TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 8 TURANGANUI, KIHIPANE, HUNE 20, 1884. Te utu 6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.
ÿ

TAUMATA TOA.
WAIAPU.
Kua puare tenei Toa inainei, a te tino Taonga
ataahua nga mea e hokona ana. He kakahu
rere ke, rere ke, nga ahua.
He ti, he huka, he paraoa me ena tu kai katoa.
A he taputapu maitai ano hoki etahi.
E utua ana ki te moni te Poaka, te hoiho, te Keka, te
kaanga me era atu mea e hokoa ana.
HORI WAAKA.

PANERA ME PAERANA.
Timata i te Wenerei, Hune 18.
Mo te moni anake.
He hoko tino ngawari rawa o nga
Kakahu mo te Makariri,
me nga
TAPUTAPU MAITAI.

Ki a maua hoa maori. Kua puare ta maua toa
nui i te Tiata, e mohiotia ana ko te Horo a Panera
me Paerana. E hokoa ana e maua nga tu mea katoa, ki
nga moni iti rawa.
He kakahu, paraikete, nga tuuru
Kamura, pepa mo a koutou whare,
Me te tini noaiho o nga taonga, e rawe ana kia koutou.
E iti iho ana i nga moni e taea ana e era atu toa te 
hoko. Haere mai kia kite tonu koutou. E kore hoki maua
e tono utu mo te matakitaki noaiho, i nga tino 
taputapu
papai, e kitea ai koutou ki reira. A e mohio ana maua 
ka kite tonu koutou, e ngawari iho ana i nga mea katoa
e hoko ana e koutou i mua atu.
He tono atu tenei ki nga Maori, kia haere wawe mai
ki te matakitaki, e koro hoki e roa te whakahaerenga
o tenei hoko. Ka puare te whare i te 9 o te ata,
tae atu ki te 5 i te ahiahi, a ka puare ano i te 7 o 
te ahiahi, tae atu ki te 9.
PANERA ME PAERANA.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

TE WAKA MAORI O AOTEAROA.
Turanganui, Kihipane, Hune 20, 1884.
E hoa ma, ko te tuawaru tenei o nga hoenga atu o te
Waka nei, ki a koutou marae, ki te mau atu i nga
rongo korero o a tatou nei takiwa, me etahi korero o
era atu wahi o te ao. A hei tenei hoenga, ka 
whakaurua atu ano hoki etahi o a matou ake kupu, hei
whakaarohanga ma koutou. E mea ana hoki matou,
e tika ana kia whakapuakina nuitia atu kia koutou ia
takiwa, ia takiwa, a matou maharatanga, i runga i te
whakahaerenga o to tatou nei waka, inahoki ki te
hiamoe e kai urangi ki te noho 


whakapaingia mai ana tana mahi o te nuinga, a nga
tangata. Tenei ke nga take i hapa ai a matou 
whaikorerotanga, i era atu putanga. Tetahi he nui no nga  
korero tuku mai a nga kai manaaki a i whakaarohia
e matou e tika ana kia utaina a ratou taputapu pera,
notemea kua kiia ano i te oroko timatanga e puare
ana nga wharangi o tenei nupepa mo nga korero
tuku mai a te tangata o ia wahi o ia wahi mehemea
ra, he korero e whai tikanga ana ma te katoa.
Na tetahi he kapinga rawatanga no nga wharangi i
nga Pire mo te taha Maori, i maharatia ai e matou
e hiahia nuitia ana e koutou. E rua aua Pire kua
oti te ta atu ma koutou, i era atu putanga o te
waka, a ka taia atu ano etahi a muri ake nei kei
noho kuare hoki te tokomahanatanga o koutou, ki nga
Ture e hangaia mai ana e te Paremete, mo te taha
maori. I te putanga o te waka nei, i te 28 o
Maehe i puakina etahi whakaaro e matou, mo
runga i tenei mahi i te whakahaere nupepa
maori, me nga painga hoki e puta ake ana,
mo nga kai tautoko mai, a i maharatia e matou,
tera pea e puta ake etahi whakaaro nui i roto
o nga iwi, a ka whakapuakina nuitia mai hei
tirohanga ma te katoa. Heoi kei te maharatia e
matou inaianei, he aha ra te take i noho wahangu
ai nga iwi i runga i tenei mahi e whakahaerea nei
ma ratou. He whakaaro koretanga ranei, he
kuaretanga ranei te whakama ranei ki te whakapuaki i
ana whakaaro te ngoikore noaiho ranei. I mua
hoki a rangona nuitia ana nga mangai o nga iwi
Maori, a e whakahaerea ana e ratou, etahi ritenga
nui i nga takiwa katoa. Inaianei, e rere ke ana te
ahua, a e tu a rite ana ratou ki te pi koko i tona
kohanga a noho ana me te hamama kau mai o tona
waha ki nga kai e whangainga atu ana e te katua.
Tena hei te taenga mai o te kai para rakau,
ko tuaina e ia te rakau e nohoia ana e te
manu a hinga kau ana ki te whenua takoto ai to
taea hoki a ona mahara te rapu tikanga mana i
runga i tenei mate nui, kua tupono mai ki a ia. Na
hoa ma ehara tenei i te mahi tika ma te iwi whai
whakaaro. Kaua hoki e whanga kia tae rawa ata
nga raruraru kia koutou aroaro, hei reira tu mai ai
ki te rapu mianga, engari rapua nuitia i nga wa
katoa nga ritenga e pai ai koutou. Kua kite na
koutou i roto i nga wharangi a te nupepa nei etahi
a nga whakaaturanga mo nga Ture reiti nei, i
runga hoki i te paanga tonutanga mai a te mate 
katahi ka rangona te mamae, a aue kau ana te
tangata i te mea e kore e taea e ia te wewete i nga
here o te ture i mau ai ia i roto i tana kuaretanga.
E tika ano ehara i a ia ake te he, ara o tona nohoanga
kuaretanga ki nga ture e pa mai ana ki a ia, inahoki
kahore he whakaaturanga i tae atu ki a ia, mo aua
tikanga. Mehemea he pakeha, kua mohiotia mai
ano e ia i te timatanga rano, ka kitea hoki e ia nga
whakaaturanga, me nga panuitanga katoa, i roto i
tana nupepa a kua noho mataara ia, ki te tiaki
haere i aua ture mo te takiwa e pa mai ai ki a ia, a
ka taea e ia te whawhai atu i te ao marama tonu, ka
kitea putia hoki e ia, i te taenga mai o te hoariri.
Kati ra e hoa ma, ko nga puinga enei o te nupepa
maori ma koutou i whakaarohia ai i te oroko 
timatanga o tenei waka. He maha hoki nga tau i kore
ai tenei mea ma koutou, ara te nupepa kawe korero
ki ia takiwa, ki ia takiwa, whakaatu haere ai i nga
mahi, e raweketia mai ana e nga mema, e tukuna
atu ana matou e nga maori e nga pakeha hoki, ki
te Paremete. He pai ano nga korero ma tu ratou
ki te karanga pooti, tena ka tae ki te Paremete, ka






ÿ

nui e nga iwi e a ratou takiwa, kei pataitai a ratou
mahi. Heoi ra ma koutou e ata tirotiro i te tika i
te he ranei a enei korero, ka tukuna atu nei uta 
koutou ara e nga tangata e whai mahara ana ki te painga
o te nupepa reo Maori hei huarahi marama i
waenganui ia tatou. A ki te kitea e koutou e tika ana,
ma koutou katoa e tautoko mai, kaua hoki etahi a
oma atu ki ro ngahere whakamomori ai ina taea nga
wa e te raruraru, a ka waiho ma etahi anake e 
whakatikatika haere. Engari me tahuri katoa mai ki to
karo i nga tikanga pakeke e kitea ana ki te tautoko
hoki i nga mea e e pai ana.
E tae ana ki te 13,400,000 nga tamariki o nga
kura Ratapu i te ao katoa, ko nga kaiwhakaako e tae
ana ki te 1,600,000, hui katoa ratou, 15,000,000.
E mea ana nga Paniora, te rakau tapu to panaua e
whakapono ana hoki ratou koia a te karaka rahui i
kainga a Arama raua ko Iwi, i te kari o Erena. Na
wai ra i whakaatu mai kia ratou.
Kua tae mai te rongo kua pakaru te tahi wahi e te tino
taone nui a Ranana. Na te paura tainamaiti i
tukituki. Ko te Paraki hoia tieki o taua taone i
pakaru katoa, kahore ano i mohiotia nga tangata i
mate, kahore hoki i mohiotia nga kai kohuru 
inaianei.
He maha nga tangata e tuhi mai ana mo te korenga o
tae atu a te nupepa kia ratou. I tukua katoatia atu nga
nupepa, tera pa. kei nga Poohitapu nui o nga takiwa a
takoto ana. Mehemea e he ana e ngaro ana ranei te ingoa
tika a te kainga me te kanohi mo te ingoa tika ranei e te
tangata me tuhi mai kia tika ai te tukunga atu. 
No te 4 o nga ra e marama nei tu ai te Hui a 
Ta Hori Kerei ki te taone i Kihipane kanui te
huinga o te Pakeha i kiki tonu te whare i te tangata.
I te mutunga o te korero a Kerei ka whakapai katoa
te hui ki a ia, ka tono hoki kia riro tonu ma Kerei
e arahi te taha turaki Kawanatanga inaianei, a
whakaae ana a Kerei. Heoi, Hure katoa te hui
mutu ana te noho o te Hui.
Tenei te panui hou a Panera me Paerana kei nga
wharangi o te nupepa nei i tenei putanga. He
whakaatutanga atu ki a raua hoa Maori, i te
tuwheratanga o ta raua toa i te Tiata e mohiotia ana ko te
Horo a Panera me Paerana, me te tino ngawaritanga
o nga utu o a raua taputapu e hokoa ana ki
reira. A o hiahia ana hoki raua, kia haere tonu
mai nga Maori ki te tirotiro i nga tini mea e rawe
ai ratou mo te makariri, a hei reira ka kitea te
itinga rawatanga o nga utu.
Kua tae katoa mai nga pootu inaianei mo te mema
Pakeha e te takiwa Tairawhiti nei i tenei pootitanga
hou a e penei ana te tu, Raka, 500, Kenana
315, Riihi 296. Hei te Hatarei ka panuitia nuitia e
te tino kaiwhakahaere pooti, a ka tika tonu atu a
Raka ki Poneke. Kahore i taea nga pooti o Te
Mahia, me Tongoio, i tutakina mai hoki nga 
kaiwhakahaere o te waipuke. Kei te ngaro te tangata
i ahu atu ki te Mahia ko tona hoiho anake i kitea e
nga kai rapu.
I te 17 o Hune nei, i whakawakia a Epiha Parau,
me Tamati Hautapu, i te Hupirimi Kooti, mo te
hara tuhituhi pukanoa i nga ingoa tangat ke, ki
nga tieki tono moni i nga peeke, a whakataua ana e
te Kooti kia kotahi tau mo tetahi, mo tetahi ki te
whareherehere. I whakawakia hoki a Hunia Te
Iri, mo te whanake tupeka i te toa a Wiremu
Mirina i Tuparoa, a whakataua ana hoki e te kooti,
kia kotahi tau mana ki te herehere.
Ko Ruka Miramiro, ko Timi Piriha, me Haura Te
Wa, o Whareponga, no te 18 o Hune nei i whakawakia
ai, i te aroaro o te Kaiwhakawa Tuturu, mo
tetahi hara kino, pakarutanga i te whare toa o
Wiremu Mirina, o Tuparoa.Whakaponohia ana e
ratou ano e toru marama mo Ruka me Timi ki te
whareherehere, a mo Haura e ono paanga o te
whiu i runga i tona ahua tamariki rawa, e 7 hoki
ana tau. Ruka 14 tau, Timi 16 tau. To koutou
na maia ra e hika ma, ki te mahi i tena hanga kino.
Ka nui te matemate o nga tamariki, me etahi ano
o nga pakeke o Kihipane, i te mate mitara, a te hiahia
ana a Takuta Porena kia whakaaturia atu ki nga
Maori, kei pohehe ratou ki tenei mate i a tae atu ki a
ratou kainga. Kei te mohio koutou pea nga kaumatua ki te
ahua e tenei mate i puta mai hoki ki enei takiwa i mua,
ehara hoki i te mate e wehengia ana, mehemea ka tiakina
paitia. Ko te paanga mai i te timatanga kei nga whatu,
muri iho he kirika, me te whero katoa o te kiri, i te ahua
koroputaputa. Kati ko te putanga tenei e te mate ki waho,
a ki te kore e whiua ano ki roto i te matao, e kore e roa
ka ora. Kati kei pohehe nga Maori ki enei tohutohu kei
mahi porangi hoki ki te kaukau ki te wai ki te haerere
ranei ki waho i te makariki.
I whakatakotoria nga pukapuka a nga korero mo
Meiha Ropata, mo Te Kooti Rikirangi ki te aroaro o te
Paremete i te 17 a Hune nei a tirohia ana e ratou nga
kupu a Meiha Ropata kia Te Paraihe, kia puritia atu e ia te
toenga nga moni mana ara te 100 i te tau, me te
kupu whakahoki mai a Te Ruihi kia Meiha Ropata, ki nei
ia, ehara i te whakaaro kore e te Kawanatanga ki a ia, kei
te maharaha hoki o ratou tana piri pono kia te Kuini, mo
a mahi nui mo te Koroni. I tae ata hoia te
whakaaturanga a Kapene Poata, mo nga moni 200 i
patua nei he whakaarohanga nona he moni tuturu tena i
whakaritea mo Ropata i nga tau katoa. Kati whakahengia
mai ana taua kupu a Kapene Poata e te Ruihi. E penei ana
nga korero mo Te Kooti. Kua hoatu a te Kawanatanga
tetahi wahi whenua, he nohoanga mona me ona hoa, kei
whaitake ia ki te hoki mai ki turanga nei noho ai.
Kihai rawa i oti marire etahi mahi tuturu a
te Paremete i tenei huinga. I timataia tonutia
e te taha tautohe i runga i motini o Te Tuati,
ki te turaki i te Kawanatanga, a hinga ana te
Kawanatanga i runga i nga pooti. Heoi kihai ratou
i whakaae kia mutu kau ratou, engari i tono atu kia
te kawana kia wahia e ia te Paremete, a kia timata
tonu te pooti, mo nga mema hou. Kati e whakaae
ana te Kawana ki ta ratou tono, ina oti a ratou te
whakarite i nga whakahaerenga moni o tenei
tau, a e maharatia ana, mo te Ture te 24 o hune nei,
ka mutu tenei Paremete, a ka timata ano te
whakahaere pooti, mo te Paremete hou.
Kua tae mai te korero mo tetahi ru nui ki Ingarangi.
He hawhe mineti taua ra e korikori ana a
he nui te wehi i pa mai ki nga tangata o taua wahi.
Wahia ana e taua ru nga whare nui i etahi o nga
taone a i tetahi taone, i hinga ki te whenua te tawa
o te whare karakia. Engari kahore i mohiotia i te
tukunga mai o nga korero mehemea i mate etahi o nga
tangata. Kia tatou e noho nei i Nui Tireni he hanga
noaiho tenei mea te ra, otira e hanga mataku rawa atu
ki Ingarangi, kahore hoki i te puta tonu mai ki reira.
He mea ata tatau marire nga ru o tera whenua, timata
mai ai i te tau - tae noa mai ki tenei
takiwa, a hui katoa e 225 nga ra e mohiotia ana. I
te tau 1274 i puta mai tetahi ru nui, a hinga katoa
ana nga whare4 o tetahi taone. Engari ko te mea
ÿ

kaha rawa no te 14 o nga ra o Noema, o te tau 1818.
I te 6 o nga ra e Aperira 1580, ka hinga tetahi taha a
te whare karakia e Paora, to tino whare karakia nui
a Ranana me etahi atu whare karakia ano hoki te
mahi a te ru a tera ano nga hororo mo etahi ru nui i
muri iho o ena. I te tau 1750, ka puta te ki a tetahi
tangata porangi tera e puta mai tetahi ru nui
whakaharahara i te 8 o nga ra e Aperira o taua tau,
i ki hoki ia ka horo katoa te taone o Ranana i taua
ru. Heoi runga i te mataku e nga tangata kihai
i maharatia a ratou he porangi taua tangata, a no
te taenga atu ki taua ra kiia ra e ia ka whati
atu te mano tini a tangata o taua taone, ki waenga
parae noho ai, kei horomia katoatia ratou i te horonga
o a ratou whare. Kahore he korero mo te tino 
putanga mai o taua ru, engari ma tenei ka kite tatou,
i te mataku o nga tangata o Ingarangi ki tenei mea
ki te ru.

TE KORIMAKO.
E ki ana te Korimako, nui atu te kino o te reta a
Meiha Wakawakia taianei ki nga nupepa Pakeha,
mo te Kooti. Erua tahi nga hua kino i roto i tera
reta a kitea nuitia ana i roto i ana komemememe,
he mauahara tetahi he patu tena ta te Atua ture e
mea nei ano matou hara mo matou e mura nei
i a te hunga a hara ana kia matou. Tuarua he
whakaai he patu tera i te Kawanatanga mana nei i
panui te Ture murunga hara. Ko enei huarahi e rua a
Meiha Ropata Wahawaha, kei te whatitoka tonu a te
whare ia wairua Poke, pito iti ka urutomokia taua
whare. Torona te ringa ki Kihipane ki te awa Pouri
pouri kenekene hui ake nga turi ki perokaki ka
tuohu kau tatou e tama ma e. 
Ko enei kupu whakahe a te Korimako, ara, a
Hare Reweti etita o taua nupepa he tino kupu tawai
he whakahe kino, mehemea nei te whakahe mo
Hatana rite tonu ki a te kuare mahi. E koro nei a
rawa ma kupu ma Hare Raweti ma te kaumatua a
kauhau mai nei i nga kupu Tapu a te Atua i roto i te
Korimako. Otira, ko nga kupu a te panui e Meiha
Ropata, takea ai enei kupu whakahe, kahore
i taia ata nupepa kia kitea ai e nga iwi Maori,
ko nga kupu whakahe anake i panuitia hei
whakakino i te ingoa pai a tona tangata rangatira i
kaha nei ki te peehi i nga mahi kino, kia tupu ai te
whakapono, me te rangimarie, me tona piri poro
atu ki te ingoa pai o te Kuini me ana Ture mo tona
Kawanatanga me tana tautoko tonu tanga mahi a
te Whakapono, e tatu nei te rangimarie ki nga iwi
Maori Pakeha hoki o te Rawhiti.
E whakakino ingoa ana koa mo Rapata apititia
iho ko Kihipane mo tona taone nui me ona tangata
nunui e roto. Ko te panui e Meiha Rapata, he
whakamahara kia tupato ai te Kawanatanga ki te
tieki kia tatu pai ai te hua o tana Ture Murunga
Hara, he mohio hoki nona mo tona rongo ano au nga
whakaaro a nga pakeha me nga Maori e mamae
ana me a ratou whanaunga, me a ratou wahine, me
a ratou tamariki hoki i patua kinotia e te Kooti
ratou ko ana hoa, ki roto i Turanga. Otira, kua kite
ano pea koe i nga korero i nga Pakeha i roto i
nga nupepa o Turanga. I te wai mana ai te Ture
murunga Hara, a ihu ana take e ratou kupu mo te
Kooti. Ko wai hoki te tangata e taea e ia te peehi
te ngakau mamae, o te tahi tangata kua rite nei ana
whakaaro mo te pera.
Ko Meiha Ropata, me ona iwi ake o Ngatiporou, kahore a
Kooti hara i a ratou, engari i roto i ana ra o to
raruraru kia te Kooti, ko ratou nana i whakaora
nga morehu Pakeha, Maori hoki o Turanga 
me te Wairoa me te Urewera, puta noa ki Opotiki.
Na ratou hoki i pai atu a te Kooti i whakamarara i
hoki ana hoia i runga i te ringaringa kaha Na te toa
o Meiha Ropata me tona iwi ki te peehi i nga
raruraru penei i tau ai te rangimarie ki enei takiwa a
te Rawhiti i whiu ai te maramatanga ki waho a te
tinana tae iho ki te ngakau i takoto watea ai hoki te
whenua i te raruraru kore hei painga, mo te
Kawanatanga me nga tangata katoa i te Rawhiti.
Kei te pai noa atu te ata noho mai o te Kooti i tona
whenua e noho mai nei, kua whakawhiwhia nei
hoki ia ki te whenua kei kona ano. He aha hoki te
pai kia whakakoia kia tutaki ki te raruraru kowai
hoki ka mohio ki te paheatanga.
Ko te hoa e whakahengia nei e koe ma ana
nga ringaringa, kahore aua raruraru ki tenei taha a
te motu nei, me ana takahi ture ranei.

TE OPE PUKU KIPENE.
I tetahi huinga o tenei ope ki Wuruwhira te
takiwa o Manwatu, i te 3 o nga ra o tenei marama, ka
 tu tetahi Kura Tepara, ko Tonowana te ingoa,
ki te whaikorero atu ki taua hui. Ka ki a ia, mehemea
ka whakamutua rawatia e te katoa te kai waipiro me
ona te mea ka pehea he ritenga mo nga kaitiaki
paparakaute, kaitiaki whare porangi kaitiaki whare
herehere nga takuta, nga kai nehu tupapaku, me to
tangata hoki i whakaritea hei kai taro a mo nga te
tangata kohuru. Kahore ano i kitea he tangata e hoki
atu ana i nga huinga pehi waipiro a tahure ana ki
te patu i tana wahine, ma tae atu ia ki tona whare.
E kore e taea te whakakore rawa i nga paparakaute
inaianei engari e haere ake nei pea te wa e taea ai.
E kore hoki e taea te whakatikatika i nga mea penei
te takiwa poto, e ki taua titiro, e kore e ana hoki a
taea e te toto te pehi rawa i te waipiro kia mutu.
Heoi ano te tikanga pai, ko te whakaatu atu ki te
iwi, nga mate nui me nga raruraru, a tipu ake ana i
roto i te kainga i nga wai whakahaurangi. I mea
hoki ia, e whai mahi katoa ana nga tangata kore
haurangi i Niu Tireni nei a te huinga a nga 
tangata kore whai mahi katoa ana nga tangata kore
ratou, a kahore i kitea i roto i e ratou, he tangata
kotahi e te ope pehi waipiro. E kore e noho mahi
kore te tangata i enei whenua, mehemea e mutu ana
tana kai waipiro. Ko taua taniwha te mea e whaka
raruraru i te tangata. E puta ake ana te ki, kua
rawakoretia te whenua nei a Niu Tireni, ahakoa ra
a taea ana e nga tangata te utu i nga moni e rua,
miriona pautia te tau, mo taua mea mo te Waipiro.
Na mehemea ka mau te tangata i te puru ripene, kia
pono hoki taua mahi, kaua e hunaia ki tana pakete,
ana whakama ana ia, engari mo whakamau ano ki
te wahi e kitea ai e to katoa hei tohu mo ona
whakaaro. I mua he tohunga rawa ia ki tenei mea ki te
waipiro, a he kai katoa ki a ia. Inaianei, he Kuru
Tepara ia, a kahore ona hiahia ki te mau i te puru
ripene, notemea e u tonu ana ia ki nga tikanga a tona
ope ake ara e te Kuru Tepara. Kua kore ano e
taea e nga Hahi, te pehi i te mahi kai waipiro mei i
kore tautokona mai e te iwi nui tonu. Mehemea i
tika te whakahaerenga i enei mahi a nga Hahi mua
kua pai noa atu inaianei. Otiia kahore ia i to
whakahe i nga mahi o nga Hahi he nui noa atu nga
mahi pai, i puta ta ratou, engari i he ano etahi o a
ratou mahi. Kei te pai nga tikanga whakahaere
kura tamariki o enei whenua, engari ko te mea e hapa 
ana, ko to ako i nga painga e puta ake ana i roto i
nga whakahaerenga o nga ope pehi waipiro.
Kauwhau noa ana nga kai karakia i roto i a ratou whare
karakia engari kahore i te rongo nga tangata o waho.
Na heoiano te ritenga pai ma te katoa e hiahia ana ki
te whakakore i te kainga waipiro ko te tautoko mai
i nga mahi penei. E whai tikanga katoa ana tatou i 

ÿ

runga i nga  ara e te Atua te nga ture ano hoki o
te tangata ki te whakaora mai to tatou hoa tangata,
ma mate i nga whakataimahatanga o te ao ki te ako
hoki i a ratou ki nga mea hei painga mo ratou. Ka
hore ano i kitea te kinonga ma nga tangata e uru
atu ana ki nga tikanga a te Puru Ripene a nga Kuru 
Tepara ranei, engari nui atu nga painga. Mehemea
i whakahaerea paitia nga rua miriona pauna
(2,000,000), e maumauria ana e ratou mo te waipiro
kua kore te rawakoretanga mo ratou inaianei. E
rongo ana tatou, kei raro katoa tatou i te atawhai o
te Atua e noho ana, otira kia maharatia e tatou, a
tautokona mai ona e te Atua nga mahi tika a te
tangata, a ka riro mai ano nga utu mo te tangata i
tenei ao ano, mana ka mahi tika, ka mahi kino ranei,
a kore ana tukua kia tae rano ki te rangi ki te
reinga ranei whakarite ai. E koro e tika i nga
taone iti nei, kia ko nui atu nga tangata ki nga
whare tapu a man nei nga rama i runga ake i nga
whatitoka, ahakoa he aha ranei nga ingoa e aua
whare. E nui a nga moni e pau ana i te hanganga
a enei whare, engari e kore e tu enei whare mehemea
e kore ana nga tangata poauau hei tautoko mai. E
ki ana nga takuta, mehemea he titotara katoa nga
tangata, kua iti rawa te mahi ma ratou, kua kore
hoki e matemate nga tangata. Na te nga tangata a
whakamau ana i te puru ripene, kia pono ta ratou
mahi ka ta hoki ratou hei tauira, hei tirohanga hoki
ma te nuinga i runga tenei mahi pai e whakahaerea
nei a ratou. E puta ake ai i roto i te kainga
waipiro nga hara nui me nga raruraru nui hoki i
waenganui ia tatou, otira e kore e taea te whakakore
rawa tenei mahi kino inaianei.

HE RETA TUKU MAI.
[E kore e tau kia matou te he mo nga whakaaro a nga
kai tuku korero mai.]
Ki te Etita o te Waka Maori.
Aperira 28, 1884.
E hoa, tena koe, utaina atu ki to tatau waka,
nga korero i raro iho nei.
Ko te tahi 1 o Mei 1884, e haere ake nei, ka
haere atu e R. Whititera Te Waiatua i Rotorua nei
ki Akarana, ki te whakahaere i etahi tikanga a tae
mai ai te Rerewe, o Akarana ki Rotorua, a, kia
kite hoki i te whakawakanga e te Hupirimi Kooti i nga
Riihitanga a te taone o Potorua, engari ki te tino
take o tana haora ki Akarana, kai runga i te kupu a
te Karaiti, a mea nei Kawea a koutou mate ki to
Rata, kaua ki nga mahi Maori, a no reira ka
whakaritea ahau e ia, hei whakakapi, mo tona turanga
i te wa e ngaro ana ia. Na koia ahau ka tuku
korero atu nei ki runga ki ta tatau Waka.
Tenei kua kite ahau tetehi korero i roto i to
Waka Maori o te 18 o Aperira nei, he maroro
kokoti ihu Waka taua mo R. Whititera Te Waiatua,
Na Raureti Paerau o Akarana.
Na ka whakahokia e ahau taua kupu. E hoa, a
Raureti, ahakoa he kaumatua te mohio koe na o
korero ka tahi ka mohiotia he pepi rawa koe a te
kuare hoki, notemea hoki he kimi moni anake tou
take i noho ai ki Akarana, a, me haere tonu koe i
nga huarahi o taua mahi, kia whiwhi koe i te kapa,
kaua hai rere noa ki te huarahi o te Ariki, kai
epaina koe ki te kohatu, i nga huarahu o te hunga
wairangi, notemea hoki e mahara ana ano pea te
Kaituhi o te Korimako.
E kiki ana nga wahi katoa o te motu nei, i nga
Paipera tapu o te Atua a, e tohe tonu ana ki te
perehi i era korero, kia te Korimako. Na, kia kite
koe i taua mahi kuare, ko te Korimako he pepa
taea noaiho a ko aua pepa e takaia ana hoki ki te
kai me eratu tikanga pohehe. Na, ki ta te Maori
tikanga hoki kua noa au i muri. Te tuarua
o nga hae, i kapi noa iho te korimako i nga korero
o nga Paipera e mau atu nei, i o matau ringa a te
ai te wharangi watea mo nga korero o te motu nei,
no te mea ka 9 nga reta a Rotorua, me nga Pane
Kuini 30 kua ngaro tonu atu i a te Korimako. Tena
iana, e tohe ki te whakaki i a te Korimako ki taua
huarahi o nga Apotoro aianei koe te kite ai, kua
mutu te awhina e nga iwi Maori e tenei motu, tona
nupepa, a ko reira koa mohio ai te tika taku korero.
Na, whakarongo mai, ko R Whititera Te Waiatua,
koia nei tetehi a nga rangatira taitamariki o Rotorua
 koia nei te Putea Wananga, te maori e te
matauranga, me te kawiu e te aroha kaore rawa a
mohio ki te kai Tupeka, torori ranei o te kupu mai ra
ano tona matua wahine, e tae noa ki tenei ra;
engari he tangata tutu he tangata haurangi ia i mua
ake nei a runga i taua maharatanga ki tona
rangatiratanga kai ngaro hoki atu ana ia ki te aroaro
o te Hahi mo te iwi ano hoki a hihi ana ki te
Paipera Tapu a te Atua, me te whakahua i enei
kupu, Ko te mutunga tenei e taku haere i nga
huarahi e tenei aa, a e kore ano hoki ahau e kai i nga
wai whakahaurangi a muri nei a mate noa. A whakaputa
ano hoki ia i tetehi kupu ki te iwi, koia tenei
taua kupu.
Whakarongo mai e te iwi, ko te kupu a Rawiri ka
tangohia e ahau maku tenei ra, E kore rawa ahau
o hoki atu ki runga ki toku moenga takoto ai te
mea, kaore ano kia kitea te turanga mo te Temapara
 a te Atua. A, no runga i tenei kupu,
whakaaetia ana e nga rangatira a tona iwi, tetehi
whenua hai turanga mo te Temepara o te Atua, ki
Ohinemutu. Ko nga ra e te marama e haere ake nei,
ka timata te mahi e taua whare karakia, e tae ana
Para ki te 250 pauna te utu mo taua whare. E hoa
ma te tauira pai tenei mo tatau. Na e hoa ma, kua
kore tika te korero a Raureti i uta nei i nga
taumaha e tenei ao ki runga kia R. Whititera Te
Waiatua. Ko tenei e hoa, e Raureti Paerau, ki a
kaha rawa koe ki te pupuri i te kupu kai hoki ki
runga kia koa te koha o taua mahi kai kore e taea a
koe te wetewete ou taumaha i te ra whakamataku o
te mamae mutunga kore.

KO NGA KORERO 0 ROTORUA.
No te 28 o Maehe kua taha nei, ka pootitia nga
mema, mo te ture Komiti maori o te tau 1883, mo
te takiwa o Rotorua na e mau ake nei nga ingoa o
aua mema, me nga whika o nga tangatak i pooti kia
mema, kia mema.
Menehira Taiamai 60, R. Whititera Te Waiatua 53,
Wiremu Ratete 49, W. Maihi Te Rangikaheke 48,
Timi Wata 46, W. Keepa Te Rangipuawhe 46,
Anahi Te Rahui 43, Niramona-Pini 40, Erueti Te
Aoauru 40, Aporo Te Tipitipi 40, Te Mete Raukawa
38, Rota Te Wharehuia 31, Hamuera-Pango 30,
Henare Werahiko 26, Hoori T. 26, Haukiwaho
Piwiki 21, Te Purei Tanira 19, Matene T. 6, Utiku
4, Karanama 4, Te Tohatoha 2, Hamiora 1, Ranginui 1.
Kai a Rota te Wharehuia ahu atu ki runga nga
tangata i tu hai mema 12 mo taua Komiti, i runga
ano i te nui o nga pooti i a ratau, ko nga mea i raro
iho kihai i tu, i te iti o nga pooti.
No to Turei te 22 o nga ra o te marama nei, ka
whakataua e te Kooti Whenua Maori te tautohe a
nga hapu o Ngati Whakaue, mo te wehewehenga o
te Poraka o te taone o Rotorua koia tenei te whaka
taunga, kia Ngati Te Rorooterangi e 30 hea, ko
nga eka 443, kia Ngati Tunohopu e 52 hea, ko nga
eka 580, kia Ngati Puhaki e 50 hea, ko nga eka 553,
kia Ngati Te Rangiiwaho e 37 hea, ko nga eka 415,
kia Ngati Taeotu, e 40 hea, ko nga eka 443.
No te Taite te 2 o nga ra o te marama nei ano ka
ÿ

whakaputaina a te Kooti te whakamananga e tetehi
atu Kooti, i nga wehewehenga a Rotorua Patetere
Poroka. Ko aua wehewehenga e waru ko te
Wharenui I, ko Te Puketawhero H, ko Owhatiura 9, ko
Tihiotonga E, ko Te Kaitao D, ko te Rotohokahoka
Poraka whenua i tuturu kia Ngati Whakaue mo aua
wehewehenga i eneri ra, ko te otinga o taua mahi, ka
tahi ka wehea te 20,000 eka mo te rerewe mai o
Akarana ki Rotorua nei.
Kati i konei kai hoha te kai whakatere o te
Waka Maori.
TE WHAREKIRI TE POHOROA.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa, tena koe, Tenei tetahi utanga mo te Waka
ka manu nei kei te moana ki te kore e tau ata ki
runga i to tatou waka, maka atu ki te punake e te
Waka nei ki te ihu noa, otira hei waenganui tonu,
note mea kua Karauna Karati au ki tenei waka,
maku korero ka tuhia au ki raro ake nei. Koia nei
aku utanga, 26 o Aperira i moe ai toku hoa e Katerina
Taru, he wahine kitea e nga iwi e te Tairawhiti nei
tona pai, aroha ki te tangata haere he wahine i
whakawhirinaki ki nga waewae o nga tangata nuinui
o te Hahi. Kua moe ia te moenga roa he nui nga
tangata i hui mai ki a ia, he haere mai ta te tangi ki
tona tinana. E tae ana ki te 250 tangata i haere mai
ki te tangi kia ta  ko nga hapa i haere mai,
Ngaitarawhakairi, Ngatirehu, Teitangaamate, 
Ngatihokopaura, Te Whanauarua, Raniera Kawhia, Hamiora
Katia, me etahi atu. Te whanau a karuai, Ngatihorowai,
Ngatirau, no tua o Tawhiti, Te Whanau a te ao, 
Ngatihau, Ngatimatewaru. Ko nga Hapu
tenei i haere mai ki te tangi kia ia, kei te haere mai
ano etahi ona hapu. I a ia e takoto ana i runga i
tona moenga ko tona mahi he korero i tana Paipera.,
ka rite ia ki te wahine turoro o Inia i tango nei i
tana Paipera ki ana ringa ka mea kei konei toku
Ariki a Ihu Karaiti, katahi ka meatia te ringa ki
tona uma, ka mea kei konei taku Ariki a Ihu Karaiti
a ka whakaarahia ona ringa ki runga mei te titiro
whakarunga ona kanohi kamea kei reira hoki toku
Ariki a Ihu Karaiti. Ko tenei e mohiotia ana, e
kite ana tona kai karakia i tona Karaipiture, a tae
noa mai a te Wiremu Aterikona, ka riro nana i karakia
i te ahiahi ka waiata ia i tenei Waiata, 23 o
nga waiata, 1,2,3,4,5,6,rarangi, ko tana kauhau
ano tenei. I te ata ka karakia ano a te Wiremu kua
puta mai tana kupu ki au, E ta kua whakaae nei
ahau, a ka whakapono toku ngakau a ma te Atua
ahau e whakaara ake i te mate, a ka ora ahau. Roma
10-9. He wahine manaaki i nga pononga a te
Atua kei te mohio nga Hapu katoa he manaaki 
manuhiri tana mahi he karanga ki uta.
HUTANA TARU.
Waipiro, Mei 16, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori
Nau mai! Haere atu ra e taku karere, i runga i te
komuri aroha kia te Etita. E hoa tena koe, kia ora
tonu koe, me te mahara ano, ko te Karaiti to taua
huarahi ki te ora ta hoa e te rangatira o te
Waka e hoe haere na i nga tahataha takutai o Aotearoa.
E hoa, aroha mai ki te uta atu i enei nga wahi kupu
makari ake nei ra. Tenei ka mahara ahau te
kai manaaki o te Waka maori kai te mahara ki
tuku kupu i te tuatahi, ara ko te moni i whakarite 
i te tuatahi mo te nupepa e Paratene Ngata, ka
tukua atu nei i roto o te Ota te moni a 6 nei nga
hereni. (2) Ko Aperahama Toki te tangata i haere
ki te keri kapia i Parengarenga, hei kua hokoa ana
kapia i nga ra o Mei kua taha nei, a kitea ake na Te
Rutene, o Pamapuria Kaitaia, no te Patu te tangata
i whakakaingoatia nana tetahi onga peeke rakau
kapia i tahae, ae kua tino mohiotia rapua ana a ka
kite aka utua mai e te Rutene kia Aperahama te
moni e 2.1s. (3) Ko Ngatotoiti te whenua kei 
Ahipara, e tautohetia ana e Ngatimoetonga, raua ko
te Whakakohatu. Ko au tonu tenei, he whenua
papatipu hoi kua tukua e oku kaumatua ki au tonu
he whakahaere ritenga mo taua whenua, a i roto o
enei tau, kei te rapu ritenga tonu ahau, ne te tuhi
tonu i etahi ritenga, kia tukua taua whenua ki te
Kooti Whakawa Whenua Maori kia wawe te mohiotia
nga mahara o te ngakau. (4) Ke to matou hoa
kotiro ko te Paea Hoani, i mate nei ki Rangiawhia
i 29 Mei, 1883, kua taha ake nei, he kotiro tera i
noho tahi matou ki te kura o Ahipara, he kotiro i
aroha nuitia e ona matua, me ona whanaunga, ara e
matou katoa, no reira mai ano te aroha moroki noa
nei. Hei no tenei tau te 6 o Mei, 1884, ka hahua
tona tinana, ara nga whenua ka kawea ki te taha o
te whare karakia i Rangiawhia. (5) He nui noa
atu nga tangata o Ngakahu, Kaitaia me o etahi
takiwa atu, e rere nui ana ki te whenua, keri kapia
o Hami, Hurai, i Paua Parengarenga. Rere ai na
te tima etahi, me o ratou kumara, riwai. Ko etahi
e takahi ma uta ana me nga hoiho. (6) Ko Rev.
Reihana Paora, te minita o Ahipara e tata ana ki te
marenatia kia Miriama Hoani, he pouaru ngatahi.
Hoi kei te tukino nga whanaunga o Reihana ia ia,
me ona taokete, auahine tawhiti ia ia. Ko au ia e
tautoko tawhiti noa atu ana au, e pai ana ki tenei
hunga. Hoiano.
NA LATIMA BRAHAM.
Ngakahu, Kaitaia Mei 21, 1884. 

Ki te Etita o te Waka Maori.
Tena koe, e taku hoa Maori kua rite nei koe mo
te pakeha. Ka nui taku hari mo to whakinga mai
ko koe tangata maori rano te Etita o te Waka maori
ka pai e hoa kia hamuhamu tahi he aha
te kore noa ai, i nga aitua ki te ara ki te moana. He
maharatanga ake ki tetahi utanga mo te waka, koia
tenei.
1. Ko tetahi mea e whakahaerea ana e te pito ki
raro nei, ara o Ngapuhi, ko te pitihana a nga iwi o te
motu nei ma nga mate o te motu nei. Heoi kua puta
nga panui kohi moni ki nga iwi katai a te motu
nei,tena pea hoki kua tae atu ki nga iwi katoa o te 
motu nei, ki Ingarangi. 2. Ko nga Komiti maori,
kua whakaaetia e te pito ki raro nei.
Enei mea i kitea ume penei ko te haerenga a
Hirini Taiwhanga ma ki Ingarangi ki te kawe i nga
mate o te motu nei, he mea pitihana na te pito
anake ki raro nei te pitihana. Heoi kiia mai ana e
nga tangata e Ingarangi, me hoki mai ano a Hirini
Taiwhinga ma, me ta ratou pitihana ki konei, kia
haina nga iwi katoa e te motu nei ki te pitihana, ka
tuku ai ki te Paremete o Niu Tireni, kia haina te
Kawana a Niu Tireni, ka tuku ai ki Ingarangi. E
takoto nei tenei wakaaro meake ka tutuki atu ki
tona tutukitanga. I te haere a Ngapuhi ki Whanganui
ko ahau tetahi i taua haere. I timata ki reira te
haina. Te hapu tuatahi kua haina, ko Ngatiapa, ka
hoki mai a Ngapuhi i reira ka tukua atu a Hirini
Taiwhanga, raua ko Mitai Penetaui. Tae iho a Ngapuhi
ki raro nei, katahi ano ka haina ki te pitihana.
Tena hoki te take ko te Kingi Maori, kua riro atu
ÿ

ano hoki ki Ingarangi, a tona hokinga mai heaha
ranei tana maunga mai. Ko taua whai ki tenei i
tona taenga ki te pito ki raro nei. Tenei te haere nei
hei pou herenga waka, hei whare nohoanga tangata.
Heoi ano kei hoha hoa te nui o nga mahi e te
motu nei e tae atu ana ki a koe, mau e tuku atu ena
utanga ki te Waka, kia kite o taua hoa i te motu.
Na to hoa,
NA RIWI TAIKAWA.

Maruata Whangarei, Mei 17, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa tena koa  utaina ata aku kupu torutoru nei ki
runga ki to tatou Waka, hei titiro iho ma a tatou hoa.
Tena te kupu kei nga mahi a Rawiri, e ki ana taua ki,
a whakaatu mohiotanga mai ana hoki tena rangi tena
rangi. I mua o tatou matua, inaianei i runga te ture. 
E whakaatutanga mohio mai ana hoki tena po, tena po.
Ko te take e tenei whakarite ko Tare Tikaoiwai Hoia
hei kai whakahaere mo te runanga mo te Komiti a
i manaaki katoa nga tangata ki a ia te iwi a Ngaitahu,
a i whakaturia tetahi tino nui na te iwi katoa, e
whakapainga mo tona tunga, hei tangata me to
runanga o Pote Riwhi. A i manaaki nga Pakeha ki a ia
a e rua nga po i tu ai to kanikani, a te maori, a te
pakeha, e whakahari mo to ratou tangata, a i miharo 
hoki au ki tenei mahi, kaore i raruraru, a mutu pai
marire.
Na to hoa aroha,
NA WIARI TE PUOHO.
Pote Riwhi, Aperira 27, 1884.

TE WAKA MAORI O AOTEROA.
Ko nga ingoa o nga kai Manaaki o Te Waka Maori,
me nga moni, kua Utua mai:-
Rapata Taita, Whangara
Wiremu Kiriwehi, Foxton
Hemi Tokoaka,  Te Kawakawa 
Pineamine Waipapa, Waipiro
Mr C. J. Jury, Greytown
Mr James Cooper, Greytown  
Mr J A Jury, Gisborne
Ihaka Poi, Waiapu
Henare Potae, Gisborne
Capt. J. Skinner, Auckland
T. E. Manihera, Marahea
Latima Braham, Kaitaia
Hemi Tapeka, Awanui    
H. Kingi Tutepakihirangi, Gisborne
Piripi Waipapa, Waipiro 
Raniera, Matakaoa
Hirini Taotu, Waipiro
Raureti Mokonuiarangi, Auckland
Merito Hetaraka, Whakatane
Mr O. J. Veale, Gisborne
Rapana Inia, Kaikohe
Wiremu Potae, Tokomaru
Wiremu Tewi, Hastings
Matene Paora, Taupo
Wi Pere, Gisborne
Himi Peti, Whareponga
Na he whakamaharatanga tenei ki era tangata
kahore ano i utu, kia tukuna tonutia mai ina taea
e ratou, ki te pane kuini, ki te Ota ranei o te
Pootipeta.

HE PANUI.
ROPATA WATIHANA ROIA,
I te taha o te Tari o Poata me Korowhata,
Kihipane. E whakahaerea ana e ia nga mihi roia mo te
katoa.

POOTITANGA MEMA MAORI.
He panuitanga tenei maku ki aku hoa Maori katoa o te
Takiwa Tairawhiti, kia rongo ratou e hiahia ana ahau,
kia pooti mai ratou kia tu ko ahau hei Mema ma ratou
ki te Paremete hou o tenei tau.
NA TIMI KARA.

HE PANUITANGA.
KIA rongo mai nga iwi pooti o te Tairawhiti, kua tu
te Hui o nga Hapu o Turanga nei. He hui tono ia
Wi Pero kia whakaae hei mema mo te Tairawhiti. Kaati
kua whakaaetia e Wi Pere.
He kupu tenei na matou ki nga iwi katoa o te 
Tairawhiti, tukua mai a koutou pooti mo Wi Pere.
Kua tirotirohia e te Hui te panui a Henare Potae,
kia tu ia hei mema, kua mea te Hui, i runga i te mau
o tona mate me te kaha, me tuku tona pooti ki raro,
me tuku ko tona taina kia pootitia.
NA RUTENE AHUNUKU.
Me te Komiti.

POOTITANA MEMA MAORI.
He panuitanga tenei naku, kia rongo mai aku
hoa i nga wahi katoa o te Pootitanga Mema mo te
Tairawhiti.
Ko au ko H. Potae, e hiahia nui ana kia pooti mai nga
iwi, nga hapu katoa, o te Tairawhiti, kia tu ko au hei
Mema mo te Paremata, a te mutunga o tenei huinga o te
Paremata, me ake nei tu. A te wa e whakaritea ai te
taima pooti, hei reira koutou pooti mai ai ki au, hei
reira hoki au tuku atu ai i aku whakaaro kia kite
koutou.

Na to koutou
hoa,
H. POTAE.

HE POUNAMU, HE POUNAMU.
Tenei tetahi wahi Pounamu pai rawa mo te hoko. E
nuku ake ana i te 100 pauna te taimaha.
He mea kawe mai na te tangata i tera motu i te
Waiponamu, mo nga Maori o enei takiwa.
Te utu mo tenei Pohatu Pai, e 25. Kei a Te Peka
i te tari o te Waka Maori e takoto ana.

HE PANUI.
Kia mohio nga tangata katoa o te Tairawhiti kua timata
ia
POATA ME KOROWHATA,
TE HOKO PAURA, HOTA, TINGARA,
PAAWE HOTA, PARAHI PAURA.
KI TA RAUA TOA I MATAAHU.
Kia mahara ki te mau mai i nga raihana ina haere mai.
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

6000 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TAUNERE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

HE PANUI.
Kua tae mai a
WIREMU TOORO,
Kai ruuri whai raihana ka Kihipane nei noho ai.
He maha ona tau e ruuri ana ia i nga Whenua Maori i
nga Takiwa o Akarana, a he tino tangata mohio ia ki 
tena
mahi. He tangata whakangawari rawa hoki ia i te utu, 
ki
nga tangata e tuku mahi mai aua mana.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipone.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratine Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Hune 20, 1884.

ÿ