TE WAKA MAORI.
Hoea te Waka, ha!
O  A O T E A R O A.
KO TE TIKA. KO TE PONO. KO TE AROHA.

NO 11 TURANGANUI, KIHIPANE, AKUHATA 8, 1884. Te utu 
6d.


HOKO NUI 0 TE TAONGA ME TONA TINI O TE
KAKAHU.
NA HORI MOA.
MO TE MARAMA KOTAHI ANAKE.
NO te mea, E hiahia ia au ki te whakawatea i taku
Toa, Hei Takotoranga mo nga Taonga, Hou,
Ehara mai ana i te marama o Maehe Ko Katoa aku 
Taonga, ka tukua ki te Hoko mo te utu iti rawa. Ko ia
nei etahi o ana Taonga.
He kakahu wahine, he kaone wuuru he kaone kara
ma, puuru. He kareko ma he kareko hei hiiti. He
Pairakete ma, he Paraikete raka, kara, he Paranene. He
Peehi moenga, he kori wahine, me tona tino o nga 
kakahu 
wahine.
Ko enei Kakahu i whatua i te Koroni o Niu Tireni, e 
nga 
tino kai hanga kakahu i Kaiapoi, me Rohirena, me
Mohikera, nga kainga mahi o aua kai hanga kakahu.
He Kakahu i ata hangaia mo nga tane menga taitamariki.
He pihi Wuuru, mo te Tarutete, koti, wekoti.
He nui atu te Ingarihi, koti, tuira, tarautete mo te
tangata pakeke mo te tamariki. He nui ata nga tu
kakahu mo te tane kei au. Kai Mahara nga tangata 
katoa.
NO HORI MA.
(I mua na Renata)
KEI KARATITONE RORI, KIHIPANE.

PANUITANGA.
Kia aku hoa Maori katoa.
Tena ra koutou, e hoa ma.
He kupu whakaatu atu tenei naku kia koutou katoa kia
mohio mai koutou e kite ana koutou I ahau e noho ona
e hoko ma I nga taonga kia koutou i te whare e Wiremu 
Atea
kei Kihipana nei, i enei tau etoru kua pahure ake nei. 
I tenei kua mutu taku mahi kia ia. A kua tangohia e 
ahau i
te tari tawhito, o te Rihi Roia te whare hoko taonga 
moku
Ki te haere mai nga tangata Maori ki Kihipana ki te 
hoko
me haere mai ratou ki taku whare toa, i te tuatahi ki 
Matakitaki i nga taonga o roto. He nui nga tahi o taku 
mahi
hoko taonga no reira taku mohiotanga ki nga kakahu me 
nga
taonga o roto. He nui ki tau o taku mahi hoko taonga 
no
reira taku mohiotanga ki nga kakahu me nga taonga e 
paingia
ana e hiahiatia aua e nga tangata katoa. No reira taku 
kupu
kia koutou kia haere mai kia kite aku taonga hou 
katoa, me
hoko i aku taonga, me korero hoki koutou ki a koutou 
hoa
kia haere mai hoki ki te hoko. He taonga pai te taonga 
utu
ngawari, Ko taku whare he toa hoko taonga ki nga 
tangata
Maori me nga tangata Pakeha e rite tona ana ki au raua
erua, tetahi ki tetahi kaore te tangata ke.
Kahore e tukua ke nama ki te Tangata e hoko ana i nga
taonga o tenei whare, ahakoa Pakeha maori ranei, Konei
Kaha ai ahau Ki te whakaiti i nga utu aku taonga.
Ko etahi tou e tuku nama ana na reira I whakapikia ai 
nga
utu. Tena ko nga utu aku taonga Kahore he take i
whakapikia ai.
Haere mai nga tangata katoa ki te titiro i nga taonga 
hou.

HAERE MAI, HAERE MAI, HAERE MAI.

Na ta koutou hoa

NA ARIKI KIWHA.
Kihipane, Tihema 5, 1884.



ÿ

PANERA ME PAERANA.
Timata i te Wenerei, Hune 18.
Mo te moni anake.
He hoko tino ngawari rawa o nga
Kakahu mo te Makariri,
me nga
TAPUTAPU MAITAI.

Ki a maua hoa maori. Kua puare ta maua toa
nui i te Tiata, e mohiotia ana ko te Horo a Panera
me Paerana. E hokoa ana e maua nga tu mea katoa, ki
nga moni iti rawa.
He kakahu, paraikete, nga tuuru
Kamura, pepa mo a koutou whare,
Me te tini noaiho o nga taonga, e rawe ana kia koutou.
E iti iho ana i nga moni e taea ana e era atu toa te 
hoko. Haere mai kia kite tonu koutou. E kore hoki maua
e tono utu mo te matakitaki noaiho, i nga tino 
taputapu
papai, e kitea ai koutou ki reira. A e mohio ana maua 
ka kite tonu koutou, e ngawari iho ana i nga mea katoa
e hoko ana e koutou i mua atu.
He tono atu tenei ki nga Maori, kia haere wawe mai
ki te matakitaki, e koro hoki e roa te whakahaerenga
o tenei hoko. Ka puare te whare i te 9 o te ata,
tae atu ki te 5 i te ahiahi, a ka puare ano i te 7 o 
te ahiahi, tae atu ki te 9.
PANERA ME PAERANA.

HE PANUI.
ROPATA WATIHANA ROIA.
I te taha o te Tari o Poata me Korowhata,
Kihipane, E whakahaerea ana e ia nga mahi roia mo te 
katoa.

PANUITANGA.
Ki nga kai tuhi reta mai Apititia mai he hereni ki te 
taha
o te reta tuku mai kia taia i roto i te WAKA MAORI hei
whakakoa i nga tamariki takatakai atu a te pepa nei.

PANUITANGA KI NGA HOA TUHI MAI. 
Ko nga tangata e tuku korero mai ana kia taia ki Te 
WAKA
MAORI. Kia marama te tuhi mai, kia marama ai nga kai 
ta
ki te whakanoho i nga reta. E kore e taia nga reta e 
tukua
mai ana kite kore e tuhia mai e te tangata tona ingoa 
tika 
raro iho o nga korero.

TERMS OF SUBSCRIPTION.
The subscription to the Waka Maori is 6s. per year,
payable in advance. Persons desirous of becoming 
sunscribers can have the paper posted to their address 
by
transmitting that amount to Editor, Post Office Box 
No.
10, Gisborne.

TE UTU MO TE  WAKA.

KO te utu mo te WAKA MAORI i te tau e ono hereni,
me homai taua moni ki mua. Ka tukuna atu te nuipepa i 
te
Meara ki te tangata e hiahia ana me ka tukua mai e ia 
tana
moni ki a te Kaituhi o te Waka Maori. Pouaka, No.10,
Poohitapeta, Gisborne. He pane kuini, He ote moni 
ranei
te moni tika ki te tuku mai te meera. Ko te mea tika
rawa me huihui nga moni o E tangata o te Wahi Kotahi.
Ki te tahi tangata Kaitiaki Toa, Apiha ranei o tana
takiwa mana e tuku huihui mai nga moni. Mo te
whakaaturanga o nga tangata nana nga moni.

TE WAKA MAORI O AOTEAROA
TURANGANUI, KIHIPANE, AKUHATA 8, 1884.
Kua nui noa atu nga kupu whakakaha a te kai urungi
o te waka, kia tahuri mai te nuinga o te tangata
ki te tautoko i te Waka Maori. Tera pea kei te
hoha te tangata, otira e kore ano e tika kia hoha
koutou notemea ko te reo kei te kaihautu o te Waka.
Ko nga hoe e tere ai te waka, kei a koutou. Ki te
ngoikore ta koutou hapai i nga hoe, ka kore e mau te
mea e wghaia atu ana. Tetahi ka whakaekea mai
ranei te waka e te taua whai. Ma te pumau tonu o
te whakakaha atu ia koutou e oho ai te ngakau aroha
o te tangata ki te reo o te waka, e tirare noa atu ra 
i
runga i nga ngaru o te moana, i riti o te haruru o te
tai o te akau i runga hoki o nga  pae maunga o uta
e rangona ana te reo aroha o te waka i roto i te
awhiowhiotanga o te hau, me te haruru o te ua. I
raro o te papatanga o nga pakau o nga ture o te
motu rangona ana hoki he aue nui no te iwi Maori,
i ia wahi, i ia wahi, o te motu i raro i nga pehanga
a te ringa kaha o te ture. Tenei ahau to koutou hoa 
Maori te tu atu nei i roto o nga mahi nui mo
te waka, karapotia rawatia toku tinana e ona tau
mahatanga. He maharatanga ki te iwi i tangohia
ai e ahau tenei pikaunga ki runga i ahau e ringihia
ana e ahau toku reo aue he whakaaro kia koutou. E
titiro atu ana ahau kia koutou e nga iwi katoa, e nga
rangatira me nga tangata whakaaro nui o te iwi, me
o koutou Komiti Maori katoa, kia tuaratia ahau i runga
i tenei mahi nui mo te iwi, kia tautokona hoki
tenei nupepa hei tino taonga nui mo tatou  ara me
whakahau e ia Rangatira me nga Komiti o ia takiwa, 
o te motu nei kia tango te iwi katoa i nga nupepa o
te waka, hei painga kia ratou kia kohia mai hoki
nga hereni utu tau e ora ai te nupepa. Kua
kite koutou i te mahi nui a te Waka Maori,
ki te uta atu i nga Ture e pa nei kia tatou me nga
Panui o nga tono reiti ki nga Kawanatanga Kaunihera.
E whakaaro ana ahau, kotahi pea ka kite te
iwi Maori, ara, e kite whakamuri atu ana i muri o te
mananga o aua ture, me ona panuitanga. Ko te
mea tika hoki ia hei mea kite ai tatou i nga tauira o
nga ture kia whai taima ai tatou ki te titiro ki te
rapu tikanga, e taea ai te whakatikatika nga kupu
he, me etahi whakaaro mo nga ture e hangaia mai 
nei i te whare mo tatou, me o tatou whenua. Mea
ake ka tonoa he takoha motuhake i runga i o
tatou tinana maori ake, pera i te takoha e tau ana ki
te iwi Pakeha. Akuanei pea te tino aue rawa ai te
iwi maori, e noho mate nei i raro i era ture taumaha,
e tau nei ki runga ia tatou. Kati me whakaaro
koutou ki tenei kupu are, mehemea ka kotahi
whakaaro o te motu katoa ki te tautoko
i o tatou Mema Maori, me o tatou Mema Pakeha,
o nga takiwa Maori, kia riro ma nga Komiti
Maori e Kooti nga whenua Maori katoa. Penei ka
nga moni tekau mano pauna, e riro ana hei utu
ki te Kooti Pakeha, ka waiho tena moni nui 10,000,
hei moni toenga ki te Koroni, hei utu mo te takoha e

ÿ

tau ana ki te iwi Maori, a ko te mahi i pau ai tena
moni, te tangohia ma tatou e mahi nui i runga i te
kore moni, a ko nga mahi Komihana, whakataunga
hoko, riihi ranei mo nga whenua maori, kia riro ma
te Kooti Komihana o te Kaiwhakawa tuturu e whakatau
nga mea pena. Me puta ano he kupu
inaianei mo nga toenga whenua. Me tino papuri
katoa nga whenua e takoto papatipu ana kua
ruritia ranei o tonoa ana ranei he ruri, he Kooti.
Me pupuri marire kia taea ra ano he ture tika mo
o tatou whenua kia tutuki atu ranei nga tono e
hiahia ana, e ora ai o tatou whenua ina oti he ture
marama. Kua tu nga pooti a te iwi, mo nga mangai
mo tatou ki te Paremata. E pai ana hoki kia tu
tahi te iwi Maori ki te tautoko i o ratou mema, mo
nga tikanga e whakaarohia ana mo te iwi, ki topu
hoki nga mema Maori ki te hanga ture, mo nga
whenua Maori, kia oti ia ratou he tauira, me panui
mai hei tirohanga ma nga iwi katoa.
MEMA PAKEHA MO TE TAKIWA TAIRAWHITI.- I te
pootitanga mema Pakeha mo tenei Takiwa ko Raka
te tangata i nuku rawa ake ana pooti i a Te Riihi, a
kua tu ano ia hei mema, kua riro atu kei Poneke kia
rokohanga e ia te tuwheratanga o te Paremata.
KOOTI WHAKAWA WHENUA. - Kua tino tuturu te
whakaaro inaianei kia whakawakia nga tono Kooti
o Nuhaka ki Heihitingi a te 5 o nga ra o Akuhata,
engari ko nga tono katoa o Te Wairoa ka whakarangona
ano ki riera, ara ki te Wairoa, a te mutunga
o te Kooti ki Heihitingi. E kore e taea te whakatuturu
tonu i te ra inaianei, notemea e kore e
mohiotia te takiwa e watea ai nga Tiati, mo te
nohoanga o te Kooti ki reira.
KAI RUURI WHENUA.- Tenei te panuitanga a
Wiremu Tate kai ruuri whenua kei nga wharangi
o tenei nupepa. E whakaatu ana ia i te ngawaritanga
o tona utu, ina ruuri ia i nga whenua o enei
takiwa. Kei Waiapu a ia inaianei e mahi ana i nga
whenua Maori o reira, a ki te hiahia nga tangata
Maori o ena wahi kia ruuritia a ratou whenua, me
ahu atu ki Waiomatatini, kei reira hoki taua kainga
noho. E kore e tino roa rawa tana noho atu ki
reira, whaihoki ki te hiahia a Ngatiporou kia ruuritia
wawetia a ratou whenua ko te taima tika tenei
hei whakariteritenga ma ratou i te mea hoki e noho
ana te kai ruuri i waenganui o ratou a kei raruraru
hoki ratou ki te whakariterite korero tetahi tangata
e mamao atu ana ia ratou, a nga taima e hiahiatia 
ana e ratou.
MO NGA KAI MANAAKI.- He nui nga reta e tae
mai ana, me te patai tonu mai ki nga ritenga
e riro ai te Waka Maori i nga tangata e hiahia
ana ki te tango. Kua ata panuitia ano aua ritenga
ia putanga, ia putanga o te nupepa, a heaha
ra i kore ai e kitea o nga kai korero. Kei
runga tonu ake i te timatanga o nga whaikorero
te takotoranga o taua panui, e penei ana, TE UTU
MO TE WAKA. A kei taua panui ano nga whakaatu
runga katoa. Ko etahi tangata kei te kuare ki tenei
mea ki te Ota poutapeta, a ko te mea pai ma ratou,
me tuku mai ki te pane kuini e tae ara ki te ono
hereni nga moni, a ka timataia ta ratou tango i te
Waka i te marama ano e tae mai ai nga tono, ka
mutu i taua marama ano a te tau e haere ake ana. 
Hei reira ka timata mai ano te utunga mo te tuarua
o nga tau.
TURE MO TE TUPEKA.- Tenei tetahi Panuitanga o
te Katimauta Tumuaki o Poneke, kua tukuna mai
kia matou, e te Kamupane hanga Tupeka o Akarana
hei whakaatutanga atu ki nga Maori, kei pohehe
ai ratou ki nga ritenga, a kei raru ai hoki ratou
mehemea ka mahi kuare ratou. E ki ana taua
Panui, ka ahei noa atu o te tangata te whakatipu
tupeka raurau runga i taua whenua ake, me te
mahi hoki hei tupeka mona ake maua whanaunga
mehemea e kore hokona, e tukua pewheatia ranei
ki tetahi tangata ke atu. Tera pea e ki te tangata
ka he noaiho ia ki te whakatipu raurau hei hoki mana,
mehemea kahore ana raihana, otira kahore he kupu
pera i roto i tenei ture, a i te hokonga hoki o nga
raurau tupeka i konei e nga tangata o te Muriwai, na
te Katimauha ano i titiro, nana hoki i weiti, tukunga
atu ki te kaipuke. Ki te hiahia nga maori ki te
titiro i tenei Panutianga ka kitea mehemea ka haere
mai ki te tari o te waka nei, kei konei hoki e piri
ana.
TE TURE MO NGA HIPI 1878.- E whakaatu mai
ana te Kaitirotiro hipi o Kihipane nei kia matou i te
korenga o etahi o nga tangata maori e tuku mai i
nga whakaaturanga ki a ia, mo a ratou hipi, a e
hiahia ana ia kia mohiotia o nga Maori, kua paahi ke
te taima i whakaritea e te ture hei tukunga mai mo
aua pukapuka. E ki ana te ture, ki te kore e tukuna 
mai e nga kai whakatiputipu hipi i nga korero ki te
Kaitirotiro hipi, i roto mai te takiwa kua whakaritea
mo te pera ka utu ratou i nga moni kaua e nui
atu i te rua tekau pauna. Heoi e ki ana te kaitirotiro
ki te kore e tukuna wawetia mai aua pukapuka,
ka hamenetia e ia aua tangata. Kati he whakamaha
ratanga kautanga tenei na matou ki nga tangata
whai hipi kei maru ratou i te whiunga o te ture.
Hui katoa nga hipi Maori o te rohe ki Kihipane nei,
e 6200. He tohu pai ano hoki tenei ara te tahuritanga
o nga Maori ki te whakatiputipu hipi, hei oranga
ma ratou ki runga ano i a ratou whenua ake.
He mahi ataahua he mahi rangatira.
KUPU WHAKATUPATO.- Kua ki mai a Takuta
Porena te tangata e whakamanaia ana e te Ture
mo te tirotiro i nga mate kino ina tae mai ki enei
takiwa kia panuitia e matou etahi korero whakatupato
i nga Maori i runga i te mate kino kua tae
mai nei ki Nu8i Tireni ara te mate koroputaputa e
wehengia ana e nga iwi katoa o te ao. Na ahakoa
kahore ano kia tae tonu mai taua taru whakarihariha
ki waenganui o tatou nei, e tika ana ki noho mataara
tatou, he mate nanakia rawa hoki tena, ki te haere
huna mai i roto i te kaka, i te pukapuka i te aha
noaiho ranei, a ma te aha e karo i te kehua e kore
ai e kitea e te kanohi tangata. Kati e ki ana a
Takuta Porena, he mea pai kia haere tonu mai nga
tangata katoa kahore i okaokaina tatatia nei, kia
okaokaina ano ratou e ia e etahi atu tangata ranei,
e whakaritia ana mo taua mahi. E pai ana ano te
haere atu kia Te Wiremu, Atirikona, he tangata
matau hoki ia ki te tohutohu pera.
NGA MEMA MAORI.- Ko nga mema maori enei
kua pootitia e nga takiwa e wha o Nui Tireni, mo te
Paremata houu ka timata ake nei. TAKIWA WHAKA
TE RAKI,- Ihaka Hakuene. TAKIWA WHAKA TE RATO.-Te
Puke Te Ao. TAKIWA WHAKA TE RAWHITI.- Wi Pere. 
TAKIWA WHAKA TONGA,- Hori Kerei Taiaroa. Tokotoru o 
enei mema, ara o nga takiwa katoa o tenei motu,
he tangata hou anake, kahore hoki i uru atu ki te
Wharo i era atu tunga Paremata. Ahakoa ra kua 
rongo ratou i nga whakaaro o te iwi e pooti nei ia
ratou, kua rongo hoki ratou i nga amuamutanga o
mua, mo te ngoikoretanga o te taha Maori i roto i
te Paremata. Kati kei te haere marama atu pea ratou,
i runga i ta ratou kawe i nga hiahia o nga Maori,
ki te aroaro o te Paremata. Tenei ra he whakatauki 

ÿ

ma ratou. Ka kore e whaia ka kore e taea. Tera
a ata tirotirohia e nga Maori, nga mahi katoa o a 
ratou mema i tenei tuunga a te Paremata, kua oho ake
hoki ratou i te moe, i runga i te taunga iho kia ratou
e nga ture i mahia mai i mua i te aroaro tonu o a
ratou mema te Paremata, a kua tupato haere a
ratou whakaaro inaianei, kei mahia hunatia ano
etahi ture pera.
TE TUPEKA.- E kite aua matou kua timataia
e nga Maori o enei takiwa te whakatiputipu
tupeka, hei hoko ma ratou ki nga Pakeha hanga
tupoka a Akarana, kua kite hoki ratou i te oranga uta
ratou i roto i tenei mahi. I te raumati kua pahure atu
nei i whakatipuria etahi ki te Muriwai, runga i te
whakahaunga, me te tohutohu a Te Naera Tauwehe
hei mahi whakamatautau ma ratou ano te pakaritanga ka
kimi whakaaro ratou mo te peheatanga o a ratou tupeka.
I hua hoki ratou ka taea noatia e ratou te hanga hei
tupeka hokohoko ma ratou. Tena no te rapunga ki nga
ture, ka kitea he mahi whakauaua rawa tena, inahoki
e araia ana e nga moni nui hei utunga atu ki te
Kawanatanga a e kore ena e taea e te rawakore. Katahi
ka rapu ratou i tetahi tangata hei hoko i a ratou
tupeka (rau maroke) kitea, rawatia ake ki
Akarana ara he Kamupane hanga tupeka a hokona
katoatia atu ana a ratou tupeka ki reira.
Me i kore kua ruihi rawa ratou. Kati no te taenga
mai o te kaihoko o taua Kamupene ra ki Turanga
nei, ka kite ia i te ngakau nui o nga Maori ki te
whakatiputipu tupeka, ka whakaritea kia whakatupuria
nuitia te tupeka a tenei tau, a homai ana e ia nga
purapura pai, me nga pukapuka tohutohu ma ratou,
i runga i ta ratou whakaaetanga ki te tuku atu i nga
tupeka ki taua Kamupane ina ka maroke. Tenei 
ano etahi purapura pai ano hoki hei hoatutanga ki nga
tangata e whakaae ana ki te whakatipu tupeka mo
taua Kamupane.

TE MATE KOROPUTAPUTA.
Oho mauri ana nga tangata katoa o Kihipane i te
Mane nei i te taenga mai o tetahi kororo i te waea
mo te unga atu ki Nepia o tetahi tangata e mate ana
i te taru whakamataku nei i te koroputaputa. I aha
mai taua tangata i Poihakena i runga i te tima ia
Waihora a no te rerenga mai o taua tima i Otakou,
ka ahua matemate taua tangata, engari kahoru i
mohiotia te take o tona mate. No te taenga mai ki
Nepia katahi ka kaha haere tona mate, a mauria atu
ana ia ki te hohipera i reira takoto ai, kahore ano
hoki kia mohiotia e nga takuta, he mate koroputaputa
tana mate.
Kati ka rere tonu mai te Waihora i te ahiahi o te
Hatarei me te mau mai ano i etahi pahihi mo
Kihipane nei, me Akarana. Tae mai ana ki konei i
te ata o Ratapu, u mai etahi ki uta, eke atu ana
hoki etahi mo Akarana me era atu wahi. Heoi ano
rere atu ana te tima i runga i tana haere. Ao ake i te
ata e te Manei katahi pea ka kitea te mate o te
tangata ra i Nepia patua tonutia mai ana e Takuta
Peneha te waea kia Kapene Poata, me tana tohutohu
mai kia tiakina nga pahihi i u mai ki uta nei, kei
riro mai i a ratou taua mate ki konei. Heoi kua
marama ke noa atu aua tangata ki tena wahi, ki tena
wahi, kowai hoki i kite, kowai hoki i mohio. Ahakoa
ra i tere tonu te whakaatutanga a Kapene
Poata ki nga Pirihimana me nga Takuta o konei,
kia noho tupato ai ratou mo te paanga o tetahi mate
ki aua tangata i u mai ra, a kia rahuitia ratou, kia
tino mohiotia ai te ahua o te mate.
Kati kahore ano kia rangona ki tetahi mate kua
pa mai ki etahi a ratou. Tetahi mea mataku ai nga
tangata e konei te maharatanga tona pea kua moe
ano tetahi a nga tangata i u mai ki koneio, i roto
tonu a te moenga a te tangata i o atu ra u Nepia, a
ka piri mai ta mate ki a ia. Tena no te whakaatu
ranga tuarua mai i Nepia, katahi ka rangona he
hemana taua tangata no te kaipuke a ora ake ana nga
ngakau i runga i taua kupu.
No te taenga atu a te Waihora ki Akarana, i te ata
ata o te Mahea ko rokohanga a ia ki reira te whakaatu
ranga, kia rere atu ia ki te wahi rahui tu ai, kia 
hoki e whakau mai i nga pahihi i nga titanga ranei
ki uta a ko nga meera me ata waiho ki runga i tetahi
kaipuke ke takoto ai kia rongoatia mariretia ki
te whanariki katahi ka tikina ki uta e te poti o te 
poutepa. Kati kei reira ano taua kaipuke e tu ana,
me nga tangata katoa ano hoki i runga a kia pahure
rano nga wiki e rua me te kore ano e kitea he mate
pera i roto ia ratou katahi ka unuhia mai te here,
ka tukuna kia haere.
Kua tae noa mai te whakaaturanga mo te taenga
o taua mate koroputaputa ki Poihakena, engari he
tangata takitahi, a e rahuitia ana hoki kei tipu haere 
te mate, a kahore ano i mohiotia i pehea ai te paanga
mai o taua mate ki te tangata kua tae mai nei ki
Nepia,no uta mai ranei no runga kaipuke ke ranei.
Otira heiaha tena i te mea kua whiti mai nei ki o
tatou nei motu. Ko te mea mai ma tatou inaianei
ko te tiaki ia tatou ano kei tipu haere i waenganui
ia tatou, whakamoti haere ai ia tatou.
Na te tino whakatupato tenei nga matou i nga iwi
Maori ki tenei mate kei mahara ratou rite ana tenei
mate ki era atu mate nui kua tae mai ki enei whenua
i mua atu. Kaore he tino taru kino rawa atu tenei, a
ko te titiro tana i mahi tupato ai te Kawanatanga ia
tau, ia tau, mo te whakahau tonu i nga takuta kia
okaoka tonu ratou i nga tangata katoa. Ko te mate
hoki tenei e whaituretia tonutia ana a e
whiua ana hoki nga tangata ki te utu, mehemea ka
turi ratou ki nga whakahaunga o taua ture. Ma
tena ka kite ai tatou i te wehi nui o te Kawanatanga
ki tenei mate, kahore hoki e whaituretia ana
etahi.

WHAKAUTU MO NGA RETA TUKU MAI.
Tenei te haupu nei nga tini pukapuka tuku mai o
nga wahi katoa o nga motu nei, a heoiano te raru, ko
te iti o te Waka hei utu atu i te mauranga kotahi, nga
taonga e tukua mai ana. Heoi ra me ata waiho marire
ano etahi mo tetahi atu hoenga. Engari ko nga
pukapuka ui korero mai, ka whakaarohia tonutia ki
konei. HOROMONA HAPAKUKU. E whakaatu mai
ana i te korenga o nga nupepa e tae atu ki a ia. Ka
nui to matou pouri mo te korenga a ka tukuna tonutia
atu nga kape e hiahiatia ana e ia. HONE MEI KAIO.
E mihi mai ana a e rapu ana i te ritenga mo
te tuku korero mai. Tukua noatia mai o korero e
koro, mehemea he korero rawe mo te katoa a mehemea
tetahi he tangata koe e tautoko ana i te waka
nei. Ko nga panui whenua taonga aha atu ranei,
nga mea e utua ana. PIRIPI WAIPAPA o Waipiro.
E whakaatu mai ana i te matenga o Heneri Waiti
raua ko Pirip Te Awarau, i te 11 o Hurae. A e ki
ana ia nui atu te pouri i pa mai ki nga whanaunga,
me te aroha, mo tenei tokorua i mate i te ra kotahi.
W. HAMONA, o Waikato. E hiahia ana kia maha atu
nga haerenga o te waka i roto i te marama. He
whakaaro pai ano tenei, otira taihoa, kia kitia te 
kahanga mai o nga kai manaaki. PEITA KEKEAO o
Ahuahu. Ka tukuna atu te waka ki a koe, me
tuku mai e koe ki te pane kuini nga utu. E kore
hoki e tika te hiriwa. E pai ana ano te Ota o te
poutapeta. RAPANA INIA. Kua oti atu te whakaatu
ÿ

i nga mahi e whakahuatia na e koe mo te pootitanga
mema Maori. HIRINI TAMEO. Tika rawa o
korero mo to tatou hoa pai mo Raniera Kawhia ka
mate ra, engari kua panuitia etahi korero roa, me te
rite ano ki au nga whakaaturanga. RAPIRA o Wairarapa.
E tono waka ana mana me te mahara hoki
ki te tuku mai i te Ota. J.M.JURY. Kua tae mai
nga pane kuini a ka tukuna atu te nupepa ki to hoa
kia Ruka. ROHA TE PAEARA o Mongonui. Kihai i
marama o patai. Ki te hiahia koe ki te waka maori,
me tuku mai i nga moni e ono hereni ki te pane
kuini a me tuhi mai ki te etita o te waka maori
Kihipane. WIARI TE PUAHO o Poteriwhi. E whakaatu
mai ana i te matenga o tetahi wahine mono
rangatira o ena takiwa engari kahore i whakaaturia
mai te ingoa. Nui atu te aroha me te tangi o nga
iwi mona, notemea kahore ona uri i waiho e ia i tenei
ao. 

KAWANGA WHARE KARAKIA.
He korero tuku mai.
No te 31 o nga ra o Hurae, no te tau o to tatou
Ariki, 1884, kawaia ai tetahi Whare Karakia i
Anaura,i te tai Rawhiti a te motu e takoto nei a
Aotearoa. He maha nga tau i puta ai te whakaaro
te iwi nona te whare a Ngatiira, kia hanga tetahi
whare karakia i a ratou kia whakamotuhaketia atu
hoki hei whare karakia ki te Atua. A no tenei tau
1884, no te 31 hoki o nga ra, o Hurae te marama, i
tino tutuki ai taua hiahia o ratou. He kawenga ake
hoki na te ngakau, pouri ki nga mate a te Karaiti 
e mahia ana i roto i nga whare kainga i nga whare
moenga hoki. Koia nei te take i puta ai to ratou
hiahia kia hanga tetahi whare karakia hei mahinga
i a te Atua mahi. He tikanga pai rawa hoki tenei,
te whakamotuhake i nga whare karakia. Ma enei
mahi hoki e whakakotahitia ai nga iwi e takahi nei i
runga i te tuara o te ika a to tatou tipuna a Maui
te Maori raua ko te Pakeha.
No te 30 o nga ra i hui ai te Maori raua ko te
Pakeha kia kite i te kawanga o taua whare karakia
hui ake nga tangata e 200. No taua rangi ano hoki
i puta ai nga ahuareka a te Maori. A auina ake i
te 31 o nga ra i te tahi o nga haora ka Taia te
kawanga o taua whare, e Te Atirikona Renata
Wiremu. Huaina iho hoki te whakamiharo o te
tangata ki te pai o te waihangatanga o taua whare,
e 36 putu tona roa, 18 patu te whanui.
I te aonga ake i te Paraire i te o nga ra o
Akuhata i te mutunga iho o te Karakia ata, ka
whakatakotoria te pereti, hei kohinga ma nga iwi e
noho ra. I penetia te ahua e te makaunga i te moni
ki te pereti. Na te Pariha o Tokomaru ki te awa o
Uawa, 44 13s 6d. Na te Pariha o te awa o Uawa
ki te awa o Turanganui 14 2s. Na te Pariha o
Whareponga me Waipiro, 7 2s. Na te Pariha o
Te Horo, 2. Na te Pariha o Rangitukia 1 1s.
Na te kura o Te Raukahikatea 3 4s. Na Te
Hatiwira Houkamau, 10 13s. Na nga hoa aroha,
14s. Hui katoa te moni i kohia i roto i nga meneti
ouou nei 106. Te mutunga o tena mahi a taua iwi
katahi ka tukua te hakari o taua whare Karakia. Te
kai nei te poaka te kau e 5 tana paraoa, e 2 tana
huka, e 400 hoki nga paraoa kua oti te tuna. Te
mutunga o tenei, ka pakaru te huihuinga. He 
koanga ngakau ki a au te mahi a nga iwi Maori o te
Tai Rawhiti mo runga i enei tu mahi, i te hanga
whare Karakia, hei karakiatanga atu ki to tatou 
Matua i te rangi. Ina hoki e wha nga whare
Karakia kei tenei taha o to tatou motu, e hanga 
ana. Ko tetahi hei te 24 o nga ra o te marama nei
te Kawangia ai, ko nga mea e 3 e waiho ana. Mo
tera atu, te kawaia ai.

HE RETA TUKU MAI.
E kore o tau kia matou te he mo nga whakaaro a nga
kai tuku korero mai.
HE MEA UTU TE PANUITANGA.
Ki te etita o te Waka Maori.
E hoa tena koe, Utaina atu ena kupu ki to tatou
Waka, hei kawenga atu mana ki nga waahi e tae ai
ia ki nga tauranga waka. He mate nui i pa ki au, he
whenua na te Kawanatanga i homai mo Eru Patuone
110 eka, ko Waiwharariki te ingoa e tata ana ki
Takapuna i tawhi mai o Akarana. I a ia ano e ora
ana, ka wirangia ki tana tamaiti ki ana mokopuna e
95 eka i wehea hei hoko mana 15 eka. Katahi ka
korero a Eru Patuone kia Hare Reweti mana e rapu
he Pakeha hei hoko i te 15 eka. Kihai i hokoa ka
mate a Eru Patuone. Kotahi tekau tau i muri iho i
tana matenga, ka tonoa e matou he panui riwhi mona,
kia taka mai ai te whenua kia matou. I tu te Kooti
Whenua ki Whangarei tau ana kia matou ko aku
mokopuna te 95 eka. Ko te 15 eka i tau ki au
anake, ki tana tamaiti. Kotahi tau te mutunga iho 
o te Kooti, ka haere ahau ki Akarana ki te hoko i to
15 eka. Ka whakaae te Pakeha e 200 mo te eka.
I te ra e whakapuatina ai nga moni ka puta
te whakararuraru a Hare Reweti mo taua 15 eka
ka ki, kua wirangia ketia kia Wi Pani, e tona
matua te 15 eka. Ka mea atu ahau, heaha tena
wira te kawea ai ki te Kooti i uru nei ahau hei riwhi.
Ka mea mai e kore ra koe e tika ki te 15 eka. Mutu
ana te Pakeha hiahia ki te hoko, hoki ana ahau ki te
ui ki nga tangata i noho tahi ki takku matua a mate
noa. Ko ta ratou kupu katoa tenei ki au, he tino
korero teka tena na Hare Reweti he mea wira kia
Wi Pani, he tino tahae kino tena no Hare Reweti.
Tenei te pukapuka owhaki a to matua kei a matou
ko nga kupu enei, e kore whakarongo mai, kia mau
ki te whenua nei kia atawhai ki nga tangata i waihotia
iho e au i runga i te whenua, i whakapaia e au.
Kia pai ki te Pakeha hei matua mo koutou. Kei mea
koutou ka waiho raruraru iho koutou e au, kahore
kei te topu te whenua. He mea huihui matou e ia,
kia rongo i ana korero i tona mohiotanga e mate ia.
Mehemea he wira, kua korero ia kia matou. Ka
puta i konei taku whakaaro, kia hamenetia e au a
Hare Reweti. Ka tae ahau kia H. Taiwhanga raua
ko tana roia, ka tirohia i te Whare Rehita, ka kitea 
no muri iho i te Kooti i uru ai matou hei riwhi mo
Patuone. Ka kitea hoki i reira, e rua ahua mangumanga
i tuhia ai te wira. Hamenetia ana a Hare Reweti
ki to Hupirimi Kooti i Akarana, ka ui hoki
te roia kia Wi Pani i te taima i tuhia ai te wira. Ka
mea a Wi Pani, no muri iho i te Kooti i uru ai matou
hei riwhi, he mea whakapatipati ia na Hare Reweti,
kia riro ai ma raua te 15 eka. Ko te kupu tenei a
Hare Reweti kia Wi Pani, mehemea ka pai koe ki
taku tikanga, me waahi nga eka kia 7 mau, kia 8
maku, o te 15 eka, no te mea he nui taku mahi ki
nga roia. Ka patai  atu ano te roia kia Wi Pani, 
kahore ranei he moni a Hare Reweti ia koe hei utu mo
taua 8 eka, ka mea i a, kahore. Tae noa ki te ra
i puare ai te Hupirimi Kooti, ka tae mai a Hare
Reweti kia Wi Pani, i waho o te Hupirimi Kooti matou
e noho ana, ko tana kupu tenei kia Wi Pani, kei
ahau inaianei, no te mea he mea whakapatipati
ahau nau, kihai i korero i tenei ra. Ao ake te
ra ka puare ano te Kooti, katahi ka tu te roia o
Hare Reweti, a Hesketh Richmond, ka ki, me neke 

ÿ

tenei keehi ki te marama o Hurae te take he mea
hamene oho tata a H.Reweti kahore ia i whai taima
ki te rapurapu tikanga mo tenei hamene. Whakaaetia
ana e te Kaiwhakawa e te Kirihi me tuku te whakawa
i te 1 o nga ra o Hurae 1884. I taua taima ka tae
atu matou ki Akarana, no to 9 o nga ra ka tu tenei
keehi, ka korero ahau ka mutu ko taku kotiro, ao ake
te ra ko taku kotiro ano, ko ana korero ko tana
kore e rongo i tenei wira i tona nohoanga ki reira,
ki te mahi witi i runga i taua 15 eka, koia anake
hoki te tangata whakamutunga ki te mahi i taua waahi.
Ka mutu ko taku hunaonga ko tana korero he
whakamarama i te take i tae ake ai a Paora Tuhaere,
a Tuwha roia me Wi Pani ki Whangarei, ki te Kooti
i uru nei ahau hei riwhi. Ka mutu ka tu ko tetahi
o nga kaumatua i noho nei ki taku matua a mate
noa. I puta hoki ki a ia nga owhaki i taku matua.
Ka mutu ka tu ake ko tona kai karakia he hoa ano
nona nana ano hoki ia tuku to matenga. Ka
mutu ka tu ko tona tuahine ko ta ratou kupu tonu
tenei kahore rongo kahore i kite me he wira kua
rongo matou kua kite hoki. Ka tu ko H.Reweti,
ko ana korero tenei, no Patuone ano tenei whenua i
wira kia Wi Pani, nga kai titiro ko ahau ano, ko
Wiri Ianga te hunga i kite, ko Paora Tuhaere ko
Wi Pani ko te Wetini me tetahi kua mate. Ka mutu
ka tu ko Wi Pani, ko ana korero enei, e tika
ana te wira me nga tangata i kite, engari he mea
whakapatipati ahau e Hare Reweti i hoatu ai  te
waru eka mana. Hoiano whakatua iho e te kaiwhakawa
ko ahau i he. Na i te wa ano e korero ana, ki
taku matau atu, e ahua riri tonu ana te kaiwhakawa
ki taku roia.
Na e nga pito e wha o te motu nei o Aotearoa,
Maori, Pakeha ka tuhia ki raro nei nga take, i mohio
ai ahau e he ana aku hoa a Hare Reweti ma, me
Wi Pani ma.
1. Ko te kore e rangona o tenei wira i te tekau
tau i muri iho o te matenga o te tangata nona te
whenua.
2. Ko te korenga o tenei wira i te pukapuka
owhaki a Eru Patuone.
3. Ko nga kia tahae ano nga kai titiro o te wira ko
Hare Reweti, raua ko tana iramutu ko Wiri Ianga
me nga kaikite i te wira me Wi Pani ma..
4. Ko te kore o taua wira i mana ki te Kooti uru
ai matou hei riwhi mo E.Patuone.
5. Ko te kiteatanga e rua ahua mangumangu i tu ai
te 15 eka ma Wi Pani.
6. I mea a Paora Tuhaere i kite ia i te tuhinga o 
te wira. Heaha ra ia te waiho ai hei kai titiro, he
rangatira nei hoki ia he tangata matau ki nga ture.
Na konei au i matau ai, he aroha kau nona ki tana
taokete kia Wi Pani, i ki ai ia i kite ia i te 
wiranga.
I tae mai ano raua ko Wi Pani ki te Kooti i uru ai
matou hei riwhi mo Eru Patuone kahore rana i korero
ki te Kooti e he ana te whakataunga o te 15 eka
ki au.
7. Ko te kore i rongo o nga kaitiaki i te tupapaku 
i te whenua hoki i tenei wira.
No te whakataunga o te he ki au, katahi au ka
mahara ko te take tenei i nukuhia ai te Kooti, kia
whai taima ai a Hare Reweti ki te whakapatipati 
ara ki te whakaputa ke i nga korero tika a Wi Pani,
e mau iho i runga nei. He nui no taku  pouri ki tenei
mea, koia au i tuhi ai, kia kite mai nga pu mahara
o nga pito e wha o te motu nei, maori, pakeha
hoki. Ki te kite iho nga pa mahara, ka tika au kia
mate, kia ora ranei, tuhia ki te waka.
Kia marama koe e te kai tuhi, ko H.Reweti he
pakeha nana nga korero atua e mau na i te Korimako.
Ko Wi Pani he taokete no Paora Tuhaere.
Ko te whakamaramatanga tenei o te tika o enei korero
kahore ano he maori, pakeha ranei i maia ki te
hoatu noa i te whenua penei i runga i te kore take,
ma tetahi tangata pakeha ranei penei i ame Wi Pani,
kua maia nei i a ki te hoatu i te waru eka ma Hare
Reweti i runga i te utu nui i 200 pauna mo te eka.
Hei whakamaramatanga tenei i te pono o ta raua 
tahae tahi.
Hoiano ra.
NA HOHAIA PAUTONE.

Ki te etita o te Waka Maori.
Tena koe, ki te pai koe, kutaina ki te waka nga kupu
kei raro iho nei, ki te kore whuia atu ki te wai he
kai ma Tangaroa.
I te ata takota ahau, me te whiriwhiri marire i te
tautohe a Raureti Paerau, raua ko te Wharekiri Te
Pohoroa, mo te ope whaeke a Raureti mo R.Whititera
To Waiatua, e takoto nei kei te riu o te waka kia au.
He tika hoki kia whai kupu atu nga kai titiro a te
Waka mo nga tautohe o utaina mai aua hei kai ma
nga kanohi, me te ata whakariterite hoki i ta raua
tautohe, kia watea ai nga wharangi o te waka mo
nga tautohe totika e ngaro atu ana.
Ka titiro whakamuri atu ahau ki te panui a Whititera
Te Waiatua i whakahokia pohehetia nei e
Raureti. He tika hoki kia tohutohungia koe te kai
tuhituhi o Te Korimako ki nga hua e hiahiatia ana
e matou e nga kai manaaki. Tirohia hoki te rua o
ana panui i whakaatu nei ia i tona hoariritanga ki
tera hanga a te waipiro. Huri atu hoki o kanohi ka
ata matakitaki marire ki nga kupu o te panui a Te
Wharekiri o whakahengia nei ano e koe, a ma tena
koe e mohio ai, kei te whanga mamao atu i te hoa ia
Whititera, ana utanga taimaha i utaina nei e koe ki
runga i a ia. No reira he tika ta te panui e mea
nei, me hoki ano ki runga kia koe aua taumaha, e
utaina nei e koe mo tera tangata. Kaua e utaina ki
runga ki te kahore noaiho, engari kia whai taunga.
Kaua e waiho ko to matauranga ki nga mahi o te
kura ki te reo pakeha ranei, hei take turaki i to hoa,
engari ma nga kupu hangai atu ki ana e turaki, notemea
mo te tupeka ke, raua ko te waipiro, apiti ki
nga taonga o nga Apotoro, te take mai o ta korua
tautohe. A mo runga i aua kupu Tapu e tohatohaia
mai na e Te Korimako e whakahe ana ano hoki au
mo tena. E tika ana kia whakakorea atu, engari
hoatu ki te wahine nana nei te 2.10s te utu o tana
moni. Ko te korimako utu o taku rua hereni e
tuku mai, ara ko nga korero e pa ana ki nga mahi o 
te motu.
Heoi nei, na to hoa
TE HATA POKIHA.
(Frederick Fox)
Waiomatatini, Hurae 19, 1884.

Ki te etita o te Waka Maori.
E hoa kia ora, mau e uta atu enei kupu ruarua,
hei titiro ma nga kai manaaki o te waka nei.
E Renata Kawepo o Omaha, kua kite au i nga
kupu whakahe o te reta mo Wi Pere, o Turanga, e
mau nei i tetahi wharangi o te waka (no.10). Ko
te rironga o Wi Pere ki te Hauhau. Ko te Kamupenetanga
o Wi Pere.
Na maku e ata whakamarama kia koe, ko Wi Pere
he tangata hapai i te Whakapono a taea noatia te
Hauhautanga, ka riro herehere a ia i te ringa kaha o
te Hauhau a nana ano i ngaki i ona matenga i Hauhau.
Mo te taha Kamupene engari koe te mea ka mohio
ki nga whenua o kona i pau i nga mango o te moana
pouri. Ko nga whenua o konei kaore ano au i kite,
tae noa ki oku takiwa o Ngatiporou, otira hei aha
tena.
ÿ

Engari e Renata, ka kaumatua Rangatira koe no
tou whenua, me te roro o tou whare ana e tuku
Panui hei tawari mo etahi atu kia te Waka Maori,
kei whiua ki te Ture i tera a tahuri awheta ki a ia
ano. A kua puta nei ko Wi Pani, kei mangai mo
tatau hoatu a tatau hiahia ki a ia mana ka taea e 
pai ana. Ki te kore, kua pena tonu mai hoki i mua.
Heoi na,
TUTA NIHONIHO.
Kihipane, Akuhata 7, 1884.

PANUITANGA
Ki te etita o te Waka Maori.
E HOA tena koe, Utaina atu enei kupu ki te
taumanu o to tatou waka, herea iho ki runga ka tuku
ai ki nga waahi e u ai ki uta, ara ki nga kurae o
te ika a Maui i hi ai ki runga iriiri ai, te rua ona
Ingoa ko Aotearoa.
B hoa ma, e nga iwi katoa a te motu nei tona
koutou nga iwi i hanga nei e te Atua, hei noho mo te
whenua. E hoa ma, kei te aha koutou, kei te rongo
ranei koutou ki te mate kua pa nei kia tatou? Ko
taua mate i mua te karawaka inaianei he reiti ke,
tenei paanga o taua mate. E hoa ma ka mate ta
tau mate rawa atu. Ahakoa kaha tatou ki te pooti
mema nei mahi ai, katahi au ka mohio tera pea e
mama, ko tenei kei Poneke te Paremata i mahia mai
aua mate ki reira ka pootitia nei ano he mema, ka
haere atu ano ki taua whare. Ka 18 nga tau tu ai 
tatau mema i roto i taua whare ko te aha i riro
mai inaianei, Whao rawa tera te tangata kia tu koia
hei mema, ma to whao ka aha ai, ka rarua ai te
iwi matau te Pakeha i ki ai a Kapowhetu te pakeha te
pakeha. 
E hoa ma, kaore rawa tatou i te kaiponu ki tetahi
wahi whenua ma o tatou hoa kei te hokona tonutia
te whenua e ratou, me te whakaae ano tatau. Kai
te ki mai ano ratau me homai tetahi waahi hei reti,
me te whakae ano tatau. No to tatau mohiotanga
me pupuri etahi waahi hei whenua tuturu mo o
tatau uri i muri ia tatau, katahi ka tukua mai ko te
reiti ki runga, he mea kia tukua ai aua whenua hei
reti hei hoko kia whai moni ai hei uktu mo nga reiti.
Ko tenei e nga iwi o Aotearoa me pehea tatou.
Rapua nga Karaipiture kei reira te oranga mo
tatou otira mo te wairua ia kei te whakapakia te
mamae ki te kikokiko otira me kore te Kaihanga e
aroha mai kia tatau i nga ra o te pouri, e hoa ma
e mohio ake ana au, tera he raruraru e pa ki tenei
motu i runga tonu i nga Reiti nei. Ko etahi o nga
iwi o tenei motu i pai ana mahara, ko etahi iwi, kei
te kino. E hoa ma, ki te tu etahi o nga tangata e
pootitanga  nei hei mema ki te whare kaua hoki tatau e
mangere ki te rapu mahara, mo roto ki tetahi pire,
ka tuku atu ai kia ratau, kia he, he i te mahi ko te
mangere ia te he.
Heoi kia taea ai te uta ki runga i to tatou waka.
WI PEWHAIRANGI.
Tokomaru, Hurae 26, 1884.

Ki te etita o te Waka Maori.
E hoa, tukua atu enei kupu torutoru, kia rongo
nga hoa i te motu.
He kupu whakahoki naku mo te Panui o Aotearoa.
E hoa e ki nei to panui kia mau kia mau, whakakotahi
te tikanga huihuia nga tikanga kia kaha ai, kati 
te mahi tamariki me pooti koutou kia Timi Kara
kia ora ai to tatou tipuna whenua. Kia rongo koe,
ahakoa he nui nga roma wai Maori o ia
wahi o ia wahi, e huihui atu ana ratou ki te waha
o te parata. Whaihoki ko tatou he maori tatou
he pango to tatou kiri, he pango ano a tatou mahara
e kore tatou e kite i te maramatanga. Ahakoa ka ki
tatou ko mea te tangata mohio he mema, he
tangata i a kua maha ona tau ki taua whare, otira
kei te taenga atu ki taua whare, ka rite ano ia ki aua 
tekoteko kahore nei o hamumu tona waha.
Titiro kia ka tatou ki tenei peruperu, a penei ana
tenei motu ka tiemi, ka tiemi, e tenei iwi ka
tiemi, ka tiemi na te moni o te Kawana koi tiki
mai whakakoikoi to ngakau, koi ai pakuku atu ai
eha. Ko tenei haka kua takoto no muri tatou ka kite.
Kati me Penei pea to tatou tikanga ka tatou hei
pooti mema. Me mutu tenei mahi ko o tatou mema te
Paremata, mo to mai ki waho, notemea hoki, ko ratou
ano kei te tuara i enei ture kino e peehi nei ia tatou
ka kawea ratou e te kupu kore, hei whakahoki i aua
ture. Heoi ano ka tu o ratou  ringa ka pakipaki ratou.
E hoa ma, ka mate tatou ko to tatou koka. I
mua e iti ana tona waha ki te aue, inaianei kua
rangona mai e nga motu o tawahi tona waha, e aue
ana, e hia ake ranei tau, katahi tatou ka tino kite,
ka moe ia i te moenga roa o te mate, e kore nei e
hoki mai kia tatou.
Heoi ra ena kupu ki te kai mau o te hoe o to tatou
waka o Aotearoa. Kia ora tonu koe i kona, ahau
i konei, ma kNehe i te wahi ngaro e whakaneke atu
i nga ra ki te ora roa.
WIREMU HAEREROA.
Tuparoa, Hurae 26, 1884.

WIREMU TATARE.
KAI RUNGA WHAI RAIHANA, KIHIPANE.
Ka ruuritia e ia nga whenua i runga i ritenga ngawari
rawa. Ki te tukua mai he reta ki a ia ki Kihipane,
ka tere tonu tana whakahaerenga i nga whakahaunga
mai.

WHARE WHAKAIRO.
Tenei ka whakaaturia atu ki nga iwi, hapu me nga
rangatira, me nnga tangata mohio i roto i nga rohe o
te Pihopatanga o Waiapu, ko te 24 o nga ra o Hepetema
1884 te Kawanga o te Whare Whakairo i Turanga nei.
Te ingoa o te whare ko TURANGANUI A KIWA.
NA KAREPA RUATAPU
HIRINI TE KANI.

KI NGA TANGATA MAORI O TE TAIRAWHITI.
Kia mohio mai koutou, e taia ana ki te perehi o te
Terewhone i Kihipane nei, nga panui nga pukapuka ke
ranei, ki te reo maori, i runga i te utu ngawari rawa,
me te tere hoki o te oti ina whakahaua. Ko te tari ano
hoki tenei, e taia ai te Waka Maori.
HONE MOKIRITI.
(J.Mogridge)

TAUMATA TOA, WAIPU.
Kua puare tenei toa inaianei, a te tino Taonga
ataahua nga mea e hokona ana. He kakahu rere ke
rere ke, nga ahua.
He ti. he huka, he paraoa me ena tu kai katoa.
A he taputapu maitai ano hoki etahi.
E utua ana ki te moni te Poaka te hoiho, te keka, te
Kaanga me era atu mea e hokoa ana.
HORI WAAKA.
ÿ

E HOKI ATU ANA A KORORU.

KI INGARANGI.

NA KONEI ka hokoa i runga i te utu Ngawari rawa, oku 
taonga 
katoa Tona tini o nga mea maitai, E rite
ana te utu ki te hiahia e nga Maori.
Kia tere te haere mai ki te hoko kia whiwhi koutou i 
te wa 
e ngawari ana te utu.
Ko te whare ai tenei te utu.
NA KORORU.

TIITI me WHARAEA.
TURANGANUI WHARE
HE TNO WHARE PAI 
HE WHARE NGAWARI.

Haere mai e aku hoa maori katoa E mohio 
nei kia au i roto i nga tau ka tekau o te a
Tai Rawhiti o te Tai Tuauru o te Hauauru o te
Hautonga.

6000 ENO  MANO PAUNA TE
UTU ONGA TAONGA.

He Tuira Huiti Kooti Tarau Wekoti, He
Tokena. He Potae me te Hate, Enei mea
Katoa mo te utu e 25s.

KO TE RATA RAUA KO TAUNERE.
Ko te toa tino pai rawa tenei rute o te Taone o
Kihipane mo nga Maori. Hei hokonga
Pouaka, Teepu, Tuuru, Moenga, Mihini tui Kakahu,
Paraikete, me te nui nga atu o nga mea katoa mo roto
o te Whare, Haere mai kia kite i o maua taonga.
LARGE & TOWNLEY 

I. C. TEIRA.
KIA MOHIO MAI AKU HOA MAORI.
Kei au te tahi Tino Haupu nui o nga Tu Tera
Katoa i Kihipane Kei taku Tera i Karatitone
Rori, i te Kokinga o te PEERE TITITI.
Ka taea e au te hoko atu nga Tera me nga
PARAIRE mo te Paki mo te Terei me nga Kakahu mo
te mahi Parau, me nga Tera Peeke me te tini noa
atu i nga mea pera.
I RUNGA I TE UTU O AKARANA.
HAERE MAI KITA KITE.

HE PANUI.
Kua tae mai a
WIREMU TOORO,
Kai ruuri whai raihana ka Kihipane nei noho ai.
He maha ona tau e ruuri ana ia i nga Whenua Maori i
nga Takiwa o Akarana, a he tino tangata mohio ia ki 
tena
mahi. He tangata whakangawari rawa hoki ia i te utu, 
ki
nga tangata e tuku mahi mai aua mana.

WIREMU MOKENA.
KAI HANGA TERA, HANIHI.
Haere mai ki te Whare whero (te Pei)
Karatitone Rori, Kihipane.
Kia kite i taku haupu nui o nga Tera me nga
Paraire me nga Haihi me te tini noa atu o nga mea
pera Kawea mai hoki a koutou Tera Tawhito Hanihi
kia Mahia nga Wahi pakaru.

HE PAI ANAKE
E TIKA ANA ANA MAHI.
E NGAWARI ANA TE UTU.
W. TARATA
KAI hanga Kooti Porowhita Kooti ki te hangaitanga
kite Hahi o Ingarangi Karatitone Rori, Kihipane.

E K PARONE WAIKATO.
Ki oku hoa Maori
Haere mai ki to Koutou, hoa, tawhito kia
PARAONE, Waikato.
Ko ahau te tangata tino ngawari rawata te hoko ki
nga tangata o Kihipane.
E ngawari ana a te Paraone ki nga tangata
whakaaro tika, ki te utu mai, Ko nga tangata
whakaaro kore ki te whakarite, E kawea ki te
whakawa.
Ko nga Taonga ngawari te utu tika i runga i
te pono, Kei au.
HAERE MAI!
KIA PARAONE, WAIKATO.

THOMAS FOX.
KO TAMATI TAITUHI POKIHA
HE Paparikauta he Toa Taonga tana e tu ana ki
Waenganui o Tokomaru Ko te tino Paparikauta Pai
tenei, ona Ruma moe me ona kai me te tini o nga wai
whakahurori hiahia tia nei e te tangata, te tino pai
rawa te Patiki Hoiho he nui te Karaihe o roto, nana
hoki te Toa Ngawari rawa te utu o te Taonga.
Kei a ia Nga taonga Katoa.
Me haere ki te hoko Taonga ngawari mo koutou.

He mea Ta e Poata me Korowhata i te Tari Perehi o Te
Terewhene Kihipane mo Paratene Ngata te tangata nana
tenei Nuipepa.
Turanganui, Kihipane, Akuhata 8, 1884.




ÿ