TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 7 TURANGANUI, KIHIPANE, HUNE 6, 1884 Te utu 6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.
ÿ

TAUMATA TOA,
WAIAPU.
Kua puare tenei toa inainei, a te tino taonga
ataahua nga mea e hokona ana. He Kakahu rere ke, rere ke,
nga ahua.
He ti, he huka, he paraoa me ena tu kai katoa.
A he taputapu maitai ano hoki etahi.
E utua ana ki te moni te Poaka, te Hoiho, te Keka, te Kaanga
me era atu mea e hoko ana.
HORI WAAKA.
               
KI A MAUA HOA MAORI
He whakamaharatanga atu tenei kia koutou kei a maua
e takoto ana inaianei nga PAURA tino pai rawa 
He HOTA, he TINGARA ano hoki. He PU TUPARA he
PU HAKIMANA. He PU PUKUKUMU, he kariri me
nga mea hoki mo te whakapuru. He whakapuru, he
Tingara, mo nga whakarawe hou. Kua kawea katoatia mai
enei mea e maua i Ingarangi, i te kainga i hangaia mai ai,
no reira ka taea e maua te hoko atu kia koutou i nga mea
pai rawa, me te whakahoki iho ano i nga utu ki raro rawa
i o etahi atu tangata. Ka taea e maua te hoko kia koutou
i te pu pai mo nga
PAUNA E RUA.
Tenei nga
PAKAWE HOTA,
Na PARAHI PAURA 
Me nga mea katoa e hiahiatia ai koutou. Kia mahara
mai ki a koutou HOA TAWHITO kia PANERA me PAERANA i te
Whare Maitai, te whare pai rawa ma koutou, he pai no
nga taonga, he ngawari hoki no nga utu.
He kaka, kaheru, parau, rakaraka. He ti, huka, tupeka.
He pu, he paura, he hota, he tingara.
NA PANERA ME PAERANA.
Kihipane, Hune 6, 1884.

TE UTU MO TE  WAKA.
KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

TANGATA MATE.
Ko te Kameta Rihi, he kotiro rangatira, i mate i te 16 o
Mei, 1884, ki Port Waikato; 11 ona tau. Kanui te aroha
o tona iwi ki a ia.
TE WAKA MAORI
0 AOTEAROA.
TURANGANUI, KIHIPANE, HUNE 6, 1884.
He kapi rawa no te Waka i tenei putanga, i nga
tini korero roa mo te Pire Reiti Whenua Maori, i kore
ai e taea te whakauru atu, i nga reta tuku mai a etahi
o nga tangata e tautoko ana i te nupepa nei. Heoi
ka tiakina mariretia ano aua reta, hei utanga mo te
Waka a tetahi putanga. Ko aua tangata tuku reta
mai, ko Wiari Te Puoho, Te Wharekiri Te Pohoroa,
Hutana Taru, Riwi Taikawa, Latima Braham me
Ihaka Te Kaituhi.
Tenei te paunitanga o Henare Potae ki nga tangata
maori e te takiwa Tairawhiti, kei nga wharangi
o te nupepa nei. E tona ana ia kia pooti katoa
nga tangata Maori, kia tu ko ia hei mema mo te
Paremete. E whakaatu ana hoki ia i te he o te whakatu
hawhekaihe e ahua pakeha ana hei mema.
Heoi he tangata rangatira tenei a Henare Potae, he
momo tipuna te tangata hoki e whai ingoa ana, i
waenganui o ona iwi Maori.
Tokotoru nga Pakeha, o tu ana ki te karanga pooti
ma ratou kia ta hei tama mo te Paramete, me to
takiwa Tairawhiti nei hei whakakapi mo te turanga
o Maketanara, i mutu nei tana turanga hei mema, i
runga tana hiahia haere ki Ingarangi. Ko te hunga
tokotoru nei, ko Te Riihi, ko Te Raka me Kenana.
I hiahia te nuinga o nga pakeha, kia whakaturia a
Te Pokuru hei Mema mo tenei Takiwa, kia kaua ai
hoki e tautohea e etahi, no te mea e poto ana te
takiwa i mua mai e te nohoanga o te Paramete, a 
mehemea ka tautohea ka roa te whakahaerenga a o
hore e rokohanga ata e te Memo hou te puaretanga
o te Paramete te rima e nga ra o Hune. Tetahi
whakaaro hoki tera pea e poto rawa te nohoanga o
tenei Paremete, a ka mutu katoa nga mema nga  
Pakeha me nga haori hoki a ka timata te pooti hou
mo nga mema katoa, puta noa atu i nga motu e rua. 
Kati i runga i tenei whakaaro, ka whakaae, a Raka
raua ko Kenana, otira kihai a Te Riihi i whakaae, a
no tona hokinga mai i Akarana, ka timata tonu ia te
whaikorero ki nga pakeha o Kihipane. Na reira ka
tu ake ano era tokorua ki te whakataetae haere, a
kua whakaritea te ra hei karangatanga mema, ko te 9
o nga ra o Hune, o ko te ra hei pootitanga ko te 16 o
nga ra.
He whakamaharatanga tenei na matou ki nga 
tangata Maori e mau ana a ratou ingoa ki te Rooru
pooti, mo te 16 o nga ra o Hune nei, te tu ai te pootitanga
mema Pakeha mo te Tairawhiti, a ko nga takiwa
hei pootitanga koia enei, Kihipane, Te Whare
Whakawa, Omana, Te Whare Whakawa, Te Arai, Te Whare Kura,
Te Wairoa, Te Whare Whakawa, Mohaka, Te Poutapeta, Uawa.
Te Whare Kura, Tokomaru, Waiomatatini, Te Mahia, 
Te Whare a Wiremu Morete, Tongoio. Kua taia houtia nga
Rooru, a kei te Karaka o te Kooti Kihipane e takoto ana, ki te
hiahiatia e nga Maori.
Kua tae atu tetahi waea a Kanara Ropata i Opunake
kia te Kawanatanga, he whakaaturanga i te
taenga atu o Titokowaru me ona hoa maori e 320, ki
te piriti i Opunake, e aku haere atu ana ratou ki te
hui i Parihaka, e whakahokia mai a ratou e ia. Ka
ki atu a Titokowaru ki taua Kanara, i mahara ia i
hangaia e te Kawanatanga nga rori mo nga Pakeha,
me nga Maori, a i kiia hoki, kia kotahi te ture mo
nga iwi e rua kati inainei e katia ana e koe te rori
mo nga Maori. Kia marama te whakaaturanga i enei
kupu ake ki te Kawanatanga, kei hunaia e koe aku
korero. Heoi hoki atu ana a Titokowaru me ona hoa
ki Oeo, he kainga a tata ana ki Opunake.
E kite ana matou i te nupepa Pakeha o te 19 o
Mei nei, kua murua e te Kawanatanga te Raihana o
Wiremu Kirini, tetahi o nga Kaiwhakamaori o enei
takiwa. Kahore matou i te mohio ki te take i murua
ai, engari i tipu ake i roto o tetahi whakawakanga i te
aroaro o te Kaiwhakawa tuturu i Uawa. Ko te rua
tenei o nga Kaiwhakamaori i whakakorea ai nga
Raihana i enei takiwa, i roto i tenei tau, ko tetahi ko
Heora, o te takiwa Tairawhiti.
ÿ

HE TURE HEI WHAKARITE MO TE UTU
REIT I RUNGA I NGA WHENGA O TE
KARAUNA ME NGA WHENGA MAORI.

Nga ka meingatia hei Ture e te Runanga Nui o
Niu Tireni e noho huihui ana i roto i te Paramete, i
runga hoki i te mana o taua Runanga, nga whakaritenga
i raro nei:-
1. Ko te Ingoa poto o tenei Ture ko Te Ture Reiti i nga
whenua o te Karauna me nga Whenua Maori, 1882.
2. Koia nei te whakamaoritanga o nga kupu i
raro nei me kaore e wehe ke ana i nga tikanga o tenei
Ture, ara:-
Whenua Karauna ko nga whenua katoa
o te Karauna i roto o Niu Tireni.
Whenua Maori ko nga whenua katoa,
nga paanga ranei i roto i nga whenua
o nga tangata Maori o te koroni o
Niu Tireni e uru ana ki roto ki te
Kupu "Tangata Maori nga hawhekaihe
katoa taea e ratou uri e puta mai
ana i te taha Maori ahakoa i raro
aua whenua i nga tikanga Maori i raro
ranei i etahi tikanga ke atu e takoto
ana i roa, i nga takiwa Maori utu
reiti, he panuitia penei mo tenei ka
whakapuakina ake nei,
Kawanatanga takiwa, tona tikanga ko
etahi Kaunihera, Poari, Kaitiaki, Komihana,
mo etahi atu tangata e mana nei
ki te kohi reiti.
3. Ahakoa nga tikanga o roto o tenei o tetahi atu
Ture ranei ko nga whenua Maori katoa e takoto ana
roto i nga Paro Taone, mate reiti raro i nga 
Ture e mana ana e ia wa e ia wa hei whakahaere i 
nga whakaritenga, me nga kohikohinga o nga reiti o
roto o te Paro Taone penei tonu mehemea nei he
whenua na te tangata e hara nei i te Maori.
4. Ka ahei te Kawana i roto i tona Kaunihera,
i ia wa i ia wa, ki te panui i etahi takiwa o te koroni,
hei takiwa Maori utu reti i raro i tenei Ture, ka
ahaei hoki i ia wa ia wa, ki te whakarereke, ki te
whakakore ranei ana Panuitanga.
5. Ka ahei te Kawana i ia wa ia wa ki te panui i
etahi takiwa o te Koroni, e hara nei i te Paro Taone, ka
ahei hoki ki te whakarereke i aua panui kia pa atu
te Ture, nga ture ranei e mana ana i aua takiwa hei
whakahaere i nga whakaritenga, me nga kohikohinga
o nga reiti o roto ana takiwa i runga i nga whenua
a nga tangata hara nei i te Maori kia pera tonu ki
 runga ki nga whenua Maori o roto o taua takiwa,
kia kaua hoki e pa atu ki aua whenua nga ritenga o
tenei Ture mo nga whenua Maori.
6. Ko nga whenua katoa o te Karauna me nga
whenua Maori katoa, me nga whare mo nga whakapainga
o runga, me utu reiti i raro i Te Ture Reiti,
1882 raro i nga tikanga e whai ake nei, ka haere
ana hoki raro i nga tikanga o tenei, ko enei anake e
kore e utu, ara:-
(1) Ko nga Whare Paremete me tona whenua i Poneke,
(2) ko nga Tari Kawanatanga me tona whenua i Poneke,
(3) Ko te whare o te Kawanatanga me tona whenua i Poneke,
(4) Ko te whare o te Kawanatanga me tona whenua i Akarana,
(5) Ko nga whenua e tu ana i runga nga Kura Kawanatanga,
tae noa ki nga wahi takarohanga, me nga whare o nga 
Kai whakaako, me nga whenua e kapi ana i era, ahakoa
he kuri he paraki he aha ranei, a e riro hou ana
i aua mahi.
(6) Ko nga whenua e mahi ana, e kapi ana
hoki i etahi kareti, tino kura ranei,
(7) Ko nga whenua e mahia ana e kapi ana 
ranei i nga whare mutiama,
(8) Ko nga whenua e mahia ana, e kapi ana
ranei i nga whare porangi, whareherehere,
me nga hohipera, me etahi atu whare atawahai,
(9) Ko nga whenua e mahia ana, e kapi ana
hoki i nga whare tiaki i nga tangata mate
o tawahi me nga whare raiti,
(10) Ko nga waapu katoa a te Kuini,
(11) Ko nga reriwe me nga teihana reriwe, me
nga whare katoa,
(12) Ko nga whenua katoa e mahi ana e
whakaritea ana hei ngaherehere hei kaari,
hei wahi haererenga ranei mo te katoa, 
hei rahui whakatipu rakau ranei,
(13) Ko nga whenua o te Karauna , me nga
Whenua Maori, i roto i nga kauti e whakahuatia
ana i roto i te Apiti Tuarua, ki Te Ture
Kauti, 1876,
(14) Ko nga whenua katoa o te Kawana me nga
Maori, ma tetahi tangata ke atu, e hara nei i
te whenua a te Minita Kai-tiaki o nga moni
o te Koroni, he tangata ranei kei runga e
noho ana, penei ma nga tikanga o Te Ture Reiti
1882, e pa nei ki a ia te utu reiti i raro i
taua Ture,
(15) Ko nga whenua Maori e hipa atu ana i te
rima maero te matara atu i te huanui, i te
rori hoiho ranei. 
Engari ke nga whenua takanga kararehe a te
Karauna, mehemea he tangata ano kei a ia, i raro i
te tikanga e Te Ture Reiti, 1882 me utu reiti i
raro i Te Ture Reiti, 1882, i raro hoki i te mana o
tenei Ture, engari kei te whakaritenga o nga utu e te
Komihana Takoha Taonga me te utunga o nga reiti
e te Minita kai-tiakai o nga moni o te Koroni, kei reira,
i raro i nga tikanga o tenei Ture, meatia ai, ko te utu
o aua whenua e reitingia ai, ko te utu o waenganui
o te utu o whakaritea ana e te tekihana rua, o Te
Ture Reiti, 1882, me te utu nui o taua whenua, mehemea
nei na tuatahi tangata noaiho.
7. Ko te Minita Kaitiaki o nga moni o te Koroni
o tu ana taua wa ke na i runga i te mana e tona
tari, ka kua ko ta te tangata nana nga whenua katoa
o tika ana kia utu reiti raro i tenei Ture mo nga
tikanga o Te Ture Reiti, 1879 a ko nga tikanga
o tera mo nga tikanga eTe Ture Whakarite Takoha
Taonga 1879, e tika ana hei whakahaere i  Te Ture
Reiti, 1882,  a me whakahaere pera.
8. Ko te Komihana Takoha taonga i te mea e
mahi ana ia i te rouru whakarite utu reiti i raro i
Te Ture Reiti, 1882, ko ia te tangata hei
whakatau mehemea e tika ana kia utu reiti nga whenua o te
Karauna, me nga whenua Maori raro i tenei Ture, a
ki te tuhia e ia etahi whenua o te Karauna, whenua
Maori ranei ki runga ki tetahi rouru utu reiti e kiia
ana i roto ko te Minita Kaitiaki o nga Moni o te
Koroni, te tangata nana aua whenua penei me tenei
kua kiia ake nei, me tuturu me pumau tonu iho taua,
tuhinga ana kia kaua e taea te unu o te Kawanatanga
takiwa, o te Minita Kaitiaki o nga moni o te
Koromi, e wai atu ranei, ka pumau tona taua ki he
whenua era e tika ana kia utu reiti raro i tenei ture,
a kai pa hoki nga tikanga o tenei Ture ki ana
whenua.
9. Ko nga tono pera me tera i Te Ture Reiti,
1882 mo etahi reiti e tika ana kia utua e raro i tenei
Ture, me waiho ki te tari o to Komihana Takoha
Taonga, a mea tuhi a waho ki te Minita Kaitiaki o
nga moni o te Koroni, i runga i tona ingoa tika mo
tana mahi, me tuku atu ranei ki te poutapete i
ÿ

runga ano i taua ingoa ona, ki te tari o te Komihana
Takoha Taonga.
10. I te taenga atu o tana tu tono, me tuku tono
atu e te Komihana Takoha Taonga, ki te Minita Kaitiaki
o nga moni o te Koroni me tuku atu hoki tana
kupu whakaatu mehemea he tika taua tono, mehemea,
hoki e tika ana i raro i tenei Ture, kia utua aua moni
etahi ranei o ana moni o tonoa ana, kei reira ma te
Minita Kaitiaki o nga moni o te Koroni, e utu ana
moni ki te Kawanatanga takiwa, e tika nei kia utua
te moni e whakahuatia ana i roto i te tiwhikete a te
Komihana Takoha Taonga, a me utu ki nga moni e
whakarite ana e te Runanga Nui mo ana mea.
11. Ko te utu tuatahi e mana ana i raro i tenei
Ture me mana mo te tau e mutu nei i te toru te kau 
ma tahi o nga ra o Maehe, tahi mano waru rau
waru te kau ma toru, a me utu hoki i raro i te tikanga
o te rouru tuatahi, e meatia nei kia hoatu e te
Komihana Takoha Taonga, i raro i Te Ture Reiti,
1882, engari e kore e tika kia utua e te Minita
Kaitiaki o te nga moni o te Koroni, ki te kawanatanga
takiwa, kia tae atu ra ano ana roura kua whakahuatia
ake nei.
12. I te hokonga tuatahi i te kurutetetanga ranei,
o etahi whenua Maori i te riihitangi ranei, ki etahi
tangata e hara nei i te Maori, i muri i te runga o
tenei Ture, kei reira ka tika kia utua ki te Kuini, i
runga i te tikanga tiuti pane Kuini mo taua hoko,
kurutetetanga riihi ranei nga moni katoa i utua ra,
e te Minita Kaitiaki o nga moni o te Koroni.
13. Me apiti atu ano ana takoha ki nga takoha o
raro o Te Ture Pane Kuini, 1882, a me pa nga
tikanga o taua Ture ki nga tikanga whakahoki i ana
reiti, mehemea nei ano he takoha i tika kia utua i
raro i taua ture.
14. Kia mohiotia ai te tuiti tika, kia utua raro i 
nga tekihana e rua i runga ake nei, i te mea e whakapiria
ana he pane kuini e tetahi o nga Komihana
Pane Kuini ki runga ki te pukapuka tuku, kurutete,
riihi ranei i nga whenua Maori me tono e ia ki te
Komihana Takoha Taonga, kia whakaaturia mai te
nui o te tiuti tika kia utua i runga i taua mea i raro i
tenei Ture, a ma te tiwhikete a te Komihana Takoha
Taonga e whakaatu mai te nui o te tiuti ma tera
hoki e whakatau e whakapumau te nui o taua tiuti.
I te mea e hiahiatia ana kia whakaritea te tiuti mo
tetahi wahi o etahi whenua i reititia toputia i mua, ma
te Komihana Takoha Taonga, i te mea e tuku ana ia
i tana tiwhikete e wharite te nui o te tiuti kia utua
i runbga i te pukapuka tuku, aha ranei e tika nei kia
utu tiuti i raro i tenei i runga i tana e kite ai he
mea rite he mea tika.
15. Ki te puta ake he tono ki te Minita mo nga
Moni kia utu reiti ia mo etahi whenua Maori, me
whakahau e te Minita mo nga Moni kia panuitia ki
te Kahiti ki te reo Maori, te tono ki nga tangata
whaitake ki ana whenua, kia utua e ratou ana reiti, i 
te wahi me te wa hoki e whakaritea ana e ia, na ki
te kore ana tangata no ratou te whenua, e utu i ana
reiti i roto i nga marama e toru, i muri i taua panuitanga
kua kiia ake nei ma te Minita mo nga Moni e
utu i runga i nga tikanga o te tekihana tahi tekau o
tenei Ture.
(paragraphs 16, 17 unreadable)
18. Ko nga kupu e whakahua nei i Te Ture Pane
Kuini, 1882, me Te Ture Reiti, 1882, me ki era
ko nga ture ka meingatia hei ture, i runga i ana ingoa
i tenei huinga o te Runanga Nui, ahakoa te mana o
tenei Ture i mua i te mananga o ana ture o tetahi
ranei o aua ture. 
NGA WHAKAARO MO TE TURE REITI
WHENUA MAORI.
Na e hoa ma tenei ka panuitia atu e te Waka nei
kia koutou te Ture Reiti, kia tino mohio ai koutou,
ko etahi iwi hoki o te motu nei, kei te mohio pea
ko etahi kei te noho kuare noaiho, ki ta matou whakaaro.
Kati ko tenei, he whakaatu kau mo nga
whakahaerenga, me te ahua o te mahinga a te Kawanatanga
i tana Ture Reiti Whenua. Ma te waka
nei e panui atu kia koutou ina powhiritia mai ia e
koutou kia u utu ki uta, ki te kore ano hoki uana e
powhiritia kia peka ki uta, katahi ka maro tonu te
ihu o te waka i te moana ki te wahi e pa ai te
powhiri kia ia hei reira pataitia ai, e te kai patai,
e haere ana to tira ki whea a heaha te korero, katahi
tera ka whakaatu i te take o tona haere i te ao nei,
me ana korero.
Na e hoa ma i te tau 1882, i whakatakoria ai
tetahi pire ki te Paremata, kia whakamanaia hei Ture
Reiti i nga whenua o nga tangata iwi Maori o nga
motu e rua nei, a ko tana pire i paahitia te 15 nga
ra o Hepetema, 1882, ka tino mana taua pire reiti
whenua a te Kawanatanga. Na, e mea ana tetahi
rarangi o taua Ture reiti Whenua, ka mana ia ki te
pahao haere i te whenua, timata atu i te matuaiwi
huanui haerenga hoiho o te iwi nui tonu, ahakoa
rori na te Kawanatanga i whakatakoto, na te Maori
ake ranei, e rima maero te pamamao, timata atu i
te tuanui o taua huanui ki tetahi taha ki tetahi, taha.
Na, e meana hoki tetrahi atu rarangi ano o taua
ture, ka whainama noatu ki te teiti i nga whenua kua
oti i te kooti te whakatau, ki nga tangata i kitea e te
kooti to ratau tika, puta atu ki nga whenua papatipu,
kua oti te ruri, kaore ano ranei i ruritia, te mana o
taua ture Reiti. Na, e meana tetahi atu rarangi ano
o taua ture reiti whenua ki te kore nga tangata
Maori e utu i ana moni utu reti, i whakahuatia hei
utu ma ratou, i runga i nga Poraka i whakahuatia e
te pire tono utu reiti, e te panui ranei, pahure noa te
wa i whakaritea ai hei utunga mai , ka mana te
Kaunihera ka takoto ko  ta te Kawanatanga moni
ki runga i aua whenua pera. Ka tae ki te wa i
rite ai hei utunga atu ma nga tangata Maori, ki te
Kawanatanga ka tonoa mai i nga tangata nona
ana poraka kia utua atu ana moni reiti, o ia Poraka,
o ia Poraka, ki te kore e utu pahure noa tetahi takiwa
i whakaritea, ki a purangatia ki runga ia Poraka ia
Poraka i reititia kaore nei i utua, kia tae rano ki te
wa e retia ai, e hokona ai ranei, ka tonoa ano
taua moni utu reiti kia utua. Na, he maha era atu

ÿ

1882, ka whakahautia o te Kawanatanga te Kaunihera
o Turanganui, kia reitia nga whenua Maori, o
tenei takiwa o te motu nei. Na ia Tihema 1882,
ka whakataua e Taare Wherehi, i runga i tana i
mohio ai te utu tika mo te eka, o ia Poraka, o ia 
Poraka o tenei takiwa koia hoia i whakaritea hei mahi
pera. Na ia Hune, 1883, ka tae mai te rarangi ingoa
nga whenua i whakataua e Tare Wherehi te utu mo
te eka e ia Poraka ia Poraka, ki ta Kaunihera
o Turanganui, he mea tuku mai na te Kawanatanga.
Na i muri ai o te taenga mai o taua rarangi
ingoa whenua, ka karangatia he Komiti
ara he hunga Pakeha anake i whiriwhiria hei tirotiro
i aua rarangi ingoa whenua kaore he tangata 
Maori i whakaurua ki roto i taua Hunga whiriwhiri.
Te mahi ma taua Hunga, kua kia ake nei, he tirotiro
i te tika i te he ranei, o nga whakahaerenga, me
nga mahinga i taua rarangi ingoa whenua i whakahaerenga
ra e Taare Wherehi i tukua mai nei o te 
Kawanatanga ki te Kaunihera o Turanganui ia
Hune 1883, kua pahure ake nei. Ka oti nga
whakahaere a taua hunga Pakeha i whiriwhiria ra,
hei tirotiro i te tika, i te he o te rarangi ingoa
whenua kua kia ake nei, i panuitia nei e te  Waka
Maori i te 16 o Mei, 1884, nama 6. Ka whakataua
a taua hunga whiriwhiri, o tika ana kia reititia ana
Poraka katoa e panuitia nei e te Waka Maori. Na
i muri tata iho a te whakamananga i taua hunga
Pakeha whiriwhiri, taua rarangi ingoa whenua, kua
kiia ake ra, ka kitea te he ara, ko te he, he kore kaore
tino rite ki nga tikanga o te ture, o taua Pire Reiti
whenua Maori, he maha nga whakahaere i hapa, ka
whakaatutia e te Kaunihera, te raruraru e taua
rarangi ingoa whenua i whakamanaia ra kia reititia,
ki te Kawanatanga. Na to 14 a Aperira 1884 nei,
ka whakahokia mai a te Kawanatanga te rarangi
ingoa e aua whenua ki te Kaunihera o Turanganui
nei, me nga whakatikatikanga ano o nga wahi i he.
Na ia Maehe, 1883,, ka whakapiritia haeretia e te
Kaunihera te Panui, ki nga wahi i tu ai a ratau Tari,
he Panui whakaatu ki nga Pakeha, kia mohio ai, ko
aua whenua kua oti te whakahua te utu, i mohiotia
a te kai whakahua a tika ana mo te eka, o ia poraka
o ia poraka. Me tae atu te tangata, a whakahe ana
ki te nui e te utu i whakahuatia ma runga i te poraka
i mua mai e te ra i whakahuatia hei kopinga mo
taua Panui whakaatu whenua kua oti te whakamana
kia reititia, ara, ahua penei te ahua e nga kupu a
taua panui e te Kaunihera. Kaore te panui pera a 
te Kaunihera, ki nga takiwa Maori, nona aua
whenua i ruia haeretia ra, te Torangu ngau whenua
a te Kawanatanga a te Paraihe kia mohio ai nga
tangata Maori kua kapi a ratou whenua i te Torongu
nei ia Reiti whenua.
Na kua oti ta matou te whakaatu ake i runga
nei, no te 14 o Aperira 1884, i whakahokia mai ai e
te Kawanatanga te rouru i whakamanaia ra e te
Hunga Whiriwhiri, me nga kupu whakatikatika ano,
i nga wahi i raruraru o taua Rouru. Kotahi wiki
i muri iho katahi ano ka puta te Kahiti o te 8 o
Mei, 1884 nei, whakaatu me utu e nga Maori nga
moni utu reiti i te 22 o Mei 1884, i mua mai ranei.
Na ko taua Panui mo te 15 o Mei, i tae ai ki te Poutapeta
o Poneke no te 19 o Mei, ka takoto ki te
Poutapeta o Turanganui nei. A no te 20 o Mei, ka
kitea e te tangata Maori i tukua mai ai e te Kawanatanga
ana Kahiti, haunga ia nga tangata Maori,
kaore nei te Kawanatanga e tuku Kahiti ana.
Katahi ano ka mohiotia e ko te rua ia tenei o nga
tau, i ruia haeretia ai e te Kawanatanga tona Torongu
hei ngau haere i nga whenua o nga iwi Maori
e nga motu nei, katahi ano ka tae ki te kupu nei,
ka mau te wehi.
Ko te reititanga o nga whenua o tenei takiwa, i
timatatia mai i Aperira, 1882, ka mutu ia Maehe
1884 nei, tenei kohinga utu reiti, e tonoa nei e te
panui o te Kahiti o te 8 o Mei 1884, taua moni.
Kei te 12 o Hune, 1884, ka whakatuturutia ano te
Torongu nei, kia timata ano te ngau tuarua haere,
i nga whenua ano i whakahaerea nei e Taare
Wherehi, kua kia ake ra, o te takiwa o Turanga ki
Waiapu nei. Ka timata te toro haere o taua Torongu
i te 1 o Aperira, 1884, ka mutu mai tena mahinga
a taua Torongu i te 31 o Maehe 1885, e haere 
ake nei. I muri o tena, katahi ano ka whakahautia
ano he tangata, ki te tirotiro haere ano i nga whenua
o te takutai nei. Ma taua tangata e whakaatu, pera
me ta Taare Wherehi ra, te utu tika mo te eka o aua
whenua. Ka mutu mai te mana o ta Taare
Wherehi whakahua utu i reira, ka timata atu, ko te
mea hou. Na heoi nga kupu whakamarama i mohio 
ai matou mo taua Torongu e homai nei te rongo kia
tatau.
Na ko matou e titiro whakahe ana ki tenei tu
mahi, a te Kawanatanga ki to tatau takiwa. Ehara
i te wkakahe i te Ture reiti, i whakamanaia ra i te
15 o nga ra e Hepetema 1882. No te mea ka nga
tangata tika mana te whakahe mo tera, ko o tatau
Mema Maori, i pootitia nei e tatau, ki to Paremata 
kaore nei i haere mai ki nga takiwa nana ratou i
Pooti, whakaatu ai ta ratou mahi me a ratau
whakahaere a noho mai nei i te Paramata. Ka
panui noa mai ranei ki te Panui kia mohio ai
tatou. Ko ta matou whakahe kei nga whakahaerenga
a te Kawanatanga, ka kore kaore i Panuitia ki
te Kahiti kua mana te Ture Reiti Whenua maori,
a ka reititia e ratou whenua a te 1 o Aperira 1882.
Kaore hoki i panuitia kia mohiotia e nga Maori nga
whenua kua whakahuatia e te tangata whakahua utu
eka, mo ia Poraka, o aua whenua, kia penei me te
panui ki nga Pakeha i whakapiria haeretia ra, ki o
ratau Tari piri haere ai, kia marama ai te whakaaro,
o nga Maori nona aua whenua, ki te kawe ia ratau
kupu i mohio ai ratau, ki te aroaro o te Kaunihera,
o te tangata ranei, i whakaritea hei whakarongo i
nga kupu pera.
Kaore hoki i whaitakiwatia te Panui tono utu 
penei te panui i puta nei e te 8 o Mei, 1884, kia
toru, kia rua ranei marama e pai ana, notemea
ehara te Maori i te penei me te Pakeha kei te takoto
tana moni i te peeke moni, a kei te tuwhera nga
huarahi putanga moni kia ratou. Kaore a puare
ki nga Maori, aua huarahi mokete whenua ki te
moni, hei utu i nga mahi oherere penei. A na te
Kawanatanga ano tena mahi, me te Torongu nei, a
tenei ano kei te mahi mai tetahi Pire hei here i
nga whenua o te Maori, kia kaua hei reitia hei hokono
ka etahi atu Pakeha, maori ranei, engari me
hoko ki a ia anake, mo te tini noatu o era tu mahi a
te Kawanatanga hei tino peehi rawa te iwi Maori
ki raro kia riro katoa atu ai nga whenua i a ia. E
hoa ma, katahi ka kitea te teka e tenei kupu
whaikorero a te Pakeha kia tatou i nga ra kua pahure a
ke nei. Ko ahau te koutou matua ko koutou aku
tamariki. Tetahi kupu ana taua iwi ma tatau he
tuakana, he teina tatou, me te matua kotahi, na te
whaea kotahi.

(last paragraph unreadable)
ÿ

nga hoia te Kingitanga o Ingarangi, ina whawhai 
i ana whawhai. Penei taua kupu, Whawhai mo te
whenua e mate mo te iwi, penei hoki me o tatau
whanaunga e whawhai nei, me to tatou motu, e
mate nei mo te iwi Maori. Ka tatau ko nga iwi piri
pono kia te Kuini Wikitoria me ona Kawana,
Kawanatanga katoa me ana ture tahuri atu nei
tatau ki te patupatu ia tatau whakamaori ano kia
tu tonu ra te mana e te Kuini me ano Ture, me
ona iwi Pakeha, e noho ana tenei motu. Ka tapahia
tatau ki te hoari o te Ture, ki te whareherehere katahi
ka murua nga whenua. Karua, ko te mutunga he
powhara he matekai, katahi ka rite ki te kupu nei,
Auahiana. Na e hoa ma ka rite tatau ki te
kupu a te Tuaiho o namata, i whakaatu ai kia ratau
e panuitia nei kia tatau, e nga pukenga o taua
Putea Whakairo i te ao i te po e ki nei tatau. Koia
e toutou tahi nei tatau ki te riihi kotahi mana ano
tatau e tuku ki te mate. Heoi nga kupu ki nga
tangata me nga hapu o Turanganui nei, puta atu
ki Waiapu, ko te mea i tino nui ai te whakahe i
tenei mahi, he mahi nga ngarotanga ia tatau, i ana
whakahaere.
Kati e mohio ana ano matou, he maha nga ritenga me
nga huarahi e puta ai tatau, i roto ano i te
Ture tenei ano nga Pukenga o te Wananga o te
ture te koroki nei, penei me tatou e ki nei kei te
he taua mahi. Ki ta matou whakarongo, penei katoa
te pouri o nga tangata, me nga iwi o konei mo taua
ture reiti whenua.
NA TE HUNGA E POURI ANA.
Turanganui, 23 o Mei, 1884.

TURE REITI WHENUA.
He reta tuku mai tenei na Meiha Ropata, kia taia
ki roto ki te Waka Maori:-
Kihipane, 20 Mei, 1884.
Kia te Kaunihera Kaute o Kuki.
Tenei matou ka kite i ta koutou Panui o te
14 o nga ra o Mei nei. E tono ana ki nga maori, kia
utua nga moni utu reiti mo nga whenua e piri nei nga
ingoa ki ta koutou Panui.
Na e hoa ma ano te ohomauri o matou o nga Maori
ki te putanga whakaretanga mai o tenei Ture kihai nei i
panuitia te tuatahi ki te Kahiti Maori kia mohio ai
matou nga Maori. Inahoki ki ta matou whakaaro, me
te matou mohio kei te he te whakauohonoho o nga moni
ki runga ki aua whenua o matou ake, a i tauiratia kia
wai Maori te uta penei a te Kawanatanga mo nga
whenua kotahi pauna mo te eka, a tekau hereni mo te
eka. Inahoki ko te utu a te Kawanatanga e hoko nei i 
nga whenua kia matou, ka mutu nga moni e
puta ano kia matou o matou whenua e hokoa ana e te
Kawanatanga.
Kaore matou e whakaaro ki tenei utu reiti, he
taimaha rawa. E tika ana ano pea nga whenua o Kihipane
nei, he whenua momona hoki.
heoi anoi
HENARE POTAE
MEIHA ROPATA
Me etahi atu.

KOOTI WHAKAWA TUTURU, KIHIPANE.



taua mahi tonu. I te tau 1882, i whakawakia ia i
Nepia i te aroaro o te Hupirimi Kooti, mo tona
tuhituhinga i etahi tieki i Uawa otira i ora kau
mai a ia i roto i taua whakawakanga, notemea kihai
i tino hangai nga whakapaenga o nga kaiwhakaatu.
Engari whakatupatoria ana ia i reira e te Tiati, kei
pokanoa ano ia ki tera mahi hara nui, kei nui hoki
te whiu mona mehemea ka mau ano ia.
Te tuarua o aua tangata, ko Epiha Parau o Turanga
nei ano. He tamaiti ia na Paora Parau, tetahi o
nga rangatira nui o enei takiwa, he Ateha a ia, he
tangata hoki e whakaarohia nuitia ana e te Pakeha
Kitea putea ana te hara o tenei tangata hoki a
tukua atu ana ma te Hupiripi Kooti te whakataunga,
engari i puta ia ki waho o te herehere inaianei, i
runga i te tikanga peere, e 200 pauna mona, e rua
hoki nga pono he rau pauna mo tetahi, he rau pauna
mo tetahi mo te korenga ona e tae atu ki te aroaro o
te Hupirimi Kooti ina tu. He maha nga tieki i mahia
peratia e tenei tangata i mua ki nga pakeha, ki nga
Maori, a i whakatupatotia ano ia, kia whakamutua
taua mahi engari na te aroha o nga tangata ki tona
matua kia Paora, i kore ai e whakawakia. Otira kihai
i taea e ia te whakarongo ki nga kupu tohutohu,
i te mea kua tino u nga pakiaka o taua wairua kino,
ki roto ki tona ngakau.
Na kia mahara tatou, kihai i mahia kuaretia 
enei mahi e aua tangata. He tamariki
mohio ngatahi raua ki nga tikanga katoa o
enei tu  mahi me te hara nui hoki i roto i tenei mea,
i te tuhituhi pekonoa i te ingoa o te tangata ke. Ko
Tamati i noho roa ki te kura, a i akona e ia enei tikanga
katoa a te Pakeha, a no tona putanga ki
waho o te kura, i whai mahi a ia, i te whare hokohokoa
o tetahi Pakeha i Uawa a kitea puta ana e ia
i reira nga ritenga katoa o te tuhituhi pukapuka
moni, me te tuhituhi i runga i nga peeke. Ko
Epiha Parau, te mea i puta rawa taua matauranga
ki nga ritenga o te Pakeha. E rima hoki ana tau i
noho ai ia ki te kura Pakeha i Poneke. I whakanohoia
ia ki reira o te Makarini, raua ko tona
matua ko Wi Tako, a i puta rawa atu tana matauranga
i tana kura a no tona hokinga mai ki turanga
nei ka uru atu ia ki te tahi o Te Riihi, roia he
kaituhituhi mana, a ra te pai o ana tuhituhi i nga
Tiiti hoko whenua mo ena ta mahi katoa.
Hei whakarerea ana e ia nga mahi pai e whiwhi ai
ia ki te oranga mona, haere ana ki te kainga Maori
noho mangere ai uru ana ki nga mahi purei kaari
ka takina mai te mate powhara kia a ia, a kumea
ana e taua kehua autaha ki te tuhi pokanoa,
te kitea hoki e ia i roto i ana matauranga ki ena
tikanga katoa, ka mate nui e takoto mai ana i roto i
tera te mahi. He hara nui rawa atu tenei ki te
kanohi o te ture, a i mua e whakamatea ana te
tangata e hopukina ana i runga i tana mahi. Inaianei
kua rero ke te ture a e tukana ana nga tangata
ki te herehere mahi ai i nga mahi a te Kuini mo
nga tau e toru, e wha, e hia atu ranei i runga i te
whakataunga o te Hupirimi Kooti.
Heoi he hanga whakama rawa atu tenei mo nga
tamariki rangatira o te iwi Maori, ka ingoa kinotia
hoki ratou. Kati kia tupato nga taitamariki Maori, raua hoki 
e tahuri atu ki enei mahi kuare. He
maumau noaiho a ratou akoranga ki te kura, ki nga
mahi nui ranei a te Pakeha mehemea e peneitia ana
te whakahaerenga o a ratou mohiotanga. Ka mate
ki ratou i te whiunga o te ture, ka mate hoki
a ratou whanaunga, i te whakama a ka piri tonu
taua mate ingoa kino kia ratou mo nga tau maha i
muri iho.
(last paragraph unreadable)
ÿ

HE RETA TUKU MAI.
[E kore e tau kia matou to he mo nga whakaaro a nga
kai tuku korero mai.]
Ki te Etita o te Waka Maori.
Tukua tenei Panui ki te Waka. Me kore he
mana o te Kooti mo nga wahi whenua o Ngatiporou,
i puta nei i te Kahiti o te tau 1883 ki Uawa me
nuku ano ena wahi whenua ki tona takiwa ano. I
kite matou o te raru i kona. Me i waiho ano i te
tanga tuatahi o nga Kooti o mua, tera ano e iti, he
raru mo matou ara i te taha whakararo o te awa
o Uawa. Na ko matou kei reira e noho ana mai,
ko te Kooti kei tenei taha o te awa, kei konei hoki
tona whare nohoanga kei te taha o te tahi Paparakauta
e tohu ana tera i tana hikipene, ko matou
kei runga o nga perepoti me nga paati e whakangahoro
ana i a matou nei hikipene ia ra, ia ra, ia
wiki ia wiki, ia marama, ia marama, a mutu noa te
Kooti. A puta ana nga ra o to matou nohoanga ki
reira e 80, a he mea ata whakaaro na o matou whanaunga
Maori,, i whenua ai matou ihu i reira, i te
mate kai, me te mahuetanga o nga mahi tetere a
matou ki o matou nei kainga. Heoi ka kite iho na
koutou, he take nei enei, i puta ai te whakaaro
whakakore i te mana o te Kahiti mo nga wahi
whenua anake o Ngatiporou kia kore i tana Kooti,
ka ta ki Uawa a muri ake nei.
Kei te Kahiti e mau ana nga ingoa o aua wahi 
whenua Papatipu, whenua wehewehe ranei, whenua
hoko ranei.
Heoi,
Na to koutou hoa,
M. R. WAHAWAHA.

TURE WHENUA MAORI
Kua perehitia te Pire hou a te Paraihe, mo nga
whenua Maori engari kahore ano i tino whakatikatikaia
nga korero o roto. E kore e tino rite tenei
Pire, ki te Pire tawhito a te Kawanatanga ara mo
te pupuri i nga whenua o nga Maori ki a ratou ake
ringaringa. Engari e mea ana kia mutu te hoko a
te katoa i nga whenua Maori, a kia whakaturia he
Komiti Roera Komihana, e te Kawana hei tirotiro i
nga whakahaerenga hoko reti ranei kahore ano i ata
oti a ko nga mea i tika ka whakamanaia. Engari
e maharatia ana, kei te ruarua enei ara nga mea i
tika te whakahaerenga, a kei te maha nga mea i
whakahaerea hetia, ko enei ka whakakorea a ka ngaro
noaiho nga moni o nga tangata i whakaputa moni mo
aua whenua. E penei ana nga ritenga o te ture hou,
mehemea ra ka puta ta te Kawanatanga, whakaaro
ko nga whenua Maori ina puta i te Kooti whenua,
mehemea ka hiahia nga Maori ki te hoko, ka tukuna
katoatia atu ki nga kai whakahaere whenkua a te
kawanatanga a ka rite tahi te whakahaerenga a aua
whenua, ki nga whenua a te Kuini ina hokoa. Ka
wehewehea nga whenua ki nga tekihana e tika ai
mo te maketetanga, a ina patua nga moni mo nga
tangata Maori. A e kore e hoatu i nga moni katoa
kia ratou engari ka puritia i te ringa o te 
Kawanatanga, etahi o nga moni, hei whangai atu ki nga
Maori, ia tau, ia tau.
Na e whakaarohia ana tera e whakaae noa ata
nga Maori ki te hoko i a ratou whenua, i te mea hoki
ka taimaha haere ratou i te utunga reiti,
a ma tenei tikanga hoko ano hoki, ka whiwhi
nui ratou i te utu mo a ratou whenua, notemea 
ka uru nui atu nga kaihoko ina maketetia.
Tetahi mea nui o tenei Pire hou, e whakarite ana,
mehemea ka whakaae te tokomaha o nga tangata e
whai paanga ana ki nga whenua, kia hokona aua
whenua, ka kore e teae e te hunga torutoru, te 
whakakore i taua hoko. Tetahi ka whai mana hoki te
Kawanatanga ki te hoko mai i nga whenua e hiahiatia
ana e ia mana ake.
Na e whakaarohia ana o te Paraihe ma te ture
penei apiti atu ki te ture reiti, ka taea noatia te
hoko mai i nga whenua nui a nga Maori e takoto noa
ana, hei nohoanga ma te Pakeha. A i runga i tenei
whakaaro, ka pakeke tonu te Kawanatanga ki te
whakuru atu i tenei Pire ki te Paremete, ahakoa
hinga ai ratou i runga i te whakahaerenga. Ki te
kore ratou e hinga, ka whakamanaia rawatia tenei
ture a ka timata tonu to whakahaere. Na, ahakoa
na te Paraihe tenei Pire, e tautokona ana ia e ona
hoa Minita, a mehemea ka whakakorea tenei Pire e
te Paremete, heoiano ka hinga te Kawanatanga a ka
mutu hoki tenei Paremete, ka timata tonu te pooti
mo te Paremete hou.
E whakaarohia ana e te Paraihe, kua pahure ke
te wa mo te whakahaerenga i nga tikanga Komiti, a
Ngatiporou. Kua pai ano pea aua tikanga, mehemea 
i mahia haeretia i mua, engari e kore e tika kia 
timataia i enei takiwa. Kei te maha ana whakaaro hei
whakapuakanga mana i te aroaro o te Paremete mo
tenei Pire hou a ki te puta taua Pire, a ka kitea
taimaha haere ana te mahi o te Kooti Whenua
Maori, ka whiriwhiria mai ano e te Kawanatanga,
etahi atu tangata mohio hei Tiati mo taua Kooti.

HE PANUI.
Ki nga Maori katoa o te Tairawhiti ana o Waiapu,
Tokomaru, Tongoio, me te wairoa. Kia mohio
koutou mo te 16 o nga ra o Hune tu ai te Pootitanga
Mema pakeha mo te Tairawhiti. Tokotoru nga tangata e 
tu ana kia pootitia hei Mema. Ko ahau tetahi.
NA KENANA.

MAKETE TAONGA.
A te Turei te 10 o Hune, i te 8 o nga haora i te
awatea i te toa a W. Tarata kaihanga Kooti, i te
Karatitone Rori.
E rua nga Kaata.
Kotahi te Paki, me nga Hanihi hoiho he
hiriwa nga whakarawe.
W. TARATA.

HE PANUI.
ROPATA WATIHANA ROIA.
I te taha o te Tari o Poata me Korowhata,
Kihipane. E whakahaerea ana e ia nga mahi roia 
mo te katoa.
˙

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

6000 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TAUNERE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

HE PANUI.
Kua tae mai a
WIREMU TOORO,
Kai ruuri whai raihana ka Kihipane nei noho ai.
He maha ona tau e ruuri ana ia i nga Whenua Maori i
nga Takiwa o Akarana, a he tino tangata mohio ia ki tena
mahi. He tangata whakangawari rawa hoki ia i te utu, ki
nga tangata e tuku mahi mai aua mana.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipone.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratine Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Hune 6, 1884.
ÿ