TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 3 TURANGANUI, KIHIPANE, MEI 2, 18884 Te utu 6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.

ÿ

KI A MAUA HOA MAORI

HE whakamaharatanga atu tenei kia koutou, kei e maua
e takoto ana inaianei nga PAURA tino pai rawa.
He HOA, ka TINGARA ano hoki. He PU TUPARA he
PU HAKIMANA. HE PU PURUKUMU, he Kariri me
nga mea hoki mo te whakapuru. He whakapuru, he
tangata me nga whakarawe hou. Kua kawea katoatia mai
enei mea e maua I Ingarangi i te kainga i hangaia mai 
ai,
no reira ko taea e ma te hoea atu kia koutou i nga mea
pai rawa ma te whakahoki iho ano i nga utu ki raro 
rawa
tetahi atu tangata. Ka taea e maua te hoko kia koutou
I te pu pai mo nga
PAUNA E RUA.
Tenei nga
PAKAWE HOTA,
Nga PARAHI PAURA,

Me nga mea katoa e teahaki ai teatea Kia mahara
mai ki a koutou HOA TAWHITO ka PANERA me
PAERANA i te Whare Matai, te whare pai rawa ma koutou,
he pai no nga taonga, he ngawari hoki no nga utu.
He Kaka, Kaheru, Parau, Rakaraka. He Ti, Huka
Tupeka. He Pu, he Paura, He Hota, he Tingara.
Na PANERA me PAERANA


TERMS OF SUBSCRIPTION.
The subscription to the Waka Maori is 6s. per year,
payable in advance. Persons desirous of becoming 
sunscribers can have the paper posted to their address by 
transmitting that amount to Editor, Post Office Box No. 
10, Gisborne.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

TE WAKA MAORI
O AOTEAROA.
TURANGANUI, KIHIPANE, MEI 2, 1884.
Tenei ka puta ano te Waka nei runga tana hoe
ki te mau atu i nga korero hou, me te whakarongo
haere ake nga taringa o nga kaihoe, ki nga hamumu
tanga o nga iwi kia mohiotia ai nga taonga a hiahia
nuitia ana e ratou. He maha hoki nga whakaaro a
te tangata a te kore e taea noatia e te mahara ko te
tangata kotahi, te kapo mai i nga tini hiahia o te
tokomaha. Ko tetahi tangata e hiahia ana ki etahi
tu korero, ko tetahi e hiahia ki etahi atu. Ko tetahi
e ki ana, kia whakarerea nga korero o Niu Tireni
ake, a ki ana kia utaina mai ko nga mea o tawahi, ko
tetahi e ki ana, me hapai tatou i nga rongo korero o
enei Takiwa, o nga mea e whai ritenga ai tatou.
Kati, e penei ana ta matou whakaaro, me takoto
tahi taua rua, ki runga ki te Waka, kia rawe ai mo
te katoa. Na e puare ana nga koramu o te nupepa
nei ki nga tangata tautoko mai. Ma koutou ano
hoki e tuku mai i nga utanga ataahua, i nga
whakaaro mohio, a te tokomaha, a ma reira ka
rekareka haere ai te mahi. Heoi tena. E tukuna
atu ana i tenei putanga o te nupepa, te timatanga
o nga Pire mo te taha maori, i whakahuatia ra,
i te oroko maanutanga o te Waka, a ka whakaputaia
haeretia aua Pire, ia takiwa, ia takiwa. Te Pire
mo tenei putanga, ko te mea mo te Whakatu
Komiti Maori, a na enei korero roa, i whakaapiapi
i te Waka, te ai he takotoranga mo nga korero tuku
mai a etahi tangata. Kati ka tiakina mariretia ano
aua korero mo tetahi hoenga.
Ko ta ra i whakaritea hei kuhia mo ia
Para moto ki Poneke teitei iri, ko te tekau ma whitu a
nga ra e Aperira nei heoi e kite m e matou ki te
Kawhiti a Niu Tireni, kua whakanekeha, ata te ra hei
huinga ki te Taiai te rima e nga ra o Hune.
I rongo korero matou mo te nukuhanga a te
Kooti whenua Maori o Uawa, a e ki ana kua tae atu
hoki taua korero ki nga tangata Maori o te
Tairawhiti. Tena no te pataetanga ki te Rehita a te
Kooti i Kihipane rei, ka ki a ia te korero tipatipa
raua korero, kaore ano hoki i tae mai ka
whakaturanga ki a ia, mo te nukuhanga o te Kooti.
E patae mai ana e Pera te Ahua ki nga utu mo
te koramu  o Niupepa hei engari kahore i te
marama ana patae. Ko nga tangata tuku panui
atu ki nga taonga kia hokohokoa anake, nga mea a
utu ana i te koramu, i te hawhe koramu, i te koata
koramu, ki te katoa o nga tangata e tautoko mai
ana i te nupepa, he mea  atu i te ritenga o te ono
hereni mo te tau.
Ka nui te amuamu me te whakatakariri hoki a
etahi maori, mo te kore puta mai e nga raihana
ma ratou kua timata noa atu hoki te takiwa
mo te pupuhi manu, a e hiahia ana ratua kia patua
mai he kereru i te wa e momona ana. Kati kahore
amo i marama noa te take, i kore ai e puta aua
reihana, engari o rongo ana matou, katahi te tau i
puta nui ai nga reihana paura ki nga maori, a tena
atu pea te take i hapa ai etahi.
Tenei te Panui hou a Poata me Korowhata, kei
nga wharangi o te nupepa nei. He whakaatutanga
ki nga tangata pupuhi manu o te Tairawhiti kua
timataia e raua te hoko Paura, Hota, me ona tu
mea, ki ta raua toa i Mataahu. A kei runga i te
kaipuke e haere mail ana, ki reira ano ki Mataahu
nga Paraikete, nga Hooro, nga Hu, me te tini
noaiho o ena tu mea, e rite ana mo te makariri, kua
timata mai nei.
E tuku korero mai ana te Kaititiro hipi o Otakou,
ki te Kawanataanga, mo te matenga a nga hipi e tena
takiwa he mea patu na te manu e mohiotia ana ki
reira he Kea. E ki ana ia Kotahi tona te po i
mata ai nga mai e rua raua i tetahi teihana i to
taha o Roto Wanaka. He tino taru kino rawa ata
tena manu. Tona ahua he penei me te Karearea,
engari e rerere ana i te po, ki te rapu kai mana. E
ki ana ko te wahi o te hipi e kainga ana e taua
manu, ko nga whatukuhu. Tau ana ki nga tuara o
nga hipi, timata tonu atu te haohao i nga kiko o te
mara kia taea ra ano e ia te wahi e pirangitia aua
o ia, a mate atu, mate aru te hipi i tana tahae po.
Kati kua whaitikangatia i tera wahi, kia patupatua
katoatia aua manu, a e ana nga kai patu, i
runga i te ritenga o te wha hereni mo te ngutu kotahi
o te manu, a e ki ana taua Kaititiro hipi ra, 1374
nga ngutu i kawea mai ki taua tari anake.


ÿ

HE TURE HEI WHAKATU KOMITI MAORI I ROTO I NGA
TAKIWA E PANUITIA ANA HEI PERA.
Ka meingatia hei ture e te Runanga Nui o Niu
Tireni e noho huihui ana i roto i te Paremete i
runga ano i tono mana, koia tenei,
1. Ko te ingoa poto o tenei Ture, ko Te Ture
Komiti Maori, 1883.
2. Tangata Maori tona tikanga i roto i tenei
Ture ko nga maori ko nga hawhekaihe, mo nga uri
o nga hawhekaihe i na te taha Maori.
3. E ahei ana Te Kanawa ki te panui takiwa, hei
Takiwa Maori mo nga ritenga o tenei Ture, a ka
taea ano hoki e ia te whakarere ke, te whakakore ranei
i taua panui, i ona wa e pai ana ia.
4. Ko te kaiwhakawa Tuturu, ko te Apiha
whakahaere ranei a te Kawanatanga, e whakaturia
ana e taua panuitanga, mo tetahi o nga takiwa e
panuitia ana i raro i tenei Ture, ka whai mana tonu
ki runga ki taua takiwa, a muri nei whakahuatia ai
tona ingoa ko te Apiha Waakahaere Pooti, na ma
taua Apihi e tukutuku nga whakaatu ma roto i te
nupepa me pukapuka whakapiri haere, me pehea
atu ranei ki nga wahi e nui ana te noho o nga
tangata o te takiwa, ko aua whakaatu, he whakarite
i tetahi ra, me kaua e hoki iho i nga ra e rua tekau
ma tahi i muri iho i te putanga o te panui, ko taua
ra, hei ra pootitanga i te Komiti maori mo taua
takiwa, na i roto ano i taua panui whakaatu a ia
Apiha me whakarite ano o ia tetahi wahi hei tukunga
atu mo nga whakahuatanga ingoa o nga tangata
Maori e pootitia ana hei mema mo te Komiti Maori,
a ma te Apiha ano e ata tohutohu nga tangata e
whai mana ana ki te pooti mema mo te Komiti o te
takiwa.
5. Na hei taua ra e whakahuatia ake nei, me
noho te Apiha Whakahaere Pooti i te wahi i whakaritea
ai, timata atu i te tekau o nga haora
o te ata tae atu ki te wha o nga haora o te
ahiahi, ko te mahi mana, he tango i nga pooti e
tuhia ana, e kiia a wahatia atu ana ranei, mo tetahi
tangata maori, mo etahi tangata maori ranei, me
kaua e nui atu i te tekau ma rua hei mema mo te
Komiti. Ko aua tangata mo te Komiti, me tangata
e noho tuturu ana i roto i te takiwa e pootitia ana, a
e mana ana hoki ki te pooti, mo tetahi Mema Maori
mo te Paremete.
6. Ko nga tangata kotahi tekau ma rua, e nui ana
nga pooti mo ratou ka tu ko ratou hei Komiti mo te
takiwa, hei te tekau ma rua o nga haora o te ra i
muri i te ra pooti ma te Apiha Whakahaere Pooti e
whakapiri ki tetahi wahi o kitea nuitia ana e te
katoa, nga ingoa o nga tangata o te Komiti i tu i te
pootitanga, tetahi, me tuku e ia nga ingoa o te
Komiti ki te Minita mo te Taha Maori, a ma Te
Minita e mea, kia taia ki te Kahiti, ko ratou hei
Komiti mo te takiwa.
7. Me mana enei tikanga i roto i nga whakaturanga
Komiti;-
(1) Ko te tangata e tika ana ki te pooti mema
mo te Komiti, ka tika ano kia tu, me pootitia
ana hei mema mo tana Komiti.
(2) Ka ahei noa atu i etahi mema ki te whakakoro
ia i a i tona taonga, me tuhituhi e
ia ki te Tiamana, mo ki a waha ranei e ia
i tetahi huinga o te Komiti, ka mutu tona
mematanga.
(3) Ki te whai hara tetahi mema, a e taea ana
ia te whiu ki te whareherehere i raro i
tetahi o nga ture o te Koroni, ka hinga tona
taonga i kona.
(4) Ki te ngaro tonu tetahi mema i nga
huinga e wha o te Komiti, mehemea e
whai tonu ana aua ra hui i muri i tetahi i
ngaro ai ia, a kaorei whakaaetia atu e te
Komiti taua ngaronga ona, na ka hinga ia
i tona nohonga.
(5) E kore e kiia he te tu o te Komiti, mehemea
e iti iho ana i to tekau ma rua
nga mema i pootitia, engari ki te iti haere
iho i te ono nga mema, katahi ka kore te
Komiti i kona, me whakatu ano he pooti
hou, pera me te meatanga tuatahi.
(6) E ahei ana Te Kawana, i ona wa e paingia
ana e ia, ki te whakakore i te Komiti, ki te
whakarite hoki kia pooti houtia ano.
8. Me mana tonu enei tikanga i roto i nga
huinga Komiti:-
(1) Ko te hunga tuatahi o te Komiti ma te Minita
mo te taha Maori e haranga, na ko nga huinga
katoa a muri atu ma te Tiamana a karanga i
runga i taua huarahi e pai ana ia.
(2) I te huinga tuatahi a te Komiti me whakatu tetahi
a nga mama hei Tiamana i muri tena, me tere
tonu te haere e te Tiamana ki te Apiha
Whakahaere, pooti kia Oatitia ia ka piri pono ia
ki a Te Kuini, e whakamaniaia aua hoki i konei
taua Apiha ki te whakaoati pera.
(3) Ka mutu te oati a te Tiamana, ka tahuri ia
ki te whakaoati i nga mema katoa o te 
Komiti, e kore hoki e ahei te mema ki te
noho i runga i te Komiti, i te mea kaore ano
ia kia oati.
(4) E kore e whai mana te Komiti ki te mahi,
mehemea e iti iho ana nga mema e tae ana
ki te huinga Komiti i ta tenei Ture i mea
ai: Koia tenei, mehemea i pootitia tokowaru,
kotahi te kau, kotahi te kau ma rua ranei
nga mema mo te Komiti, na me tae
te hawhe o ena ki nga huinga Komiti,
katahi ka maua te mahi a te Komiti, na
mehemea i tu tokowhitu, tokoiwa, kotahi
tekau ma tahi ranei, nga mema mo te
Komiti i te pootitanga, me tae ano te
nuinga o ena ki nga huinga Komiti, katahi
ka mana te mahi a te Komiti, mehemea i
tokoono tonu nga mema i pootitia mo te
Komiti, kia tokowha rawa e tae ki te huinga
Komiti, he mana ai.
(5) Mehemea kei reira te Tiamana, ko ia he
upoko i nga huinga katoa o te Komiti, ki
te ngaro ia i tetahi huinga, ma nga mema i
reira e whakatu tetahi mema ano i reira,
hei Tiamana mo taua huinga o te Komiti.
(6) Katoa nga putake korero e tae ana ki te
aroaro o te Komiti, me whakatu i runga i te
tikanga pooti, kei te nuinga ano o nga
pooti te kaha, ki te rute nga pooti o tetahi
taha me tetahi taha, me takirua nga pooti
ma te Tiamana ma te mema ranei e tu
ana hei Tiamana ma ko te rua o aua pooti
hei pooti whakatau.
(7) Ma te Tiamana e mea, kia tuhia nga mahi
a te Komiti ki roto ki tetahi pukapuka, me
tuhi ano ki roto ki taua pukapuka, nga ingoa
o nga mema e tae ana ki ia huinga o te
Komiti, me nga ingoa o nga mema e pooti
ana i runga i ia a putake korero, me te
ÿ

taha e pooti ana ia mema, i nga pootitanga
o roto i te Komiti.
Me tuhituhi ano ki roto ki taua
pukapuka nga motini, nga ota, me nga whakahaerenga
ranei e te Poari me te whakaatu
hoki i nga whakaaetanga mo te ngaronga o
ia mema, e ngaro ana i runga i te tono.
(8)  Ka hui ana te Komiti me panui nga
mahinga o te Komiti i tu i mua tata atu,
a mehemea ki te whakapaingia e te Komiti,
me tuhi o te Tiamana tona ingoa ki mua
mahinga i te aroaro o te Komiti a me
whakanoho ano hoki e ia te ra tuhia ai e
ia tona ingoa. 
9. E ahei ana te Komiti ia takiwa ia takiwa ki
te hanga ki te whakarereke ki te whakatikatea
ranei, ka tikanga hei whakahaere i tana mahi 
Engari e kore e mana aua manga ana
whakarere ketanga, a whakatikatikanga ranei, kia panuitia
raano ki roto ki te Kahiti, katahi ka mana.
10. Me whiwhi in Komiti ki tetahi hiiri, me
matua whakaae e te Minita mo te taha Maori, hei
tohu whakatuturu i nga pukapuka e whakaputaina
ana e te Komiti.
11. E ahei ana ona te Komiti kia tu hei Kooti
Apitireihana, ara hei Kooti whakatau tautohe i
waeganui i nga Maori e noho ana i roto i te takiwa
tipu ai te raruraru, a me ka hoki taua mea e
tautohetia ra e hipa atu tona tikanga utu i te rua te
kau paura.
Engari i mua atu i te mahinga o taua raruraru,
me tuhi nga Maori e pa ana ki taua raruraru, i o
ratou ingoa ki tetahi pukapuka reo Maori a mo ki
nga kupu o roto ma te Komiti e whakataua tera
e hunga e whakaae ki te whakatau a te Komiti,
mehemea tonu nei he whakatau na te Kooti Whakawa
Tuturu, ki te kore e hunga e mohio ki te tuhituhi,
me whakapiri ko nga tohu, a mo mai ano nga ingoa
o te Tiamana, me etahi atu Maori, kua tokorua tangata
pakeke hei kai whakapono.
E pai ana kia penei te ahua o te pukapuka hei
tuhinga ma aua hunga me tenei i te Apiti tuatahi, e
mau nei.
12. Katoa nga whakatau i te Komiti raro i te
mana e te tekihana i runga ake nei, me tuhi ki te
ingoa o te Tiamana, me etahi atu mema ano te
Komiti kia tokorua na ko taua whakatau, kia mana
tonu ki runga ki nga tamata e pai ana ki taua
raruraru, mehemea tonu nei te whakatau na te
Kooti Whakawa Tuturu.
13. Ki te kore e whakaaetia taua whakatau, me
tuku atu o to Tiamana ki te Kaiwhakawa Tuturu e
whai mana i roto i tera takiwa a mana e whakatakoto
taua whakataunga ki roto ki tona Kooti, a ka oti
tena ka pena ano te whakahaere, mehemea tonu i
whakaaetia e te hunga i he te moni katoa i noho i
roto i te whakatau.
14. Hei nga keehi penei me enei e whai ake nei
ara:-
(1) I nga keehi e hiahiatia ana kia kitea nga
ingoa o nga tangata no ratou tetahi poraka
whenua e whakawakia ana tera ranei e
wkakawakia e te Kooti whenua Maori,
(2) I nga keehi e hiahiatia ana kia kitea ko
wai ranei hei kairiiwhi mo tetahi tangata
Maori kua mate a i uru ki tetahi whenua,
(3)I nga keehi e tipu ake ana he tautohe, mo
te takoto o nga rohe i waenganui i etahi
whenua e tautohetia aua e nga Maori,
me uiui, me rapu haere o te Komiti i runga, i ana
huarahi, a ka whakapuaki i tana whakatau  me
tuhi rawa ki te reo Maori, i raro i te ringa o te
Tiamana o te Komiti, a ka tuku atu ki te Kaiwhakawa
Tumuaki o te Kooti Whakawa Whenua Maori, hei
mohiotanga ma taua Kooti.
15 Katoa nga panui roto i Kahiti e panuitia
ana i raro i te mana o tenei Ture, ka whakaurua
noatia atu, kaore he utu.

APITI.

HE TUKUNGA ATU HEI APITIREIHANA
E whakaae aua maro mo te tautohe i waenganui i a
mana e tono nei, a [Ingoa o te kai tono] mo [Ka
whakaatu i te ahua o tena tono] me whakatau e te
Komiti Maori mo te takiwa o,         a tera
hoki maua e whakaae ki te whakatau a te Komiti
mo te rongo ki taua whakatau, mehemea tonu nei he
whakatau na te Kooti Whakawa Tuturu.
A.B.
C.D.
Ki te kore tetahi raua tahi ranei o taua hunga o
mohio ki te tuhituhi me wkakapiri ai tohu a tetahi a
raua tahi ranei, i te aroaro o te Tiamana o te
Komiti, me etahi atu Kai titiro pakeke kia tokorua,
penei me tenei, 
A B., tona x tohu.
Kaititiro, E F.Tiamana.
K.C., tona x tohu.
Kaititiro, E.F.Tiamana.
I whakaponohia ki o maua aroaro-
G.H -
K.L - Nga Kaititiro pakeke.

TE MATENGA O PIRINIHA REOPORO.
No te 28 o nga ra e Maehe i mate ai a Piriniha
Reoporo Hori Takena Arapeta, te tamaiti tuawha o
Kuini Wikitoria the tangata ahua turoro tonu ia
e tona tamarikitanga ake ano a te taima i mate ai,
e noho ana ia i Kaua, he taone i Poina, to tahataha
moana a ona takuta hoia i whakarite taua
wahi hei nohoanga mona, he kainga mahana hoki te
kainga marama. Katu k ahua pai rawa a, i reira,
kua kaha haere. Tena ka haere ki te matakitaki i
nga potremi taka iho i a ia i runga i tetahi
pikitanga whare, e whara ana tana turi tona hinganga.
Kihai i whakaarohia e ona hoa he mate nui tona ka
kawea ia e ratou ki te taua whare takoto ai No te
taenga ki te whare, ka tahuri ia ki te korero
pokauka, e te ahiahi, ka kai noaiho ia tona hapa a
a moe moe ano hoki te takuta ki taua ruma
kotahi. Kati no waenganui po, ka oho to takuta ra,
ka maranga ki te titiro i te Piriniha, katahi ka kitea,
kua pa nui mai te mate ki a ia, i kihai i taro kua
hemo atu ia. Muri iho ka rapua te take o tona mate
oherere nei a ka kitea ki nga rere te putake o te
mate. No te taonga atu o te korero ki Ingarangi,
ka the toku atu to Piriniha o Weiri (tona tuakana)
ki te kaipuke ki te tika i te tinana kia kawea ki
Ingarangi nehu ai, to taha o tona papa o Piriniha
Arapeta Kati nui rawa atu te lieuri o te Kuini mo
te matenga o tana tamaiti, koia hoki te mea tino
arohaina nuitia e ia te mea hoki i rite tona ahua ki
tona papa, ki te tangata karangatia nei i Ingarangi
ko Arapeta te tangata Pai.
Nui ata te tangi o nga tangata o Ingarani mo te
matenga o tenei tangata pai, ara e Reoporo me to
whakaputa hoki i a ratou tohu aroha ki te Kuini, i
runga i tana pouritanga. A no te taenga mai o te
rongo korero ki Niu Tireni nei, nui atu te tangi o
nga pakeha i mohio ki nga mahi pai o taua piriniha,
a tukua atu ana e ratou nga kupu aroha kia te
Kawana, hei tukunga atu mana kia te Kuini.
Tenei etahi korero kua tuhia mai mo taua
piriniha, kia mohiotia ai tona ahua, me tona turanga i
te ao.
ÿ

I whanau a Piriniha Reoporo i to 6 o nga ra o
Aperira, 1853, a no tona tamarikitanga mai ano i
kitea ai te tangata whakaaro nui e ia a kaha
rawa hoki ia ki te rapu i nga mahi nui o te ao, i rite
rawa hoki tona ahua ki tona papa, kia Piriniha
Arapeta. Otira na tona an turoro tonu, i kore ai
ia e whai i runga i nga mahi e ona tuakana ara te
mahi hoia manuao, i etahi ritenga pera ranei,
engari i piri tonu ia ki ona pukapuka, ki te kimi i
nga whakaaro nui katoa o te ao. Ai tetahi takiwa
i tahuri ia ki te ako i nga ritenga katoa o te Hahi a
Ingarangi, i runga i tona hiahia kia uri atu ia ki te
mahi minita. Heoi whakakahoretia ana tenei a te
Kuini, i runga pea te mahara a kore ia a kaha mo
tena mahi. Na ka tahuri ona whakaaro ki te rapu
tikanga e pai haere ai nga kura whakaako tamariki,
a e ki ana te tangata marama rawa ia ki te whaikorero
runga i ena ritenga.
No te 27 o nga ra o Aperira, 1882, ka marenatia
ia, i te whare karakia a te Kuini i Ranana, kia
Herena, he tamahine kingi no Wareteki Tiamani,
a ia apitia mai i reira e te Kawanatanga o Ingarangi,
ona moni ake e 10,000 mo te tau hei oranga mona,
a i whakaritea hoki ki te mate wawe ia, a ka ora ko
tona wahine, kia kiu,00mana, ara mo te pouaru i to
tau. Kati kihai tito rawa ki te rua e nga tau a te
rau, marounanga, ka mate ko te Piriniha mahue
aua ki tenei ao, tana wahine, me ta raua kotiro a
Arahi Mere Wikitoria Akuhata Paorini. I whanau
taua tamaiti i te 25 o nga ra e Pepuere 1883.

RONGOA HIPI.
E tono mai ana nga Maori whakatiputipu hipi,
kia whakamaoritia atu kia ratou nga korero mo nga
rongoa hipi kia mohio ai ratou ki te horoi i a ratou
hipi ki nga rongoa e hokoa nei a nga pakeha.
Kati tenei te whakaaturanga, mo te rongoa e hoho
hokoa nei a Poata me Korowhata, kua tae mai kia
matou, a ka whiriwhiria mai a matou nga korero a
rite ana mo a matou hoa Maori. E ki ana ko nga
painga o tenei rongoa, e kore e poke nga wuuru i te
horoinga a tetahi ka kaha rawa te tipu e nga
wuuru, mehemea ka horo e ki tenei rongoa. Ka ora
hoki i a ia te mate waihakihaki, ka mate hoki nga
kutu me nga ngarara katoa, e kai ana i te hipi. 
Na tenei te tikanga mo te whakaranu i taua rongoa.
Me pokepoke rawa i te tuatahi ki te wai matao, kia
iti te wai, kaua te wai mataitai, te wai maro ranei,
a muri iho ka whakaranu atu ki te nuinga o te wai.
Mo te pokepoke tuatahi, me tango kia 10 pauna
taimaha o te rongoa, kia 10 karani wai matao, a ka
oti te korikori, katahi ka whakaranua ki te nuinga
o te wai, ara kia 140 karani. Kia kotahi ano
miniti e kaukau ana te hipi, heoi no ka tangohia ake
i roto i te rongoa, ka waiho kia heke atu te wai o
roto o nga huruhuru. Otira mehemea he waihakihaki
te mate o nga hipi, me whakakaha atu te
rongoa, a hei te pahuretanga o te wiki kotahi, me
tuku tuarua atu ano ki roto ki te rongoa. 
E hokona ana tenei rongoa ki nga keene 15, 50,
100 pauna taimaha. Mehemea ka pokepokea katoatia
te 100 pauna i te taima kotahi, kia 1,500
karani wai hei whakaranu, a hei rongoa tenei mo
nga hipi e 3,000, i runga hoki i te ritienga o te 30
hipi mo te pauna kotahi o te rongoa.
E ki ana tetahi pakeha whakamatau i tenei
rongoa mo ana hipi ko te tikanga pai me pokepoke  
i te tuatahi ki te wai mahana, a ka oti te kororirori,
katahi ka hoatu te nuinga o te wai ara, te wai matao.

HE RETA TUKU MAI.
E hoa tena ra koe te kai utauta i nga utanga
mo runga i te Waka Maori, o te Ika hi a Maui.
Anei etahi utanga mo runga i taua Waka, mau a
uta atu ki runga, ka tuku atu ai ki nga pito e wha
o te motu nei, kia kite a tatou hoa Maori, Pakeha
hoki ma te ki te reo Maori ki te reo Pakeha. Ko
a korero ka tuku, atu nei e au te reta mai no
Waikato, a rua na te Kooti Rikirangi raua ko te
Aopakurangi, me Heta te Kaniatakirau no Turanga
atu nei, kotahi, na Karepa Ruatapu, ka toru ai aua
reta, a utaina ai e koe ki runga i te tatou Waka. Ko
te take kia rongo mi nga mea e tatou e ngakau kino
ona kia te Kooti, Pakeha, Maori kia tirotiro ai i
taua whakaaro, i tana whakaaro. Ko te mea o aua
reta a ata whakamaramatia e au, ko te Karepa
Ruatapu, ka tana reta tukua e ia ki ona tamariki kia
Heta te Kaniatakirau raua ko te Aopakurangi. Ka
rongo nga tangata e konei, katahi ka tutaratia taua
reta korerotia ana e taua tangata nana nei tutara,
puka a Karepa kai Waikato, kia a te Kooti, i ki atu,
hai a Maehe ka tu te Koot ki Uawa, hai reira ka
hui nga tangata Maori, me nga Pakeha ki reira, hai
kona ka kokiri mai ki Turanga.
No reira ka rauru nga korero mo Karepa, i
taua takiwa, no konei ka tuhia e au taku reta kia
te Aopakurangi, kia whakahokia mai taua reta, mo
taku whakaatu ano i te ahua o nga korero, a matou
o konei atu, mo Karepa, whakahe i a ia, me taku
whakaatu ano, i te tangata nana i tutara haere taua
reta. No te kitenga pea a te Kooti i taua reta aku
nei, ka whakautua mai na e ia, ka iriiria mai na e ia
te ingoa mo taua tangata, e noho na tona ingoa, ka
whakahokia mai na hoki te reta a Karepa. No kona
ka tukua atu na e au kia koe, e te Etita o te
Waka, kia utaina, ki runga kia rongo ai nga hoa
katoa i te motu nei, heoi, ka huri.
NA TE RUTENE AHUNUKU.
Oweta, Turanga, Aperira 15, 1884.

Kia Karepa Ruatapu. Tena ra koa te wairua a
Tupuna, e Matua me te iwi katoa ano hoki, kia
ma tonu koe, ma te wairua ano hei whakataki i nga
ra roa, me nga tau mahi ano hoki, heoi te mihi. E
hoa, kaore ano te kupu tono mai au moku kore
rawa. Ki te haere atu ahau naku ano taku haere,
ara na maua ko te Minita nui a Nui Tireni ko te
Paraihi me te Kawanatanga. Kia rongo mai koutou
katoa, te putake e te haere atu ki kona me tahi wahi
atu he kawa ata te tura muru hara he kotahitanga
kia rite tahi ai tatou te hoe i runga i to 
tatou Waka, i te ture a te Kuini. Kati ra te 
mauahara, a koutou me a koutou Pakeha hoki, me noho i
runga i te ture pai, kua panuitia mo te ao katoa.
Hei aha te kino, te aha, te aha. Whakamutua atu
ena mahara. E hoa ki te haere atu ahau, ka
whakaatutia ano e te panui, ki te kore ka whakaatutia
ano. Heoi nga kupu kia koe. E hoa,
mo panui e koe enei kupu ki nga tangata katoa,
kei kiia ano he pukapuka kohuru. Kore rawa atu
ahau e hoki ki taua mahi, ake, ake, engari mau
tonu e patu ia au. Kaore tahi ona tikanga, naku
ano i kawe atu ki o koutou ringa, heoi ano.
Hei kona ra koutou noho mai ai e te iwi.
NA TE TURUKI. (Te Kooti)
Whakaarorangi, Maehe 16, 1884.

Kia Huruhura. E koro tena koe, ara koutou
katoa. E ora ana a Ihowa Atua o nga mano, mana
koutou e tiaki. E hoa ma e oku matua katoa, ko
ÿ

tahi tonu te pukapuka a Karepa, ko tena i tukua
na e a au heoi tena. Kia rongo mai, ano koutou, ko
Te Kooti ka haere tonu atu a te Tihema e tu mai
nei kaore hunaia tenei kupu kei mea koutou, he
mea pohiri mai ia na te tangata, kao, engari nana
tonu tana whakaaro mo te haere atu. Ko te
take i whakaaturia ai, kei te haere atu a te Kooti i a
Tihema, he mea kia kimi whakaaro nga Pakeha, me
nga Maori, ki te whakatakoto tikanga ma ratou.
Engari koa e te iwi, ko te haere atu a te koutou hoa,
e haere ana i runga i te haere a to koutou Tipuna, a
Tu, na tona tukunga ngaro tangata mate whenua.
Na te whanau morehu.
HETA TE KANI,
TE AO PAKURANGI.
Ki te Etita o te Waka Maori.
 E hoa, tena koe, He patae atu tenei naku
heaha te take i kore ai e whakamarama mai nga tono
hoko pu, e nga tangata o te Tairawhiti, te iwi e
awhina ana to Kawanatanga, e aroha nei hoki ki te
Kawanatanga, kahore e ratou take hara. E hoatu
nei e te Kawanatanga ki tera taha o te motu nei, ara
ki Waikato ki Ngatiruanui, ki Whanganui a me
era atu iwi katoa, nga pu, me nga paura, ko te
Tairawhiti nei kahore.
NA ARAPETA TOTO.
Kihipane, Aperira 21, 1884.

Ki te Etita o te Waka maori.
E hoa, tena koe. Na te uta atu ki runga ki to
tatou Waka nga toru korero ka tuhia ki raro iho
nei.
He Ope Tana na te Waipiro kua huaki ki Rotorua
ko Inia ko Tuhourangi, i kai nui i te Rama,
taka ana i runga i te hoiho, takoto tonu iho i te po.
No te ata i to 22 o nga ra o Maehe, kua taha ake
nei, ka moe i to moengaroa.
Ko Piripi Uawahirangi, no Ngati Whakaue, no
Ngati Raukawa, i kai nui tino i nga Wai whakahaurangi,
taka ana ki roto i te ngawha a i te nui o
tana kaha, rere ana ki uta takoto ai, e toru ana ra
e takoto era ana ka moe ia, ki roto ki ana matua. I
te 9 o nga ra o te marama nei. Ko Arihia Kahawai,
ko Taitumu Te Ataitoea, ko Te Tawahinga, Te
Irikau, Ko Ngaia Hinekau, ko Pauro Tahuriwakanui,
ko Te Umu Te Arakau, ko Hoani Te Kawakawa,
me nga pakeha tokorua, nga tupapaku o tenei
takiwa i hinga i te parekura a te Waipiro. I muatu
o te matenga o enei tupapaku, tokorua ara i nga tau
kua pahure ake nei. He aha ra nga tangata e ora
nei i te ao, te wehi ai ki tenei Ope huna tangata ki
te Waipiro, te tahuri ai ki te hanga pa, hai whawhaitanga
ki taua ope. No te mea hoki, e toru
rawa nga mate o te tangata, ina haere i rkunga i taua
huarahi kino i te Rama. Te tuatahi, ko te pounga
o nga taonga, o nga moni ranei, i te hokonga atu ki
aua wainanakia, te tukarua, ko te whakapohehetanga,
ko te whakamamaetanga, me te takotoranga kinotanga,
i roto i nga hara o tenei ao, te tuatoru, ko te 
whakamaemaetanga nui o te tinana, me te wairua, i te ra
whakamataku e haere mai nei, a te mutunga o te ao.
Tena, he aha ra tatou ka tu wehi ai i te aroaro o te
wahi Tapu, e karanga noa mai nei ki a tatou i te ao
i te po, kia ahu atu ki a ia, kia puta atu ai tatou i
nga ngaru o te kino, a whiti noa i te whenua o te ora.
E hoa ma whakatika, tatou ka haere ki te whenua
o te ora, i runga i te huarahi a Rawiri, e mea nei.
E kore rawa ahau e hoki atu ki toku moenga takoto
ai, i te mea kaore ano i kitea he turanga mo te 
Temapara o te Atua. Heoi ano, na to hoa,
R. WHITITERA TE WATATUA.
Ohinemutu, Rotorua, perira 12, 1882.
Ki te Etita o te Waka Maori.
Mau e uta ena kupu whakaatu, mihi, aroha
hei panui atu ma to tatou Waka ki nga marae o 
Ngatiporou, e noho ana ki te Tairawhiti nei puta atu
ki Hauraki mo era atu wahi o te motu nei. Ko
Ihimaera Tawha no te 23 o nga ra o Aperira ne, i
te tau 1884, o te tatou Ariki i a mate ai, ki Kaiti,
wahi o Turanganui, awa o te Tairawhiti nei.
Ka wha nga tau i pa ai ki a ia te mate. No te
tekau o nga haora, i tino wehe atu ai ia, i te tirohanga
kanohi o tana wahine, me ona whanaunga, me
ona iwi, i tenei ao ki te whenua. I nehua ki te
urupa i Kaiti, ki te taha o te whare karakia. na
te Wiremu raua ko Kerehona Piwaka me nga
Reipiriti toko whitu a ia i nehu, haunga te nuinga o
te iwi. na e hoa ma, kia rongo mai koutou, ko
Ihimaera Tawha, he tamaiti na Hare Tawha, o te
Whanau a Rua ki Tuparoa, i te takiwa o Waiapu,
he hapu tera na Ngatiporou. Ko Hare Tawha, ko
tetahi tera o nga tino tangata, i whiriwhiria e te iwi
hei tangata mo te hahi o Ingarangi, i whakaminitatia
atu a ia e Pihopa Herewini, ki Akarana. Koia
tetahi o nga tino Minita Maori tuatahi o te Tai
Rawhiti. He nui te whakamoemiti o nga iwi
katoa e rongo ana ia Hare Tawha e kauhau ana, i
roto i nga whare karakia, he nui no tana matauranga
ki nga Karapiture, he nui hoki no nga kupu
whakarite hou, me te reka o nga kupu katoa,
e puta ana mai i tona mangai, ki te whakarongo
a te iwi. Heoi kua mate ia i nga tau kua
pahure ake nei, kei te mau tonu te whakamoemiti
mona, kei te korerotia tonutia ana kupu whakarite,
i roto i nga huinga tangata. Ko Ihimaera Tawha,
he tamaiti ia na hare Tawha, kua ki ake nei, he
tamaiti rangimarie ia, kahore ana mahi tutu e
rangona ana. Ko tana tino mahi, he whakahaere, he
rapu i nga kupu o te Karaipiture, kahore e kai
waipiro. I whakaturia ia hei Kaiwhakahaere Komiti
Maori, i muri mai ka tu ia he Kaiwhakahaere Kuru
Tepara. Ko aua mahi tera tae noa tana matenga. I
waiho ia tetahi ohaki, i panuitia i te ra i nehua ai ia.
Ko ona hea i Maungawaruk Huiarua, Rotokautuku,
Kaiti, me nga hoiho, kau, me era atu taonga katoa
ana, i waiho katoa enei ki tana wahine kia Mere
Kingi Tawha, ko ana hea i Reporua, Tuparoa, me
era atu wahi, i waiho ki ana whanaunga. Na e hoa
ma, ko te mutunga tenei o nga uri o Hare Tawha.
He kapu whakaatu tenei ma ona whananunga, me
ona iwi, he mihi mai i o ratou marae, i noho ai
ratou, kia Ihimaera Tawha, kua wehe atu nei ia ia
tatou.
NA H. A. TURI (Whatahoro)
Aperira 28, 1884.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E Tae, tena koe, Maori ranei koe, Pakeha ranei.
Tenei tahau tuhi mai ki a au mo te WAKA MAORI,
a e pai ana. Tenei hoki taku atu atu ara ko te
Ota nei kei roto mo nga herenga o 6 ki a koe.
Na, e 3 enei Waka Maori kua tae mai ki ahau,
ara, ko te 2, me te 3, me te 4, ko te i kore, mahau
tena e tuku mai. I te ngaro atu ahau ki uta ki
rongahere, koia ahau i kore ai e tuhi wawe atu.
Na, e hoa, ki te utaina e koe nga utanga papai
ma nga Maori ki runga ki to waka, tena pea ia e
whai ora roa, a e karangatia hoki ki uta, me te
powhiri atu ano a te tangata whenua. Me pehea ra?
Utaina houtia e koe nga hanga hou tonu, i ia rerenga,
kia taangia hoki te riu-a, ki te mea he pohatu he
kirikiri ranei no te orokorerenga hei peehi, makaia
atu ki to wai, inahoki he aha te pai ki nga tangata
Maori e konei, o runga atu ranei, o raro ranei, o aua
peehi nui peehi taimaha, ka takoto tonu nei kei te
ihu o te Waka. Kua kapi te ihu i aua peehi noa.
ÿ

Ara, na Hori Moa tetahi, na Ariki Kiwhai tetahi. He
aha te pai o ena mea, me etahi atu hoki e ririte
aua ki ena, ki nga tangata o tawhiti atu i to kaainga
i Kihipane ara i Turanga? he pai pea ki nga
tangata whenua ake i to houtanga, tena ka roa noa
te takoto, kei whea ra tonu pai?
Tenei hoki tetahi kupu kia a koe, ara, mo te 
kupu e kiia ana mo tetahi rangatira Kaipuke me te
moni tinana tonu e takaia ana ki to pukapuka, ki
wahi kee, ki whenua tawhiti. Ka nui te kata mo
tenei kupu. Ko wai ianei taua iwi ihupuku e pena
ana tana mahi takai moni ki ro reta, ki ro pukapuka?
Ko wai ra? Katahi te kupu hanganoa? Engari te
hiinga ake a Maawi, te pikitanga atu ranei a
Tawhaki, engaingari ena korero e tu a pono ana.
E hoa tenei tonu ta nga Pakeha, o ia iwi kee o ia
iwi kee, ara, ko te taakai Noti, Ota, ranei, aaua
ka tuhi tawhiti tetahi ki etahi taputapu moona. A
he mea maamaa noa ake hoki taua tu moni, penei
me tenei ota otira ka mohio ano koe.
Na tenei hoki tetahi, ara, ko te korero mo
Te Kitenga o Niu Tireni. Na e pai ana ano tana,
heoi, pai itiiti ki takuk mahara. He aha i whakakorea
ai te orokounga atu o Kapene Kupu ki te Oneroa,
ki Turanga tonu na ano? Me te oroko kawenga
mai ki reira, ki a koe na, o te Rongo Pai, me tona
karangatanga ki uta, me tona tupu haere atu ki whea
ki whea. Ina hoki, ki taku mohio, ko te takiwa pai,
takiwa ora, takiwa rangatira tena o taku iwi Maori
o te takutai, whanaatu, whanaatu.
Heoi ano, ka mutu. Homai te ihu me te ringa.
Naa, ka pai, ka mau ta taaua rongo, kia pai nga
utanga, kia kaha te hoe, kia tika hoki ta te
Kai tuki, a tera e tere nui tere roa to taaua Waka
Maori.
Na to hoa aroha,
NA TE KORENEHO.
No Nepia nei ano, no te 21 o Aperira, 1884.
He ahakoa ra E koro, he o a peeni i kitea ia, e,
koe te ihu o te WAKA MAORI. Ko nga kai tautoko 
tuatahi tona tena, kua eke mai ki te ihu, me te ta,
a tera pea e nui mai nga tu pera, hei awhina mo te
waka nei. Otira hei aha kia pouritia, he huruhuru
era hei te tuki a te waka, hei akinga ngaru. Kua
pa to patu, mo te korero hanganoa mo te rangatira
kaipuke i panuitia e te Waka Maori. Otira nau
ano au korero na te Pakeha, ki te mea he korero
teka mo wai taua teka. Mo nga korero mo Niu
Tireni, me te unga mai o Kapene Kuku, me te
unga mai o te rongo pai, e tika ana te whawhatanga
atu ki era, otira, ka tika mau o ata kohikohi
nga korero o era wa, kei a koe hoki nga ra maha, a,
i uru atu ano koe ki aua ra, e nga korero a hiahiatia
 nei e koe. E kore e ata tu nga korero o nga
mahi a nga ra e mua atu i nartra ruarua a muri
nei. Otiia ki te kore te kai whakaatu mai mo nga
mea pera e taea te aha, ka whakamatau tonu
kai urungi o te waka ki tana i pai ai, o nga korero o
mua. Tera tonu e taea te ora rau te waka nei,
mehemea hoki, ka tae ki te roa ki te nui te
rarangitanga ingoa mo nga tautoko, mehemea hoki kei
te waka ake ano te oranga mona, kua kore he kupu
penei e aku mai ki waho Tena koa e takoto kea mai
ana te oranga mo te waka nei i roto i nga ringa
tokomaha wehe ke, me nga whakaaro maha e kore
ai e ata matauria, te ora roa raua ko te mate. Kia
pehea he kaha mo te kaiwhakahaere o te niupepa,
e mau ti tona hutahi te pupuri ki te ora, ina tae
mai nga ra o te he. E nui ana nga taumaha o nga
mahi o te waka kei runga i au, a he tino wharangi 
tuwhera noa atu ki nga hoa tautoko, te tuku mai i
nga korero papai hei utanga ma te waka nei, kia rite
ai ki ta ratou e hiahia nei. E hoa ma, waiho koa kia
hoe ana, kei nga ra e haere mai ana te kitea ai. Otira,
ka hoe tonu te waka nei, i runga i te rangimarie i te
mauaharakore, me te aroha, kahore ona hoa rir
tangata, Niupepa ranei, e matauria ana, e 
whakaarohia ana ranei e ia. Ma nga aitua pea e whai ki
te ara. Tena koe. Na to hoa Etita. He tino
tangata Maori, Na Paratene Ngata, o Ngatiporou
o Waiapu, kei Kihipane.

Ki te Etita o te Waka Maori.
E hoa, Tena Koe, I raro i te atawhai o te Ariki, e
ora ana hoki ahau i konei. Heoi te mihi. E hoa
utaina atu ki runga ki te Waka o taua Tipuna, te
matenga o to matou tipuna ara o Paora Rangitutu,
i mate nei ia i te 17 o maehe, 1884. Notemea
he kaumatua pai, he momo ariki no nga tipuna mai
tuku iho ki ana uri i te ao nei, tuku iho ki te
whenua. Tenei kua riro atu i tenei ao ki tera ao,
kua mutu ona mamae i tenei ao. Otira e tohu atu
aua tana haere, ki te rapu atu i te Ripeka o te Kai
whakaora, otira he huarahi kua takoto mo te iwi
nui tonu, ara mo te kuare, mo te rangatira, mo te
tangata taonga, mo te rawakorel I te 15 o nga ra,
i te mea kaore ano ia i tata noa ki te mate, ka tohu
tohu iho ia kia matou, ki ona mokopuna i muri nei,
kia atawhai kia koutou, kia ata noho. Tuarua kia
mau ki te kainga, hei matua mo koutou hei oranga
mo koutou. Tuatoru kia mau ki te Whakapono hei
oranga mo te wairua. Tuawha, kia atawhai ki te
tangata tauhou, kia karanga ki te tangata haere.
Heoi ka mutu ona kupu i Konei. I te 17 o nga ra
o Maehe, 1884, ka wehea atu tona wairua i tona
tinana, nui atu to matou pouri me te iwi katoa,
notemea koia tetahi o nga kaumatua o roto o Uawa,
nana i whakaara ake te upoko o te whakapono ki
runga, Muringa ra katahi ano ka eke mai te katoa
ki te tautoko, ki te peehi hoki i te waipiro ki raro.
Ko a matou kupu poroporoaki tenei, haere atu ra
e koro haere atu haere i runga i te kupu o te 
Karaipiture, na Ihowa i homai na Ihowa i tango atu, kia
whakapaingia te ingoa o Ihowa. Mehemea hoki ma
te ringaringa tangata, era ano e iaea te whakaaro,
kaati ko tenei, haere atu i te huarahi, kua takoto mo
te iwi nui tonu.
Hei konei noa ka mutu, kei hoha koe, kia ora
tonu taua i raro i te atawhai o te Ariki maua e mea
kia neke atu o taua ra i te ora roa, a ka tae atu ai
ki te ra e whakaatutia ai e ia ana takaahuareka ki te
ao. Na to hoa
APIATA TAWAI.
Waipare, 31 Maehe, 1884.

KI NGA KAI HENAAKI.
He tokomaha nga tangata tuku moni mai mo te
Waka nei, engari, kahore he wahi watea mo a ratou
ingoa i tenei putanga.

HE PANUI.
Kia mohio nga Tangata katoa o te Tairawhiti
kua timata ia
POATA ME KOROWHATA,
TE HOKO PAURA, HOTA, TINGARA,
PAKAWE HOTA, PARAHI PAURA.
KI TA RAUA TOA I MATAAHU.
Kia mahara ki te mau mai i nga raihana i na
haere mai.
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TONORE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipone.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

KAORE TE NAMA.
KO POATA me KOROWHATA.
Te Toa Taonga i Mataahu i te Rawhiti.
He kakahu tane, Wahine, tamariki me te tini noa
atu o te taonga, He Paraoa, huka, Tii, Hopi Kanara Hu
Nohanga (Tera) Tane, Wahine, Wepu He Toki he Hokaheru
me nga mea maitai. E hokoa atu ana ki te tangata
i runga i te utu iti rawa.
Ko te tino Toa Ngawari tenei o te Rawhiti.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratine Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Mei 2, 1884.

ÿ