TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 3 TURANGANUI, KIHIPANE, MEI 16, 1884. Te utu 6d.

HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.

ÿ

KI A MAUA HOA MAORI

HE whakamaharatanga atu tenei kia koutou, kei e maua
e takoto ana inaianei nga PAURA tino pai rawa.
He HOA, ka TINGARA ano hoki. He PU TUPARA he
PU HAKIMANA. HE PU PURUKUMU, he Kariri me
nga mea hoki mo te whakapuru. He whakapuru, he
tangata me nga whakarawe hou. Kua kawea katoatia mai
enei mea e maua I Ingarangi i te kainga i hangaia mai 
ai,
no reira ko taea e ma te hoea atu kia koutou i nga mea
pai rawa ma te whakahoki iho ano i nga utu ki raro 
rawa
tetahi atu tangata. Ka taea e maua te hoko kia koutou
I te pu pai mo nga
PAUNA E RUA.
Tenei nga
PAKAWE HOTA,
Nga PARAHI PAURA,

Me nga mea katoa e teahaki ai teatea Kia mahara
mai ki a koutou HOA TAWHITO ka PANERA me
PAERANA i te Whare Matai, te whare pai rawa ma koutou,
he pai no nga taonga, he ngawari hoki no nga utu.
He Kaka, Kaheru, Parau, Rakaraka. He Ti, Huka
Tupeka. He Pu, he Paura, He Hota, he Tingara.
Na PANERA me PAERANA

PANUITANGA.
Ko nga Whakaaturanga Matenga tupapaku Marenatanga
ranei, Whanautanga tamariki ranei, Me apiti mai ki te
katahi hareni, me tuhi mai nga tau. Me te ra, te 
marama
te tau i mate ai.

PANUITANGA.
Ki nga kai tuhi reta mai Apititia mai he hereni ki te 
taha
o te reta tuku mai kia taia i roto i te WAKA MAORI hei
whakakoa i nga tamariki takatakai atu a te pepa nei.

PANUITANGA KI NGA HOA TUHI MAI. 
Ko nga tangata e tuku korero mai ana kia taia ki Te 
WAKA
MAORI. Kia marama te tuhi mai, kia marama ai nga kai 
ta
ki te whakanoho i nga reta. E kore e taia nga reta e 
tukua
mai ana kite kore e tuhia mai e te tangata tona ingoa 
tika 
raro iho o nga korero.

TERMS OF SUBSCRIPTION.
The subscription to the Waka Maori is 6s. per year,
payable in advance. Persons desirous of becoming 
sunscribers can have the paper posted to their address 
by
transmitting that amount to Editor, Post Office Box 
No.
10, Gisborne.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

Tera e pouri katoa nga hoa a Paratene Ngaia
ina rongo ratou ki te paanga mai ano o te mate ki a
ia. Kua pai noa ake ia i tama mate tuatahi, a i
puta tona whakaaro ki te haere atu he wahi ko haerere
ai. Kati no te haerenga mai o tana mate ka kore
pea ia e kaha ki te haere i enei rangi, engari taunoa.

TE WAKA MAORI O AOTEAROA.
TURANGANUI, KIHIPANE, MEI 16,1884.
E whakaatu mai ana etahi o nga kai manaaki i te
Waka Maori, i te korenga o te tae atu o nga nupepa
kia ratou. Ka tika i a ratou te whakatakariri mo te
hapanga, i te mea hoko kia utua e ratou nga moni.
Kati kaore matou i te mohio ki te take i kore ai e
tae atu, ki nga tangata ma ratou ana nupepa, inahoki
e mau ana i roto i nga pukapuka rarangitanga ingoa
o nga kai manaaki, te tukunga atu i te meera o ana
nupepa. Tena pea kua mauria ketia e te tangata,
a ko te tikanga pai, me whakaatu atu ki te kaitiaki
meera, kia kaua e hoatu nga nupepa ki te tangata
ke, engari me tiakina e ia, mo te taenga atu o te
tangata tika, o tana pukapuka tono ranei. Ka nui 
hoki ta matou pouri i te rongonga ki nga korero
penei, otira he mahi tika rawa te whakaatu mai o 
nga tangata e hapa ana.
Kua nukuhia te Kooti Whakawa Whenua o
Uawa, ki te 6 nga ra o Noema o te tau nei ano.
I te patae korero matou mo te Kooti Whenua
Maori ki Waiomatatini, a e ki ana te Rehita o te
Kooti i Turanga nei, kua pae katoa nga pukapuka
mo te perehi engari kahore ano i whakahaua kia
panuitia te nohoanga o te Kooti ki reira, e kore
hoki e mohiotia te takiwa e watea ai nga Tiati, ki te
whakatu Kooti ki Waiomatatini.

Kia mahara nga tangata tuku korero mai mo te
Waka nei, me tuhi mai ki te Etita o te Waka Maori,
kaua e tuhia kautia kia Paratene Ngata. Ki te ngaro
atu hoki te Paratene i Kihipane nei, ka takoto noaiho
nga pukapuka mana, kia hoki mai rano ia. A he
whakamaharatanga ano tenei ki nga kai tuku reta
mai kia marama rawa te tuhituhi i nga korero, kei
kore e kitea e nga kanohi kuare a te Pakeha, ina
perehia. A tetahi, kaua e tuhia ki nga taha e rua
o te pepa, he mea whakatakariri rawa tenei ki nga
kai perehi.
Tenei te Panuitanga o te Kaunihera o Kihipane,
 ka perehitia tenei putanga o te Waka. He
whakaturanga ki nga tangata Maori kia utu reiti
ratou i runga i a ratou whenua, kia tu tahi ai ratou
me te Pakeha, ki te pooti Mema mo te Kaunihera i
tenei takiwa. Na ki te kore nga maori e pai ki te
utu i aua reiti, ma te Kawanatanga o utu, a ka waiho
hei moni tarewa i rkunga i aua whenua. Kati, me
ata tirohia tenei o nga tangata e whai paanga
ana ki aua whenua kua panuitia nei, kei whaka
timanatia ia tau, ia tau, a ka takoto raruraru ana
whenua. Ki ta matou titiro ko te mea pai mo ana
tangata ki te taea e ratou me utu marire i nga reiti,
kia takoto watea ai nga whenua.
Ka nui te hiahia o te Kawanatanga kia tahuri
nga tangata o Nui Tireni ki te whakatiputipu hiraka,
e kia ana hoki, he whenua pai rawa tenei mo te
huraka, a he nui rawa atu te moni e puta ake ana
i tena mahi ki te tangata mohio ki te whakahaere.
Kaore ano pea nga Maori i kite noa i te ngarara
miro hiraka, ko tona ahua he ranei me te hotote,
engari e kai ana i nga rau o tetahi rakau ra nunui
me te makomako te ahua, otira he rakau tere rawa
ki te tipu. E tiakina ana nga ngarara ki roto i te
whare, a ko a ratou kai, he mea whai mai ia ra,
ia ra.
ÿ

MEIHA ROPATA.
No te 8 o nga ra o tenei marama ano, i hui atu ai
nga hoa Pakeha a Meiha Ropata, i te 12 o nga haora
i te awatea ki te Hoturoa a Wirihana, i Kihipane nei,
ki te tuku atu i tetahi pukapuka whakamaharatanga
kia Meiha Ropata, hei tohu mo to ratou aroha ki a ia,
i runga i te whakahokinga iho a te Kawanatanga, i
nga moni utu penihana mona i tetau. He tokomaha
nga pakeha i reira.
Ka ki a Kapene Poata, (te Meoa o Kihipane) kua
hui mai nei matou ki te whakapuaki i a ratou kupu
aroha ai Meiha Ropata,, i runga tenei mahi a te
Kawanatanga. Kei te wareware pea te Kawanatanga
ki nga mahi nui a Meiha Ropata, engari e koro e
warewaretia e ona hoa pakeha tawhito a e kore
hoki e mutu a ratou whakapainga mona, mo tana
awhinatanga ia ratou i te takiwa o to kohuru nui a
taea noatia te mutunga o te whawhai. Tena pea kua
ngaro atu i te maharatanga o te Kawanatanga ena
mahi ona, a e mau nei te tohu o to ratou whakaaro
koretanga ki ana mahi nui ma ratou. kati i runga i
te maharatanga o nga Pakeha o konei ki ana mahi
ona, e hiahia ana hoki ratou ki te whakapuaki i a
ratou whakaheanga ki tenei tikanga a te Kawanatanga,
a kua whakaritea maua ma Kapene Poata e
hoatu i tenei pukapuka whakamaharatanga kia
Meiha Ropata. He aha nga ingoa e mau ana ki
taua pukapuka otira mehemea i roa ake te takiwa
mo te whakahaerenga, kua mano tiui noa atu
nga ingoa. Katahi ia ka whai korero atu kia
Meiha Ropata i te reo Maori, a hoatu ana e ia taua
pukapuka whakamaharatanga ki a ia. Koia nei nga
korero. 
KI TO MATOU TINO HOA TOA,
KIA MEIHA ROPATA WAHAWAHA.

Tena koe,
Ko matou nga tangata i te Tai Rawhiti e hiahia
ana ki te whakaatu i o matou kupu aroha ki a
koe.
1. Tuatahi kia whakaatutia atu ta matou
whakaae kore ki tenei tikanga a te Kawanatanga
i te whakaitinga i te utu tau mou.
2. Tuarua, kia whakaatu ki a koe te whakaaro
nui o nga iwi maha o te Motu nei, puta ki nga
tangata o tenei takiwa. He rawa tenei tikanga
ki runga ki a koe.
3. He maha mea atu matou e noho ora ana, o
matou kainga me o matou whanau hoki i runga
i to piri pono ki te taha Kuini i nga ra o te
pouritanga o te pakanga o te raruraru.
4. Ko nga kupu me nga tohu whakahonore o te
Kuini kei a koe, mo te piri pono ki nga ture. E
tino mohio ana matou e tika ana aua mea ki runga
ki a koe, notemea kua tuturu te noho i raro i aua
ture, me te hapai pono i nga tikanga o nga
Kawanatanga.
5. Ki ai matou mohio tera te maha o nga iwi 
o te Koroni, e whakapaaki i a ratou whakaaro ma a
ratou Mema e korero ki te Paremata, kia whakatikaia
tenei he, kia whakatuturutia hoki tetahi
tikanga whakaaro tuturu, mo runga i to hapaingatanga
i nga ture o te Koroni.
Heoi ano. Na ou hoa pono.
Ka ki ano a Kapene Poata koia te tangata i 
whakaritea e nga tangata e mau nei a ratou ingoa ki
te pukapuka nei, hei tuku atu kia Meiha Ropata, a
he rekanga ngakau tenei ki a ia. E kitea ana hoki
ia i te whakapainga, me te maharatanga hoki o nga
tangata ki ona mahi nui. Kua kiia e te tangata, ko
nga hoariri anake a te Kuini nga tangata e whiwhi
ana i te painga, i te mutunga o nga raruraru, a ko
nga tangata I mipai I te numa e the Kuini, kua
warewaretia. Otira ka kitea inainei te he taua korero.
Ka ki a Te Honiana, era e pouri nga hoa Pakeha
a Meiha Ropata, mehemea ka maharatia e nga iwi,
kahore a ratou whakawhetaina ki a ia, me a
ratou aroha hoki runga i tenei mahi he a te
Kawanatanga. E mohiotia ana pea e te katoa, te
whakaaro o te Kawanatanga ki te whakiti haere i
nga moni i runga i a ratou mahi otira kahore i tika
kia whakahaerea penetia, a ki te whakaaturia tenei
kia ratou, tera ano e whakatikaia.
Ka ki a Te Wherehi te maha nga tau i mohio ai
ia kia Meiha Ropata, a koia tonu te e tangata i
whakaarohia nuitia i nga takiwa o te raruraru. Me i kore
ai i te tau 1865,kua kore e mutu nga raruraru i te
kainga e noho nei tatou, a kua nui noa atu nga
moni o te Kawanatanga kua pau, i runga i nga 
whakahaerenga, Na te piri tonu a Meiha Ropata kia te
Kuini, i noho pai ai tatou i enei wa.
Ka ki a Te Karapata, ki tana mahara he mahi he
rawa tenei a te Kawanatanga, he whakaitinga hoki
tenei na ratou i tenei tangata toa, i te aroaro o ona
hoa Pakeha. Me kaua hoki nga mahi a Meiha
Ropata, kua pau nga moni a te Kawanatanga i te
utunga atu ki nga tangata iwi ke, hei whawhai
i a ratou whawhai. A ko tona hiahia tenei kia
whakatuturutia e te Paremata e haere ake nei,
i nga moni mona i te tau, a kia whakaritea mai
ano e ratou tetahi tohu whakapainga a nga iwi
Pakeha, hei whakamaharatanga mo ana mahi nui
mo ratou. Ehara hoki i te mea i whawhai ia i ona
whawhai ake, engari i whawhai ia mo nga Pakeha.
Katahi ka whakahuatia e Kapene Poata i etahi o
nga mahi nui, mahi toa, a Meiha Ropata, i kitea
putia e ia.
Katahi ka tu ake a Meiha Ropata ka ki a ia he
torutoru ana kupu hei whakahokinga atu kia ratou.
He mihi kau tana mo a ratou kupu aroha, kua
whakapuakina nei i runga i tenei raruraru ona.
Engari e kore e taea e ia te whakahoki kupu
maha atu kia ratou, kati tonu ko te mihi
anake. Mehemea ma te tangata ke enei korero a
ratou, ka taea e ia te whakahoki kupu atu, tena
mona ake, e kore e taea e ia. E penei ana tona ahua
me te kuri. I te takiwa e iti ana, ka atawhaitia e
tona ariki, a ka whangainga ki nga kai paipa, tena
ka koroheketia, ka kore hoki e whaikaha, ka 
whakamatea atu e tona ariki. Kati ko tona ahua tona
inainei. I tona taitamarikitanga, a e whai kaha ana
ia, ka whangainga ia e te Kawanatanga, tena ka
maha haere nei ona tau, a kua iti haere tona kaha
ki te mahi, e hiahia ana te Kawanatanga ki te  
whakamate i a ia. Kaore ona pouritanga mo te
whakakorenga i te perihana mona. Mehemea he
tangata pera ia, ka taea noatia e ia te whakatipu
raruraru nui mo te Kawanatanga. Tetahi take i
kiia ai e te Kawanatanga mo te whakorenga i te
oranga mana, he kore mahi. Kati ehara i a ia tena
he. No te tau 1872 i mutu ai te whawhai, a he maha
nga tau i whanga korero ai ia i te Kawanatanga, kia
haere ia ki Waikato ki te hopu ia Te Kooti. Heoi
houhia ana e ratou te rongo a kei te arahi haere
ratou ia Te Kooti i enei takiwa, hei matakitakinga
ma te tangata. Kaore ona whakaaro mo te hoko
whenua. Heoi ano tana, he whakaatu kau kia Ngatiporou
kia hokona a ratou whenua ki te Pakeha a
hokona ana e ratou. Kei te mohio ia ki a
ratou whakaaro. Ki to ratou mahara kei te
pouri ia. Kaore, ko ratou e pouri ana mona,
a e mohiotia ana e ia te take o to ratou pouritanga
a e mihi atu ana ia kia ratou. A ahakoa
tenei mahi a te Kawanatanga ki a ia, ka piri
tonu ia kia te Kuini, a ka hapainga tonutia e ia ana
ture, a ia, me ona tamariki, me ona mokopuna.
ÿ

TE KOOTI WHAKAWA WHENUA.

Kite Etita o te Waka Maori.
E ta tena koe, tukua atu enei kupu ruarua kia
panuitia atu e to Waka, ki nga iwi o te motu nei,
Maori, Pakeha.
Kua rongo matau kua oti te whakaneke te
Kooti i whakanekehia te 1 o Aperira i te tau 1884
i Uawa ki te 7 o nga ra o Mei nei ka tu ai ano a
kua oti ano te whakaneke inainei ki etahi atu
marama ke tu ai he Kooti ki Uawa. Heoi kanui
te pouri i pa mai ki nga maori i runga i tenei mahi
a te Kooti. Te take kanui nga tangata kua mate o
roto o nga Karati, e nga whenua kua oti nei te Kooti.
Kanui hoki nga tamariki kaore nei i rite nga
tau, o roto i etahi o aua Karati, e kaore ano he
Kaitiaki i whakaturia mo aua tamariki, kaore ano
hoki te riwhi mo nga tupapaku mate i whakaturia.
Ko nga whenua i ora ai aua tupapaku kua mate nea
me nga tamariki kore kaitiaki nei, kua oti etahi te
hoko, ko etahi ka oti te reti ki nga Pakeha he
nga moni utu reti o nga whanaunga o nga tupapaku,
ratau he nga tamariki kore kaitiaki, ka takoto tonu
atu i te Pakeha, i te kore kaitiaki hei whakamana i
te hainatanga o nga Riihi he te kore riwhi mo nga
tangata mate, hei tango mai ia ratou moni utu reti.
Ko tetahi o nga take pouri he mana nga
whenua Roherohe e takoto ana ki te aroaro o te
Kooti kua oti te panui mo te Kooti ki Uawa, puta
atu hoki ki te Kooti Waiomatatini. E takoto
raruraru a ena whenua i waenganui i nga tangata
Maori ake ano me nga Pakeha hoki, Ko etahi o
a Roherohe he whenua kua oti te Hoko, e etahi
e tangata o te karau, ki te Pakeha, tautahi o
ana whenua Roherohe, he rohe nui i waenganui i
etahi Hapu, o aua karati, kia marama ai te rahi o
te wahi o ia hapu o ia tangata, kiaimarama a to
puta o te moni utu Reti ki ia Hapu ki ia tangata.
Koia te take i pouritia ai tenei e matau.
Tetahi o nga take i pouri ai matau ki te rima
tenei o nga tau tonoa ai te Kooti mo Waiomatatini
kia tu  kaore ano i whakaaetia mai e nga taura o
taua kehua whakahaehae whenua nei. E tata ana
ki te kotahi mano ki te ono rau, nga kereme kua oti
te tuku nga panui tono Kooti ra e takoto ki te
aroaro o te Kooti ki Waiomatatini, ina tae ki te ra
e tu ai te Kooti mo taua takiwa.
Tetahi take pouri e matau runga i te roa e to
Kooti ki o matau takiwa te maha nga moni utu
Rori kei runga i o matau whenua e takoto ana a, e
neke haere ana aua moni utu run ia tau ia tau i nga
itareti nana, i whakanui haere i roto i nga tau ka
rima nei.
 Tetahi take pouri o Matau, he maha a matau
 tono atu ki te Tangata o te Kooti kia te Pehetana
rano tae noa nei kia Makitanara, Timuaki tuarua o
te Kooti onaianei, kia whakamanaia mai he Kooti
 mo Waiomatatini, kaore rawa he whakahoki mai o
matau tono. He nui te ruihi o nga hapu
o Waiapu nei i te mahinga kaitanga ia tau ia tau
hei kai mo nga iwi e hui ana mai ki te Kooti ki
Waiomatatini. Na e hoa ma, mehemea tenei ruihi
no te Pakeha kua maha noa atu nga korero
whakahe, kua tuhia ranei tetahi pire tono utu, ki
nga maori nana i  whakatureti, inahoki ki te tureti
te kairuri i tonoa e nga Maori ki te ruri i te whenua,
kua tuhia ki tona pire 10 pauna hei utu ma te
Maori i te ra me tona ruihi. Ko tatau anake ko
te iwi Maori o tinihangatia nei, e te iwi nei e te
Pakeha, inahoki, kuka rongo matau he Pire ano ta
to Paraihe, e whakatakoto mai nei i roto i ona
Whare Purakau, kia tukua ki te Paremata, kia
whakamanaia hei Ture he arai i nga Hoko me nga
Reti, a nga Maori, ki nga Pakeha noaiho, engari
mo Hoko, me Reti ki te Kawanatanga anake ka tika
ai. Kati ki te whakaaro ake, koia nei pea te take
o nga Kooti whenua nei e whanekehia haeretia nei,
kia tukoto kore mana ai aua Whenua, a kia paahi
rano taua Pire ana te Kawanatanga notemea rere
ke nga Kooti i mua. Kotahi tonu te tunga a mutu
noa, e kaore e roa kua tu ano te Kooti rere ka
inaianei, ka tu ka whakaneke, a ka tu ka whakaneke
ano. Mehemea he hiahia no te Kawanatanga
kia kootitia tetahi whea e pai ana ia, e kore e
roa kua tu te Kooti ia raua ko te Timuaki te whakahau
ki te takiwa e hiahiatia ana e raua. Ki taku
whakaaro kei te mahi whakahoa tenei tu mahi a te
Kawanatanga ratau ko te Timuaki me nga Tiati o te
Kooti Whenua Maori nei. Otira e mohiotia ana
ano, e kore te pononga e rere ke tana haere i te
kupu a tona Rangatira.
Heoi nga korero o tenei takiwa hei whakarongo
mai ma koutou naku, na te kai panui i enei whakaano
e pokaikaha nei.
NA H. A. T. TE WHATAHORO.
(J. A. Jury)
Kihipane, Mei 9, 1884.

HE PAREKURA NUI I TAMAHI.
HOUTANA
Kua tae mai he korero mo tetahi parekura nui i
Tamahi, i te 13 o nga ra e Maehe a e ki ana he nui
rawa atu te maiatanga o nga tangata i uru ki taua
whawhai o te Ingirihi me a ratou hoa riri ano hoki,
ara o nga Arepiana. Na kia mohio a matou hoa
Maori, ko tenei whawhai, he kawenga haeretanga i
te whawhai i tipu ake i waenganui o nga Ihipiana,
me nga tangata koraha, i whakauturia ra etahi korero
i mua. He maha noa atu nga whawhaitanga i muri
iho o taua whakaaturanga tuatahi, engari he mea
hanga noaiho, a kihai i tukuna nuitia mai nga korero
a katahi tonu matou ka kite i nga korero e ahua
marama ana.
I tenei whawhaitanga, ko Ohimana Tikina te 
kaiwhakahauhau o nga Arepiana, ara o aua tangata
koraha, a he tangata matau rawa atu ia ki te kawe i
tana whawhai, he tangata toa ano hoki.  Kawea ana
o ia etahi o ona tangata whawhai 12,000
ratou ki tetahi wahi wharua noho ai kia
kore ai e kitea e te Ingarihi, a mo te
tatanga rawatanga, hei reira maranga atu
ai ki te patu ia ratou, e ma a ratou hoa
e aki mahi hoki i etahi atu wahi. A i mohio ana hoki
a Ohimana, e kore e kaha nga hoia eke hoiho ki taua
wahi he whenua pukapuke hoki. Kati i kitea
tetahi o nga Apiha o te Ingarihi i taua ope e
kupapa ana whakaaturia ana e ia kia Tienera Kereama,
ki te rangaitira o te whawhai, heoi kihai i
whakaarohia e ia tika tonu atu ana ia ki taua wahi.
Tena ka tae atu nga hoia ki tetahi awaawa hohonu,
katahi ka peke mai nga hoa riri, he 1000
tangata, i te huna hoki ratou i tua o tetahi wahi
pukepuke, ka pupuhi mai ki a ratou pu, a me te
whata tonu nei te rerenga mai o a ratou mata, ki
waenganui o nga hoia o te Ingarihi, oho mauri ana
ratou. Meaha ka tahuri atu ana hoia ra ki te whawhai,
whakamana ana nga peneti oma tonu atu ana ki
te whakatau i nga hoariri. Heoi kihai i pa te mataku
ki nga Arepiana, rere tonu mai ana ratou,
peke rawa mai ki roto ki nga rarangi
hoia whawhai ai, penei tonu me te wuruhi
te rerenga mai ki te whawhai kahore hoki i
whakaarohia o ratou nga mata o a ratou hoariri.
Na raruraru noaiho ana nga hoia o Ingarangi,
katahi hoki ratou ka kite i tenei tu whawhai a te

ÿ

porangi a whati ana etahi o ratou, me te pupuhi
haere ano ki a ratou hoarir. Tena ano nga hera mano
manuao me a ratou parepo mo taua whawhai, i
manatak hoki nga kaitiaki o aua pu, ki to pupuhi atu,
kei mate tahi a ratou hoa me te hoariri, notemea i
huihuia katoatia ratou i roto i te whawhai.
A no te kitenga o nga Arepiana i aua tangata ra e
tiaki kau ana i nga purepo, katahi ka akiua atu e
ratou aua tangata, a riro atu ana te hoa riri nga
purepo. No te kitenga hoki o nga hoia e kore e tika,
kia pupuhi tonu ratou i a ratou pu, i te mea e whawhai
huihui tonu ana ratou, nga hoia me nga hoariri,
katahi ka tahuri ki te werowero ki nga
peneti, ki te kuru atu hoki ki nga raparapa o
nga pu. Heoi hinga ana taua timatanga whawhai
ra o 55 nga hoia a i mate katoa a ratou apiha, me
etahi hoki o nga rangatira nui o te whawhai.
Ka kite te rangatira o nga hei. eke hoiho i te
ahua te whawhai, katahi ka whakahaua e ia ona
tangata kia haere atu hoki ratou ki te awhina i a
ratou hoa. Engari nui atu te kino o taua wahi hei
haerenga mo nga hoiho. Ahakoa ra, no te kitenga
o nga Arepiana i taua ope nui kua tae mai ki te
tautoko i a ratou hoa koia, katahi ratou ka whati a
matara haere ana i runga hiwi, a te taea e nga hoiho
te whai i a ratou i runga i taua whenua kino, ka
makere ki te whenua nei kai eke, ka tahuri ki te
pupuhi haere i aua tangata. A no te putanga mai a
tetahi atu ropu hoia, katahi ka whaia haeretia e
ratou te hoa riri, patupatua haeretia ana, a tae noa
atu ki to ratou pa ki Tamahi, a tahutahua ana ta
ratou pa e nga hoia ki te ahi. Kati e whai tonu nga
haora e whawhai ana ki mua i to te awatea i mutu
ai a ka haere nga hoia ki te tirotiro i nga tangata i
hinga i te parekura. Tatauria ana e ratou e 4000
nga tupapaku o te hoariri, a e whakaarohia ana e
5000 hoki nga mea taotu. Ko nga tupapaku o te
Ingirihi 120 e 99 hoki nga mea taotu.
He iwi kino rawa atu ano hoki te Arepiana ki
te whawhai, e kore hoki e tohunga e ratou nga
tangata hinga i te parekura, engari i te kitenga i
nga hoariri kua tu i te pu, ka motu ranei i te hoari,
e takoto ana ki te whenua, ka patua kohurutia e
ratou. A tetahi i te mutunga o te whawhai ina
haere atu nga hoia o te Ingarihi ki te tirotiro i nga
tangata i hinga i te whawhaitanga, ki te kawe mai
hoki i nga mea e ora ana ki te haki, ka takoto
marire nga Arepiana, kia maharatia ai e nga hoia
kua hemo rawa atu ratou, a kia tata rawa atu nga
hoia, katahi ka okaina mai ratou, ka werohia ranei
ki te matia, e nga tangata i haere atu na ratou ki te
tetahi wai mana, a no te kawenga atu e tetahi o nga
hoia i te wai hei inumanga mona, katahi ka werohia
mai e taua tangata kia mate tona kai atawhai. Koia
i whakaritea ai taua iwi ki te wuruhi riri kino. 

HE RETA TUKU MAI.
Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa, Tena koe, utaina atu nga toru kupu
nei ki te ihu o to tatou Waka, ki a hohoro ai ona
kai hoe te maka atu ki tahaki, ki nga awa hei unga
atu mona, ki nga wahi ranei e karanga mai ana kia
u atu ia ki reira.
Koia nei aua kupu.
E hoa ma i te motu katoa Maori, Pakeha me
ara atu wahi o te ao, he tino whakaaro no roto i a
au, e whakaatu ana kia kite iho koutou. I enei tau
ka pahure ake nei, i roto i nga tangata o tenei taha o
te motu nei, i te raruraru e haere ana, ara o te
Tairawhiti nei, ko te putake i tupu ai taua raruraru,
na to kuri ngau tangata i arahina mai nei e o tatau
hoa Pakeha ki tenei motu, kaore nei nga wahi
katoa i hapa te noho e tana kuri, ko nga wahi tangata
kore anake, ko tona waha anake i haere atu ki to
ngau i aua wahi tangata kore. E rua ona mea i
ngau ai, he tangata he whenua, koia nei i tika ai te
whakatau ki enei mate tangata, mate whenua. Ko
taua kuri hoki he Waipiro ko tana mahi hoki he
ngengere tonu, ia po, ia ra, ia marama, ia tau,
kaore tona waha e whango. Ko tana wai hoki he hinu
popo no te mahuna o te Rewera, koia nei te hangai
tanga o te kupu a Pita, kia mataara kia mata
popohe, kei te haereere hoki to koutou hoa whawhai
te Rewera, ano he ruiona tangi e ngengere ana, e
rapu ana i te tangata kia horomia e ia, 1 Pita 5,8.
Na konei i whakapouri nga whakaaro, i matara mai
a i te oranga o te Atua. Epeha 4, 18.
Ko tenei e hoa ma, kua hoki mai nga whakaaro
o nga tangata o te Tairawhiti nei ki runga ki te
rangimariretanga inainei, ara kua whakaputaia te
uaua ki te mahi i nga mahi tika, e whiwhi ai te tangata
ki nga hua o te whakapono i roto ia te Karaiti. E
ki ana a Hemi, Hemi 2, 20. Ki te kore he mahi, he
mea mate te whakapono.
I te tau o to tatou Ariki, 1883, ka timata te
haunga whare karakia, ki nga kainga kaore he whare
karakia, mo te whakahou ano i nga whare tahito.
Ka timata atu i Turanganui o Kiwa, ki Patangata, kei
te mahi, kua oti etahi, ko tahi kai Whangara, kua
oti, ko tahi kai Waipare, ko tahi kai Tokomaru
ko tahi kai Waipiro, ko tahi kai Akuaku, kua Kawaia
tera, ko tahi kai Reporua, ko tahi kai Ti. He whare
hou katoa enei, haunga nga whare tawhito kua
whakahoutia, maha atu i enei. E toru whare karakia
i roto i te Pariha kotahi e rua i roto i tetahi,
ara i roto i te takiwa kua whakahuatia i runga ake
nei.
Heoi nei ana kupu, kia ora tahi tatau i te Atua.
Na to koutou hoa,
REV. KEREHONA PIWAKA.
Whangara, Mei 10, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori.
He panuitanga tenei no te matenga o Hone Kewa o
Turanga, tona hapu ko Teitanga a Mahaki. He
tangata pai ia ki te tangata, he aroha nui ki nga
Pakeha ki nga Maori. Ko ona marama i takoto ai
i tona mate, tekau ma tahi. I te tekau ma waru o
nga ra ka mutu te manaakitanga a te Wairua o te
Ariki, Atua o tona papa, ka puta ona whakaaro notemea
kua pouri ia. Ka puaki tana kupu kia Tiopira
Tawhiao. E hoa, tonoa atu nga tangata e noho tata
ana, kia haere mai ki konei, kia rongo i taku kupu.
E hoa, kua pouri au, a whea te ratapu. A tahi ra
ka whakahokia mai e ia he waiata. Whakatau
rawa iho te mauri, rangarangai ana kia whakatika,
kia tae au kia whakakorea mai e koe i te ahiahi kia
werohia mai ki te tao, ta rawa ki taku ate i. No te
20 o nga ra, ka puta ano tana kupu kia Tiopira
Tawhiao. E hoa, kawea mai aku tamariki ki toku
taha, me oku whanaunga katoa. Tuatahi, hei konei
ra i muri i au nei, manaakitia aku tamariki, me
taku hoa wahine, a Rawinia. Tua rua kia mau
ki nga tangata. Te toru aku hoa Pakeha manaakitia
e koe. Tua wha e hika, whakamutia
te kai waipiro kia mau ki te oha a to
taua papa, te Whakapono puritia e koe. Mau e
tuku atu toku aroha ki aku hoa Pakeha, Maori, hoki
i runga i te motu nei. Heoi, ka timata tana tangi
waiata, Te ao o te mauri e ata haere ana, ra runga
ana mai te hiwi ki te Tawake, katahi te aroha ka
makuru i ahau ki te tahu ra e, i runga ai te itinga,
pirangi noa hau ki te kiri moutere, kia utaina iho te
ÿ

ihu o te rewarewa te waka o Patutahi, hai whiu ki
tawhiti, ma kotou e whakamutu atu. Heoi ka
mutu i a ia to korero, ka tu atu a Tiopira Tawhiao
ki runga, haere atu ra e hika i te ara o taua tipuna,
o taua matua, o taua hoa. Kua waiho nei tau kupu
poroporoaki ki a au, nga ohaki a o taua matua,
kua riro atu na i mua i a koe, ka mutu taku
poroporoaki ki a koe, haere ra e hika. No te 21 o nga
ra o Hanuere i te 5 o nga haora o te ahiahi, ka moe
ia, ka tangohia atu tona wairua e te Ariki. I te 22
o nga ra ka nui nga tangihanga ki a ia, e tata ana ki
te 600 tangata Maori Pakeha hoki. Kaore he waipiro
me tetahi atu mea kino ranei, i tae mai ki
runga i tona tangihanga.
NA TIOPIRA TAWHIAO.
Rakaiketeroa, wahi o Turanga.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa, tena ra koe. Utaina atu e koe aku kupu
mihi mo tetahi panui mo te kura tamariki e tu ana i
Kihipane, i te takiwa Turanga ki runga ki te tatou
Waka.
E hoa, o taua kaituhituhi ahau nei tana panui
o te 18 o nga ra o Aperira, 1884, o hoa tena ra koe,
kia ora tonu koe, te tangata nana nei i whakaatu to
kainga mo te matauranga o nga tamariki Maori
katoa, e noho ana ki ki te kura, a tae atu ana te
painga ki roto ki nga mahara o ratou matua, notemea
hoki kahoreK nga matua a tamariki i te
mohio kei te pewhea ranei a ratou tamariki e noho
mai na i roto i te kura. Na te panui ia i whakaatu,
o kua puta etahi o nga tamariki a te kura, kua neke
te ra matauranga i o nga tamariki Maori katoa o
te kura haunga hoki nga tamariki Pakeha, no ratou
nei ia taua reo te reo Pakeha.
E whai ra e nga tamariki Maori katoa e ia takiwa,
o ia takiwa, a rauna noa te motu nei. A tau ana te
kupu whakapai ai to ratou Mahita, me ona hoa kia
whakaako, ki te kaha o nga tamariki Maori ki to
whai atu i etahi reta o te reo Pakeha, kia riro mai
ta ratou auaatu oti te nuinga atu o te reo Pakeha,
i etahi noa e nga reta ka riro mai ta ratou i nga
tamariki Maori katoa, e noho mai ra i roto i te kura
o ia wahi, o ia wahi, o nga motu e rua, e nohoia nei
e tatou. Heoi aku kupu i konei.
Na to koutou hoa,
Na R.W.HAAPU.
Whataupoko Aperira 26, 1884. 

TE WAKA MAORI O AOTEROA.
Ko nga ingoa o nga kai Manaaki o Te Waka Maori
me nga moni kua utua mai;-

Pamariki Park, Motueka, Nelson
Wiremu Katene, Motueka  
Eria Nohowhare, Whatatutu
Pera Te Ahua, Port Waikato    
Rihari Teruke, Whakatane
Horomona Hapakuku, Raglan
Tiopira Tawhiao, Ormond
Arapeta Toto, Waipare
Hamiora Mangakahia, Auckland
Peniamine Huhu, Anaura
Eraihia Matahiki, Marahea
Apiata Tawai, Marahea  
Anaru Taruke, Whangara
Amapiria Waiho, Foxton
Riwi Taikawa, Whangarei
Te Koroneho, Napier
Wiari Te Puaho, Lyttelton
Eruera Rangimakere, Lyttelton
Te Manihera Pouhiki, Lyttelton
Reihana Moari, Te Kawakawa, E.C
Rawiri Te Ito, Waireua, Katipere
Rev. E. Reignier, Meanee, Napier
Pero Riiwhi, Hokianga
Meiha Ropata, Waiomatatini
Toka Awakino, Coromandel
Peta Haenga, Tuparoa
Piniha Hautepa, Tuparoa
Pita Tamatahi, Tuparoa
Kereama Hikihiki, Tuparoa
Na he whakamaharatanga tenei ki era tangata
kahore ano i utu, kia tukuna tonutia mai ina taea e
ratou, ki te pane kuini ki te Ota ranei e te Pootapeta.

POOTITANGA MEMA MAORI.
HE PANUITANGA TENEI naku, kia rongo mai aku
hoa i nga wahi katoa, e te Pootitanga Mema mo
te Tarawhiti.
Ko au ko H. Potae, e hiahia nui ana kia pooti mai nga
iwi nga Hapu katoa, o te Tairawhiti, kia tu ko au hei
Mema mo te Paromata, a te mutunga o tenei Huinga o te
Paremata, me ake nei tu. A te wa e whakaritea ai te
taima pooti, hei reira koutou pooti mai ai ki au, hei reira
hoki au tuku atu ai i aku whakaaro kia kite koutou.
Na to koutou hoa,
H. POTAE.

HE POUNAMU HE POUNAMU

Tenei tetahi wahi Pounamu pai rawa mo te hoko. E
nuku ake anake te 100 pauna te taimaha.
He mea kawe mai na te tangata i tera motu i te Waipounamu
mo nga Maori o enei takiwa.
Te utu mo tenei Pohatu Pai, e 25,. Kei a Te Peka
i te tari o te Waka Maori e takoto ana.

KAORE TE NAMA.
KO POATA me KOROWHATA.
Te Toa Taonga i Mataahu i te Rawhiti
He kakahu tane, wahine, tamariki, me te tini noa
atu o te taonga, he paraoa, huka, tii, hopi kauara,
Hu nohonga (tera) tane, wahine, wepu he toki he Hokaheru 
me nga mea maitai. E hokoa atu ana ki te tangata
i runga i te utu iti rawa.
Ko te tino Toa Ngawari tenei o te Rawhiti.

HE PANUI.
Kia mohio nga Tangata katoa o te Tairawhiti
kua timata ia
POATA ME KOROWHATA,
Te hoko PAURA, HOTA, TINGARA,
PAKAWE hota, PARAHI paura.
Ki ta raua toa i MATAAHU.
Kia mahara ki te mau mai i nga raihana ina
haere mai.
ÿ

PANUITANGA
Me utu nga tangata e whai paanga ki nga whenua e mau iho
i raro nei, ki te Kaunihera i Kihipane nga moni reiti kua
tuhia i te hangaitanga o aua ingoa whenua. A ki te utua e
ratou aua moni i te 22 o nga ra o Mei, i mua mai ranei, ka
whai mana ratou ki te pooti mema me te Kaunihera. Ki te
kore ratou e utu, ma te Kawanatanga e utu i aua moni ki te 
Kaunihera a ka waiho kei moni tarewa mo runga i aua whenua.
JOHN WARREN.
Karaka o te Kaunihera.

MEI 14, 1884 
Pokotukina
Whataupoko
Pouawa
Tekion 8, 9 Uawa
Tatarahake
Wairoro 3
Wairoro 4
Mangarara 1
Mangarara 2
Wahanga o Uawa 1
Wahanga o Uawa 2
Kaiaua
Mangatuna
mangatuna 1
Tokomaru Nama 1 kahore i rurutia
Waihirere 2
Kopua a tuaki
Mangatokerau 1
Mangatokerau 2
Waikohu Matawai
Whatatutu 2
Pakaiketeroa (tetahi wahi)
Mangoae
Waimata 1
Mangatu 1
Waihora 1
Waingaromia
Hauomatuku
Poututu a, b
Opou
Ahipakura
Mirimiri
Te Aohuna
Kariwha
Kowhatatuna
Kupanga 1, 2
Rahokapua
Te Rahui
Te Kowhai
Okirau
Poho
Orakaipu
Oweta
To Papa
Taomako
Te Rua o Taua
Turanga o te Whetu
Takopa 1, 2
Whakahaungahuru
Waihoru
Whareongaonga
Nuhaka
Maraetaha 2
Kahukuratara
Maraetaha (wahi)
Te Rua o Hinetu
Whakaongaonga 1, 2, 3, 4, 5
Te Reinga
Tauwharetoi 1, 2
Matawhero
Makauri
Tahoka
Wharaurangi
Ahipipi
Awapuni
Waiohiharoro
Awapuni
Te Aruhari
Moeturore
Makauri
Whenua Rahui maori, poraka
Turitaka
Omaewa
Waiomatatini
Wairoa
Kurutau
Ahikoura
Kaimanga
Ahakona 
Marahea
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TONORE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipone.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAUTUHI POKIHA
He Paparikauta he toa taonga tana e tu ana ki
waenganui o Tokomaru. Ko te tino Paparikauta pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori e hiahia tia nei e te tangata, he tino pai
rawa te Patiki hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.

Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratine Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Mei 16, 1884.
ÿ