roia te kupu ki te Paremata, kia kotahi tekau mano pauna (£10,000) e whakakahoretia o aua moni i tonoa e te Kawanatanga mo taua Tari a Makarini. A he nui noa atu nga kupu whakahe a Te Hiana mo Te Makarini me :ana Tari, me ana mahi. A na aua kupu a Te Hiana i turia ai te tino korero ki te Paremata. I timata te tu korero a nga Mema i te 10 o nga haora o te ata o te Mane, i no te 3 o nga haora o te po o te Turei i mutu ai taua korero. A no te ahiahi o te Turei i turia ai ano taua korero. He nui noa atu nga ra o Te Makarini i ngaro atu ai i te Paremata. A e kore pea aia e kitea ki te Paremata nei i ;enei tunga Paremata. Na reira pea i kore ai e kiia nga kupu whakahe a etahi o nga Mema mona, no te mea e ngaro atu ana ta ratou tangata, mei tu mai, ka hoaina atu te he ki tana aroaro, a he ngaro nona i kore ai e puta aua kupu tino whakahe mona. E kiia ana, kahore he pai o te Kawanatanga kia hoki mai ano a Makarini ki te Paremata, no te mea, koia o te Kawanatanga e tino hengia ana e te Paremata. He tino pai rawa atu nga korero a Karaitiana Taka- moana, te Mema mo Te Tai Rawhiti, i tana whai korero mo te Tari Maori. I puta ano he kupu maua mo Omaru- nui, a i mea atu aia ki te Paremata, ma te mate ra ano o te Maori ki te po, ka riro ai taua whenua i a Tatana. I tino titiro matatau atu nga Mema ki aua kupu a Karaitiana. A tera putanga o TE WANANGA ka taia e matou aua korero katoa hei titiro ma te iwi Maori. He mea hoki na matou, no taua tino korero i putaputa ai nga he e he nei te Maori, a i amuamu ai nga iwi Maori i nga tau tini kua pahure nei. No te Turei nei, i kiia ai e te Paremata kia tino mutu te mahi, me te panui a te Kawanatanga i Te " Waka Maori." A ko tenei kua kore rawa atu. kua tino ngaro ki :e ngaro ki a Toke i raro, kia Iro i raro, te moki i kopuai e rangona nei, a Te " Waka Maori." SINCE last issue, the Parliament has been engaged in push- ing on various measures required to bring the new Con- stitution into operation at the end of the session, but much still requires to be done in that direction. The County Councils Bill, which provides the requisite machinery to replace the Provincial system, has been very considerably modified in the Upper Chamber, and all the powers which the Government proposed, to enable the Councils to borrow money, have been rejected. What Pate the Bill, so altered, may experience in the Lower House, when it goes back to them we cannot say : but no doubt the Provincial party will eagerly seize the opportu- nity, to make a further onslaught on it. Before we go to Press, probably, we shall be able to announce the result. The House of Representative» has been busy with the Estimates. and considerable reductions have been made on several votes, all recognising the absolute necessity of lessening by every possible way. the expenditure of the Colony. When the Native Estimates came on, Mr. Sheehan pro- posed a reduction of £10,000 on the sums asked for this Department, and made a vigorous attack on it and Sir Donald M'Lean. This gave rise to a very animated debate, which lasted from half-past 10 p.m. on Monday, till 3 a.m. on Tuesday morning, and which was continued at the af- ternoon sitting. Sir Donald McLean has been absent from the House, through illness, for nearly a fortnight, and it is doubtful if he will again take his seat this session. It is fortunate for him. that he has such a fair excuse for shirking the discussion on Native affairs, as in his absence, many hon- orable members will be unwilling to join in the attacks on him and his policy, with that unsparing exposure of his policy and system, which would have been made in his presence. It is said the Ministry are not anxious that he should appear again in the House, as Sir Donald and his depart- ment, arc considered the weakest point of the present Go- vernment. Karaitiana, the member for the East Coast, made a splendid speech against the Native Department, and re- ferred to the Omarunui dispute, intimating in the plainest terms and language, that the Natives wore prepared to die on the land, rather than give it up to Sutton. This announcement appeared to inake a profound im- pression the House. In cur next issue, we shall en- deavor to find space for publishing the whole debate, which embraces a wide rango of subjects peculiarly inter- esting to our Native readers, and has been the only oppor- I tunity afforded this session, for ventilating the grievances under which the Maori people have so long been groaning. TE PAREMATA WHARE PAREMATA. TE TONO A TAWHIAO KI TE WHENUA MAANA. HEPETEMA 6 1876. Taiaroa Tawhiao Te Makarini Waikato Te Wherowhero Matutaera Waipounamu
5 385 |
▲back to top |
6 386 |
▲back to top |
\_ TE WANANGA. aua waahi e te Kawanatanga hei tapu, i nga waahi ano ia e mana ana te mahi o aua waahi e te Kawanatanga, kia | tapu aua waahi mo nga tangata kua nehua i reira. E i rongo ana ano aia a Te Makarini ki nga kupu a etahi Pakeha, e ki ana, e kore e pai kia noho tahi te Maori i nga waahi e nohoia ana e te Pakeha, otiia, e hara aua whakaaro, i te kupu na nga Pakeha noho tuturu i Waikatoa, na etahi kau ano o ratou aua kupu. E mea ana tana whakaaro, ta Te Makarini, he mea pai kia noho tahi te Maori i te takiwa o a te Pakeha kaainga. No te mea, ma te Maori e tiaki nga Pakeha e noho ana i Waikato. E koa ana aana whakaaro, no te mea, no muri mai o tana haerenga ki Waikato i tera tau, i hoki putuputu mai ai nga Maori o Waikato ki nga kaainga Pakeha o Waikato, a i pai atu te Maori, i pai atu te Pakeha kia ratou. Koia aia i mea ai. e kore e roa nga tau, ka tino pai te noho me nga whakaaro o nga Maori o Waikato ki nga Pakeha o reira, e kore e pera me nga tau kua pahure tata nei. Ma nga Pakeha anake e noho ana i roto o Waikato e } mohio te pai o te noho pai, o te noho tahi, me te marie o te iwi Maori kia pai atu ki te Pakeha. He mea hoki e | penei ana ano nga Pakeha o Tawahi, ka whiwhi nga kai mahi, i te wahi whenna anake, ka whiwhi i te kau kotahi, hei mea waiu ma tana whanau, ma reira ana whakaaro whakahe atu ki nga Ture e mutu ai, a ka mahi aia i te tika i te ora mo te iwi katoa, e penei ana ano hoki te ahua o to te tangata whakaaro i nga wahi o te ao katoa. Ko te whakaaro o te Kawanatanga mo te Maori., e penei ana. E kore ratou e mea atu ki te Maori, otiia ka ako Te Kawanatanga kia mahi te Maori i nga mahi, e whakako- tahi ai te Maeri ki te Pakeha, kia tupu tahi ai nga iwi e rua. hei iwi kotahi. A e mea ana aia e kore ano e roa. ka tupu nga whakaaro a Matutaera ki te tino pai mai ki te Pakeha, a e kore ai he mea o te whakaaro oho oho o Wai- kato a nga ra e haere ake nei. Kihai te tono a Taiaroa i whakaaetia. PARLIAMENTARY. HOUSE OF REPRESENTATIVES. TAWHIAO'S REQUEST FOR LAND. WEDNESDAY. SEPTEMBER 6, 1876. Mr. Taiaroa
7 387 |
▲back to top |
TE WANANGA. RETA I TURUA MAI. KI TE ETITA O TE WANANGA. Tawhiao Waikato Sir D. M'Lean Mr. Taiaroa Sir G. Grey Te Wheroro Urupeni Puhara Nepia Henare Rata
8 388 |
▲back to top |
TE WANANGA. ano etahi kei au ano e mohio ana. Kia ata titiro mai ano nga kai titiro Nupepa ki nga mahi a Urupeni i te tau kua hori ake nei, 1875, ko te marama ko Hepetema 2S, i haere taua tangata ki Nepia, ko ana moni i haere ai e 3 hereni e 7 kapa i pau tonu i te utu o tona tikiti, akuanei ka moe atu i Nepia, no tetahi rangi ka hoki mai. te taenga atu ki te Teihana, kaore tahi he moni hei utu tikiti, heoi ano ka mate te tangata nei i konei. Ka tono haere ki tetehi moni hei utu, e tae mai ai ki nga tamariki, ki te wahine hoki. Katahi ka tono atu kia Hamiora Tapaea, kaore nei o tera tangata ona kaainga i konei. Ka ki atu, e hoa, kaore o hereni, he mate toku, kaore tahi oku tikiti, kaore hoki aku hereni, ka ki atu a Hamiora, kaore aku moni, ka rongo a Petera Puiti, ka ui atu, he aha tena, katahi ka tono atu, homai he hereni hei utu moku i te Rerewei, ka hoatu e Petera, katahi ano kei tae mai ki Te Pakipaki. Ko tenei tangata ko Petera he mutunga mai no nga kauhou a te Maori, nana i utu tenei tamaiti rangatira, he uri no nga kaumatua tino rangatira o mua. no Hawaikirangi, riro ana ia ma te tangata iti rawa e utu ma Petera. E kore au e korero i enei korero, mei kaua koe e rere noa ki runga i taku reta tawai mai ai ki taku kainga i nga moni a Henare Rata, e kii ana hoki koe, kia mohio koe, naku tonu aku moni. Kua kite hoki koe, kua korerotia e au i ranga ake nei. Kia rongo mai koe, kaore au e pena me koe, kaore aau putake moni, ka tono noa ki tenei ki tenei, ko au, titiro mareri ai au he putake moni taku kei a Henare Rata, ka tono au. He putake moni ano hoki taku kei & Te Wiremu, na kona au i tono ai, e kii nei koe he hoko taku i Pukekura. Katahi ano te putake o te porangi ko koe e Urupeni, kua tanumia pea to kanohi, me to ngakau e te whakahi. Te ata titiro koe ki nga korero o taku panui, e takoto marama ana. e hara i te mea e korero ana ahau kia Urupeni. Kaore ano au i tango pokanoa i te mea a te tangata ko Urupeni anake te tangata whanako i tuku patu pounamu i a Owahanga. no runga i te turanga ki tuku papa tera patu. whanakotia ana e Urupeni, whakawakia ana a Urupeni mo toua tahae i taua pata, hinga ana ia i te Komiti nui o Henare i Matua, me nga tino rangatira nunui o Wairarapa, na. ko au i kaore ano ano au i penei me ia e whakautu mai nei i taku panui, kia rongo mai koe. kaore au e mataku, me he mehemea ! ka tonoa mai au kia haere au ki te Hupirimi Kooti mo tenei i mea, ka haere au. Kanui toku hiahia kia whakawakia au mo taku panui me ta Mangai, me kii katoa mai naku katoa, ka haere atu au ki te Kooti mo ena panui e run. ahakoa, ca Mangai tetehi, me kii e au naku katoa raua, e pai ana au kia whakawa kia mohio ai koe e Urupeni ki toku tamarikitanga. ki tou koroheketanga poauau. Kaore ano an i kai i te pua o te nau. kaore ano au i noho i te ra o Hewa. Ina katahi ano ia ki tenei i kiia mai nei e koe ki te Pakeha, i kii mai nei hei matua mo nga Maori, te kotahi he mahi maana. ko te matua anake, ara. e wharoro aua ano ki raro. Otira. e kore au e korero i tenei, kua kitea ra hoki i era i korerotia i runga ake ra. Kaati aku kupu i konei, kaore na e whakahoki i a To : Etita o TE WANANGA, kaore hoki ana kupu penei Urupeni. E hoa e Te Etita o TE WANANGA." kei pouri koe mo ena kupu aku. he mahi hoki tena kua whanua kia mahia a koe e te kai ta Nupepa, ahakoa kino tukua atu hei pakinga ma te waihuri whenua he mahi hoki kua whariua kia mahia e i koe. E te kai ta Nupepa ahakoa kino, tukua atu hei pakinga ma te wai huri whenua, he mahi hoki kua whanua kia mahia. e koe. Heoi aku kupu whakautu mo nga kupu a Urupeni, na te hoa tautohe. NA ARIHI TE NAHU. Na, e hoa e Te Etita, ki te kore koe e ta i tena reta me ata whakahoki mai e koe kia au. koi pouri koe ka makaia e koe Pakipaki. PANUITANGA. HE kore utu mai na te Pakeha, me te Maori, i aku mea i namaa e ratou, i mea ai ahau me hoki taku toa me aku taonga. He mea atu tenei kia hohoro te utu mai a te Maori i nga nama, kia hei ai taku utu i nga mea a te Pakeha i au. NA PAIRANI. 202 HE PANUITANGA. HE I te TAITE te 3O o nga ra o NOEMA tu ai te Kooti Whakawa Whenua Maori ki Porangahau, ki te whakarongo i te tono a ATARETA TAUPE, me etahi atu. mo te roherohe i Mangangarara, me era atu mahi o te Kooti. NA TE ROKENA, Kai Whakawa. Tari o te Kooti Whakawa Whenua Maori. Turanganui, 19. Oketopa 1S76. 23 NOTICE. A SITTING of the Native Lands Court will be holden at Porangahau, on THURSDAY. NOVEMBER 30 at 11 a.m.. for the purpose of hearing the application of ATARETA TAUPE, and others, relative to sub-division of Mangangarara. and any other business. J. ROGAN. Judge Native Lands Court. Native Lands Court Office. Gisborne, October 19 1876.