Te Wananga 1874-1878: Volume 2, Number 15. 14 August 1875


Te Wananga 1874-1878: Volume 2, Number 15. 14 August 1875

1 137

▲back to top
TE   WANANGA.

       HE PANUITANGA    TENA KIA  KITE KOUTOU.
             "TIHE     MAURI-ORA."
  NAMA 15.              NEPIA,  HATAREI,   14 AKUHATA,    1875.           PUKAPUKA 2.
                 PANUITANGA


Ki Ngatikahungunu me nga  hapu e noho ana i
         waho o te Porowini o Haku Pei.
                                                     

     WINEHETI WHARE HEHITINGI TIRITI
            NEPIA
                                   
Kua  timata ki to whakahaere mahi toa hokohoko taonga i Nepia. I runga i tenei
mahi  ka whakaatu  ia, ko nga moa o tanu toa, he tera, he puutu, me era atu taonga
o paingia ana e nga tangata Maori. Ko tana tino kupu nui tenei kia koutou e kore
a iu e tono utu ki nga tangata Maori i totahi utu rero ke i te utu o tonoa ana i te
Pakeha  mo ana taonga.  Ko  una taonga o hoatu, mo  te MONI,   koia te take i
whakangawari i te utu. Heoi ano tana i tono ai inaianei, kia haere mai ki te whaka-
           matau i to ngawari o te utu kia kite hoki i te pai o nga taonga.



                                 KEI               NGARO                      TAKU                    INGOA:                   
                                            
       W. H. PINGIKI,
      WINIHETI   WHARE,   HEHITINGI   TIRITI,

                     NEPIA.

2 138

▲back to top
              Te Wananga.
          PANUITANGA.

KUA     whiwhi ahau i te Tangata tino mohio ki te
      mahi i nga Pu pakaru, ki te mahi i nga mea
katoa o to Pa. Ki te hunga Pa hou ano hoki, maana
e mahi nga Pa katoa o nga Maori.
                    Na PAIRANGI,
  Nepia, Aperira 12, 1875.       Kai hoko paura.
                    [TRANSLATION.]
  NOTICE.—The   undersigned, having secured the services
of a first-rate gunsmith, is now prepared to mend, make,
and  repair all sorts of fire-arms.—M. -BOYLAN, Licensed
for the sale of ammunition. Napier, April 12, 1875.
                                                                                 4








Whare hanga Kooti, Nepia.
   NA  G. PAKINA,
 Eai hanga Kooti, me te mahi Terei, kai
   rongoa Hoiho, me te mahi i nga rino
     katoa e mahi ai te Parakimete,
                  Hehitingi Tiriti, Nepia.
 HE     mea mahi  nga Kooti me  nga Kareti, ki te
        tikanga o nga tauira hou, o Tawahi o Merika,
 a he mea mahi pai te hanga o aua mea.
    He mea  peeita ano hoki eia, a he utu tika tana utu
  i tono ai mo ana mahi.
                                                21

 KI te puta he whakaaro ki nga tangata
      e  korero ana i tenei Niupepa ka
 whakamohiotia  ratou ki nga mahi hanga
 whare, ki nga mapi whakaahua whare, ki
 nga tikanga hoki o te hanga whare i runga
 i te tuhituhinga. Tenei  au hei whaka-
 rongo ki nga hiahia o aua tangata, nui atu
 hoki taku pai ki te whakaatu i nga tikanga
 katoa o taua tu mahi, ana tonoa mai ki au.

             PENE   METE,
         Kai  whakahaere  whare,

          Tenehana  Tiriti, Nepia.
                                                           
      NASH   &  DAVIES,

PAINTERS,  GRAINERS,   SIGN   WRITERS,  AND
          HOUSE  DECORATORS,
                 WAIPUKURAU.

   White  Lead, Oils, Glass, Paperhangings, &c., at the
          cheapest possible rates, always on sale.   45

         NAHI  RAUA  KO  REWETI.
    He  kai Peita whare, he kai mahi Karaihe ki nga
        Wini, He kai tuhituhi ingoa, he kai mahi
              Kia pai a roto o nga whare,
             KEI  WAIPUKURAU.

 Ho Peita ma, He Hinu, he Pepa-whare, kei a raua mo te
                           utu iti.                  "     45



  TE  WARA  MA,
          I NEPIA, HEHITINGI TIRITI,
    Kei tawahi ake o Te Tari o te " Wananga."
 KO    ana Wati e hokona ana eia. He Wati Hiriwa,
        he Wati  Ingirihi, £6  10s.  E  mahi ana aia i
 nga Wati, kaore e haere tika i a ratou te taima. 27



   Na Hati Raua ko Raunui.
 NGA Moenga, me nga tini tini o nga mea pera. Kei
     ta raua Toa, i te taha o to Haku Pei Karapu.
                                                  15


            P. MARUNI,
          TOA HOKO  I NGA  KAI KATOA,
               i Hehitinga Tiriti, i Nepia.

  MAANA      e hoko ki nga Maori nga taonga pai, a he
         iti te utu o aana taonga.

    E hoko ana aia i nga Kaanga, mo te Hei a nga
  Maori, a he utu nui taana ; Whaihoki he moni pakeke te
  utu.
                             Na P.  MARUNI.
  12


           PANUITANGA.
  KI    te mea  he hiahia hoko, huka, ti, mau i te tura-
        nga  kaipuke  i Ahuriri, me   haere  mai kia
  Tamati Mihene, a maana e hoatu nga mea pai, a he
  iti te utu. He Puutu  ano hoki  aana, me etahi atu
  mea.
                    TAMATI  MIHENE.
 I 35                                          Ahuriri.
  

3 139

▲back to top
              Te Wananga.
      Ko   H.  TURI,
 Te kai hoko o nga TI me nga HUKA,
a he iti te utu o ana taonga e hoko atu ai,
        a he tino pai ana taonga.

Ko nga taonga e tonoa ana ki aia, e tukua
  atu ana eia ki te hunga hoko, ki nga
    whare Rerewei, a koia hei utu i
          te kawenga ki reira.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_7



   MO NGA  WIKI E TOKU ANAKE  A
Te KOHIKEREWE, MA,
            O AKARANA,
             E NOHO   AT I NEPIA.
                                                                                                                                                                             
                                                                                                                                                                            1
                                                                                                                                                                             
                                                                                      i

KUA  tu te whare hoko a ratou i Nepia, 
     hei hoko i nga  tini taonga. Kei

te taha o te whare o " Te Wananga" taua
Toa  i Hehitingi Tiriti. E kore e  roa ta

ratou noho i taua Toa. A he mea tiki pu 
a ratou taonga i Ingarangi, koia i mea ai

o hoki rawa iho ana nga utu o a ratou 
taonga, i te hoko taonga, a nga tini Toa i i
                                                                                                                               
Nepia.


     Na  KOHIKEREWE.
 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_9
     T. WIREMU,
   Kai hanga PUUTU,   me nga HU,
               I Hehitingi  Tiriti, Nepia.

        TAMATI  WIREMU.
                                                  11
                             Kei   a

   Nataniora Hakopa
                    i Hehitingi  Tiriti,

TE     TUPEKA      pai,
                  nae nga TIKA,
                       • me nga PAIPA   Mihini,
      Me  nga mea whakatangitangi Koriana,
               me nga Wai kakara,
           me  nga taonga tini noa atu.


A he kotahi ano ana utu e tono ai ki te
          Pakeha  ki te Maori.
  Ki te mea ka hokona etahi o enei mea e nga kai
tiaki Toa, penei e hoki iho te utu.
                                                                               6


      WIREMU    MAKARINI,
                KAI MAKETE.
HE     MAKETE      hoiho  aana, i nga Hatarei katoa,
       kei te vvhare tepara nui i Nepia.
\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_10


   Ko H. KATA, MA.
      KAI  HANGA   WHARE,   E NOHO  ANA,
                    i Nepia nei,

TERA     aia e pai ki te whakarite i nga mahi hanga
     whare  ma  nga  tangata Maori o i te Porowini
o Haku  Pei.
                      Na H. KATA, MA.
 o
 O


  MEREPONA         KAPU,     1875.
      Ka  Reihi a te 9 o Nowema.
 HE   whakamahinga kia 300 nga tangata, Ł1 mo te
       tangata whakatapoko.
                      KO NGA   HUA.
     Hoiho Tuatahi .    ...    ...   ...   ..Ł125
     Hoiho  Tuarua...     ...    ...    ...     .   50
     Hoiho  Tuatoru  .    ...   ...    ...     .   25
     Mo nga  hoiho e reihi ana ...   ...     .  50
     Mo  nga hoiho kihai i reihi, otiia i mau
     ano te ingoa mo te reihi  ...   ...     .   50

                                      Ł300
   Ko  te tangohanga  o nga tikiti kei te Mahoneke
 Hotera i Nepia a te Mane te S o Nowema i te 8 o nga
 haora.  Ka   utua nga  tikiti a te taenga mai o  te
 "Atareihana" Nupepa otira ka tangohia te 5 paiheneti
 hei utu i te whaka-haerenga o taua mahi.
                    H. O. KOTANA,
   Mahoneke   Hotera.          Kai Tiaki i te Moni.
 Nepia.                                           16

4 140

▲back to top
Te Wananga.
                         TIME TABLE.


                 COBB     AND    CO.'s
                            TELEGRAPH   LINE
                                                                                           OF


       ROYAL MAIL COACHES
                  LEAVES    Paki Paki TWICE   DAILY  for Te Aute. Kai-
                         kora, Waipawa,  after the arrival of the  7.30 a.m.
                   and  12 o'clock Trains from Napier ; returning from Wai-
                  pawa at 8.30 a.m. and 1.30 p.m. Leaves for Waipukurau
                    daily after the arrival of the 12 o'clock Train from Napier,
                   returning from Waipukurau  every morning  at 8.30.
                     Leaves for Wanganui,  Wellington, and all intermediate
                 places, EVERY  WEDNESDAY     MORNING   ; reluming
                  every SATURDAY    at 2.40 p.m.
                     Passengers, unless booked at the office in Napier cannot
                   depend upon obtaining a scat.
                      All parcels must be booked in Napier, and carriage pre-
                    paid.

                          ANDREW  PETERS,
                                            Proprietor.                     49


                          NGA  RA E HAERE  AI.
             NGA PAHIHI KAWE MEERA O TE TEREKARAWHI
             A KAAPU   ME ANA  HOA

                   E   HAERE   atu aua i Te  Paki Paki i nga ra katoa o
                          te Wiki ki Te Aute, Kaikoura, Waipaoa, i muri iho
                    o te taenga atu o nga Tereina o Nepia i te 7.30 o te ata,
                    me te 12 o te tina. A e hokimai  ana aua Pahihi i Wai-
                      paoa i to 8.30 i te ata, me to 1.30 o te tina.
                      A i nga ra katoa o te Wiki e haere ana ki Waipukurau,
                    i muri iho o te taenga atu o te Tereina o Nepia i te 12 o
                     te tina, a e hokimai ana i te 8,30 i te ata.
                     E haere ana ki Whanganui, ki Poneke, me nga wahi
                   katoa i te ana atu ki aua whenua  i nga ata tu o nga
                   WENETI    katoa, a e hoki mai aua i nga HATAREI katoa
                      i te 2.40 i to tu a ahiahi.
                     Ki te mea e kore e haere nga tangata e eke ana i aua
                    Pahihi ki te wharo i Nepia, ka tuhituhi ai i a ratou ingoa
                     ki te pukapuka, penei e kore e tino mohiotia e ratou, e
                     eke ratou i aua Pahihi.
                     Ko nga mea e tukua ana kia maua e nga kai whiu o
                    aua Pahihi, me tuhituhi aua mea ki te pukapuka i Nepia ;
                    a me utu era, i te wa e hoatu ai aua, mea kia kawea e te
                     Pahihi.

                                                      ANARU                  PITA,
                                      Nana  aua Pahihi.               49
               \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

                                              HE     PANUITANGA.
                            \_\_\_\_

                     HE      OKIHA     KOPUREPURE,         e 4, e 5 ranei
                          Nga  tau, he mea parani te kuha ; me te taha
                   maui o nga rara ; ki te mea penei,  He roa noa atu
                    te haearenga o taua kau i roto i taku patiki. He pai
                    kia tikina mai e to tangata nana ; otiia me utu te panui-
                   tanga nei.
                                    HAWE   HARINI,
                                                              Karahimia,
                                                                             Miini.
                      Akuhata 3, 1875.                             58

5 141

▲back to top
              Te Wananga.
             HEI MAHARATANGA   MA  NGA MAORI.


    Te Korohi, Akarana          Te Waka Maori, Poneke
      Herora Akarana            „ Taima, Tuapeka
    " Ta Akarana                  Mera Keritaone Mawhera.
     " Eko Akarana,                  Herora, Tokomairiro
     „ Nuihi, Taranaki              Kai tuhituhi korero waea Poneke
     " Herora, Taranaki               Atareria, Merepana
     „ Mera, Patea                    Rira, Merepana
     „ Apoketi Rangatikei           Apoketi. Merepana
     „ Herora, Whanganui              Taone, Hirini
       Koronikera, Whanganui           Koria, Pirihipene
       Taima, Poneke                  Opapa, Atareira
       Pohi, Poneke                   Makuri.Hopetaone
      Taraipuna, Poneke              Herora. Amerika
      Koromihi, Whakatu             Parita. Amerika
       Mera, Whakatu                 Tarapuni, Amerika
       Ekeperei, Waitohi               Wora, Amerika
       Perehi, Waitohi                Raina, Amerika
      Taima, Otautahi                Nuihi, Amerika
      Perehi. Otautahi             , Paratini, Amerika
      Herora, Timaru                Timokata, Amerika
      Taima. Oamaru                  Ripapika, Amerika
      Witinihi, Otakou           .  Taima, Banana
      Makiri, Otakou                Terekarawhe, Ranana
      Ta. Otakou                    Tanata. Banana
       Toparata. Otakou              Wora, Banana
       Taima, Murihiku                Mera, Banana
       Nuihi, Murihiku                 Ko tinana, Etipara
      Akuha, Keremauta             Mera, Karahiko
      Taima, Hokitika                  Taima. Whiti
     •• Taima, Wehipota             •• Kaheti, Hawaiki Honululu.

                   TO CORRESPONDENTS.
  We  are not responsible for the opinions of our correspondents. Every
letter writer should say what he means in the fewest possible words.
  The remainder of the Omarunui case will bo given in another issue.
  The system  of writing in parallel columns we have discarded. The
Maori will always be found first en the page, the translation follows.
All communications are to be addressed to the Editor of the •• Wananga,
Napier.

    KI NGA TANGATA TUHITUHI MAI KI TE NUPEPA NEI.
  E kore matou e whakaae, kia kia na matou nga whakaaro a te hunga
tuku korero mai ki te Nupepa nei. Ko aua mohiotanga, ko a te tangata ;
kaua, e whakaroaina ki te kupu maha.
  Kua  mutu i tenei nupepa te mahi nga korero Maori me nga korero
Pakeha, te whakanoho  tetahi ki tetahi rarangi, a ko tetahi ki tetahi
rarangi. A ko tenei, ko nga korero Maori hoi mua, raro iho o aua korero,
nga korero Pakeha o aua kupu Maori.

                       TO  ADVERTISERS.
  The  charge for advertising i3 23. per inch the first insertion in one lan-
guage, 4s. in the two ; subsequent insertions according to agreement. We
would  remind our Maori advertisers, when they send us an advertisement
describing the boundaries of land, to be  as brief as possible, or they may
become  dissatisfied with the cost.

   KI NGA TANGATA    TUKU  PANUI  MAI  KI TE  NUPEPA  NEI.
  Ko  te utu mo te panui, erua hereni mo te inihi kotahi e noho ai nga kupu
o te Panui, mo to Panui i te tuatahi, mo te reo maori anake. Ko nga panui
i muri i te mea tutahi, kei nga korero e whakaaetia ana e te hunga na ratou te
panui, me te kai ta o te Nupepa nei. He mea atu tenei ko nga tangata tuku
panui mo nga whenua me  tuhituhi nga robe, kia oti i roto i te tuhituhinga
oa ou nga kupu, kei mea ratou amua, i nui te utu mo aua panui.


                      NGA   TANGATA.   MATE.
  Ko te tekau o nga ra o Akuhata a Paora To Apatu i mate ai 1 te Wai-
roa. He rangatira ia no Ngatikahungunu, a  he tangata pai, tangata
tika ana whakaaro.  Kahore  ana  tamariki, ko tana mana ka riro kia
Areta.

                                DEATHS.
  Died on the 10th of July, at Wairoa, Paora To Apatu, a chief of the Nga-
tikahungunu. He was a good and a wise mau. He has left no children.
Hia manu  will descend to his nephew Areta,.
  Hemi  Pama,  at Epeha, Tauranga, chief of Ngaituwhiwhia.
  At Matata,  oa the i9th July, Topia, aged 14.


  I to runanga i tu i Tauranga i te wiki kua pahure
nei, I kiia kia mahia  he  Pitihana ki te Paremata,
kia kaua e mahia  houtia te Ture Pooti a nga Maori
i nga Erekihana (ara nga Pooti Mema mo nga Whare
Paremata.)

  At  a runanga held last week at Tauranga, it was
determined to petition the Assembly  not to alter the
law under  which the Native race vote at elections.
    TE WANANGA.

         HATAREI,  14 AKUHATA,   1875.
I TE  tau 1870 i kiia e te Paremata o Nui Tireni,
kia namaa  nga moni £1,000,000, a i meinga ko te
ingoa o taua nama, ko nga moni mo Te mahi Tiaki,
me  etahi atu mea. A  ko te tikanga o aua kupu.
Me  etahi atu mea koia nei £50,000, me hoatu o aua
moni ki te Porowini o Akarana hei moni ma Te Poihipi
Kaumatua  Pakeha o Tokerau i rana. To tua rua, e
£6000 hei nama atu ki te Porowini o Taranaki. Tua
toru, e £17,000 mo te Porowini o Werengitana  hei
utu mo te hanganga  o te Piriti i Whanganui. Tua
wha, e  £50,000  hei nama atu ki te Porowini o
Otakou,  hei  utu  mo  nga  moni   kihai i taea
te utu e te Porowini, kua whakamutu, hei Porowini,
ko  Hautarana.   I maharatia  ano  pea i nga  ra i
kiia ai taua miriona kotahi kia namaa.   Ko   ana
kupu " mo etahi atu mea" e kore e pau nga moni te
mahi, i kiia ai "mo etahi utu mea"' Ara, penei, e kore
e kiia kia inana, he kupu e pau ai nga moni, i namaa.
Otiia kahore he aha o tenei patai i tenei wa. Ko nga
moni i kiia a i whakamanaa mo te mahi tiaki. He
mea  kia mahia aua moni i roto i nga tan e o. Koia
nei £180,000, i te tau tuatahi, mo te rua o nga tau
£160,000.   A  mo  nga  tau e toru i toe, mo ia tau,
mo  ia tau  kia .£150,000. A  e ki ana te Kai Tiaki
Moni  o enei ra, i tana korerotanga ki te Paremata
e tu nei i tena tau. Kua pau  nga  tau e  5, i kiia
te miriona kia namaa,  a i kiia ai ko nga  moni
£790,000  o taua miriona, ka mahia  mo  te "Tiaki,
koia nei nga  moni o taua miriona kua  pau  mo te
mahi " Tiaki,, £681,703, pauna me nga hereni e rua,
me te wha kapa. A ko nga moni i utua i tena tau mo
te mahi "Tiaki."  E  £65,000,  i tangohia mo  taua
"Tiaki," i roto i nga moni, e waiho ana hei utu i nga
nama  a Te Kawanatanga.  Otiia ko tetahi wahi ana-
ke enei i utua mo te mahi "Tiaki." I te wa i tawai
atu ai a Ta Hori Kerei i a Meiha Atikina ( Kai Tiaki
Moni Kawanatanga) i nga tini mea i pan ai nga moni
Kawanatanga, no te mea, e hara ta Te Atikina i te
mea  korero ngutu, a te ngakau mohiotanga i hoake,
engari, he mea tuhituhi aua tikanga moni pau ki te
pukapuka,  a korero ai taua Kai Tiaki Moni  ki te
Paremata, ka mea Te Kai Tiaki Moni, naana ano i mahi
aana korero, a he nui tana mahi i mahia ai aua kore-
ro ki tana pukapuka. A  ko ta matou e ako atu nei
ki nga kai korero o te Nupepa nei, he mea, e rere ke
ana   nga  whika   o  nga   moni   a  Ta  Huria
Pokuru   te kai  tiaki moni  tawhito; i a  Meiha
Atikina, te  kai tiaki moni  o enei ra.  I  nga ra
i  whakahe   ai a  Te  Perahi  i ana  korero  i
roto i nga Nupepa i Ingarangi. I mea a Ta  Huria
Pokuru  he tika kia utua aua korero a taua Pakeha.
a ko nga kupu tua-tahi a Ta Huria Pokuru, he kupu
naana mo  nga moni i namaa, ara, te miriona kotahi
mo  te Tiaki me  etahi atu mea;   Ko  aana  korero i
whaaki ai ki te iwi nui o Ingarangi, i mutu aana
korero mo nga Maori, i utua e te Kawanatanga, tae
noa ki nga ra o Oketopa te 22, 1874.  A ko  ana
whika mo  aua moni he mea ki e  C. B. Patikina, he
tika aua whika. Ko  nga whika o nga moni i Korero
ai a Ta Huria Pokuru ki te iwi nui o  Ingarangi. he

6 142

▲back to top
              Te Wananga.
 mea  ta e matou ki tenei Nupepa, me  te korero ano
 hoki  mo aua moni ra  ano.  I korerotia e  Meiha
 Atikina ki te aroaro b te Paremata i nga ra inanahi
 nei ano :—
 Nga tau i kiia Nga moni i  E kiana a Ta Huria  E ki ana a Meiha
 ai nga  moni   kiia kia na-  Pokuru, ko nga moni  Atikina, koia nei
 kia namaa.    ma.          enei i pau.          nga moni i pau.
       -                    £                &        e  d              £        s   d
 Ta Huria Pokuru ki te mahi moni, koia
 i kiia ai, kahore he nawenga i roto i aana whika. A
 ona ria pea amua, ka marama enei mea, otiia, ki ta te
 tokomaha e kite ai e kore ano e marama.
     TE  WANANGA.-

         SATURDAY,  14TH  AUGUST,  1875.
   Auckland
  James  Busby, Esq. 
 Taranaki. 
 Wellington,  Whanganui
  
  Otago, 
   Southland
 Major  Atkinson   Sir George
   Grey 
   
labor. Now,  what we wish to point out to our readers,
is the different manipulation of figures by Sir Julius
Vogel  to that of Major Atkinson. When Mr. Fellows
attacked our financial policy in an English magazine,
Sir  Julius Vogel  thought  it prudent to  reply to
" Master  Humphrey,"    and the  first matter that he
deals with in his pamphlet  is the expenditure of this
" Defence and Other  Purposes Loan." The account
he renders to the British public is made up to the 22nd
of October, 1874, and certified to by C. T.  Batkin,
Paymaster-General.  The figures given in England in
January  of this year, are placed before those given in
the House  of Representatives the other clay :—
              Authorised   Expenditure accord- Expenditure shown in financial


Sir Julius Vogel
 financier to have committed the blunder. Of course,
 the matter will be explained some way or other, but
 men of ordinary common sense will fail to understand
 the explanation.


   E kiia ana ko nga Whenua kua oti te whakawa e
 te Kooti Whakawa   Whenua  Maori  i Hokianga i te
 tahi o Hurae  1875, i tae nga eka ki te 60,000 (ono
 tekau mano.)
   60,000 acres of land had been passed through, the
 Native Lands' Court  at its late sitting on the 1st July
 at Hokianga.
    E ki ana a Kapene  Poata, e tuhituhi mai ana aia
 i Kihepene i te 3 o Hune, e mea ana, koia nei nga
 whenua   e meinga  ana  e te Maori kia Retia ki a ia.
 Te Rotokautuku, 5,500 eka(e rima mano e rima rau
 eka) mo nga tau, 21 : To Ahi a te Atua, 2,700 : Ki
 ano i oti nga korero mo tenei. Te Poroika mo  ana,
  2,700 : E mea ana, kahore pea  he pai e Riihitia ai
  tenei. Otiia kia oti te whakawa   e te  Kooti  e pai
  ana, me hoko i muri iho. Hikurangi.  Na  Aporo
  Tamameri me nga Maori toko whitu atu, e mea ana
  kia Riihitia tenei whenua, koia nei nga kupu a Kapene
  Poata, kua mea atu ahau ki nga Maori me  haere utu
  ahau ki reira a te marama   o Hurae,   Hei reira ka
  korero ai nga tikanga o te utu. A ka haere ahau ki
  reira, ko te mea atu ahau kia tukua mai te whenua
  i waenga nui o nga awa o Tapuwaeroa, o Te Mataa,
  koia ra hoki  nga awa o te pukakitanga o to awa o
  Waiapu.   He  nui te whenua   mania, a he  pai hei
  whenua  ngakinga kai, hei haerenga hipi. A ko tetahi
  waahi me  waiho hei tahu ma nga Maori, ma reira pea
  e pai ai nga Maori kia hokona katoatia taua whenua.
  Ko Tekawakawa,  e ki ana aia kua meinga kia hokona.

7 143

▲back to top
              Te Wananga.
Otiia, e mea ana aia, kahore he kupu aana mo tenei
i enei ra.  Potikirua, e mea  ana  aia, nao tenei me
korero ano aia ki te whanau a Apanui.
  Captain Porter, writing from  Gisborne on the 3rd
of June, says he has under offer the following blocks
of land :—Te Rotokautuku, about 5,500 acres, leased
for twenty-one years ; Te Ahi-o-te-Atua, about 2,700
acres, not settled ; Te Poro Ika Moana, about the same
area—thinks  it is not worth leasing, but may be worth
purchasing after it passes through the Court. Hiku-
rangi : Aporo Tawamere,  and seven others, in a letter
to Mr  Porter, offer to lease this land to the Govern-
ment.   This is what Captain Porter says : " T have
informed the Natives that I will go up in July, and
at the same time, make some arrangements as to terms.
In conjunction with  this block, it is my intention to
endeavor to get the whole  of the country lying be-
tween  the forks of the Tapuairoa  and Mata  rivers,
which are the head waters of the Waiapu. The  table
land is very considerable, and suitable for agricultural
and  pastoral purposes. By  setting aside some portion
as a reserve for the Natives, I think it possible to ar-
range for the purchase of the whole." Kawakawa has
been offered he remarks, but he  declines action for
the present. Potiki Rua also, but he says he shall have
to consult with the Te Whauau-a-Panui.
   No te Turei nei i korero ai a Ta Makarini, mo nga
mahi  ki te taha Maori.  He  mea kua  rangona e te
iwi.  Na te Koroni nei, te mea kia riro i a Ta Makarini
nga  moni  £700,000   (e whitu rau  mano  pauna)
 hei hoko whenua i tenei motu. E ki ana a Ta Maka-
 rini, i muri mai o te tau. 1872. Koia nei nga whenua
 kua hokona, kua Rihitia.  I te Porowini o Akarana.
 He mea hoko  490,784 eka. He  mea  Riihi 391,601
 eka. I te Porowini o Haku Pei. Ho mea hoko 240,537
 eka.  I te Porowini o Werengitana. He  mea hoko,
 429,702 eka. I te Porowini o Tamaki 170,499, eka.
 Huihui  katoa.  1,G18,68G, mo nga moni utu mo aua
 whenua nei.  (Otiia he mea apiti ano ki enei nga
 moni utu o nga kai mahi hoko, ara, nga Komihana.
 £13,000 pauna.)  Koia nei £134,218, ara, e 2 hereni,
 me te 5 kapa nae te 3 parenga mo  te eka.  A kua
 Riihitia te 391,601 eka, a kua utua mo tenei £2287.
 Ko  nga whenua  kiano i tino oti noa. Ko nga eka
 o era 2,941,842 eka. He hoko era. A  ko nga  mea
 e kiia ana kia Riihitia 1,522,502, a kua utua mo enei.
 (Otiia he mea huihui nga moni utu mo nga kai mahi
 ara, nga  Komihana £13,138 pauna) mo to whenua
 £11,882.  He  mahara  tana ta te Kawanatanga kia
 hoko whenua ratou mo  nga tangata haere mai ki te
 whenua   nei, waihoki kia riro nga wahi i te taha o
 nga wahi e ma- hia ana nga mahi Kawanatanga i te
 motu  nei.  He mea  ano ta te Kawanatanga kia riro
 nui nga whenua.   Otiia ki te riro nui nga wahi, na
 ano nga whenua  titohea i roto i aua whenua. A he
 nui nga whenua  pai e kiia aua kia hokona.  Otiia
 e kia ana te Minita, kaua e akiakina nga kai hoko
 whenua,  kia hoko  hikaka ratou i te whenua, no te
 mea  ka pera te mahi ; ma reira e puta ai he whakaaro
 he a te Maori kite Pakeha, ara ki temea ka akiakina
 te mahi hoko  whenua.  He  mahi hoko  whenua te
 mea,  me  mahi  i roto  i te whakaaro   marama  a te
 Maori, a kia puta  ra  ano he  mohiotanga  kia ratou
 o to pai o te Pakeha ana noho  tahi i roto i o ratou
 Taiawa.—(H.  P. Herara.)
   The Native Minister made his statement concerning
 Native affairs on Tuesday  last.  It will be remem-
bered,  the Colony  virtually entrusted  Sir  Donald
 M'Lean with the expenditure of £700,000 to acquire
 a landed estate in the North Island. He  reports that
 since 1872, the following lands have been obtained :—
 The Province of Auckland purchased 490,784, leased
 391,601 ; Hawke's Bay purchased 240,537 ; Welling-
 ton. 429,702 ; Taranaki, 170,499 ; total, 1,618.686,
 at u cost of (including £13,000 charged for expenses
 of the. department, commission, &c.)  £134,218, or
 2s 5¾d per acre, and 391,601 acres leased, on which
 has been   paid  £2287.  Incompleted  transactions.
 represent a total of 2,941,842 acres under purchase
 and 1,522,502 under lease, ou which has been paid
 (including  £13,138    for  departmental  services)
 £11,882.  The  Government   have  steadily kept in
 view  the twofold  object of providing- land for the
 influx of population, and of securing those districts to
 the colony through  which public? works are being
 carried. The  Government  have endeavored to acquire
 laud in large blocks, but while the advantage of doing
 so  is obvious,  land  of oilier descriptions were of
 necessity included.  A  large  area of land,  of an
 inferior description, has been secured in the Taupo
 country, and some  valuable blocks are now under
 negotiation ; 
.—(H.   B. Herald.)
  Taiaroa
 Waipounamu.   Areka Make o Whakatu,
 Kamupene
 Wairaweke 
 Ruapuke, 
 Te  Awira,
  Taiaroa     South Island. Mr. Alexander Mackay

8 144

▲back to top
              Te Wananga.
 of Nelson, in his report to the Government this year
says, when writing of the Otago purchase, "indepen-
 dent of the general reserves thus made, it was evidently
 intended at the time to select special Native Reserves
 as contemplated in the scheme of the other New Zea-
 land Company's settlements—viz., tenths. "Prom the
 same paper, we learn that the extent of acreage ceded
 amounted to 37,774,160 acres, at a cost of £27,417
 15s.  The Native Reserves in the Middle  Island are
 57,000 acres;  to those should  be added  D'Urville
 and Ruapuke  Islands. The Ngaitahu received of the
 purchase money £15,000.
   E  ki ana te Nupepa Te Ta o Akarana, ko te Make
 Mirana, o Te Ihikeepa, te Komihana hoko whenua.
  Ka haere aia a te wiki e haere ake nei, kia kite i nga
 Maori  o Tokaanu.  A ko J. C. langa tana hoa haere.
    The Auckland  Star says that A. M'Millan, Esq.,
  East Coast Native Land Purchase Commissioner, will
 next week  meet the Tokaanu natives. He  will be
  accompanied by Mr. J. C. Young.
      Koia nei nga moni kua namaa e tenei whenua e
  Nui  Tireni, £19,380,906, (kotahi tekau  ma  iwa
  miriona, e toru rau o waru tekau mano, o iwa ran
  ma-ono.)   A ko  nga itareta mo aua moni e utua ai i
  te tau, £925,140,10, (e iwa rau  e rua tekau ma
  rima mano, kotahi rau e wha tekau pauna, me te tekau
  hereni. J A ko nga moni, i namaa  nei £110,635,5,
  (ara, kotahi rau kotahi tekau mano, e ono rau, e toru
  tekau-ma-rima pauna, me te rima hereni.) A huihui
  katoa a tatou moni e utu ai i te tau, £1,035,775 15s,
  (ara, kotahi miriona, e tora tekau-ma-rima mano, e
  whitu rau, e whitu tekau-ma-rima pauna, me te tekau-
  ma-rima  hereni.) A  ko nga moni i toe o aua moni
  i namaa nei ki ano i pau noa i te utu mo nga mahi,
  £3,877,696, (ara, e toru miriona, e waru rau e whitu,
  tekau ma whitu mano, e ono rau e iwa tekau ma ono.)
    The  gross public debt of the Colony is £19,380,906
  the annual charge on which  for interest is £925,140
  10s., and  for sinking fund  £110,635,5s, making a
  total of £1,035,775 15s. Out of the money borrowed
  £3,877,696  " has yet to be expended."
    E  ki ana nga kupu a Meiha Mea i roto i ana puka-
  puka ki te Kawanatanga.  He tuhituhia eia i nga ra
  o Mei 29.  I tuhia mai i Areka i Waikato. Ko ana
  korero mo Ngatimaniapoto mo  Waikato, koia nei ana
  kupu.   E kore ahau o mea, e puta ana te hiahia a aua
  iwi kia akona a ratou tamariki, kahore he mohio a te
  nuinga o nga tamariki kaumatua, taane, wahine hoki,
  ki te korero pukapuka, a ki te tuhituhi. Mehemea he
  pono enei kupu, me rapu he tikanga e mohio ai nga
  tamariki.  He mea hoki ko te hunga ma ratou e titi-
   ro tenei mahi te ako tamariki, kahore he mea e kiia ai
  ta ratou mahi, e kaha ana te ako nui i te Iwi.
     Major Mair writing to the Government on the 29th
   of May from Alexandra says of the Ngatimaniapoto and
   Waikato.   " I cannot say that any desire is evinced
   for the education  of children.   Very  few  of the
   young men  and • woman can read or write." This
   state of things, if true must be amended ; those having
   authority can offer no excuse either for its existence
   or continuance.
      I roto i tera tau, a tae noa ki te             Mei 31
   1875.  Ko nga tangata i tae mai ki te whenua nei, e
   kawea mai e te Kawanatanga, koia nei 31,785, (ara, i
   toru-tekau-ma-tahi mano, e whitu rau, e waru tekau ma
rima.) Ko nga moni i utua mo te kawenga mai o aua
Pakeha, £383,580 18 10, (e toru rau, e waru tekau-ma
toru mano, e rima rau, e waru tekau pauna, tekau-ma-
waru hereni, nae te tekau kapa.) Ko te nuinga o aua
Pakeha, i haere mai i Ingarangi, a 2163, (e rua mano
kotahi rau e ono te kau ma toru,) no etahi iwi ke ata
i te Ingarihi.
  During  the year ending  May  31st 1875.  The
Government   introduced into New  Zealand 31.786.
souls at a cost of £383, £580, 18s 10d. The bulk of
the immigrants  came from  Groat Britain, 2163, only
 claiming other Nationality.
     E ki ana a Te Parete o Taranaki, kua hokona e
 ia enei whenua.  Te  Ahuroa,  12.600, eka (tekau
 ma rua mano e ono rau eka) mo nga moni  £ 1.575,
 (kotahi mano  e rima rau  e whitu tekau  ma rima
 pauna )ko Otaia, 2.660, eka,( e rua mano e ono rau
 e ono tekau eka,) mo nga moni £332. 10, (e toru rau
 e toru tekau-ma-rua pauna, me to tekau hereni.) A
 te utu  mo  enei whenua,  e tae ana Id te rua hereni
 me te hikipene mo te eka kotahi. Ko Mangaotuku
 58,900.(e rima tekau ma waru mano, e iwa rau eka.)
 kua oti tenei to Ruuri, a ko Rangihekeiho me oona
 hoa, tekau marua, i haere mai i Ngatimaru  i Aperira,
 ki te korero mo taua whenua.  E ki ana a Parete, he
 tini ano hoki nga whenua i Patea, nae Whenua Kura,
 e kiia ana. kia hokona.
   In the Province of Taranaki Mr. Parris states he has
 purchased Ahuroa  12GOO acres in extent for £1,575
 and Otoia 2660  acres for £332 10 averaging about
 2s 6d per acre. Mangaotuku   58,900  acres has been
 surveyed.   Rangihekeiho  and  eleven  others came
  from Ngatimaru  in April last relative to its purchase.
  He states several other blocks of land are under offer
  in the Patea and Whenua  Kura localities.
   Ko  nga numi i puta mai ki te Kawanatanga i tera
  tau, (ura, nga utu o nga taonga a nga Katimauhe, me
  nga utu mahi o nga mea katoa o te Kawanatanga)
  ,£1,605,002.   (Kotahi  miriona, e ono  rau ma-rima
  mano, ma rua pauna.) A e  kiia ana, ko nga moni e
  


 Te Wirihana   Ta
  Makarini. 

9 145

▲back to top
              Te Wananga.
 Torika Pei,
 Mangarara
   Mr  Wilson,  Sir Donald M'Lean,   
Tologa  Bay,
 Mangarara 
 Tokaanu,
 Te Mitera    Te  Reweti. 
  Tapuae-Haruru. Poihipi ma

 Messrs  Mitchell and Davis
Pohipi 

             POVERTY   BAY.
     Tutanga
Rogan    Hone
 Peeti    Wikiriwhi  te Tuahu. 
Waiapu 
  HE  MEA  TUKU  MEI  ENEI  KORERO  MO
          NGA  MAHI   I TURANGANUI.

     No te 17 o Pepuere  i timata ai te nohe o te Kooti
  Whakawa   Whenua  Maori i Turanga. A ko te mahi o
  taua Kooti i mau tonu, a moroki  noa nei, kahore he
  mutumutu.
    Ko  nga whakawa mo  nga take whenua, he mea
  mahi e Tiati Rokena. Ko ana hoa ko nga Ateha ko
   Hone Peeti ko Te Wikiriwhi Te Tuahu, a ko te mahi

10 146

▲back to top
               Te Wananga.
 Turanga 
 Waiapu.
 Nepia, 
     1.Tokomaru     ...  ... ...  ... 21.207  O   O  ...  199
     2. Waikohumatawai...     ... ...  43179  O   O  ...   10
      S. Waihirere    No.  1 ...   ...  ...      28    3   O   ...    7
     4. Aohuna           ... ...  ...     9G   O  O   ... <J5
     5. Tangihanga (ki ano i oti) ... 11,610 O   O  ...  71
     6. Umukapua         ...  ... ...      18  O   O  ...  57
     7. Mirimiri          ...  ...  ...     84   O   O   ...  85
     8. Mangataikapua    ...  ...  ...  7,090   O  O   ... 46
     9. Rangatira          ... ...  ...   5,385   O  O   ... 108
            „     No.  1    ...  ...  ...     365    O  O   ...   10
    10. Waitangi          ...  ...  ...   2816   O   O   ...  21
    11.  Waihora           ...  ...  ...   1,409   O  O   ...  51
             „      No.  2     ...  ...   ...     5-.7   O    O   ...   54
    12. Takapo           ... ...  ...     32  2  O   ...  21
    13. Koutu             ...  ... ...     271  O   O   ...  18
    14. Tapuihikitia      ...  ...  ..     509  O   O   ...  59
    15. Manukawhitikitiki No  1  ...    049   O  O  ...  32
            „      No.  2    ...  ...  ...   3,187   O   O   ...  32
    17.  Whatatutu         ...  ... ...   1,106   O  O   ...  38
     18.    „     No.  1     ...  ...  ...     230   O  O   ...   34.
    19.    „     No  2     ...  ... ...     241   O  O   ...  46
    20. Akahuatiu  No.  1 ...  ... ...  31,lnO  O   O  ...  99
    21.    „     IA        ...  ...  ...    400   O  O   ... 136
    22     „     IB         ... ...  ...    50  O   O  ...  14
    23. Rakaikoteroa        ... ...  ...  243   O  O   ...  45
     24. Okahuatiu No. 2   ...  ...  ...36,616  O   O   ...  85
    25. Manukawhiti    ... ..   ... ... 1,136  O   O  ...   8
    26. Takapau            ... ... ... 7,182  O  O   ...  18
     27Marunga            ...  ... ... 7,(60  O   O  ...  61
     28. Ahi-o-te-atua       ...  •••  ... 2/155   O  O   ... 427
     29 Ahi o Matakao       ... ...  ... 3,049  C  O   ... 421
     30. Kotokautuku       ...  ... ... 5;393   O  O   ...  63
  31. Waikanae  Waio  Hiharore   ...  278   O  O   ...  23
  32. Awapuni  No.  1    ... ...  ...  174   O  O   ...  86
  33. Awapuni           ... ... ...   193  O  O   ...  £0
  34. Awapuni  No. 2. Waio
         Hiharore No 1  ... ...  ...   10   O  O   ... 891
  85. Waio  Hiharore No.  2  ... ...    10  O   O  ...  391
  36, Waingaromia        ... ...  ... 7,135  O  O   ...  23
  37.  „  No, 1 (Te Tota)   ...  ...   ICO  O   O  ...  31
  38« „   No. 2 (Rangirewa)    ...  200  O   O  ...  17
  39: Mangaoao              ...  ... 4.800  O   O  ...  28
  40. Ahirau                 ... ... 1,972   O  O  ...   87
  41. Turangaote Whetu  i Apiti ...     9  3  ?i  ...  11
  42. Arakai  a Pu           ... ...      2  O  33  ...    5
  43. Te Ihu tua  (a        ... ...      2  1 26 ...   5
  44. Whakahaungahuru      ... ...     4  1 23  ...    1
  45. To Kowhai            ... ...   277  O  O   ...  G9
  46. Okirau                ...  ...    55   O  O   ...  52
  47. Rua o Taua           ... ...   159  O  6  ...  50.
  Na Te  Herore Nupepa  o Papati Pei, matou i whi-
whi ai i enei korero.
  The  following are the  lands for which titles have
been  granted during  the late sitting of the Native
Lands' Court at Poverty Bay :—
            Name  of Block.               Area.       * Owners.
                                            A.     E.  P.
    1. Tokomaru   ...  ... ...  ...  21,267  O   O   ... 199
    2.       ...  ...  43,'i79  O  O   ...   10
    3. Waihirere   No. 1 ...  ...   ...       28   3   O   ...     7
    4. Aohuna      ...  ...  ...  ...      26  O   O   ...  95
   5. Tangihanga   (judgement de-
         ferred)  -.   ••  -    -   1161°   °   °   -    71
    6. Umukapua  ...  ...  ...  ...     18   O  O   ...   57
    7.      ...  ...  ...  ...      84   O   O   ...   85
    S. Mangataikapua ...  ...  ...  7,090   O   O   ...  46
    9. Rangatira   ...  ...  ...  ...   5,383   O   O  ...  198
                  No.  1  ...  ...  ...      365   O   O   ...   10
   10. Waitangi    ...   ..  ...  ...   2,846   O  O   ...   21
   11. Waihora      ...  ...  ...  ...   1,^59   O   O  ...   54
            „     No.  2  ...   ...  ...     567   O   O   ...   55
   12. Takapo      ...  ...  ... ...      32  2   O  ...   21
   13. Koutu   ...  ...  ...  ...  ...    271   00..         18
   14.   ..  ... ...  ...    509   O   O  ...   59
   15. Manukawhitikitiki No. 1 ...    919  O  O   ...  32
                       No.  2  ...  ...    3,187   O   O   ...   32
   17. Whatatutu    ...  ...   ..  ...   1,106  O   O   ...  38
   18.         „       No.  1  ...  ...     230   O   O   ...   31
   19.          „       No. 2   ...  ...     241    O  O    ...   4.6
   20. Akuhuatiu   No. 1...  ...  ...  31,100  O   O   ...  99
   21.       „         IA  ...        400  O  O   ... 136
   22.        „         IB   ... ...      50  O   O  ...   34
   23. Rakaikoteroa      ... ...  ...    213   O   O  ...   45
   24. Okahuatiu  No.  2 ... ..   ... 36,016   O  O   ...  85
   25. .. ...   1,136  O  O   ...   8
   26. Takapau     ...  ... ...  ...  7,182   O  O   ...  38
   27.  Marunga      ...  ...  ...  ...   7,6(iO  O  O   ...   6L
   28. Ahio  Te Atua    ...  ...  ...  2,455   O  O   ... 427
   29. Ahio  Mutukao     ...  ... ...   3,010   O  O   ...  421
   30.  Kotokautuku      ...  ...  ...   5,3'J3 O   O   ...   63
   31.  Waikanae Waio Hiharore...      278   O   O   ...   23
   32. Awapuni   No. 1  ...  ... ...    174   O  O   ...  86
   33. Awapuni      ... ...  ... ...     195  O   O  ...   9J
   34. Awapuni  No. 2, Waio Hiha-
           rore No.  1    ...   ..  ...      10   O  O   ...  391
    35. Waio  Hiharore 2Sro. 2... ...     10   O   O  ...  301
    36. Waingaromia   ...  ... ...   7,135   O   O   ...   23
    37.    „   .N'o. 1 (Te Toia)   ...    KO    O  O   ...   31
   38.    „   No. 2 (Rangirewa) ...   200   O  O  ...  17
    39.    ...  ...  ...  ...  4,800   O   O   ...   28
    40.  Ahirau  ...   ...  ...  ...  ...   1,97 i   O   O   ...   87
    41. Turangaote  Whetu  i Apiti...       9  3   7i...    11
    42. Arakai  a Pu...   ...  ...  ...       2   O 33   ...     5
    43. Te Ihu tu a ta   ... ...  ...      2   1 26f  ...   5
    44. Whakahaungahuru     ... ...      4  1  -'3 ...   1
    45. Te Kowhai    ... ...  ...  ...    277   O  O   ...   69
    46.    ...  ...  ...  ... ...       55  O   O   ...   52
    47. Rua  o Taua  ... ...  ...  ...    159   O  6   ...  50
    We  are indebted to the -' Poverty Bay Herald "; for
 this information,

11 147

▲back to top
              Te Wananga.
HE KORERO   NA TA  TANARA   MAKARINI
        KI   TE  PAREMATA        I  PONEKE.

   HE WAEA   TUKU   MAI KI  TE  WANANGA."
                                                                   
                                Akuhata 13, 1875.
  I mea a Ta Makarini, i te timatanga o tana korero ki te
Paremata, mo ta mea a nga Pakeha  o Atarirea mo nga |
whenua  Maori o te whenua nei.  I te tau 1873, riro ana i
nga whenua  ururua, i Waikato mo nga hereni 10. Otiia i 
enei ra ko aua whenua ra ano, e kore e riro mai mo nga
Pauna  e 2, no te mea hoki, he tini no nga Pakeha ki tu
hoko i aua whenua, a he haere no aua Pakeha ki nga
takiwa Maori, i kiia e te Ture, ko o reira whenua, ma. te
Kawanatanga anake e hoko, a riro ana i ana tu Pakeha nga
wahi pai o aua. whenua, waihoki, he nui ke atu te utu a aua
Pakeha, i nga utu e utu ai te Kawanatanga mo ana whenu-
a.  I mohio ano ia aua Pakeha, e kore ano e puta he
Karauna  Karaati mo  aua whenua  kia ratou, i nga ra e
mana  ai te Ture. Otiia i mea ratou, e pai ana mo  tatari
kia kahore taua Ture e mana hei reira te riro ai te whenua
ia ratou. He tini nga mea e whakararua ai nga mahi a Te
Kawanatanga e nga Pakeha Whaihoki ko nga whakaaro 
tupato ano a te Maori ki nga tikanga o a ratou whenua.
I Hokianga kua hokona e Te Kawanatanga nga whenua
e rua, Huihui nga eka o aua whenua e 11,085, mo nga moni
Ł1904, ara e 3 hereni me te 6 kapa me te parenga, mo te
 eka. I Tokerau wha  whenua  i hokona i reira, nga eka
28 999 mo nga moni Ł2965, ara e 2 hereni, me te 3 parenga
mo  te eka.  I Kaipira e ono whenua i hokona i reira e
 291,018 eka mo nga moni Ł2633, ara e I hereni me te 9
 kapa me to 3 parenga mo te eka, Huihui katoa nga eka
 o aua whenua nei 69,103 eka, ki te hui hui nga utu o te
 utu mo te eka o aua whenua, e 2 hereni rae te rua kapa mo
 te eka. Tenei ake ano hoki nga whenua e 20 e kiia ana
 kia hokona, nga  eka o  enei, hui hui  katoa, 248,400,
 mo enei Whenua  kua utua nga moni Ł1,207 pauna. I
 Mangonui nga  whenua  28.527 eka, mo  nga moni e
 Ł3.728 pauna, ara e 2 hereni me te 7 kapa me te hepene
 mo te eka : I Hokianga 13.1097,eka mo nga moni Ł11.765,
 ara 1 hereni me  te 9 kapa  me te hepene mo te eka. I
 Whangaarei, 61.941, eka mo nga moni Ł6.074' ara mo te
 eka 1 hereni me te 11 kapa me te hepene. fie whenua
 enei kia no i tino oti noa to whakarite .nga tikanga o te
 hoko. Ko nga whenua  tua-tahi kua puta nga Karauna
 Karaati mo era, nga whenua tua-rua, kua oti te Ruuri,
 a kia no i whakawakia e Te Kooti, nga whenua tua-toru,
 e tatari ana kia Ruuritia, a kia whakawakia ano hoki e te
 Kooti, ana tu i Kaihu, i te 11 o Akuhata, tua-wha,  nga
 whenua kia ano i timata te Ruuri. O nga whenua kua puta
 he Karauna  Karaati. 10.40(5, eka i Mangonui,  5.200, i
 Tokerau, 6 942, i Hokianga, 82.313. Nga whenua e tatari
 ana mo te Kooti i Kaikohe, kia whakawakia i Kaikohe,
 e 14 nga whenua 11,6601 eki, a kua utua mo enei Ł3.09jj
 pauna kua hoatu, i Mangonui 11, 906 eka, i Tokerau, 13,974
 eka i Hokianga 45, 421 eka i Kaipara 35,300, eka. Ko nga
 whenua  e Ruuritia ana, 31,000 eka, a kua utua mo enei
 Ł1092  Pauna moni, 17,500 i Mangonui, 3000 i Hokianga
 4000 i Whangarei. I Whangarei  13 whenua, ko nga eka
 o aua wahi katoa, 110,800 eka, e tatari aua enei wahi kia
 ruritia, a ko nga moni kua utua mo enei wahi, e Ł036 pa-
 una.  I Hauraki, 35,65G eka kua hokona i te tau nei, mo
 ngamotu  Ł4193 pauna, mo nga whenua kua kiia kia hoko-
 na, me nga wahi e Riihitia ana, 745,601 eka a kua utua
  he moni ki enei, 46.793 eka i Te Pei o Pereti, i Taupo. A
 kua oti nga whenua e 21 te hoko ko nga eka o ana whenua
 katoa, e 46,985 eka, a ko nga moni kua  utua mo enei e
 Ł8285  pauna. A mo   nga whenua  ki ano  i rite noa nga
  korero, 31 whenua nga eka o enei hui hui katoa 209,023
  eka, a kua utua mo enei Ł11,853 pauna moni. Mo te Ehi
  Kupa me Papati Pei, 280 eka kua
  nga eka 117,059, ko nga moni kua utua mo enei Ł2957, ki
  ano i tino oti enei whenua te korero. A 15,4840 nga eka
  e kiia ana kia hokona, a 2255 e kiia ana kia Riihitia a kua
utua nga moni mo enei Ł4771 Pauna. I te Wairoa 23,1000,
e kiia ana kia hokona 77,000 e kiia ana kia Riihitia, kua
utua mo  enei Ł6221  Pauna  moni.  Ko  te utu mo  te
eka o nga  whenua i hokona i te Porowini o Akarana
e   2  hereni me    te  hikipene,  me  te  3   parenga
I te Porowini o Haku Pei 240,537 eka kua hokona i te
takiwa ki Te Takapau.  A  i te Porowini  o Poneke,
429,702 eka, ino nga moni 45,115 pauna, nga whenua kia
no i tino oti te hoko koia nei 307,835 eka, a kua utua mo
enei Ł25,359 pauna. I Taranaki, 170,499 eka, kua utua
mo  nga moni e 2 hereni 11 kapa me te 3 parenga mo te
eka.  A e korerotia ana kia hokona i enei ra, e 6 whenua.
Ko  nga eka, 84,130 kua utua mo enei Ł674 pauna moni.
Nga  whenua  kia no i oti te korero i te Porowini o Akarana
 161,8686 eka, a mo  te Riihi, 121,466. I te Porowini o
Haku  Pei he mea hoko, 37,000 eka. Poneke he mea hoko,
 120,2020 eka.  He mea  Riihi, 307,835 |el?a. I Taranaki,
 he mea hoko 84,130 eka. Huihui katoa enei whenua katoa
 618,746 eka, o muri mai i te tau 1872, a ko nga moai kua
 utua mo enei, 28,6029.


SPECIAL  "WANANGA"    TELEGRAM
     NATIVE   MINISTER'S  STATEMENT.
                      WELLINGTON,  August 13, 1873.
   Sir Donald M'Lean,  in the early part of his statement,
 referred at length to the demand for Native lands by capi-
 talists from South Australia. In 1873, unimproved  lands
 could be purchased iu the Waikato for prices not exceed-
 ing 10s per acre ; the same lands cannot now be purchased
 under Ł1 or Ł2 per acre ; such has been the competition
 that agents and private parties have gone into the districts
 proclaimed under the Immigration and Public Works Act,
 and purchased choice blocks at higher rates than the Go-
 vernment was offering, with the full knowledge there was
 no chance of obtaining little during the currency of the
 proclamation, but trusting to make  their claims good,
 when  it should lapse, in acquiring an estate that had been
 secured. The  Government  had much to contend against
 from  the competition of our  own  countrymen, to say
 nothing of the trouble and anxiety in dealing with a race
 so proverbially jealous and  tenacious of their rights to
 land as the Natives. In. Hokianga, the Government had
 acquired by purchase, two blocks at a cost of Ł1,904, or
 Bay of Islands,
  Kaipara, 
 Hokianga,
Mongonui, 
 Kaihiki
 Whangarei,

12 148

▲back to top
              Te Wananga.
  In the Thames district 36,656 acres have been acquired
during the year for the sum of £4,193. There are under
negotiation for purchase 745,661 acres, on which money
has been  advanced.  46,793 acres in Bay of Plenty and
Taupo.  There are completed twenty-one blocks, contain-
ing 43,985 acres, for which £8,285 nave been paid. In-
complete 209,623 acres, on which £11,853 has been paid
On the East Coast and Poverty Bay 280 acres have been
purchased, and  117,059 acres leased at a cost of £2,957.
Incomplete 154,840 acres under under purchase ; 225,500
acres under lease, on which £4,771 has been paid.  At
Wairoa  231,000 acres under purchase, 77,000 acres under
lease, on which £6,221 has been paid. Average  cost of
lands purchased in Province of Auckland 2s. GJd. per acre.
Hawke's Bay purchased in 70 Mile Bush  240,537 acres ;
in Wellington, 429,702 acres, at a cost of £45,115.  Un-
completed  transactions, 1,202,026 acres under purchase ;
307,835 acres under lease, on which £25,359 has been paid.
In Taranaki  170,499 acres have been purchased, at an
average of 2s. lljd. per acre. Now negotiating six blocks
containing 84,130 acres, on which  £674 has  been  ad-
vanced.   Incomplete  transactions-: Auckland, by  pur-
chase, 1,616,686 acres, by lease, 1,214,667 acres. Hawke's
Bay  by purchase 37,000 acres. Wellington  by purchase
1,202,026 acres, by lease 307,835 acres. Taranaki by pur-
chase  84,130 acres.  Grand  totoi since 1872, 6,187,467
acres, on which £286,029 has been paid.
 KUA              PAUNA               T   IA       I   TARATERA.
             Na TE WARIHI, Akuhata 9.
Kotahi Hoiho uha, he pakake-a-mangu, he waewae mangu,
     kahore he parani e kitea, 15 ringa te tiketike.
  Ka  hokona i roto i nga wiki e rua ki te mea ia e kore e
tikina mai.
                          T. PARU,
50                                 Kai tiaki Pauna.

                        PETANE.
               Ka J. OA, Akuhata te 2.
 He Hoiho poka, he whero-a-mangu, 14½ ringa te tiketike,
     he poro te hiawaero, ko te parani i ahua penei (O i
    te kuha maui.                              H
   Ka hokona i roto i nga wiki e rua, ki te mea ia e kore e
 tikina mai.
                   A. TAKIPATA,
                                     Kai tiaki Pauna.
  Akuhata 12, 1874.                              6


 C. R. ROPITINI.
 KAI Ruuri whenua,  me nga  Waapu, me nga  Rori
  Maana  e mahi nga Mapi ma  nga Maori, mo nga Rori,
 Waapu, me nga mea pera. Me  tuku mai nga pukapuka
 ki aia, ki te Whare ta o " Te Wananga," Hehitinga Tiriti,
 Nepia
                     C. R. ROPITINI,
                                 Hehitinga  Tiriti, Nepia.
 50

  C.  R.  ROBINSON,
      CIVIL  ENGINEER  AND  SURVEYOR,

 Surveys made, Bridge Plans prepared, and Estimates given
        to any of the Natives of the North Island.



    Address—-WANANGA  Office, Hastings Street, Napier.
                                                                          
  DOCTOR                 CARR,

           THE CELEBRATED
MESMERIST  PHRENOLOGIS

             WILL  SHORTLY   VISIT
       WAIROA

                                       AND
    POVERTY                  BAY.


    KO        TAKUTA                   KAA,
Te Tangata  rongo nui mo nga mahi e mihi ai te I
            E HAERE  ANA KI

      TE    WAIROA.
                                                  ME


  TURANGANUI.
 ———————————KUA      RIRO IA
  W [REMU   PIRIPI,

        TE ARIPIANA  PIRIATA  RUUMA,
 KOIA  aia i mea ai, ma tana mahi atahua i nga tanga
 e haere ana ki reira, ka paingia ai a ia e nga

                     MAORI                KATOA.

13 149

▲back to top
              Te Wananga.
  Patariki Kohikorewe,

Kai hanga Tera, mo nga hanga katoa mo
       nga Kiiki, me nga Kaata,

                 


     Hone Maki Pe,
Nepia
 Heretaunga.
            KEI TE  WHARE HOKO A
        Te Houra,

    
     KUA  PAUNATIA  I KAIKOURA.
           NA  HEMI  WIRIKI, Akuhata 4.
HE    Hoiho uha kopurepure   Kahore te parani e  tino
     kitea, i te peke maui. He mea haeana nga waewae
    katoa, 14 me te hawhe ringa te tiketike.
  Ka hokona i roto i nga wiki e rua, ki te mea ia e kore o
tikina mai.
                     HONE  NIKIHONA,
                                    Kai tiaki Pauna.
  Akuhata 7, 1875.

                HAWHERAKA.
                Na A. HUKA.

                      TAMATI  RENORA,
                                     Kai tiaki Pauna.
   Akuhata 7, l875.                               53

                WAIPUKURAU.
               Na  HENARE RATA.
 He Hoiho uha, ho whero He  tiwha te rae, he ma nga
     waewae  o muri, kahore he parani e kitea.
   Ka hokona i roto i nga wiki o rua, ki te mea e kore e
 tikina mai.
                        A. KIRIMIKOA,
                                     Kai tiaki Pauna.
   Akuhata O, 1875.                              56

                     WAIROA.
         Na  PAORA TE APATU, Hurae 27, 1875.
                     Hurae 28, 1875.
                      WIREMA  MARONI,
                                     Kai tiaki Pauna.
    Akuhata 7, 1875.                                55



 I TE TOA TAWHITO A TATANA
             I NEPIA.
 

14 150

▲back to top
              Te Wananga.
   H.     WIREMU,
N  NA TE WHARE ITI NGA UTU MO NGA TERA
         HOIHO,  I HEHITINGA  TIRITI.
Ko   te  whare  tino iti te utu o nga whare katoa i
te Porowini, mo nga mea rino katoa, mo nga anea e
mahi ai te kamura, me nga tangata mahi pera. No
Ingarangi aua mea katoa nei.
        •\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_2
       Kamatira  Hoteera,
        TURANGA  KAIPUKE   I AHURIRI.

KO     nga  Maori e haere mai ana ki Ahuriri, ki te
      mea  ka haere mai ratou ki te Kamatira Hoteera
penei.  Ka atawhaitia paitia ratou e Hone langa o te
 Kamatira Hoteera.

        Kahore ana karaihe rere rua te ahua.
          Mo  te Kai, 1s. 6d.; Moenga, 1s.     
   Ko te Tina kei te 12, a tae noa ki te 1 o te haora,

   E mea  ana aia kia haere mai nga Maori ki reira.
            \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_34
     POROWINI   HOTEERA,
                KARAIWI   KUEA.
           Kei tawahi ake o te Rerewei.
   He  Waina,  he Waipiro, he  Piia pai rawa aana.
            HAERE  MAI KIA KITE.
                        E. AHITANA,
 38                                        Kai  tiaki.

 NGA    Whakaahua, o Rotomahana, Ohinemutu, me
       Nepia, e hokona ana e W. KORINI, Hehitingi
                     Tiriti, Nepia.
   Kotahi  tekau o aua ahua, a e rua Pauna te utu.
 He  ahua ano e 4 hereni, he ahua ano e 5 hereni. Me
 tuku nga korero tono a te tangata mo aua mea nei,
 ki a Kati raua ko ana teina. Kai tiaki Toa i Ohine-
 mutu, me te Tari o Te Taima, i Tauranga.
                                                29
 TE     PAIRINI.

HE kai hoko i nga mea rino katoa.
  Me nga mea ngaki Paamu.
  KO  NGA  MAORI   e mea ana ki etahi
mea ma ratou, ki te mea ka haere mai ki
  Eka hoatu e au nga mea e pai ana.
tau, e mea uta mai aku mea i INGARA-
NGI,  na  reira i kiia ai, e kore e nui te
utu.
  E  mohiotia ana ahau e nga MAORI,
me mutu  i konei aku kupu mo aku taonga
 e hoko ai.
         PAIRINI,
              Hehitinga Tiriti, Nepia
 36
  ROPIHONE,   ME  IRIWINI  MA.,
      AHURIRI   I TE TURANGA  KAIPUKE,

  E HOKO   nui ana ratou i te Paraikete, i te Kakahu
 kua oti to hanga, Huka,  Pihikete, Waina,   Waipiro.
                                                 31
  Ko nga Maori e haere ana ki Akarana, ki te mea
 ka haere ratou  ki te Kawana  Paraone  Hotera, ka
 whangainga  paitia; e ataahua te noho, a e pai nga kai,
 me nga moenga i reira—
                                          £   s.  d.
           Mo nga Kai i te Wiki  015    O
          Mo te Kai me te Noho
                i te Wiki     ...  ...   1   O   O
 He Whare pai ano nga whare hei nohoanga mo nga
                        Hoiho.
     Ko  Tiningama raua ko Kingi, nga kai tiaki.
                                               18

15 151

▲back to top
              Te Wananga.
   TAVISTOCK                  STORE,

            WAIPUKURAU.
                 JUST           RECEIVED

   A WELL. SELECTED  STOCK
                                                    OF

ENGLISH  AND COLONIAL  MANUFAC-
        TURES    AND   PRODUCE.
                          COMPRISING

10 Cases Clothing—
    Gentlemen's and Youths' Tweed Suits (Very superior),
       Pilot and Witney Overcoats, Macintoshes, Shawls,
      &c.

6 Trunks Boots—
     Watertights, Elastic-sides, and Shooting  Boots,  es-
       specially made   to suit district.

First-Class assortment of
    English  and Colonial Made Saddlery, Whips,  Spurs,
       Valises, &c., &c.,
  6  Crates Earthenware, Assorted.
    A  Largo Assortment of Ironmongery, imported direct
       from English Manufacturers.
  10 Cases Cheese.
  40 ½ Chests Extra Choice Tea.
  6  Tona Sugar, and
     A Large and Varied Stock of Groceries.
     A choice Assortment of cut Tobacco, Cigars, &c., and
       a Large Variety of Meerschanm and  other Pipes,
      Fancy Goods, &c.

 Agents for the " Wananga," the " Daily Telegraph," and
          New  Zealand Insurance Company.


    SMITH     & CO.,
44             WAIPUKURAU.
TAWITOKA TOA,   W A T P U K U R A U.

    KUA TAE HOU  MAI NGA MEA  KATOA  I
 Ingarangi, me nga Mea  o enei Motu

 10 Pouaka Kakahu—
     He Kakahu Tangata, he Kakahu Tamariki, he Koti
        he Makitohi,  he Horo.

 6 Pouaka Puutu—
     He  Watataiti, me nga tini puutu katoa

 He tino pai rawa
     Nga  Tera Hoiho, nga Wepu,  nga  Pa nga Peeke
       Kakahu  hei mau i runga i te Hoiho.
    G Kete ti Kapu, me nga mea pera
     He nui noa atu nga mea  rino, he mea uta mai enei i
       Ingarangi.
   10 Pouaka Tihi ; 40 Pouaka Ti ; 6 Tana Huka.
     A he nui noa atu nga mea penei i taua Toa.
     He  Tupeka pai, he mea tupahi, he Tikaa, he nui noa
       atu nga Paipa ahua ke, me nga tini taonga i te Toa.

 A ko raua ano hoki te kai hoko i nga Nupepa, Te " Wa-
             nanga," me Te " Terekarawhi."
 A he kai mahi ano raua mo te mahi Inihua mo Niu Tireni
                     Kamupene.

       TE  METE  MA  ME  ANA  HOA.,
                WAIPUKURAU.                44
        HONE  ROPITINI,

   KAI  HANGA  WATI,  ME NGA  HEI KOURA,
               Hehitinga  Tiriti, Nepia.
                                              20


               PANUITANGA.
 KUA   tu taku Toa hoko Kakahu  i Waringipata
      (Onepoto.) A, ka  hoko ahau i te taonga mo

te utu  iti.
                J. K1RIM1R1.
                       WARINGIPATA, (ONEPOTO.)
37\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_




          Na TE MIRA,
 TE   HOIHO   TARIONA,    ho  kuao, he tu a
      whero.  E toru ona tau i Oketopa e haere ake
 nei. Hei  hoko  taua  hoiho  ma  te  tangata. Ko
 nga tupuna o taua hoiho. Koia nei.  Ko Hirimana
 te matua taane, ko Miniria te whaea. Ko Miniria na
 Ta Hori, a ko te whaea ko Tiipi.

   Na  Ta TATANA  HAIKA,  taua hoiho i whakatupu.
 Ko te whaea ko Taniora o Rooka.

   I tae ano taua hoiho ki te Reihi i Katapere i te tau
 1875. Ma  B. Mira e korero nga kupu e mohiotia ai
 taua hoiho nei.

                          M. B. MIRA,
 13



           M. R. MIRA,
      HE  KAI HOKO  KAU,  ME  NGA  PAAMU,
                  a e hokona ana eia
NGA  Rana Hipi,-ino nga tini whenua. Ue  liana
   ano he Hipi kei reira. He Rana  ano kahore
 i nga. Porowini o Akarana, o Haku Pei, o Poneke.
    Kei tana tari i Paraunini Tiriti i Nepia nga tino
 korero mo aua whenua.

         HE  RAME   ANO  ANA  HEI HOKO.
              He Rikona
                He  Reeta
                He  Kotiwera
                He Marino
 No  nga kahui pai katoa ana Hipi.
    A he tini ano aua hipi hei mahi ma nga Piha patu
 Hipi ano hoki.

                         Na M. R. MIRA.
  14

16 152

▲back to top
152            Te Wananga.


     Kia  kite!  Kia  kite!!   Kia kite!!!
                             
        KAI       HOKO          TAONGA,
                  HEHITINGA   TIRITI, NEPIA,
     E        N. P. PARASITE.
   TE TARI O TE WANANGA.
              A  muri iho o te 28 Hurae,
    KEI        HEHITINGA                  TIRITI          I    NEPIA,
        i te Tari i taia ai te Haku Pei Taima.

          Ko te Kai hoko mo te Nupepa
     TE       WANANGA
              Ko KAKATI ma,
         KAI     HOKO PUKAPUKA,
               Hehitinga  Tiriti, Nepia.
 NEPIA, Haku Pei Niu Tireni.—He mea ta e HENARE HIRA, a he mea panui
     e HENARE   TOMOANA,     e te tangata nana tenei niupepa, i te whare ta
     o Te Wananga, i Nepia.
            HATAREI, 14 AKUHATA, 1875.
    THE WANANGA OFFICE
              will after this date bo at
    II A S T I N G S - S T R E E T, NAPIER,
  where the Hawke's  Bay  Times was  formerly
                     published

                Agents  for Napier—
 COLLEDGE     &  CO.,
                 STATIONERS,
               Hastings-street, Napier.
 Hawke's Bay, New Zealand.— Printed by HENARE HIRA and pub-
    lished by HENARE    TOMOANA,    the proprietor of this newspaper, at
    the office of Te Wananga, Napier.
           SATURDAY, 14TH AUGUST, 1875.