TE
WAKA MAORI
O NIU TIRANI.
KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA.'
VOL. 8.] PO NEKE, WENEREI, PEPUERE 21, 1872. [No. 6.
HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA
TUHI MAI.
Kotahi te reta kua tae mai ki a matou no te
takiwa o te Arawa mo nga hara noa atu o tena
kainga; ko te ingoa i tuhia ki roto i taua reta ko
te " Ngakau rapu i o te Arawa." Ka tahi mai
te tangata me whakaatu mai i tona ingoa pono
kia mohiotia ia. Ka kore he ingoa, ka rite ki te
mea pupuhi noa mai na te hau.
Kua tae mai te reta a Porikapa i Nepia, he tono
nupepa mana. Me tuku mai e Porikapa kia te
kau herengi, me hoatu ranei ki a Raka i Nepia
mana e tuku mai, katahi matou ka tuku atu he
nupepa.
Ko nga Ranatira whai rawa o Ingarani,
whai matauranga hoki, e kimi tonu ana
i roto i nga tau maha kua hori tae noa
ki tenei takiwa, e kimi ana i nga tikanga
e ora ai e tika ai te hunga rawakore o
taua motu. He maha nga tikanga i
kimihia ai, engari ko te tino tikanga o
te ora i kitea e ratou ko te hanga whare
kia pai, hei nohoanga mo taua hunga
rawakore—kia mahue i a ratou o ratou
whare tawhito, paru, kiki i te tokomaha
o te tangata i roto, whakataki mate noa
iho. He mano tini o te hunga rawakore
o Ingarani e noho ana i roto i etahi
whare pakupaku nei; he tokomaha ki
te moe i raro i te whenua i roto i te
rumu kotahi; tona tukunga iho he kiri
ka me  mate uruta—a he nui o
ratou e mate rawa atu ana i aua mate.
Engari kua roa noa ratou e noho pera
ana, a matau tonu iho ratou, waiho tonu
iho hei ritenga. No konei, mea rawa
atu kia whiti mai ki nga whare hou,
ataahua nei, noho ai, ka hakuhaku mai
ka kowhetewhete noa mai etahi o ratou.
Otira ko te tino take i noho tonu ai
ratou i roto i nga tu whare pera, he
rawakore—he rawakore ki te tango
whare pai mo ratou.
Tena nga pukapuka i taia ki te Perehi
kei nga iwi pakeha, he mea tuhituhi na
nga Takuta mohio rawa me nga tino
tohunga atu, hei whakaatu i te he o te
noho pururu noho kiki o te tangata i
roto i nga whare paku, paru nei. E ki
ana aua tohunga ko te tino take rawa
tena o te matemate o te tangata, o te
ngoikore o te tangata—i kore ai e whai
kaha tona tinana. Na, e tau tahi ana
e rawe tahi ana  kupu a enei tangata
matau ki nga maori e noho ana i Niu
Tirani me nga pakeha e noho ana i
Ingarani. Kua mohiotia e te katoa
e kore rawa e ora te tangata, te kuri, te
aha noa atu ranei, ka kore he ea hei
whakanga mo te manawa. Kia mohio
koutou, he kupu pakeha te kupu na te

46
TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
" ea." Tona tikanga ko te hau e
hahangia ana e te manawa o te tangata.
He kore kupu maori e tino rite ana ki
taua mea i tangohia mai ai e matou ko
te kupu pakeha. Me waiho tonu i te
kupu pakeha ko te " ea " hei ingoa—
ko te mea e hangia ana e te manawa.
Heoi, e rite ana te ea e hangia ana ki
te kai e kainga ana, te ahua—ara he
kai ano na tatou te ea e hangia ana, e
puta ana hoki ki roto ki te tangata.
Ko taua ea me ka whakahangia e tatou
ki waho kua pirau kua mamahatia, ko
te momonatanga kua pau atu i roto hei
oranga mo te tinana; ko te mamaha e
hoki ana mai ki waho kua rite ki te
paru o te tangata e puta ana ki waho—
rite tahi raua, he pirau to tetahi he
pirau ano to tetahi. Na, ki te mea ka
tutakina te tangata ki roto ki tetahi
rumu paku ka whakakapia rawatia nga
matata me nga putanga katoa kia
kore ai e puta ki roto te ea ora o waho
kia iti noa nei; a ka whakanga tonu
taua tangata i te mamaha e puta ana
mai i roto i a ia, whakanga tonu ko
taua mamaha ano, penei e kore e taro
te mate rawa ai taua tangata—ma te ea
o taua rumu kua pirau kua kino e mate
ai. E rite ana ki te mea e kai ana i
tona paru ake; kai ake ko taua paru,
kai ake ko taua paru ano.
E rua nga mea kua kitea e te pakeha
kai roto i tenei hanga i te ea e hahangia
nei; he au tu a mamaoa nei aua mea—
ka huia ka whai ea, ka kiia ko te " ea "
e whakanga nei e tatou. Te ingoa ki
te pakeha o aua mea au nei; he
" Akitiene " tetahi, he " Naitarotiene" "
tetahi. Ko te Akitiene e noho atu ana
ki roto ki te tangata hei whakamomo-
natanga mo te tinana; ko te Naitaro-
tiene anake e whakahangia atu ana ki
waho—ko te mea ia e kiia nei e koutou
he mamaha. Engari puta rawa mai ia
ki waho kua rere ke tona ahua, kua
kino; he mea whakamate tangata ia,
whakamate rawa me he mea ko tera
anake e hahangia ana (Carbonic Acid 
Gas—kia hui atu ano ki te Akitiene i
roto i te ea ora i waho katahi ka pai
ano. Tetahi ko te nuinga o taua ea
kino e puta mai ana i roto i te tangata,
i te hoiho, i nga kuri katoa hoki, e
whakangaro atu ana ki roto ki nga
rakau me nga tarutaru katoa hei
oranga hei momonatanga e kaha ai te
tupu—te whakahokinga mai o aua
rakau ko te Akitiene,, he mea puta mai
i roto i aua rakau me aua tarutaru
katoa hei whakahou ano hei whakaora
i te ea katoa o te ao e hahangia nei e
te tangata. Ara, ko te ritenga tenei.
Ko te wahi pai o te ea e hangia ana e
tatou e noho atu ana ki roto, ko te
wahi kino e hoki ana mai ki waho—
a mauria ana e nga rakau me nga
tarutaru katoa o te ao taua ea kua
kino ra, hangaia ake ana kia pai ano
hei whakangatanga mo te tangata.
Na, me titiro koutou ki tenei; ara,
ki te tokomaha he tangata e noho tahi
ana i roto i tetahi whare e tutakina
rawatia ana, e kore ana e puta te hau
(ara te ea) ki roto (me te whare puni
maori nei); penei e whakanga tonu
ana aua tangata i te ea kua kino nei i
a ratou—whakanga tonu ake ko taua
ea, whakanga tonu ake ko taua ea ano.
Te mea i kore ai ratou e mate rawa, he
puta mai no te ea ora o waho ma roto i
nga matatatanga me nga puaretanga o
te whare i pai iti ake ai. Engari
ahakoa kore e mate rawa, he kino ano
tona; he mate ano kei roto i te ea
kua kino ra i a ratou i roto i taua
whare; ae waiho ana hei take mate-
mate mo ratou-—he mea ano ka mate
rawa.
Tetahi mea kua kitea e te pakeha,
ara ko te ea kino nei e whakahangia
ana ki waho e te tangata e nui atu ana
tona taimaha, me ka mataotao, i to te
ea ora o te ao ki waho. I te putanga
mai i te waha e pumahu ana e mama
ana, na reira ka maranga ki runga ka
puta atu ki waho ki te ai he putanga i
te tuanui o te whare; engari, ka kore
he putanga, kia matao katahi ka heke
ki raro ki te whenua tau ai. Na, kua
mohiotia ko te ea kei raro kei te papa
o te whare te mea kino rawa, te mea e
mate ai te tangata. Kua kitea te pono
o tenei; he mea whakamatau hoki ki
etahi kuri me te tangata i kawea ki roto
ki te rumu pera; te rumu i kopia
rawatia me te patara pounamu nei, i
kore rawa e whai putanga ki roto mo te
ea ora o waho. Ko nga kuri i takoto
ki te whenua, ko te tangata i tu haere
tonu; na mate ana nga kuri, ko te

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
47
tangata i ora—no te mea hoki i wha-
kanga te tangata i te ea ki runga ake,
ko nga kuri i whakanga ki te ea ki raro
iho. Ka kitea i konei te he o te moe
ki raro ki te whenua i roto i te whare e
kore ana e whai putanga ki roto
mo te ea ora o waho—nga whare haka-
haka rawa ano hoki, me te whare puni
maori nei te ahua. E taea ano e te
tangata maori te hanga moenga mona
kia teitei ake i te whenua—ahakoa
tangata rawakore e taea ano, ki te whai
ngakau ia kia pera. He mea pai ia
kia whakatuwheratia tetahi wahi iti nei
i te pakitara o te whare hei putanga ki
roto mo te ea ora o waho, tetahi wahi
hoki i te tuanui o te whare hei putanga
atu mo te ea kino o roto. Penei ka
hou tonu ka ora tonu te ea i roto i te
whare. Ka hanga te pakeha i ana
whare nui nei, ara nga whare Karakia
nga whare Paremete me nga whare
Huihuinga noatanga atu, e kore rawa
e wareware e ia nga wahi hei putanga
mo te ea kino o roto; no te mea hoki
e mohio ana ratou, ahakoa kore e tino
mate nga tangata e hui ana ki Toto ki
aua whare, he take mate ano tona.
Engari nga maori e whai rawa ana—he
nui atu tona rawa i to nga pakeha
rawakore o Ingarani. Engari aua
pakeha he mate tonu no ratou i
noho ai i roto i aua tu whare kino nei—
he rawakore ano hoki. Tena ko te
maori e whai whenua ana hei mahinga
kai, e whai taonga noatia atu ana—
a he nui nga ara hei putanga mai mo
te moni ki a ratou ki te ngakau mamau
ratou. Na, kaore he tikanga e kore ai
nga maori e hanga whare mona kia
pai.
Tera tetahi mea nui hei oranga mo
te tangata, ara ko te whakamimititanga 
i nga wai haunga e takoto ana i nga
wahi raorao, nga wai hoki e puta ana
mai i nga kainga huhua te tangata;
ara nga wai mimi, nga wai horoi, me
nga wai paru noa atu—he mate hoki
kei roto i te au mamaoa e puta ake
ana i roto i taua mea. Taihoa pea e
korerotia i tetahi nupepa.
HE WAPUKE HURI WHENUA.
Ko nga pakeha e noho ana i Kerei-
mauta (Greymouth) i o Ngaitahu i tera
moutere kua mate rawa i te waipuke nui
whakaharahara. Ko taua taone e tu
ana i te taha moana i te puaha o te awa
i huaina e te pakeha ko te Kerei. Ka
rua te kau ma rima pea maero te pama-
mao o taua taone i te taha ki raro mai o
Hokitika, i te taha kapekape o te moutere
o Ngaitahu, ara o te Waipounamu. Ko te
awa ko te Mawhera tetahi o nga kauru o
taua awa, e takoto ana i te taha rawhiti o
nga maunga e whakahuatia ana ko
Paparoa. Ko te Ahaura tetahi kauru.
He puke no aua awa i mate ai nga pakeha.
Riro rawa atu te taone ra a Kereimauta
ki te moana—e whitu te kau nga whare i
riro rawa. I piki nga pakeha ki runga ki
nga tahu o nga whare noho ai; no te aonga
ake ka hoehoea nga poti ki te tiki atu—a
riro mai he rau, riro mai he rau tangata.
Ka nui rawa te mate. Ka riro nga whare,
nga kai, nga rawa, nga taonga katoa atu—
noho rawakore rawa ana nga morehu. E
arohaina ana ratou e nga pakeha katoa o
etahi taone e tatata ana ki reira, e kohi-
kohi moni ana hei oranga mo aua morehu
—ko etahi moni kua tae atu ki a ratou i
tenei takiwa. E mea ana nga pakeha o
Po Neke kia kohikohi ano hoki ratou.
Tera nga taone o te motu katoa nei e
pera, no te mea he mate nui rawa tenei
mate—he mate tenei e tika ana kia
arohaina e te tokomaha. E ki ana tera
ano etahi taone o taua whenua kua riro
ano i taua waipuke. Ko nga rori me nga
huanui me nga arawhata me nga mahinga
katoa o uta kua pakaru kua kino i te wai
—kaore e puta te tangata ki te haere.
Ekore e pau nga korero i tenei nupepa
—e kore e taea te uta atu i te paku o te
waka nei. Tera pea e korerotia  e matou
i tetahi atu nupepa ki te watea tetahi
wharangi.
KUA. nui hoki te mate o nga pakeha o
Mahitaone i Wairarapa i te takiwa kua
taha nei. I rakia nga tarutaru nga rakau
nga mea katoa i te ra, i mimiti nga wai i
hemo nga tangata me nga kuri. Engari
ko te tino mate i mate rawa ai nga pakeha
o Mahitaone he ahi; i ka ki te tarutaru,
muri iho ka toro haere atu ki nga motu
rakau ka haere ai, i wera tonu atu ko nga
whare i te taone—pau nga whare, nga
taiepa, nga taonga, nga aha noa atu. He
pakeha rawa kore nga pakeha nana nga
whare me nga taonga i wera ra—ko ona
mea i maha ai ona tau e mahia ana kua
pau kua ngaro i te rangi tahi i te rangi
rua i te ahi nana i kai. Na hei mate nui
ano tenei mo aua pakeha, kua pau hoki
ona rawa—te hua o ona uauatanga.
Akuanei ka timata ano he mahi ma
ratou hei oranga mo ratou ko a ratou
tamariki. E pai ana me he mea e ti-
mata tamariki ana, ko tenei kua kauma-
tuatia etahi o ratou—kua kore he kaha o
te tinana, kua kore he maramatanga o te
whakaaro. Te mate o era pakeha i
Kereimauta  he wai; te mate o enei he

48
TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
ahi, te tuakana o te wai; na te teina tera
parekura na te tuakana tenei o muri—
he toa taua anake raua tahi. Heoi ra,
kai te kohikohi nga pakeha o Po Neke i
te moni hei oranga mo aua pakeha—ko
etahi kua tae atu inaianei.
KAIPARA. 
He korero tenei ki raro nei i tangohia
mai e matou i roto i tetahi reta na Paora
Tuhaere ki a te Makarini, i tuhia mai i
Akarana i te 24 o nga ra o Hanuere 1872,
mo te hui o Ngatiwhatua i hui ki Kaipara
ki te whakatakoto tikanga hei tika mo
ratou. Koia tenei ka timata nei;—
" Tua 4. Ko te Kura mo nga tamariki
o Kaipara kia hohorotia te whakatu ki te
puhi whenua i tukua atu ki te Kawana-
tanga i te Awaroa.
" Tua 5. Ko nga Rori e ki ana kia
haere i nga whenua maori ka tukua ano,
ka penatia me to te Rerewe tikanga e
mahia nei. Ka puta atu ki Kaipara, ki
Waitemata.
" Ko aua tikanga katoa i whakaturia
nei kua oti katoa te whakaae e te iwi.
Ka nui te pai o nga korero a nga kauma-
tua—ara, kia piri tonu nga tikanga ki te
pakeha; kia mahara tonu nga rangatira 
taitamariki ki nga kupu a nga kaumatua
kua mate (Apihai Te Kawau raua ko
Ihikiera Te Tinana); kia mau kia piri
tonu ki te aroaro o te Kawana; ko tenei
iwi ko Ngatiwhatua kia titia hei heru mo
nga huru o te Kuini ake ake, ta te mea
kua takoto te oati a nga kaumatua kua
mate; kia kaua hoki nga rangatira taitama-
riki e haere ke he huarahi, engari me whai
tonu i nga kupu tawhito.
" E Ma—Ko aua mea kua tuhituhia
atu na, kua oti katoa i te iwi me nga kau-
matua te whakaae—haunga te tini o nga
rangatira taitamariki. Ko nga rangatira
kaumatua na ratou i whakarite enei
tikanga;—Ko te Otene Kikokiko, Nopera
Waitaheke, Te Warena Hengia, Te Koa-
koa, Te Waaka Tuaea, Takerei, Paramena
Ruamutu, Te Reweti Tamahiki, Eruera
Paerimu, Hamiora, Hoani Tuiau. Ko
nga rangatira    kaumatua tena o tenei iwi
o Ngatiwhatua i ora—haunga te tini o
nga rangatira taitamariki, ko ratou te kai
whakaae i aua tikanga.
"E Ma—Ka nui toku koa mo nga
tikanga i whakapuakina nei e ratou ki
toku aroaro. Me taku whakaatuatu  i nga
tikanga a te Kawanatanga kia marama
ai nga whakaaro o taua Runanga; te Tua-
tahi;—Mo nga tikanga o te Kura. Tua-
rua;—Mo nga tikanga o nga huarahi.
Tuatoru;—Mo nga Rerewe. Tuawha;—
Mo nga whenua i te taha o te Rerewe, me
nga whenua i riro mo te huarahi, ma te
Kawanatanga anake ena tikanga e wha-
karite.
" A, i pai atu aku whakamaramatanga
1 aua tikanga katoa ki o ratou aroaro. I
whakarongo marama mai te iwi ki aku
whakahaere, a nui atu te hari o te iwi.
" Kotahi wiki i mahia ai ena tikanga.
I te Mane te 22 o Hanuere ka hokihoki
nga iwi ki o ratou kainga.
Na to hoa
Na PAORA. TUHAERE."
TE TAHA KI OPOTIKI.
Ko nga nupepa o Akarana e korero ana
ki te kaha o nga iwi maori o te taha ki
Opotiki ki te mahi kai i tenei takiwa.
Kotahi te kaipuke no taua kainga kua tae
ki Akarana, i tomo tonu taua kaipuke i
te hinu weera, i te kainga hoki, he mea
mahi katoa na aua iwi maori anake. I
era tau he riri te mahi a etahi o nga iwi o
taua takiwa; ko tenei kua kite ratou i te
ara e ora ai te tangata—ara ko te ahu
whenua ko te mahi kai. Koia kei a
ratou. Kua hokohoko ratou i te Terei,
me te Parau me te Rakuraku whenua, me
te Hanene mo a ratou hoiho mahi me nga
Kaata. Ko nga moni e riro mai ana ki a
ratou mo nga hinu me nga kaanga e wai-
hotia ana hei hoko i nga mea mahi paamu
kia pai ai he mahinga ma ratou. E ki
ana e hiahia ana ratou ki te hoko mahini
hei kotikoti tarutaru hei patu witi hoki.
Tena tetahi hapu kei te Kaha—he kumore
kei te taha tonga o Opotiki, e toru te kau
maero te pamamao atu—he mahi patu
weera te mahi a taua hapu i roto i enei
tau e rua e toru kua hori nei; ko a ratou
hinu e kawea tonutia ana ki Akarana
hoko ai. E wha o ratou poti i tenei
hotoke kua taha nei, a i tae ki te 20 tana
nga hinu o nga tohora i mate i a ratou.
Ko nga iwi i te takutai ki waenganui o
Opotiki o te Kaha e whai ana inaianei ki
te tikanga o taua hapu i te Kaha, te kau
nga poti patu weera e hangaia ana inai-
anei mo aua iwi. E korerotia  ana kua
nui haere nga pakake i taua tukutai i enei
tau. Nga kaanga o tenei tau i whakatu-
puria ki Opotiki puta noa ki Waiapu e
tae ana ki te kotahi te kau ma rima mano
puhera. E iwa mano puhera kua tae ki
Akarana i tenei takiwa, kei nga kai hoko-
hoko pakeha etahi e takoto ana kei nga
maori etahi.
Heoi. Ka nui te tika o te mahi a era
iwi. He koanga no te ngakau tenei ka
kitea nga tohu o te ora me te rangimarie-
tanga. Ko nga mea rangatira hoki ena o
te ao mana e whakanui i te tangata me te
whenua; ara ko te Mahi Kai, ko te Rangi-
marietanga.
HE WHARANGI TUWHERA MA NGA
HOA TUHI MAI.
Uawa, Hanuere 22, 1872.
Ki a te MAKARINI—
E hoa tena koe. Kua tae mai te
Kahiti o te Kawanatanga ki au o te
Paremete. Ka nui toku whakapai ki aua
korero. E mihi ana au ki nga maori i

TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
49
whakaputa kupu i taua Paremete. Me
he mea i tae atu au ki reira, tera ano au
e whakaputa kupu i reira.
Heoi ano aku kupu mihi mo te pai—he
koanga no toku ngakau ki aua korero.
NA KARAURIA PAHURA.
[E ki ana a Karauria Pahura kua tae
atu ki a ia i roto i te Kahiti nga korero o
te Paremete. Ehara i te Kahiti nana i
kawe atu, engari i utaina atu i runga i to
waka nei ano—ara, te Waka Maori.]
Rangitikei, 1 Pepuere, 1872.
Ki a te Kai Tuhi o te Waka  Maori.
E hoa tena koe. He nui no te raruraru
i au i roto i te takiwa kua mahue atu nei
i kore ai au e tuhi atu i taku pukapuka
whakaata i nga tikanga o te whakatu-
puranga me te mahinga o te Hape (Hops),
i ki ra au i tera reta aku kia whakaaturia
e au kia mohio nga tangata hei mahi ma
ratou. E kore tenei e roa ka tuhia atu e
au. Te take i tuhi atu e au tenei reta ho
mea kai whakaaro to tangata kua ware-
ware au. E kore au e wareware ki taku
mahi i mea ai au hei mahi maku.
Na. HOANI TIWINI.
Parewanui, 5 Pepuere, 1872.
Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori.
Ki aku hoa aroha pakeha, me aku
hoa tangata maori katoa. E hoa ma
tenei te kupu kua kitea e au mo tatou.
Me aroha tatou ki nga kai ta pukapuka
mai mo tatou. Me whakamana o tatou
tetahi wahi o ta ratou mahi. Kaua to
tangata e haere noa atu ki to tono
Karaipiture kia homai noa ai e te tangata
i takoto ai aua pukapuka. Engari mo
utu e ia ki te kai tiaki o aua pukapuka,
no te mea kai te utua e te Hahi o
Ingarani nga kai ta pukapuka.
E hoa e Rihari mau e tuku atu ki to
kai ta pukapuka kia kite aku hoa katoa.
Na HAMUERA. TE RAIKOKIRITEA.
E whakatika ana au ki tenei korero a
Hamuera—ka nui te tika.
Na RIHARI WUNU.
HE KARAKIA MAORI.
I waiatatia tenei Karakia e Wiremu
Pakau i te aroaro o te Kawana raua ko
te Makarini, te Minita mo te taha Maori
i te hui ki Putiki i te 30 o Nowema kua
taha nei.
Manawa mai ai te putanga o te ariki; manawa
mai ai te puta, nga o te tauira—
Ka eke ki Rongorupe, ka eke ki Rangitahuahua.
Tenei te whatu kei au kei te kaunga tapu.
Ka mutu tenei whiti ka timata tenei i
te whakaaranga i te mouri;—
Te mouri tu, te whiwhianuku, tu te whiwhia-
rangi,
Kei te whiwhia i waho, kei te rawea i waho—
Puritia mai i waho, tawhia mai waho—
Tena to mouri ka whakapiki, tena to mouri ka
whakakake;
Ko te mouri o tenei ariki, ko te mouri o tenei
tauira.
Mouri kei runga, te mouri e rangi, mouri ka pu
kei waho—
Kei te whai ao, kei te ao marama,
Te mokopuranga e tama ki waho.
Tera to mouri ka whakapiki, ko te mouri o tenei
ariki, ko te mouri o tenei tauira.
Te aweawe kei runga, te aweawe e rangi puritia
mai waho,
Tawhia mai waho, tena to moari ka whakapiki—
Ko te mouri o tenei ariki, ko to moari o tenei
tauira.
Tane matoerangi te ara o Maru;
Tuku atu tama kia whakaputa ki te Rangita-
whangawhanga;
He putanga auki ki te whai ao, ki te ao marama.
Moari whakarongo, no wai to mouri?
No rangi te moari, he moari ka riri,
He moari ka maha, ka tara, ka korero, ka
wananga—
Ko te moari o tenei ariki.
Te ruruke koi te pa, koi te weu, koi te aka, koi
tamore, koi te awhituria,
E ratai ata ko te ruruku o tenei toi, ko te ruruku
o tenei maota,
Kia rukutia kia moa mou kita,
Te whanatu taku kaha nei ki te pohata ngana-
nganaiwhiti,
Te homai te rukutia, te naomia ki te kaokao tapu
o Tane;
Ka putitu ka putirongo ka patitane i e i—
Tena te ruruku te pupu a marangai, to kaika rata,
te awhituria e rata.
Ko te ruruku o tenei toi, ko te ruruku o tenei
maota,
Kia rukutia kia moa mou kita—
Ko Rangi kia rukutia, ko Papa kia rukutia, ko
Rongo kia rukutia,
Ko Tane kia rukutia, Tangaroa kia rukutia.
Tenei te ruruku ka mou; ko te ruruku o tenei
whenua ko Ihenga—
I rukutia kutikutipekapeka.
Aranga to po aranga to ao, puainuku puairangi;
Ko hurumanu, ko taketake, pikia te rangi nui e
ta nei.
Ka nuha ka heketia ko aitumarorohau matawha
ki to rangi;
Tenei te hau ka ruru tenei te hau ka kaputi.
Ko te hau o wai? Ko to hau o Maru, pera hoki
ra Tawhaki a Hema;
Koia i haere, koia i rukutia te moana waiwai, koia
ka kea te taura o te rangi.
Koia rukuhia, koia takahia ki te whata, ka wini-
wini ki to whata, ka wawana ki te whatu.
Korongata e taka i ururangi—
Tenei te hauhau ka eke; ko to hau o wai?
Ko te hau o Rongomai.
I te riri o te Puruhiana raua ko Wi Wi
tokorua nga pakeha i whakaaetia e te
Kawanatanga o Puruhia mana e tuku kai
ki nga hoia me a ratou hoiho. He tua-
kana he teina aua pakeha; ko to raua
taone i noho ai raua ko Pearini (Berlin)
he taone nui kei Teamani (Germany), te
whenua o nga Puruhiana. Nga hoia o te
Puruhiana hei whangaitanga ma aua
pakeha, e waru rau mano; nga hoiho e
rua rau e rima te kau mano. Nga kai e
tukuna atu ana e aua pakeha i roto i te
rangi kotahi, ia rangi ia rangi, taea noatia
te mutunga, koia enei;—E toru rau tana
miiti (kiko kau, hipi ranei); kotahi rau
tana raihi, ka kore he raihi ka tukua atu
he taewa e rua rau tana; e rua te kau
tana kawhi (te mea e inumia nei me te

50
TE WAKA MAORI O NIU TIRANI.
ti); e ono rau tana paraoa maua (rohi
nei); e rua te kau tana toti; kotahi mano
e wha rau tana oti, kai ma nga hoiho; e
toru rau e whitu te kau ma rima tana hei
(te tarutaru kai hoiho nei). Ko nga tiika
(tupeka nei) e wha miriona i te rangi
kotahi. Ko te rerewe ki te kawe atu i
aua kai i nga rangi katoa, ia rangi ia rangi,
ki nga wahi e riri ana nga hoia. Ka nui
te kaha o aua pakeha ki te kohikohi ki te
hoko mai i aua kai i nga pakeha noa atu o
tona kainga; me te rerewe hoki ka nui te
mahi ki te kawe i aua kai. Tera te nui o
te moni o te Kawanatanga i aua pakeha
tokorua me a raua kai mahi mo aua kai.
To te iwi nui tona maia ki te mahi.
Tera te Kaipuke i rere atu i Hopata
Taone, he taone pakeha kei tetahi mou-
tere i konei tata mai kei te taha hau
kapekape—kia kotahi te kau nga ra e rere
ana te kaipuke ka tae, me ka rere atu i
tenei motu. No te 12 o nga ra o Tihema
kua taha nei ka rere taua kaipuke ki te
moana. Ka toru ona ra i rere ai ka kitea
te Tohora Paraoa, he mea nui rawa—e
haere tahi ana me taua kaipuke, e toru
rau iari te pamamao atu o tetahi o
tetahi. Ka wha nga rangi e haere
tahi ana te kaipuke raua ko te ika
nei—te neke atu te taniwha ra te aha,
tohe tonu ki te haere i tona huanui
me te mea e matakitaki haere ana i te
kaipuke. Nawai ra i haere pai ai taua
mea katahi ka whakaara ake i tona upoko
i roto i te wai, tu ana te wanawana;
katahi ka rere nguha tonu mai ki te
kaipuke me te rakau i koperetia mai.
Anana! te paanga ki te kaipuke me te
mea kua eke ki runga ki te toka te nga-
ruetanga, titaha ana te kaipuke i te kaha
o te ake mai o te Paraoa. Heoi, haere
atu ana taua whanoke, me te mamae
haere pea tona ihu. I mahara nga pake-
ha kaore i pakaru to ratou kaipuke, no te
mapunga ka kitea e ono inihi te hohono o
te wai e puta ana mai ki roto i te haora
kotahi. Heoi, he mapu tonu te mahi tae
noa, i te 26 o nga ra o Tihema, ki te
kainga hei unga atu mo ratou.
Tenei kua rongo matou ki te ngaronga
o te pounama me te moni ki Po Neke o
tetahi rangatira maori taitamariki nei.
Nana ano i maka i ona taonga ki roto ki
te waha o te Parata—oraiti hoki ko ia
ano e ngaro ki reira, ara e mate. Kia
tuapato te tamariki me ka haere mai ki
te taone— no te mea kai te tuwhera tonu
te waha o taua taniwha, me era atu
taniwha, hei horo i nga pounamu Kuru-
tongarerewa a te tangata.
I taia i runga i te Mana o te Kawanatanga o Niu Tirani, e GEORGE  DIDSBURY, Kai-ta o te
Kawanatanga, Poneke.