Te Waka Maori o Niu Tirani 1878-1879: Volume 1, Number 32. 05 July 1879


Te Waka Maori o Niu Tirani 1878-1879: Volume 1, Number 32. 05 July 1879

1 429

▲back to top
         

TE WAKA MAORI

HOEA TE WAKA HA!



 "KO TE  TIKA, KO TE PONO, KO TE  AROHA. "

VOL. 1. ]          NEPIA, HATAREI, HURAE 5, 1879. [No. 32



            NAHIMETI  MA.



        KAI-HANGA. WATI, KARAKA HOKI.

 KEI     tetahi taha o te rori i te hangaitanga ki te Peek

           o  Atareeri, Karatitone Rori, Kihipone.



   He  tangata hanga ratou i nga Wati  pakaru, me   nga

Karaka, me  nga Whakakai, me nga  mea whakapaipai pera

katoa.

   He tini o ratou Wati Koura, Hiriwa, mo te Tane, mo te

Wahine   hoki.

   Kia kotahi tau tinana e haere ana e kore e kino.

   He nui nga mea whakapaipai katoa kei tana Whare e tu

ana.



            KO TE MIRA, ————————

EAI    HOKO   TEIHANA, HOIHO, KAU, HIPI, ME

             ERA ATU  MEA PERA,

              KEI  NEPIA.



            KO  A. RAHERA,

ROIA, KAI TUHITUHI HOKI I NGA PUKAPUKA

       WHAKARITE  TIKANGA KATOA.



Ka  haere ano te Rahera ki te Kooti kei Kihipone ina tonoa

      \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_e te tangata. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_



—————————TEONE    TIKI,

TOHUNGA      PARAKIMETE    NEI, KAI-HANGA

    POROWHITA  HOKI, ME ERA ATU MEA PERA.

  E  ki atu ana ki nga tangata o Kihipone kua oti tona Whare

inaianei, a kua whiwhi hoki ia ki nga Mihini me nga mea

tohunga-tanga katoa e ahei ai ia te mahi i nga mea rino katoa.

Kua  oti hoki tona

             WHARE  HANGANGA KARETI, 

A, ka hanga ia inaianei nga tu Kaata katoa, me nga Terei,

nga Kiki, me era atu mea pera katoa. He tohunga rawa ona

kai mahi katoa. Ko tona

                WHARE HU HOIHO

kua  oti hoki inaianei. Ka mahia paitia nga hoiho e kawea

mai  ana ki a ia—he tangata hou no Akarana te kai mahi, he

tino tohunga.



         TAMATI  KIRIWINA,

ROIARA       OKA         HOTERA,

                MATAWHERO.

  Kei a ia nga Waina  me  nga Waipiro tino pai rawa.

                KIHIPONE

        MIRA PARAOA KOROHU NEI.







HE     PARAOA   PAI RAWA   kei reira e tuna, ko te

       Tohu  (Parani nei) o taua paraoa he Kani Porowhita.

         He Tino Paraoa,

        He Paraoa Papapa,

        He Papapa tonu,

        He  Witi whangai Pikaokao.







Me  Moni tonu; me whakarite ke ranei—" Noho maaha ana,

                     haere maaha ana. "

          NA   KINGI   MA.

                M. HAARA,

KAI    HANGA   TERA  HOIHO, HANEHI, KARA

 HOIHO  HOKI,

       KEI KARATITONE RORI, KIHIPONE, TURANGA.



  He  "nui rawa he pai rawa ana Tera hoiho, Paraire, Whiu

(Wipu  nei), Kipa, Kahu hoiho, me  era atu  mea  pera.

Tetahi, he Hanehi mo  te Paki hoiho rua nei, Kiapa, Kiki,

Kareti hoki. E tere tonu ana tana hanganga Tera-pikaunga,

me   nga tu Hanehi katoa mo te Kaata, te Parau, me te aha

noa atu; ko te utu e ngawari rawa ana. 



  I a  TE HAARA  e timata hou nei i tana mahi ka tino

whakawhetai atu ia ki nga tangata katoa mo to ratou manaaki

nui i a ia i mua ai, a he ki atu tenei nana ta tohe tonu ia

kia pai tana mahi ki nga  tangata e haere mai ana ki a ia,

kia tatu ai hoki o ratou ngakau.

   Tana Hanganga i nga mea pakaru He Pai, he Hohoro.



——————A. W. PARAMOPIRA,

ROIA, KIHIPONE.



  He  tangata haere ia ki te Kooti i Kihipone, i Omana, i

Uawa, ki te whakahaere i nga mahi Maori i roto i aua Kooti,

E tae ana hoki ia ki te Kooti Whenua Maori.

  Me homai nga korero ki a

                 TEONE  PURUKINI,

                            Kai- Whakamaori,



2 430

▲back to top
                   TE WAKA  MAORI O NIU  TIRANI.

                                          

HE  KUPU TENEI MO  RUNGA   NGA RAWA O TE RIRE

          O TURANGA  EHOA MATE  NEI. 



KI    te mea he tono ta tetahi tangata, ahakoa Maori, Pakeha

       ranei, ki runga ki aua rawa a taua Pakeha (ara a Te

Rire) na, he mea atu tenei na nga Kai-tiaki o aua rawa kia

rongo  taua tangata tono, ka pai tohu ratou ki te ata whaka-

rite marire i aua tono i runga i tetahi ritenga tika, marama, kia,

kore ai e whakaurua ki roto ki nga tikanga o te Ture—ara kia

oti pai ai i runga i te pai.

  Ko  te tangata e mea ana kia tono pera ia, na, me tuku.

mai e ia ki au tana tono, me tuhituhi rawa ki te pukapuka

ka tuku mai ai.

                      Naku

                    Na te WAARA,

                              Roia mo nga Kai-tiaki o nga

                                        rawa  a te Rire.



           KIARETI  MA,

WHARE        HOKO   PUUTU, HU  HOKI

              KARATITONE  RORI KlHIPONE



   Ko nga tu puuta katoa kei taua Whare; ko te pai ko te iti

 o te utu, e kore e taea e tetahi atu whare.

   He  whare hanga  puutu  na aua  Pakeha  kei Weekipiri

 Tiriti, Akarana, kei Nepia hoki.



         HENARE  WIREMU,

 TINO  KAI HOKO  O NGA  MEA RINO KATOA.



   He mea  tuku mai ki a ia i Ingarani tonu nga mea mahi

 paamu  katoa. Kei a ia nga mea  rino katoa.; me nga pu,

 he mea puru i te ngutu etahi, he purukumu etahi. He nui

 nga ahua o te paura kei a ia, me nga mea katoa mo te tangata

 pupuhi manu.



              KEI HEHITINGI RORI, NEPIA.

            KAI MAHI PU.



 KUA     whakaputaina mai e te Kawanatanga he raihana mahi

        pu ki a



            ERUETI PAATI.

            Mauria mai ki Kihipone a koutou pu,

                     mana e hanga.



 Ko  nga  tu paura katoa kei a ia, he ngawari marire te utu

     Ko TUKEREU ! Ko TUKEREU !

             PEKA WIWI NEI.



  KO   HONE   TUKEREU   e whakawhetai atu ana ki ona

        hoa Maori o Turanga mo ta ratou maiti e haere tonu

  nei ki tona whare ki te  boko  rohi ma  ratou  he reka

  rawa hoki no  ana rohi i pera ai ratou. Ka rongo te tangata

  ki te reka o ana rohi e kore rawa ia e hiahia ki nga rohi a

  tetahi atu peka. Kaore hoki he  rongoa i roto i ana rohi e

  mate ai te tangata—tuku hoki ki ana  rarepapi ka heke te

  wai o te waha i te reka. He  Whare  Tina tona whare mo

  te tangata haere  kei reira e tu ana te kai i nga ra katoa—



   HAERE  MAI, E WHAI I TE WAEWAE A UENUKU KIA KAI

                     KOE I TE KAI !"



    Engari me whakaaro koutou ki te whakatauki nei na: —

  "Ko  TE PATU KI TAHI RINGA, KO  TE WHAKAPURU  KI

     TAHI  RINGA; NOHO   MAAHA   ANA, HAERE  MAAHA    ANA!"



    He  tangata hoko  hold a Tukereu  i te pititi, me era. atu

  hua  rakau, i te hua pikaokao hoki, te pikaokao ano, me te

  taewa, me nga mea pera katoa, ina kawea atu ki tona whare

  e nga Maori. E tata ana tona whare ki te Paparikauta hou,

   nui nei, koi



  \_\_\_\_\_\_\_\_\_KARATITONE   RORI, KIHIPONE.

   KO ROPITEONE RATOU  KO  TITI MA.

  HE     TANGATA  HOKO   KAHU, HUKA, TI ME

           NGA TAONGA KATOA ATU.



     He Potae, he Puutu, he Kahu mo  roto, hate nei, aha nei,

   me nga mea  whakapaipai katoa mo te wahine.

                        KlHIPONE.



             E tui ana i nga kahu tane i taua whare.

   KO WHERIHI RAUA KO PITI.

   E MEA   atu ana, ki o raua hoa Maori katoa o Turanga ki

 rongo mai ratou he tangata hoko raua i te Witi, te

Taewa, te Purapura patiti, me era atu mea pena katoa, ina

mauria mai ki to raua whare i Kihipone. E kore e rahi ake

te moni a etahi Pakeha i ta raua e hoatu ai mo aua tu mea.

  

  Tetahi, he tangata makete raua i nga Hoiho, Kau, Hipi;

Whare, me nga taonga noa atu  a te tangata. Ka  hiahia

etahi Maori ki te tuku i etahi mea pera Ma akihanatia, ara

kia maketetia, me haere mai ki a raua ma raua e mahi. Ko

mua  hoki nga tangata e manaakitia ana e te Pakeha katoa ki

runga ki taua mahi he tika hoki no to raua mahi.



          KARATITONE RORI, KIHIPONE.

          KO KEREHAMA MA.. KIHIPONE

HE     Kai-whakahaere  tikanga mo nga  Teihana whangai

       hipi, mo nga Kau, Hoiho, me era  atu kuri, mo

nga whakahaere  katoa hoki a te Pakeha; he kai uta taonga

mai hoki ratou.

  Hoko  ai ano hoki ratou i te Huruhuru Hipi ki te moni

tonu, i te Ngako mea  taupa nei, me  nga mea  katoa e

 whakatupuria ana e te tangata. Ko nga huruhuru, me era

 atu mea e tukuna ana e ratou ki o ratou hoa i rawahi, ka

 taunahatia wawetia e ratou ki te moni ki konei ano.

                  HE  KAI  UTA MAI RATOU

i nga mea  katou e tangohia ana mo nga Teihana whangai

 hipi, me era atu kuri.

   Tetahi, he Huka, he Ti, me nga mea pera katoa; nga tu

 Hinu katoa mo te pani whare ki te peita, mo te raite, mo te

 aha noa; nga mea Rino katoa  he Tera- hoiho; he Waina, he

 Waipiro, me nga tu Kakahu katoa kei a ratou mo te hoko.

        HE RONGO NUI TENEI, 

       KA TUKUA  KEI  KI  NGA  MAORI!

                                                                                                                    



 KUA   whiwhi a Hohepa H. Kiriwhini ki tetahi Whare hou,

    i wera ra hoki tona Wharo tawhito; Tenei ano ia kai

 te tui tonu i nga PUUTU pai rawa ake i nga puutu katoa o

 Kihipone. He puutu whakapaipai; he puutu kaha; he puutu

 pai. Haere mai  te kotahi, haere mai te katoa, ki te whaka-

 matau. 



           TEO KIRIWHINI,

            KARATITONE  RORI, KIHIPONE.



 WHARE      TAHU   PIA, KIHIPONE.

       WIREMU  KARAAWHATA

                               \_\_\_\_\_     



                  HE  PIA REKA  RAWA.

 E  tiakina ana e te Kawanatanga te mahinga o tana Pia kia

                                 pai ai.



             KO TAAPU,

  TAKUTA                    HOKO            RONGOA

                    Pukapuka hoki,

              KARATITONE RORI, KIHIPONE.

    He tangata ata whakaranu ia i te rongoa. Ko nga Tino

  Rongoa pai kei a ia e takoto tonu ana.



          KO TAMATI URENE

  E    MEA   atu ana kia rongo mai nga  tangata katoa, katahi

       ano ia ka hoki mai i Akarana me ana tini TAONGA

  RAUMATI    he mea ata whiriwhiri nana mo tenei kainga no

  roto i nga tino taonga pai o te koroni katoa, ara he mea



      WHAKAPAIPAI   WAHINE,

          NGA MEA WHATU  KATOA, ME

                  NGA KAKAHU  MO TE TINANA,



   Eo te utu e rite tonu ana te ngawari ki to Akarana, ki to Kihi"

  pone hoki.



     HE KAHU  TANE, HE KAHU WAHINE  MO ROTO.

' Nga mea katoa mo te Hoiho, he Kahu whakapaipai, he Tokena,

  nga Tini mea rawe a te Pateha, he Kariko, he Kaone, he Potae,

  he Kiapa, he Potae Wahine, he mea ahua hou katoa, ko te iti

  o te utu e kore e taea e tetahi atu tangata te whai.

            TAMATI URENE,

               KAI-HOKO   TOA, MAKARAKA.

3 431

▲back to top
               TE WAKA  MAORI   O NIU TIRANI.

         EDWARD   LYNDON,



 AUCTIONEER, LAND AND  COMMISSION AGENT,

     PUBLIC ACCOUNTANT & ARBITRATOR,



                       NAPIER.

     Government  Broker under the Land Transfer Act.



 G. HOUGHTON,



 PAINTER, PAPER. HANGER, DECORATOR. &c.,

     GLADSTONE  ROAD, GISBORNE (opposite the Royal Hotel).





  Oils, Colors, Glass, and  Paperhangings  of all descriptions

                        always in stock.

                       M. HALL,



  SADDLER, HARNESS, &  COLLAR   MAKER,

              GLADSTONE  ROAD, GISBORNE.

     An   extensive well-assorted  Stock  of  Saddles, Bridles,

  Whips, Spurs, Horse  Clothing, &c. Also   Buggy   Pair

   Horse. Cab, Gig, and  Carriage Harness. Pack  Saddles,

  Cart, Trace and Plough Harness manufactured  on  the pre-

  mises  at  the  shortest  notice on  the  Most   Reasonable

  Terms. In  resuming Business, M. H. offers his best thanks

  to the public generally for their liberal support in times past,

  and  assures them that nothing shall be wanting on his part to

  give general satisfaction to those customers who  give him a

   call. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

  EDWIN TURNER  WOON,

  NATIVE    AGENT   &   INTERPRETER.



            OFFICES—Cooper's    Buildings, Gisborne.

                 J. H. STUBBS,

  CHEMIST, DRUGGIST       &   STATIONER,

              GLADSTONE  ROAD, GISBORNE.



                  Prescriptions carefully prepared.

         Patent Medicines  of every kind always in stock.



            

 A. LASCELLES,

  SOLICITOR    & NOTARY     PUBLIC, NAPIER.

                                         

         Mr. Lascelles also attends when required at the

                    Gisborne Court.

          J. LE QUESNE,



COAL             AND         TIMBER               MERCHANT,

               POET AHURIRI, NAPIER.





           W. S. GREENE,

AUCTIONEER, Land & Estate Agent, Timber Merchant

    Valuator, Horse, Sheep, and Cattle Salesman, &c.,

                      GISBORNE.

  AUCTION MART—Next  door to Masonic Hotel.

  TIMBER YARD—Next  Masonic Hall. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_





IMPORTERS                         OF       DRAPERY,

             CLOTHING

BOOTS  and SHOES, 

      GROCERS,



                  WINE AND  SPIRIT

     

                  MERCHANTS,





                                                   N      A      P     I     E      R.

         GARRETT            BROTHERS,

 BOOT  & SHOE  WAREHOUSE, Gladstone Road, Gisborne.



 EVERY      description of BOOTS   kept in  Stock, which,

       for  quality and price, cannot be equalled. Factory,

 —Wakefield-street, Auckland, and Napier.



           WILLIAM   ADAIR,

 GENERAL   IMPORTER  OF DRAPERY, IRONMON-

      GERY, OILMAN'S   STORES, Wines and Spirits;

 Saddlery, Sewing  Machines, Kerosene, Turps, Paints, Oils,

                       GISBORNE.



                     AGENT FOB

         New Zealand Insurance Company

         Auckland Steamship Company

          Marshall & Copeland's Exhibition Ale

         The " Wellington" Sewing Machine,



 \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_WILLIAM  ADAIR. \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_

            T. WILLIAMS,

 BOOT        &  SHOE     MAKER, HASTINGS STREET,

                      NAPIER.

    A first-class assortment of Ladies', Gent's, and Children's

 Boots and Shoes always on hand. Boots and Shoes of every

 description made on  the premises. A  perfect fit guaranteed.



              J. SIGLEY,

 TINSMITH, PLUMBER. SHEET  IRON  &  ZINC

                           WORKER.

      GLADSTONE      ROAD, GISBORNE.

                GRAHAM     &  CO.,





                                  GlSBORNE,

 STOCK, STATION AND   GENERAL  COMMISSION

            AGENTS  AND  IMPORTERS.



  Cash purchasers of Wool, Tallow, and  all Colonial Produce

           consigned to their Home  Agents for sale.



                     Importers of

               Stock and Station Requirements,

               Groceries and Oilmen's Stores,

              Ironmongery,

               Agricultural Implements,

                Saddlery,

                  Wines and Spirits.

              Men's Clothing and Drapery Goods.



 T. WATERWORTH.

  CEMETERY MARBLE     WORKS

                        DlCKENS   STREET, NAPIER.

    Plans furnished and  executed in any  part of the colony

  for all  kinds of  Tombstones, Railings, Monuments, Stone

  Carvings, &c.





         N. JACOBS,

  IMPORTER   OF    FANCY        GOODS,

         Musical, Cricketing  and. Billiard Materials,

                    Tobacconist's Wares, &c.

               HASTINGS STREET, NAPIER.



     

             A. MANOY    &   C O

 WHOLESALE   A  RETAIL   GROCERS



          And Wine and Spirit Merchants, Napier.

   N. B. Port Wine for invalids at 80s, per dozen, recommended

  by the faculty.



 W. GOOD. ————————

  PRACTICAL  WATCHMAKER    AND  JEWELLER,

               GLADSTONE ROAD, GISBORNE.



 I Clocks, Watches, and Jewellery, of every description bought

                sold, or taken in exchange.



      JAMES     MACINTOSH,

 I                         NAPIER,

 ENGINEER, BOILER         MAKER



         Iron and Brass Founder,

 General Jobbing Blacksmith, hopes  by  strict attention to

 business, and supplying  a first-class, article at a moderate

  price, to merit a fair share of public patronage.



J BLYTHE &. CO.,

 DRAPERS, MILLINERS



    Dressmakers and Outfitters,

  I       EMERSON                   STREET NAPIER.

       

             M. R. MILLER,

 STOCK       &   STATION AGENT



                   NAPIER.

4 432

▲back to top
             TE  WAKA MAORI O  NIU TIRANI.

   KIRKCALDIE   &   STAINS,





             DRAPERS, GENERAL  OUTFITTERS,

                                

                                           IMPOTERS   OF

MILLINERY, UNDERCLOTHING, BABY LINEN, MANTLES, COSTUMES, BALL DRESSES, HOUSEHOLD

       FURNISHING, CARPETS of every description, FLOUR CLOTHS (all widths), LINOLIUM, BILLIARD

                                       CLOTHS, &c., &c.







IN   soliciting the attention of Buyers resident in the country, KIRKCALDIE & STAINS respectfully announce that all orders are

       specially supervised by themselves and  dispatched by the  first mode of  conveyance after receipt of order to all

parts of New Zealand.

                                    

        Patterns forwarded on application, and Details and Styles given descriptive of the Articles mentioned in order.





                                             

  TERMS  OF PAYMENT—5   per cent discount on all cash purchases over £200; 2½ per cent on all purchases over £200, settled

monthly. Accounts rendered quarterly are subject to no reduction.









                      KIRKCALDIE                 &    STAINS,

                          LAMBTON  QUAY AND  BRANDON-STREET,

                                    WELLINGTON.

                                                                                                                                               --

                   P. S. —Dressmaking  conducted on the premises. Mourning orders promptly executed.

                                                                                                                                                                                                      *

              HE PANUITANGA.







     TITIRO    MAI!     TITIRO    MAI!

 KA  puta te Haeata o te Rangi ki Kihipone nei! Kua ara

              nga Kawainga o te ata!—ara, ko

           RENATA       MA





    E HAERE  MAI  ANA  KI KIHIPONE  NEI.

  He tini noa atu a ana

       KOTI, TARAUTETE, WEKOTI,



           KAONE, PARAIKETE, RAKA,

                         POTAE, KIAPA,



  Me  nga tini mea katoa e paingia ana e te Maori. He maka

                  noa tana mahi i te taonga.







  KO TE WHARE  KEI KARATITONE RORI, INA, KEI

      TE WHARE PEKA TAWHITO  A TAKANA.

        PARNELL  & BOYLAN,

IMPORTERS   OF AGRICULTURAL   IMPLEMENTS

                     Of  all Description,

   FURNISHING       IRONMONGERS,

                     GISBORNE.



               Guns, Shot, and Powder.

    BUSINESS  DIRECTORY.





Bread  and Biscuit Bakers and Confectioners—

    HERON, J., Carlyle Street, Napier.

    JOHNSON, J. T., Hastings Street, Napier. (Refreshment

         Rooms).



Engineer and Iron Founder—

    GARRY, J., Hastings Street, Napier.



Fancy Bazaar—

    COHEN, H. P., Hastings Street, Napier.



Fruiterer—

    BENJAMIN, G., Hastings Street, Napier.



Hotels—

    ASHTON, E., Provincial Hotel, opposite the Theatre, Napier.

    BELL, JOSEPH, Crown Hotel, Port Ahuriri.

    YOUNG, JOHN, Rail-way Hotel, Port Ahuriri.



Licensed  Interpreter—

    GRINDELL, JAMES, Gisborne.



Merchants  and General Importers—

     DRANSFIELD  & Co., Port Ahuriri.

    ROBJOHNS, IRVINE & Co., Port Ahuriri.

     VAUTIER, J. H., Port Ahuriri.



 Wood  and Coal Merchants—

     WISHART  & Co., Dickens Street, Napier.