Te Wananga 1874-1878: Volume 1, Number 2. 19 August 1874 |
1 4 |
▲back to top |
TE WANANGA. HE PANUITANGA TENA KIA KITE KOUTOU. * "TIHE MAURI-ORA." NAMA, 2. PAKOWHAI, WENEREI, AKUHATA, 19, 1874. PUKAPUKA, 1. UTU K 3d. HE PEREHI tenei mo te Motu katoa, mo nga tangata maori, kua huaina tona ingoa ko to Wananga o nga iwi katoa inaianei, kahore ahau e karakia ana ki nga atua maori, hei ritenga ia mo te Perehi e huihui ia tatou ki te whakaaro kotahi, koia i huaina ai kia to Wananga, no to mea, mo tatou katoa tenei taonga. Ma tenei pea, ka tino mohiotia te tuakana- tanga o tatou, me te whanaungatanga. TENA KOE, e Tainui, tena koe e, te Arawa, tena koe, e Kurahaupo, tena koe, e Tokomaru, tena koe, e Matatua, tena koe, e Horouta, tena koe, e Mamaru, tena koe, e Riukakara, tena koe, e Kuramarotini, tena koe, e Aotea,—
2 5 |
▲back to top |
TE WANANGA. Ingarihi, Marikena Hakari, Marenatanga Waikato, Matutaera Whakatohea Taonetia Opotiki, Turanga Ngatihineuru, Ngatimatepu, o Ngatitu o Wairarapa, Waru Urewera, Ngati Porou, Titokowaru, Ngawakataurua Titokowaru, Ngawakataurua, Mete Kingi Wi Parata
3 6 |
▲back to top |
TE WANANGA. murua e ia te whawhai i runga i tenei motu, tuatoru, ka murua e ia te hara o te hunga kohuru o Titokowaru, o te Kooti, o te Waru o tona Taina, i pakarua e ia te Ture here whenua, kia riro ma tetahi tangata ke e tiaki te whenua, i mana tena kupu, e noho tatari ana nga iwi o runga nei ki te peheatanga a te Tapata, ki te mutunga o tana whakaaro, e pai ana ki tana mahinga e pai ana, E kore pea e puta i te nui o te mohio o te Tumuaki o te Kawanatanga, I te tau 1873, ko nga Ture i oti kia riro ma tetahi tangata ke e tiaki nga whenua, kahore matou e mohio ana ki te pehea- tanga o tera mahi. Heoi te mea i maharatia, kahore matou e pai ana ki tana Ture, he nui nga raruraru o mua atu, kahore ano kia whakaotia nga henga o nga hokonga whenua, o nga moketetanga ranei i nga Karauna Karaati i nga tohenga ranei kia hokoa aua Karauna Karaati, he riro ma tetahi tangata ke e tiaki te whenua ina hokona ranei. He nui nga kupu tono o te motu, kia whakamaramatia nga mea e pouritia nei e te hinengaro o roto o nga mahinga Ture o roto ranei o nga hokonga whenua, moketetanga ranei, whenua ranei i tangohia mo te hara, kihai rawa i whakaponohia. No konei te whakaaro, hoki tonu te titiro ki Ingarangi, ki te titiro, ko wai hei whakaaro mai, he nui nga kupu e hurihuritia ana. kia tirohia. Otiia, ko aua kupu e hara inaianei, kei nga Ture ia o Ingarangi mo Niu Tireni, mo te tangata raua ko te whenua mo nga hoko raua ko te Karauna Karaati, E hara i te pouri to te motu, ka penei me enei rangi, kua hori nei, i rongo nei tatou kua horo he pa. kua hinga he parekura, kahore, ko te mutunga ia kei nga Hupirimi Kooti, He nui nga tikanga e puta ana i te Paremata, ko nga mea ia mo te Maori, he mea e ahau tau-tohetia ana e te Whare Runanga, a, e riro ana te mananga ki te hunga mahi o aua mea, nui noa te manaaki o te hunga whenua, ki te hunga haere mai he aha te mutunga, nui noa nga kupu whaka- moemiti ki to koutou hoa aroha, he aha te oranga kia tatou, heoi rapea ma te ora ka tae mai ka kitea iho, ka hokia atu hei taonga, i a mate e kitea ihu nei, e kore e hoki atu hei taonga. Heoi ma koutou e titiro iho, I tera tau kua whakaaturia i runga ake nei tera Ture, I tenei tau kua whakaarahia he Ture ano mo nga Ngahere kia riro ma te tangata ke e tiaki, nga Ngaherehere katoa o tenei motu, hei muri pea ka rangona e hia ranei nga moni hei utu ki te kai-tiaki. I nga kupu patai a te Watahauihi mo runga i te ritenga o te Riihi i te whenua, kahore i Karauna Karaatitia, mea ana a te Watahauihi e he ana ki te ritenga o te Ture, i te mea kahore ano kia whaka- wakia, kia Karauna Karaatitia nga whenua, ka tika ai kia Riihitia nga whenua. Ka mea a Kata Porana, ko te tikanga hei tau-naha i nga whenua, ko te tua-tahi ko te Riihi tua-rua ko te hoko, ka riro te whenua, ka mea a te Watahauihi, tuhituhia nga kupu a te Rata Porana, tuhituhia ana aua kupu, i kapea mai enei kupu no te Haku Pei Taima, i rongo tatou ko taua Ture hei tiaki i nga whenua o te iwi kei riro te hokohoko e nga Pakeha, a ka kore whenua nga tangata o te motu, i tenei tau, ka mahara nga tangata o te motu, ka mahia pea kia tika nga mea e pouritia nei e te hinengaro, kahore, kei te waiho tonu kia pikau ana i a ratou pouritanga, he meť whakamoemiti ki nga tangata o te motu, kia whakamaramatia nga pouritanga. He mea e mana- kohia e te motu, kia whakamutua nga tau-tohe kia raua ko tona hoa, ina whakaaetia kia korero raua. He haringa nui ki te hinengaro mohio, te murunga i a raua tau-tohe, he koanga ngakau ki te hunga e noho ana i te pouritanga te Rangi Marietanga, Kei awangawangatia e koutou nga mahi tutu o Haku Pei :e wawahi whare me te whiu kau hipi ranei ko te mutunga, kei nga Kooti whakawa o te Kuini, E maranga kia korerotia nga korero mo te whenua, i hoko etahi i tona paanga, ko nga mea kahore i hoko e huaranga ana kia korerotia tona paanga ki taua whenua i te mea kahore ratou e mohio ana ki nga huarahi paanga mai o te mate kia ratou, koia i whaka-korerotia te tangata raua whaka-tangata te mokete raua ko te hoko, te nuinga o te paanga raua ko te itinga o te paanga, kia whakamaramatia nga tikanga o .te Ture, te rite tonu o te paanga kia, mohiotia te rite tonu o te hua, kia tino marama te wahi tua-rua e whaka-korerotia nei, ko nga wahi i kapea ki waho o te Riihitanga, hei wahi pumau mo matou, No te moketetanga, ka mea mai te kai-mokete nana katoa te whenua, kahore - mo koutou, me te whaka-noho tonu, kia noho ne kai-tiaki, he kai-mahi ranei mana, ko matou e mahara ana he wahi Rahui tera kei a matou tera wahi, ko te wahi i Riihitia, mo mokete raua ko hoko, me korero ano te wahi tua-toru kia kite koutou, ko te toko-iwa kua mokete, kotahi kahore ano kia mokete, Na te mea kotahi i huaranga kia korerotia tona paanga ki te whenua, kei ora ia no te mea kua tata ia ki te koroheke, ki te ruruhi ranei, kia mohio ai ia ki te hanga Wira, ki. te tuku ranei ki ona whanaunga, He tangata ano e hiahia ana kia korerotia, ko tona paanga ki te whenua, he nui, he iti ranei, te hua e puta ana ki a ia, e hiahia tona ana tena tangata kia kitea te Ture nona te paanga i rahi ake, He tangata ano e hiahia ana kia korerotia to ratou paanga, kotahi, tokorua, tokotoru ranei, kahore i hoko, i mokete ranei. Na te kotahi i whakaara kia korerotia to ratou paanga ki te whenua, kei mate tetahi o ratou, whakaputa no te mea kua mate te whenua, ko te mea kua mate, no te hunga, kua hoko ranei, kei te ora, kahore ano kia hoko, koia te Pitihana-nui a tangata o Haku Pei o te tau 1872 Kihai rawa i whakaaetia e te Whare Runanga i te tau 1873 katahi ku whakaaetia, i te tu he whakawakanga ma nga Komihana ki Nepia, kahore matou kia rongo i te peheatanga a te Runanga mo nga whakaaro aua Komihana, koia i whaka-korerotia, kia korero te whare, kia korero te whenua, kia korero te hipi te kau, me nga tarutaru, i te korerotanga o enei, katahi pea ka mohio te tangata, ki tetahi hamumu mana, i te reo e karanga ana kia whakaotia, kihai i hamumu, kahore nga tangata o konei e pai ana ki te mahi roia, e whakaaro ana he iwi ratou no te Kawanatanga, me tono tonu ki a ia kia murua nga mea e pouritia ana, me te tono ki te Runanga kia tukua mai he kai-wha- kaoti mo aua mea e hiahiatia nei kia korerotia, tae mai ko nga Komihana no roto i etahi kupu a nga Roia o tetahi taha e ahua uaua ana, katahi matou ka tono Roia mo matou i a Hone Hiini, ka tu ki o matou aroaro, katahi ano ka ta te manawa, katahi ano matou ka mahi ki te Hoia, no te rongonga he Roia to matou ka mea ratou, katahi koutou ka tino mate, e pai ana me kakari noa iho tatou, ka mea matou, e pai ana tenei mate, he tangata ke, ko te mea he, he riro ma nga hoa aroha e tango o matou whenua, kahore matou e pai, kahore ano he whenua kia riro i a Hone Hiini, he nui nga Karauna Karaati kua riro inaianei te hoko. *
4 7 |
▲back to top |
TE WANANGA. I TE HIAHIA o Tutana kai hoko toa, kipa o Nepia Mangateretere Takamoana Rahuitia Riihitia Makarini raua ko Wiremu, he wahi no Manga- teretere. Karaitiana, Raukawa, o te Roia o Keneroiho raua ko Makitukuru kia no Hapuku Karaitiana Hapuku, Riihi, Reti, kite koutou. I hangaa e Karaitiana tetahi whare mo tana Hepara ki runga ki tana wahi o taua whenua, tahuna ana e nga kai mokete, e te Hapuku raua ko Ropata, Makitukuru Nepia, He mea, ta e Henare Hira, a he mea panui e HENARE TOMOANA, e te tangata nana tenei nupepa, i te whare ta, o ''Te Wananga" i Pakowhai, Nepia. WENEREI, AKUHATA, 19, 1874.