TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 12 TURANGANUI, KIHIPANE, AKUHATA 22, 1884. Te utu 
6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.




ÿ

PANERA ME PAERANA.
Timata i te Wenerei, Hune 18.
Mo te moni anake.
He hoko tino ngawari rawa o nga
Kakahu mo te Makariri,
me nga
TAPUTAPU MAITAI.

Ki a maua hoa maori. Kua puare ta maua toa
nui i te Tiata, e mohiotia ana ko te Horo a Panera
me Paerana. E hokoa ana e maua nga tu mea katoa, ki
nga moni iti rawa.
He kakahu, paraikete, nga tuuru
Kamura, pepa mo a koutou whare,
Me te tini noaiho o nga taonga, e rawe ana kia koutou.
E iti iho ana i nga moni e taea ana e era atu toa te 
hoko. Haere mai kia kite tonu koutou. E kore hoki maua
e tono utu mo te matakitaki noaiho, i nga tino 
taputapu
papai, e kitea ai koutou ki reira. A e mohio ana maua 
ka kite tonu koutou, e ngawari iho ana i nga mea katoa
e hoko ana e koutou i mua atu.
He tono atu tenei ki nga Maori, kia haere wawe mai
ki te matakitaki, e koro hoki e roa te whakahaerenga
o tenei hoko. Ka puare te whare i te 9 o te ata,
tae atu ki te 5 i te ahiahi, a ka puare ano i te 7 o 
te ahiahi, tae atu ki te 9.
PANERA ME PAERANA.

HE PANUI.
ROPATA WATIHANA ROIA.
I te taha o te Tari o Poata me Korowhata,
Kihipane, E whakahaerea ana e ia nga mahi roia mo te 
katoa.

PANUITANGA.
Ki nga kai tuhi reta mai Apititia mai he hereni ki te 
taha
o te reta tuku mai kia taia i roto i te WAKA MAORI hei
whakakoa i nga tamariki takatakai atu a te pepa nei.

PANUITANGA KI NGA HOA TUHI MAI. 
Ko nga tangata e tuku korero mai ana kia taia ki Te 
WAKA
MAORI. Kia marama te tuhi mai, kia marama ai nga kai 
ta
ki te whakanoho i nga reta. E kore e taia nga reta e 
tukua
mai ana kite kore e tuhia mai e te tangata tona ingoa 
tika 
raro iho o nga korero.

TERMS OF SUBSCRIPTION.
The subscription to the Waka Maori is 6s. per year,
payable in advance. Persons desirous of becoming 
sunscribers can have the paper posted to their address 
by
transmitting that amount to Editor, Post Office Box 
No.
10, Gisborne.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

TE WAKA MAORI O AOTEAROA.
TURANGANUI, KIHIPANE, AKUHATA 22, 1884.
Tera pea e ohorere nga kai manaaki o te nupepa
nei mo nga kupu ka whakaaturia ake nei, ara i 
mua i te Panuitanga o te whakaturanga o te Waka
Maori me te whakaritenga utu i roto o taua Panui 
o te 12 o Hanuere 1884, e penei ana, Ko te utu mo
te tau kotahi, e ono hereni, kotahi te putanga i te
marama. I muri iho o taua Panui, ka whakaarohia
kia nekehia ake kia rua putanga i te marama kotahi,
a haere pena tonu te putanga o nga nupepa o
te Waka Maori, tae noa nei ki te no.12 o nga nupepa
inaianei. Kaati kua ata tirohia e nga kai
whakahaere o te Waka Maori i enei ra, nga
kaute katoa o nga moni tae mai, me nga moni
pau atu i nga kai ta me ona mahi katoa, a kitea ana
kei te haere pai te tikanga mo te nupepa o te Waka
Maori. Heoi i runga i nga tirohanga a te Komiti,
me te oranga mo te nupepa o te Waka Maori, kua
whakatuturutia inaianei ki te kotahi tekau hereni mo
te tau kotahi e rua putanga mo te nupepa i te marama
kotahi a, koia nei te utu mo te nupepa hei utunga
mai ma nga tangata e tango Waka Maori ana. Ko
nga tangata katoa kua utu mai i nga moni e ono
hereni mo te nupepa nei me tuku mai ano nga hereni
e wha, ko nga tangata kahore ano i tae mai a ratou 
moni, me tuku mai inaianei te tekau hereni. E hoa
ma, kei nui rawa mai a koutou whakahe mai mo nga
tikanga kua kiia ake nei. E mohio ana ano koutou,
kua nui nga nupepa Maori kua hinga i mua, ara, ko
te Waka Maori i tu nei ki Poneke, e wha rau pauna,
400, na te Kawanatanga, hei tuara mo taua nupepa
tekau hereni te utu mo te tau kotahi. I muri
iho i tena ka tu ano ko taua nupepa Waka Maori
ki Turanga, he Kamupene Pakeha te iwi nana te nupepa
i whakatu a te utu mo te tau kotahi o te nupepa
tekau ma toru hereni. I muri tena utu, ka
nekehia ake ki te kotahi pauna mo te tau kotahi, a
muri iho ka hinga. Ko te Wananga tetahi nupepa i
tuki Nepia he nupepa maori, a ko te utu mo te tau,
kotahi, kotahi pauna e rua hereni me te hikipene a
muri iho ka hinga tena nupepa. I muri iho ano ka
tu tetahi nupepa ko Takitimu te ingoa, ko te utu
mo te tau kotahi tekau ma rua hereni, kahore i roa
ka hinga. Kia marama ta tatou titiro atu ki nga take
i hinga ai aua nupepa ara, Tuatahi o nga mate, he
toko iti rawa no te iwi Maori e tango nupepa ana i
te tau, i iti ai hoki nga moni. Tuarua na te nui o
nga utu o nga kai mahi, me te tokomahatanga o tatou
me te nui o te utu o te perehitanga, hui atu ki
nga pane kuini, i pau ai aua moni, me te takoto o te
taumaha nui o te nama o aua nupepa ki runga i nga
rangatira na ratou aua nupepa, Waka Maori inaianei,
he tokoiti noa iho nga kai mahi a he iti rawa to ratou
utu mo te mahi o te nupepa a h eahua ngawari te
utu Tari, hoki a kahore noa iho he moni utu e nga
kai whakahaere, a ko te oranga mo nga mahi katoa 
ÿ

mo te waka, ko te moni hoki mai o nga tangata
tango nupepa e utu ana mo te tau. E noho kai
mahi ana nga kai manaaki o te nupepa nei, a e kitea
ana e nga kai whakahaere inaianei, kei te pai, kei te
haere ora te Waka Maori inaianei, a he whakahau
ano hoki tenei kia koutou, kia kaha ta koutou tautoko
e ia iwi, e ia Hapu, e ia rangatira, me nga
Komiti o te motu nei, kia tango to nuinga o te iwi i
te nupepa o te Waka Maori, hei painga kia ratou,
kia tukua mai hoki nga hereni hei oranga mo nga kai
mahi o nupepa. Kia mohio koutou, ko te kaute o
te iwi Maori o nga motu e rua nei e 45 mano tangata,
he nui noa a atu o enei mano tangata kahore e tango
nupepa ana. He taonga pai rawa te nupepa mo tatou
ma konei e kitea ai e tatou nga ture, me nga
korero katoa e mahia ana i te Paremata, e mohio ai
hoki tatou ki nga mate nui peehi nei ia tatou. He
nupepa tenei a te Waka Maori e mahi nui ana mo te 
iwi Maori, ki te whakaatu i nga mate, me te whakaatu
hoki i nga tikanga hei mahinga ma te iwi i runga
i o ratou mate.
Kua tu nga mema maori o te Pootitanga ka pahure
nei, a kei te Paremata ratou e noho aua inaianei.
Heoi me tu ano te iwi Maori ki te tautoko ia ratou,
ara ki te tuku whakaaro ki nga mema Maori me te
uta atu i nga mate o te iwi hei pikaunga atu ma aua
mema, ki te whatitoka o taua whare haupu ai. Ara,
me whakairoiro e ia hapu, e ia iwi, nga Pitihana mo
ia mate, mo ia mate, o te iwi ka tuku ai ki aua
mema me nga kai tautoho ano me haere tahi i te
taha o nga Pitihana. Engari kia marama te tuhi o
nga Pitihana me nga take mate, me nga kupu inoi
atu mo aua mate, kia whakaarohia e te Paremata.
Kia tupato ki nga kupu  whakapae kei whai raruraru
nga take tika o te Pitihana. E rua te tu o nga
Pitihana ko tetahi mo nga mate i runga i nga whaka
taunga Kooti whenua, me era atu Kooti e pa ai he
mate ki te tangata, me nga mate i puta i roto i etahi
whakahaerenga hokonga whenua Maori rahui
Maori whakanetanga ranei a nga Komihana. Ko
tetahi mo nga mate e pa ana i runga i te taumaha
nga Ture kua mana me nga Pire ranei, e tukua ana
ki te Paremata. He maha nga Pitihana a te iwi e 
tae atu ana ki te Paremata, ko etahi e whakaaetia
ko etahi kahore e whakaaeria ana. Ko etahi o aua
Pitihana he Pitihana tika ano, otira na te he o nga
kupu me nga take i tuhia ki te Pitihana i hinga ai.
Ma te marama o nga take pono me te ahua ngawari
o te Pitihana e ata whakarongohia ai, ma te tohe
e te uaua, ka taea ano nga mea tautohe. Ko te
mea tika me kohikohi he moni e ia hapu, e ia iwi,
hei oranga mo nga tangata tautoko, ara mo nga
tangata kawe atu o aua Pitihana ki Poneke. E tika
ana hoki kia noho he Komiti Maori mo nga mema i 
Poneke hei hoa whiriwhiri mo nga mema, kia kohia
ano he moni mo ena tangata.
POHEHE- Katahi te tangata Maori i puhia pohehetia
e tetahi Pakeha i Akarana. E tapahi harakeke
aua taua tangata Maori maharatia ana e te pakeha
he poaka katahi ka puhia kitea rawatia ake, au he
tangata ke ia. Otira e ki ana ka ora ake ano te 
tangata ra i tu.
TE WAIPIRO.- I te whai korerotanga o tetahi
tangata i Whanganui, mo te nuinga o te Waipiro i
kainga o nga hawhe miriona tangata o Niu Tireni
i te tau 1882, ka ki a ia, mehemea ka whakakita nga
kura maitai, e wha nei puutu te raununui, ki aua
waipiro i pau a ka whakararangi haere, tera e tae ki
te 11 maero te roa o taua rarangi. Heoi kua tere
katoa aua waipiro i roto i nga korokoro o nga
tangata o Niu Tireni, i te tau kotahi. Ko nga moni
i utua mo aua waipiro i horomia kautia rak e tae ana
ki te rua miriona me te hawhe pauna, a e rite ana ki 
te rima pauna 4 mo ia tangata mo ia tangata, hui
atu ki nga wahine, me nga tamariki katoa o te
koroni.
WHAKATAPENGA WHARE KARAKIA.- He whakamaharatanga
atu tenei na matou ki o matou hoa Maori,
ko a te 24 o nga ra o te marama nei, ka 
whakatuwheratia te whare karakia o Whangara, a ka
whakatapua te whare a taua ra e te Atirikona, me etahi
o nga minita Maori. Kua puta noa atu nga Panuitanga
kia hui atu te nuinga o nga tangata ki reira i te 23
o ra, i te Hatarei e haere ake nei.
TE UTU MO TE WAKA.- He kupu whakamahara
tenei ki nga kai manaaki o te Waka, mo te nukunga
ake o nga moni mo te nupepa ki te tekau hereni,
tena nga whakaaturanga jua taia ki era atu wahi o
te nupepa.
WHAKAMOMORI.- E ki ana te korero waea mai o
Akarana kotahi te tangata Maori ko Poromo Amokaraka
te ingoa kua mate i Kemureti nana ano ia i
ata kohuru, te take he puhaehae mo tetahi wahine.
Ka mau taua tangata ki te pu ka herea ki tetahi rakau
katahi ka keua. E rua nga tangihanga o te pu
katahi ka puta atu ona hoa ki te titiro i te take. Ma
ratou e haere atu ana ka tangi ano te pu, te tuatoru
o nga tangihana a tae rawa atu ratou kua mate te 
tangata ra. 
HE KARAKIA PORANGI.- Kua tipu ake tetahi karakia
hou i roto i nga iwi mangumangu o Amerika. E
whakapono ana ratou kua puta mai a Te Karaiti kia
ratou a e ki ana ratou ko tetahi o ratou ake ano taua
Karaiti. A e whakaatu atu ana taua tangata ra kia
ratou kua ara ake tetahi poropiti i waenganui o ratou
me tana ki hok koia tonu te Mihaia. Kati e
whakaponohia ana nga mahi tinihanga o taua tangata, a
e mea ana ratou koia tonu te Tama a Te Atua. Tera
pea e kataina enei korero e te tangata, otira ehia nga
Atua hou i kite ai tatou ki tenei whenua iti a tatou,
i nga tau kua pahure atu nei.
TE WAIHORA.- No te Manei nei i unuhia ai te
here i runga i te tima nei i te Waihora a whakauria
atu ana nga pahihi ki Akarana. Kati e pai ana mehemea
ka kore e puta ake tetahi mate koroputaputa
ki muri.
KOHOPUTAPUTA.- Kua mate rawa te tangata i u
atu ki Nepia ra me te mate koroputaputa. A kahore
hoki he tangata o reira i pangia e taua mate, engari 
na te tino tupato rawa o nga takuta i kore ai.
MONGONUI.- He korero waea mai, kua puhia e te
tahi tangata Maori tetahi pakeha taitamariki i 
Maitahia, e tata ana ki Mongonui. Kahore i mate rawa
te pakeha, okma atu ana te kai pupuhi. Kei te whaia
a te pirihimana kahore ano i mau.
KAIWHAKAMAORI MO TE PAREMATA.- He tokomaha nga
Kaiwhakamaori i tuku tono atu kia tu ratou hei 
kaiwhakamaori mo te Paremata. Kati no te puaretanga o
te Paremata hou nei, ka whakaaturia atu e te Pika,
i taua whakamananga i a Kapene Mea, (a Tawa) mo taua
mahi.
ÿ

ORANOA.- I te haerenga atu o tetahi tangata i Parihi
(te tino taone o nga wiwi) ki te matakitaki i
etahi pea e noho ana i roto i te taepa kohatu, taka
atu ana ia ki roto, a no te takanga, ka whara tana
upoko ki te kohatu, a tokoto ana ia i roto i taua ana
kohatu, e ahua hemohemo ana, me te hiki atu ona
toto ki te whenua. No te kitenga o etahi o nga tangata
e tu ana i reira katahi ka whakawarea e ratou 
nga pea , ka whangainga ki te taro, kei haere atu ki
te kai i te tangata ra. Kati kihai i taea e ratou te
pupuri i o ratou ngakau aroha mo taua tangata. 
Hamama ana nga waha o etahi me te aue tonu. Heoiano
ka mataku nga pea a haere atu ana tetahi ki te wahi
i takoto ai taua tangata, timata tonu atu ki te miti
miti i ona toto i heke atu ra ki te whenua. Kihai i
roa, ka puta mai nga kaitiaki a no te hoki nga mai o
te wairua o te tangata i taka atu ra, ka kite ia i te
pea ki nga tokotoko. No te hopuranga o tau tangata
i te taura ka kumea ake ia ki runga, a ka kawea
ia ki te hohipera takoto ai. Katahi ka puta te
riri o te pea ra, mo te tangohanga ake o tena kai
ataahua i whakaarohia ai e ia kua tupono mai hei
whakarekanga waha mona.
HE KAINGA WERAWERA.- Tera tetahi wahi werawera
rawa o te ao kei tetahi kokorutanga o te
moana i raro atu o Pahia te ao tawhito, a e kore
noa iho ana te ua e taua whenua. Whaihoki kahore
he awa wai maori o reira ahakoa ra e nui ana nga
tangata o taua wahi. Akuanei pea ka patai mai te
tangata nohea nga wai e inumia ana e ratou
inahoki e kore te tangata e ora i te wai kore. A
tera pea e miharo rawa atu te tangata ina ka
whakaaturia atu no raro kei te moana nga wai inu 
o taua iwi. Otira o tika ana tenei korero kei reira
etahi putia ai e pupu tena ake ana i raro i te
moana, e ki te hiahia aua tangata ra ki te Wai hei inu
ma ratou, ka hoatu ki te moana, me te mau atu i 
etahi peeke i whaihangaia ki te kiri nanenane. Hei te
taenga atu ki te wahi e mohiotia ana he puna kei
reira katahi ka mau tetahi o ratou ki te peeke, he
mea pupuri i te waha kei puta te wai tai ki roto, ka
ruku atu ai me te mau mo tetahi pohatu hei
whakataimaha i ia kia wawe te totohu iho. A hei to
taunga ki raro, katahi ka whakatuwheratia e ia te
waha o te peeke ki runga tonu ake i te puna a tere
tonu te ki o te peeke i te kahanga o te wai ki te rere
ake. Katahi ka whakarerea to pohatu a ka waiho
ma te kahanga o taua puna ra ia hiki ake ki runga poti
e ona hoa.  Ka tata tona manawa ka ruku iho ano, a
pera tonu, kia ki rano te poti i te wai, katahi ka
hoki ki uta. Ko te take mai o enei puna wai kei te 
tuawhenua noa atu, e 500 e 600 ranei mano te 
mataratanga atu i tena wahi.
MEIHA ROPATA.- E kaha rawa ana nga whakahe o
tetahi nupepa hou i Poneke, mo te mahi a Te Paraihe
ki te whakakore i nga ritenga kia Meiha Ropata, a e
ki ana ka mau tonu te whakahe mona, mo taua mahi
ki te tangata nana nei i hapai tika i te mana o te
Kuini.
TE PIKA O TE PAREMATA.- I te huinga tuatahi o
te Paremata hou nei, ina ka mutu te oati o nga mema,
ka noho ratou ki te whiriwhiri tangata hei Pika.
Kati kahore i rua nga whakaaro i waenganui o ratou,
a whakatuturutia tonutia ana e ratou ko te Pika tonu
o te Paremata tawhito, ara a Ta Maurihi Oroaka. A
he nui o ratou korero whakapai, mo te tika katoa o
ana whakahaerenga i era atu Paremata.
TE PENETANA.- Tena a Te Penetana, Tumuaki 
tuatahi o te Kooti Whenua Maori kua tae 
kei Poneke, i kei te rapu whakaaro etahi tangata ki
te take o tonu tuponotanga atu ki reira te takiwa
tonu i puare ai te Paremata. Te take pera i whaka.
arohia nuitia ai nga mahi o te Penetana inaianei, ko
tona hapainga i nga tikanga mo te taha Maori. He
roa noa atu hoki ana korero i panuitia ki nga nupepa
Pakeha me te whakaatu i ana whakaaro mo
runga i nga ture hou a te Kawanatanga, e pai ana ki
nga Maori. Ko te tino hiahia hoki o nga Pakeha e
whakahoa aro ki nga tangata Maori kia uru atu a te
Penetana ki te Paremata, a kia tu ko ia hei Minita
mo te taha Maori. Kati ka taea noatia tena, mehemea
ka whakaae ia a hoki atu ia ki taua nohoanga
i te Pareamata whiriwhiri ara ki te whare i runga.
Ki ta matou titiro, kahore he tangata e rite ana kia
Te Penetana mo taua mahi. He tangata tawhito hoki
ia, he tangata whakaaro nui he tangata mohio ki nga
tikanga katoa o mua iho tae noa mai ki tenei takiwa.
TE MATE KOROPUTAPUTA I RANANA.- E ki ana nga korero 
hou mai o Ingarangi, kei te nui haere te mate 
koroputaputa nei i Ranana a kua kapi
katoa nga hohipera o reira, i whakaritia mo nga
tangata e paangia houtia ana. Ehara tenei i te 
mate tauhou ki nga tangata o Ranana, ina hoki e
matemate tonu ana nga tangata o reira, ia tau, ia tau
i taua mate whakarihariha, a heoiano te take i kore
ai e pa ki te katoa ko te tupato tonu o nga kai
whakahaere tikanga, ki te rahui i nga tangata mate me
nga whare e takoto ai ratou.

NGA PANUI A TE KAWANATANGA.
I runga i to mato maharatanga ki nga rarutaru o
nga Maori i te korenga o ratou e mohio ki nga ture
e mahia mai ana e te Paremata mo te taha kia ratou
ka ata tukuna paitia atu to matou tono ki te Tari\\
Maori i Poneke kia tukua mai nga whakaaturanga
mo nga ture hou ina puta ana, kia panuitia e matou
ki te Waka Maori, kia kite wawe ai o matou hoa
Maori i te mananga o nga ture pera, kei puta ohorere
mai ki runga kia ratou, pera me te paanga mai o nga
ture reiti i nga marama kua pahure atu nei.
Heoi e ki mai ana te Hekeretere o te Tari Maori,
e panuitia ana e te Kawanatanga aua tikanga katoa
ki te Kahiti a kahore he take i panuitia ai ki Waka
Maori. Heoi tona mo nga panui anake o te Kooti
Whenua Maori, pera me era panuitanga mo te Kooti
e noho mai nei i Heihitingi. Kumea atu ana nga
Maori o enei takiwa ki reira, ka tae ki reira, ka
whakahokia kautia mai ano me te ki, ka kawea mai
te Kooti ki te Wairoa. Muri mai ka panui ano kia
hoki tuarua atu ki Heihitingi. Katahi nga panui
whakararuraru. Akuanei ka ki nga Maori e hangareka
ana nga Tiati ia ratou. Kati he pai ano te hangareka
mehemea ka taea e ratou te utu i enei mahi
pohehe a ratou, a kia kaua e whakataimahatia kautia
mai ki runga ki nga Maori.
Na tenei ke te tino take o to matou tono atu ki te
Kawanatanga ara mo nga Pire e takoto ngaro atu
ana i roto i a ratou rua kukupa, i hei te taenga
rawatanga ki te wa e te tutukitanga, katahi ka
maharatia me tuku he Panui ahakoa tureiti, hei
whakaoho i nga tangata maori. He maha nga ture penei
kua tukuna mai i mua tata atu nei, a ko te mea
whakamutunga e kitea ana e matou kei te Gazette. Kati
kahore ano pea i kitea e nga Maori, inahoki kahore
ratou i te tango i tena pukapuka.
ÿ

Ko taua Gazette no te 8 o nga ra o Ahuhata nei i
puta ai, a ka panuitia noatia e matou etahi o nga
korero kia tirohanga ma nga Maori, koia enei a He
panuitanga tenei kia koutou ki ia tangata ki ia 
tangata o koutou, kia mohio ai koutou kua takoto nga
rooru o nga whenua Maori ki nga tari o aua poari
takiwa ko aua rooru he mea tuhi ki te reo Maori, a e
whakaatu aua hoki i nga utu o nga whenua Maori
kua whakahuatia i runga i aua rooru me nga reiti e
tika ana kia utua i raro i nga tikanga o taua Ture.
Na he tono tenei ki a koutou ki ia tangata ki ia
tangata hoki o koutou nga tangata na ratou aua
whenua, kia utua e koutou aua reiti a te 17 o nga ra
o Akuhata 1884, i mua mai ranei e taua ra, me utu
e koutou a moni reiti i te tari o te poari o te takiwa
takoto ai aua whenua, tena te whakaaturanga kei
te Kupu Apiti:- Kaute Kaunihera o Haaki Pei,
Nepia, Rori Poata o Oakato, Niu Paremata, Kaute
Kaunihera o Southland, Invercargill, Rori Poata o
Te Puke, Tauranga.
Ma koutou ra ma nga kaikorero e titiro i te ahua o
tenei Panui, ma koutou hoki e ata whakaaro
mehemea he tika te Ratapu ara te 17 o Akuhata hei
ra utunga reiti. Tera pea e ki he pohehe. Ina he mahi
pohehe anake enei tu mahi.

HUI NUI KI KIHIPANE.
HE KORERO TUKU MAI.
I te 14 o nga ra o Akuhata nei i tu tetahi huihui nui
a nga Pakeha ki te whare runanga o Panera raua ko
Poirana i Turanga, ko taua hui he mea karanga na
Kapene Poata, te tumuaki o te Kaunihera o te taone
na te iwi Pakeha te pukapuka tono kia ia kia huihui
nga tangata. I te huihuinga ka noho a Kapene
Poata ke Tieamana, a ka whakaaturia mai e ia nga
take o te huihui. Tuatahi, kia hanga i tetahi
turanga pai mo nga kaipuke nui. Tuarua, kia
hanga i te Rereiwe. Tuatoru, kia kimihia tetahi
tikanga kia pai ai te mahi o te Kooti Whakawa
Whenua Maori i tenei takiwa kia noho tuturu te
Kooti ki te mahi i nga whakawa whenua. A ka ki
tonu a Kapene Poata me korero nga tangata whai
korero, ma te hui e titiro te ahua o nga korero, ki te
kitea te pai o nga tikanga ana puakina kia ratou, ma
ratou e whakatuturu i aua mea.
Ka tu Te Tiema-te Tieamana o te Kaunihera o
te Kaute. Ka whakaatu ia i te mate o tenei whenua
Turanga i te kore turanga pai mo nga kaipuke nui
ki te puta mai te hau kino i tae Tirawhiti kaore he
turanga tika, timata i Poneke tae noa ki Akarana.
Tetahi me i hanga i tetahi Rereiwe kia wawe te
nohoia nga whenua i nga takiwa katoa kei uta atu o
Turanga. Ka korero hoki ia mo te korenga moni o
te Kawanatanga mo te takiwa ki Te Waiora, ki
Turanga me Waiapu me te nui o te moni Etoru
tekau mano pauna 30,000 tangohia e te
Kawanatanga i te tau mo nga tikanga Katimauhi, 
Potapeta, Waea, Pane Kuini, Takoha Whenua mo
noa tini mea e te Kawanatanga no nga tangata o
tenei takiwa nga Pakeha me nga Maori aua moni nui i
riro i te ringa o te Kawanatanga, paku rawa, kore
rawa nga moni i whakahokia mai e te Kawanatanga,
ki te mahi i etahi tikanga whakapai mo tenei takiwa.
Katahi ka puaki i tona kupu penei. Ki te whakaaro
e nga tangata o tenei huihuinga he mea tika kia
hunga i tetahi turanga kaipuke, me tetahi Rerewe
kia wawe te puare te huarahi ki nga whenua o te
Kawanatanga, me nga whenua o te katoa kei tenei
takiwa. Me tuku i taua kupu ki te Kawanatanga
me te Paremete, me tono hoki kia ratou kia mahi
i nga mahi tika e ora ai tenei takiwa.
Ka tu a Te Taunere. Ka tuaratia e ia i te korero
o Te Tiema, ka whakaatu hoki ia i te mate o te takiwa
ki Nepia i mua i te kore Rerewe. No te hanganga
o te Rerewe katahi ka ora nga tangata o taua wahi
i te rakau, no te mea kua whakapuaretia nga whenua
ngaherehere. Tetahi i nga rangi kino ka rere nga
kaipuke ki waho i te moana, haere tonu ki nga
whenua ke, i te kore turanga pai ki konei.
Ka karanga Te Tiemana a Kapene Poata ki te
hui pehea to koutou whakaaro mo enei korero, a ka
whakaae te iwi, kaore kau he kai whakahe.
Ka tu ko Te Make. Ka mea ia ko te mea hei
korerotanga maua he mea nui rawa e tau ana ki
runga ki te iwi katoa, ahakoa Pakeha, ahakoa Maori.
He nui te raruraru i te kore mahi o te Kooti
Whakawa Whenua i te takiwa tamata i Turanga, tae
noa ki Waiapu. Ko tetahi mea tika me tono kia
te Kawanatanga ki te whakahau i te Kooti, kia haere
mai ki te mahi tonu i nga whenua o taua takiwa.
Mehemea ka whakawakia aua whenua katahi ka marama
katahi ka ora tenei takiwa. Ehara i te mea
paku nga whenua e whanga ana kia whakawakia, me
titiro ki te nui o nga kareme.
Kei Waiomatatini 500   750   200
Kei Uawa   50   250   200
Kei Turanga  60   460   450
Hui katoa nga kareme hou kia whakawakia nga
whenua 610. Nga Kareme whakakape turanga o
nga tupapaku 1450. Me nga Karame wahanga
whenua 850. Huihui katoa nga kareme e tatari ana
ki te kooti 2010. Ki te oti nga kareme hou to
whakawa ka puta nga Tiwhikete ki nga tangata no
ratou nga whenua, ka taea te ratou hiahia hoko
ranei, riihi ranei i aua whenua. Mehemea ka nohoia
aua whenua e te iwi ka nui haere te ora me te whai
rawa o nga tangata katoa.
Tetahi ko nga tono kia whakakapia nga turanga o
nga tupapaku 1450. He nui te raru o aua mea,
etahi Pakeha kei te riihi i nga whenua o aua
tupapaku, me te hiahia ki te whakaputa i nga moni
reti ki nga tangata ora ka ki tetahi whanaunga o
aua tupapaku koia te tangata mo taua reti ka
ki tetahi kaore koia ke te tangata tika. Heoi ka raru
te Pakeha ka pupuri tona moni, ka tatari ki te
Kooti ki te whakaatu i te tangata mana
taua moni Na te korenga Kooti te take o tenei mate
nui e tau ana ki runga ki nga iwi e rua te Maori me 
te Pakeha. Ko Waiapu tetahi whenua i tino mate
i te kore Kooti, e ono pea nga tau inaianei e to
Kooti whakamutunga ki Waiomatatini. Ko etahi
o nga kareme riwhi tupapaku no reira mai ano
e rima tau, e wha tau, e toru tau, e rua tau, kotahi
tau, o etahi. E rongo tonu ana te katoa, meake ka tu
te Kooti ki Waiomatatini, tona otinga e kore. Kore
tonu atu.
Mo nga wahanga whenua hoki tetahi raruraru, ko
etahi tangata o nga Tiwhikete, kua hoko i o ratou
paanga ki etahi wahi whenua, ko etahi tangata o
taua wahi ano, kihai i pai ki te hoko i o ratou
whenua. I te kore Kooti kua tau te raruraru ki te
Pakeha nana i hoko i nga paanga o etahi, me te
noho mate hoki a nga tangata Maori kaore i whakaae
ki te hoko. Mehemea i wahia aua whenua,
katahi ka kaha ia Pakeha ki te mahi me te whakapai
i tona whenua. Katahi hoki ka marama te nga 
kau e te hunga pupuri i te whenua, notemea ka motuhake
ka motu mai ki tetahi, ki tetahi. Ka whakaatu
hoki a te Make, i te he o te mahi o te Kooti, i
te haringa i te wahawa o nga whenua o te takiwa ki
te Waiora, ki Turanga ki Maraekakaho. (Heitini)
Nepia. Ka mea ia ki te hui ki te whakaaro o tenei
whakaminenga, he mea tika ranei tenei. Ko te
ÿ

whakapuaretanga o nga whenua o tenei takiwa, te
mea nui mo nga tangata katoa o te Tairawhiti, e hiahia
ana hoki nga Maori kia whakawakia a ratou take,
ki nga whenua, me tono ki te Kawanatanga me te
Paremete, kia homai te Kooti ki  konei inaianei, mo
te mahi tonu i nga wahi katoa. Otira ko te mea tino
tika, i te nui o nga kareme e takoto ana i te tari o 
te Rehita o te Kooti, me whakanoho tuturu i tetahi
Kai Whakawa o te Kooti ki te takiwa ki Turanga
nei, tae noa ki Waiapu.
Ka tu ka Te Paraone ki tuara i te korero a te
Make. Ka mea ia, ka te mea nui ki te whakawai nga
whenua. No mahi tonu ki te Kawanatanga kia
homai tetahi turanga kaipuke tetahi rerowe, me tono
hoki, kia haere tonu mai a te Kooti me te noho
tuturu tonu ki konei tae noa ki te mutunga o nga
whakawa katoa. Ma reira ka ora te iwi katoa ka tau
hoki te maramatanga.
Ka patai te Tiamana ki te hui mona e korero.
Ka whakaae te iwi katoa kaore he kai whakahe.
Ka tu ko te Riihi roia. Me te nui o tona korero
me te pai hoki ka whakaaturia e ia i te nui o te
moni i nga tangata o te takiwa ki Turanga i riro ia
te Kawanatanga, me te paku o te moni whakahokia
mai kia ratou mo nga huarahi mo nga tini mahi ma
te katoa. Ka tuara a te Riihi i nga kupu o nga kai
korero kua tu i te tuatahi. He nui hoki te marama
o tona korero mo te Kooti Whakawa Whenua Maori.
Katahi ka mea ia ki te huihui he mea pai ranei ki to
ratou whakaaro me tuhituhi i tetahi Petihana ki te 
Paremete, hei whakaatu i enei mate, me tono kia
kimihia te tika o aua mea. Ki te kitea te mate, e pa
ana ki tenei takiwa, me whaiaora i aua mate, me
whakatika i nga mea he kua pa roa ki nga iwi o konei
kia tae ki nga hiahia, me nga tono tika o nga iwi 
erua noho ana i te Tairawhiti. Ma tetahi Komiti hei
hanga i taua Petihana.
Ka tu a Karo Mete, he tuara mo te korero a te
Riihi. Ka mutu te hui i kona. Ka mea te Tieamana
ki to hui kei te pehea koutou, ka whakaae te iwi
katoa, katoa.
Ko tenei kei te mahi nga Pakeha i taua Petihana.
He kupu tenei kia koutou ki nga hoa Maori, kaua e
moe ki runga ki enei mate e pa  ana kia koutou tahi
me a koutou hoa Pakeha. Maranga ki runga ki te
mahi, kati te moe noa iho. Ko te tino nuinga o
tenei mate, ki runga kia koutou e tau ana. Pau noa
iho a koutou moni i te haerenga kautanga ki nga
Kooti, te taenga atu ka nekehia ki te ra apopo
atu, apopo atu. Kei ahea te tu ai te Kooti ki Uawa,
ki Turanga ki Waiomatatini. I tenei kua kite matou
i tetahi Kahiti mo te tunga o te Kooti ki Taranaki,
a te 11 o nga ra o Hepetema, 1884. Ko nga
keihi katoa mo taua Kooti, kotahi keihi whakatu kai
tiaki mo etahi tamariki, 124 nga kareme whakakape
turanga tupapaku. Hui katoa 125 nga kareme. He
aha te take i pai ai tenei taniwha nui a te Kooti ki
tenei kai paku noa iho. Ko te kai tena o te kete
iti o Tawhaki, te tahuri mai taua ngarara ki te
kai i tenei tohora moana, kua pae ki uta. Aue, aue,
te matapo o tenei hanga o te Kooti. E nga hoa
Maori kia kaha te tuara te tautoko i te mahi o a 
koutou hoa Pakeha me tuhi reta atu ki te Kawanatanga
kia whakaturia tetahi Kai Whakawa Whenua tuturu
mo tenei whenua notemea e kore e mutu wawe nga
kareme 2910, tena pea e tae ki te rua tau te roa o
aua whakawa.

TE RERERENGA O TE TIMA WAIRARAPA.
I te putanga o te Waka Maori mo Maehe 28, i
whakaaturia e matou kua whakaritea e te Uniana
Kamupane, kia rere atu tetahi o a ratou tima nunui,
ki te kawe tangata ki te matakitaki i nga tini motu
e takato atu ana ki te moana, ara a Whiiti, me era
whenua e hangai ana ki te tupoutanga o te ra. Kati
whakaritea ana e ratou, kia kauae nuku ake i te 100
tangata e haere, kei kiki te kaipuke mo te rerenga
haeretanga ki ena wahi werawera.
Heoi ko to matou tima ataahua rawa nei ko
Wairarapa te mea i haere, i te timatanga o nga ra o
Hune a nui noa atu nga tangata i hiahia ki te eke
atu i taua haerenga. No te kitenga o te Kamupane,
he tokomaha nga tangata i mahue katahi ka whakaae
ratou kia tuaruatia te haerenga o taua tima. A
no te hokinga mai i te haerenga tuatahi ka rere
ano i te 7 o nga ra o Hurae, i taua huarahi ano.
Engari i pai rawa atu te haerenga i muri nei, notemea
i tera rerenga, kei te matemate etahi o nga motu i te
mate mitara a  hei te taenga atu o te tima ki nga
motu kihai ano i paangia o taua mate, ka kore e
tukuna nga pahihi kia u atu ki uta, kei taria atu 
e ratou te mate ki reira. Heoi hoki whakatakariri
mai ano ratou kihai hoki i kitea nuitia e ratou nga
tangata, me nga mahi o aua whenua. Tena no te
haerenga ia Hurae nei i pai rawa atu, ka tae ki tena
motu ka u ki uta, matakitaki ai ka rere ano ki era
atu motu, ka u ki uta matakitaki ai ano a rekareka
kau ana te ngakau ki te tini noaiho o nga mea hou,
me nga mea ataaahua i kitea e ratou.
He nui te tangata i eke atu i Akarana. No
Ingarangi etahi no Kotarana, no Amerika, no Poihakena
no Akarana, me era atu taone o Niu Tireni, a
ko etahi no Kihipane nei ano. Hui katoa ratou e
79. E 38 nga taane, 19 nga wahine, e 2 nga tamariki.
No te taenga ki Whiiti ka u ki uta, a e rua
nga ra i pau i te matakitaki haere i nga mea whaka
miharo o tena whenua. Rere ke, rere ke, te ahua
o nga rakau ataahua o reira, a ahakoa ko waenganui
o te makariri, kei te ahua raumati tonu a reira.
He maha noa atu nga motu  Whiiti, engari he mea
pakupaku etahi.
Ko tetahi o nga mahi nunui o Whiiti, ko te whakatipu
huka a ko te wahi e mahia nuitia ana kei te
motu o Mango. E mahi Kamupane ana, a ko nga
huka i hangaia e ratou i tenei tau 1200 tana. Ko
etahi hoki o nga mea e whakatipuria ana ki ena motu
he kawhe, he katene a ko nga kaimahi he iwi
mangumangu no etahi atu motu, e kore hoki e taea
e te pakeha nga mahi nunui o reira, i te kahanga
hoki o te werawera.
Ka mahue a Whiiti, ka rere atu te tima ki Hamoa,
e 535 maero te mamao atu, a ka u atu ki te taone o
Apia. Ka kite ratou i reira te wahi tapu, ara te
wahi karakiatanga o mua e huaina aua ko te Whare
kohatu a te Atua. Ko te wahi hoki tera i hui ai
ratou atua kia Wheke. No te rerenga atu i reira,
ka u atu ki Pangopango, e 85 maero te mataaratanga.
He kainga ataahua rawa atu tena he tino pai rawa
hoki tetahi no te wahapu hei turanga kaipuke. U
atu ana nga pahihi ki ukta, ki te matakitaki i te
whenua me nga tangata kainga, a eke mai ana hoki
nga tangata whenua ki te kaipuke ki te kawe i a
ratou taputapu hei hoko ki nga Pakeha. Nga patu
nga whakakai, nga aha noaiho. Nga tini kai rereka
hoki e tipu ana ki to ratou whenua. Na ahakoa i
kapi rawa te tima i taua iwi, kahore he mea kotahi
i tahaetia e ratou.
No te taenga ki Tonga Tapu, ka kitea nga mahi a
nga tupuna o taua iwi e takoto ana, ara he urupa
kohatu. Engari kihai i taea e nga tangata o taua
kainga, te whakaatu marama mai i te tikanga o aua
urupa. Ki ta ratou mahara anake, he urupa no nga
kingi tawhito o Tonga. Kei taua motu ano tetahi
pou kohatu nui i whakaturia ia nehe ra. Te ingoa o
taua pou ko Ko Ha Amoka a Maui. Kati ka
ÿ

mutu i konei te rerenga haeretanga atu o te tima, a
hoki tika mai ana i reira ki Niu Tireni. No te 29 o
Hurae i rere mai ai, a no te 2 o nga ra o Akuhata,
ka u mai ki Akarana e toru ano ra me te hawhe e
rere mai ana. Nui atu te whakapai o nga pahihi
katoa me ta ratou whakamoemiti ki te Kapene o te
Wairarapa, mo tona mohio ki te whakahere i taua
tima nui, i ena whenua tauhou.

HE RETA TUKU MAI. 
[E kore o tau kia matou te he mo nga whakaaro a nga
kai tuku korero mai.]
Ki te etita o te Waka Maori.
E hoa, he kupu atu tenei naku kia koe, hei utanga
mo te waka. I tae au  ki Maketu i te 12 o nga ra
o Hurae, na ka arahina au e aku hoa, kia kitea te
kainga o te Pokiha Taranui, rangatira o Ngatipikiao.
Kaore ano kia kitea e au tetahi kainga hei rite te
pai, kei roto   o tana taiepa  tana whare whakairo,
me te whata whakairo katoa, me te rakau o te 
kara he mea whakairo katoa me te whare pakeha
ano. Nui atu te pai o nga whakiro engari te mea
pai rawa atu ki au, ko te ataahua o tana marae, he
mea mahi ki nga rakau whakapaipai o te pakeha,
tetahi te kore paru o taua marae. Kore rawa nga
mea whakarihariha pera me etahi kainga Maori,
kahore he piro o taua kainga. Ko taua kainga o te 
Pokiha, hei tauira mo te motu katoa.
Kua rongo hoki e au kua tu a te Pokiha hei hoa
riri mo te kai patu tangata ara mo te Waipiro. Na
ko te mahi pai rawa atu tenei mo te rangatira Maori
hei tiaki mo tana iwi. I te takiwa o nga riri o mua
nui atu te tupato o te rangatira mo te taua. Kua
mutu nga hoariri o mua, engari kua tu a Waipiro
nei tino whakamate i nga iwi Maori, Pakeha hoki.
Ko etahi o nga rangatira Pakeha whakaaro nui ki
te iwi, kei te pehi i te Waipiro. Me pera hoki nga
rangatira Maori kei maumau te homai i te Rongo
Pai a te Karaiti, mehemea ka tohe tonu ki te inu i
te Waipiro.
Kahuri,
NA PIRERE.
Kihipane, Akuhata 11, 1884.

Ki te etita o te Waka Maori.
E hoa tena koe te kai kawe i nga rongo korero,
i nga kupu hoki o ia wahi, o ia wahi, ki runga o
Aotearoa, hei tirohanga ma nga iwi e rua e noho
nei ara ma te Pakeha raua ko te Maori. E hoa,
tenei etahi kupu hei utanga atu mau ki to tatou
Waka ara ki o tatou  hoa Pakeha e mau nei a ratou
Panui mo nga taonga o a ratou toa. E ki ana te
Panui he iti rawa te utu o a ratou taonga. E hoa
ma, tena koutou kanui to matou hiahia atu ki a
koutou taonga, engari e kore rawa e taea atu i te
kore kihai i marama. Ko to matau hiahia me  pera
te mahi  me ta nga Pakeha o Akarana, e tuku ana ki
te Korimako.
Kanui rawa te marama o ta ratou mahi me te pai
katoa o a ratou taonga, ko nga mea pai rawa ko a
ratou taonga takai, me te utu ano mo te takai.
Ko te utu mo te tana parapa, mo te kapia mo nga mea
katoa. Ka nui rawa to matou hiahia kia whakamaua
ki tetahi wahi o nga pepa o te waka nei, kia pera
me ta nga Pakeha nupepa.
Ko tetahi hoki tena o nga raru o matou o te iwi
Maori ko o matou taonga e hokoa atu ana ki nga
Pakeha o tenei takiwa, o Pewhairangi nei e hokoa
ana kite utu iti rawa. Ko matou e hoko atu ana i a
nga Pakeha e nui rawa ana te utu, ko te take he
kore nupepa pera, hei whaaki mai i nga utu o nga
kai, o nga kakahu, o nga mea katoa. Heoi ano ra e
hoa ma akku korero atu ki a koutou tena te hereni
hei utu mo te ekenga atu o ena kupu ki runga i te
Waka.
Na to koutou hoa,
NA HOHEPA TE WHAREMAIHI.
Kaikore, Akuhata 7, 1884
[E tika ana o kupu engari kahore he tikanga i te
Waka nei, mo te tikanga whakaatu i nga utu taonga,
me era atu mea panui. Kei nga tangata nana aua
taonga te tikanga ka utua hoki e ratou te panuitanga
o nga mea pera. - Etita o Waka Maori.]

TE KAWANATANGA.- Kua hinga ano te Kawanatanga
a Pokuru ma, i whakaturia nei i te timatanga o
tenei Paremata hou, a kahore ano i mohiotia ko wai
ma ranei e tu hei Kawanatanga hou. Na Te Tamihana
Otakou te motini i hinga ai, a kua karangatia
ia e te kawana, engai e whakaarohia ana e kore ia
e kaha ki te whakatu Kawanatanga.

HEEKI.
KAI RUURI I RARO I TE MANA O TE KAWANATANGA.
KI NGA MAORI O TE TAKIWA TAIRAWHITI.
Kei te pai ahau ki te ruuri i a koutou whenua, ki te
whakahoa atu hoki kia koutou ina whakahaerea nga
kootitanga o aua whenua.
E pai ana hoki kia whakaritea mo te takiwa e whaka
haerea ai nga whenua, mo te hoko mo te reti ranei,
ka utu mai ai i nga moni ki au mo taku mahi.

TE WAKA MAORI O AOTEAROA.
Ko nga ingoa o nga kai Manaaki o te Waka Maori, me
nga moni kua utua mai:-
Heemi Waaka, Turanga   
Eraihia Matahiki, Marahea
Hapi Kiniha, Gisborne
Pirihi Tutekohi, Turanga
Wi Houkamau, Kawakawa
Hemi Tutapu, Gisborne
Hohaia Patuone, Hokianga
Rikihana, Kaipara
Ruka Kingi, Riverton
Kahu Tutara, Greytown
Rapira, Greytown
J.Boyd, Hawkes bay
E.G.B.Moss Esq, Tauranga
Na he whakamaharatanga tenei ki era tangata
kahore ano i utu, kia tukuna tonutia mai ina taea e
ratou ki te pane kuini ki te Ota ranei o te pootapeta.

NGA TANGATA KUA WHAKAMANAIA KI TE KOHIKOHI MONI MO
TE WAKA MAORI.
Kua whakaae nga tangata e mau iho nga ingoa i raro
nei ki te whakahoa mai kia matou i runga i te
whakahaerenga o te Waka nei, a ki te hiahia te tangata
i era takiwa ki te tanga o te Nupepa , ka pao noa atu 
ki te utu i a ratou moni ki aua tangata, a mo te 
taenga mai kia matou, ka panuitia nga ingoa o nga kai
manaaki, me nga moni i utua e ratou.
W.W.Paraone, Uawa, Tologa Bay
J.Finlay, Waitotara
Henare McClutchey, Marahea
Tamati Tautuhi Fox, Tokomaru
F.Pook, Mataahu
J.E.Dalton, Tuparoa
Hori Waaka, Taumata
Rene Mokena, Kawakawa
Wi Pahera, Wharekahika
H.K.Taiaroa, Christchurch
Rupana Inia, Kaikohe, Bay of Islands.
A e hiahia ana matou ki te whakarite tangata ki 
etahi atu takiwa. Ki te pai mai etahi tangata me 
whakaatu mai.
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

6000 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TAUNERE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

HE PANUI.
Kua tae mai a
WIREMU TOORO,
Kai ruuri whai raihana ka Kihipane nei noho ai.
He maha ona tau e ruuri ana ia i nga Whenua Maori i
nga Takiwa o Akarana, a he tino tangata mohio ia ki 
tena
mahi. He tangata whakangawari rawa hoki ia i te utu, 
ki
nga tangata e tuku mahi mai aua mana.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipane.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

WIREMU TATARE.
KAI RUURI WHAI RAIHANA, KIHIPANE.
Ka ruuritia e ia nga whenua i runga i ritenga ngawari
rawa. Ki te tukua mai he reta ki a ia ki Kihipane
ka tere tonu tana whakahaerenga i nga whakahaunga
mai.

TAUMATA TOA, WAIAPU.
Kua  puare tenei Toa inaianei, a tino Taonga Ataahua
nga mea e hokona ana. He Kakahu, rere ke, rere ke, nga 
ahua.
He ti, he huka, he paraoa me ena tu kai katoa.
A he taputapu maitai ano hoki etahi.
E utua ana ki te moni te poaka, te hoiho, te keka,
te kaanga me era atu mea e hokoa ana.
HORI WAAKA.

KI NGA TANGATA MAORI O TE TAIRAWHITI.
Kia mohio mai koutou e taia ana ki te perehi o te
Terewhene i Kihipane nei, nga panui, nga pukapuka ke
ranei ki te reo Maori, i runga i te utu ngawari rawa,
me te tere hoki o te oti ina whakahaea. Ko te tari
mo hoki tenei, e taia a te Waka Maori.
HONE MOKIRITI.

He mea Ta e Hone Mokiriti i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratene Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Akuhata 22, 1884.
ÿ