TE     WAKA           MAOEI
                    O   NIU  TIRANI.
                                                      
                "KO  TE TIKA,  KO  TE PONO,  KO  TE AROHA."
VOL. 8.]          PO  NEKE,  WENEREI,    HUNE   5, 1872.          [No. 11.
  HE  KUPU ATU ENEI  KI NGA  HOA  TUHI MAI.

  Kua  tukua mai e Rihari Wunu Kai Whakawa o Whanganui
nga moni utu nupepa kua tuhia ki raro nei, ara;—
                                                              s.  d.
    Poma  o Kauaeroa, Whanganui    ...   ...  10  O
    Rewi Raupo o Hiruharama, Whanganui  ...  10  O
    Aperahama  Tipae o Turakina      ...   ...  10  O
    Wunu   Rangiwerohia o Wangaehu   ...   ...  10  O
    Hamiora  Wunu  o Wangaehu        ...   ...  10  O
  Ko  Raka Kai Whakawa   o Nepia (S. Locke, Esq., R.M.) e
tuhi mai e ki mai ana kotahi pauna no Ohinemutu kua tae mai
ki a ia hei utu nupepa. Kia tae mai taua moni ki konei ki a
matou nei katahi ka panuitia te ingoa o te tangata nana.
  Ko te reta a Eru Nehua o Whangarei kua tae mai, he ki mai
ko te homai moni ia hei utu nupepa mana. Engari ko te reta
anake tenei, kaore he moni.
  Ko  Horatio Pipimoho o Mataikona tetahi e ui ana ki te ingoa
o te Kai Tuhi o te Waka Maori. Mehemea he homai moni tana
me  tuhi ki te takai o tona reta ;—" Ki te Kai Tuhi o te Waka
Maori—Po  Neke."
  Kua  tae mai te reta a Karetai o Otakou he -whakaatu mai i te
matenga o Rena Kihau ite 2 o nga ra o Aperira, 1872 ; engari
ekore e o ki tenei nupepa.

   TE KA  I WHANAU  AI TE KUINI.
   He ra whakawhetai no matou te Paraire, te 24 o
 nga ra o Mei—ko te ra ia i whanau ai te Kuini.
No  te tau 1819 i whanau ai; na, kua tae ona tau
ki te 53 i tenei Mei 1872. Ka kitea te mahi a te
hoia i Po Neke i taua ra. Haruru ana i runga i
te rangi i te pakutanga o te pu nui raua ko te pu
 maori nei ano—i rupeke te pakeha ki te mataki-
 taki. Nga  whare  hoko  i te taone i tutakina
katoatia; nga mahi i mahue  katoa; nga pana
 whakatangi i te taone katoa e whakatangi haere
 ana i nga piukara me nga mea ke atu, me te patu
 haere i nga taramu; whero katoa aua a runga o
 nga whare me nga kaipuke i nga haki o te ranga-
 tiratanga o Ingarani—purotu ana, me te whero o
te rangi i te ra e to ana—he ngahau  katoa te
mahi i te taone. E tika ana kia whakanuia te
ingoa o te Kuini, he Kuini atawhai raua hoki ia;
he Kuini whakaaro ki ona tangata kia noho tonu
i runga i nga mahi e tika ai te tangata e whai
rawa ai; he Kuini whakapono, he Kuini aroha
ki nga tangata katoa. He mea kino ki  a ia te
riri, he mea pai te atawhai. Kei mea etahi maori
o te motu nei ko au anake, ko te pakeha, e kite
ana i te atawhai o te Kuini; kaore, ko tatou katoa.
He  maha  nga tau e kino ana etahi iwi o tenei
motu;  he maha  hoki nga karangatanga o te
Kawana  ki a ratou kia whakamutua ta ratou mahi
pera, kia hoki mai ki roto ki te maru o te Kuini
kia ora ai. Na te aroha hoki i penei ai; ehara i
te kaha kore, engari he aroha, he whakaaro wha-
kakotahi. Ko te tikanga a nga iwi tutu i nga tau
kua hori atu, he tohe ki te whakataka i te mana o
te Kuini i tenei motu, me ona ritenga ngawari—
manaaki  tangata. Otira ki hai i taea ta ratou i
hiahia ai, a e kore rawa ano hoki e taea. Na te
uaua  na te manawanui o  etahi o nga tangata
whakaaro tika ki te ata whakahaere i te pai i ora
ai tatou i tenei takiwa. Mehemea i riro i to te
Hau   Hau  tikanga, penei kua rite nga mahi o
tenei mutu inaianei ki to mua ritenga ; e kore e
noho  ora te tangata, e kore e ta te manawa.
Penei hoki e kore e tangi te pakeha ki te maori, e
kore e tangi te maori ki te pakeha; penei e kite
kau ana raua i a raua kua paku te pu, kua tangi te
patu—a,  ko te iwi i hua ona tangata ka ora, ko te
iwi i iti ona tangata ka mate. Ko tona mutunga
iho tena mehemea i taparere ki to te Hau Hau

78              TE WAKA   MAOEI  O NIU TIRANI.
whakaaro. Na, ma  koutou e whakaaro, he pai
ranei tena ritenga, he pehea  ranei?  Otira  he
aranga ngakau tenei e hara tatou i te Hau Hau;
kua tupato tatou, nga tangata whakaaro nui; ki
nga ritenga o taua hunga; e  ai ana ano etahi
tangata ngakau pono i te motu nei hei tiaki i te
pai he whaka  " Rauru  tangata tahi," i a tatou.
Ka nui ano ta matou whakapai ki te tikanga a
nga Minita o te Kawanatanga  i tenei takiwa, e
mahi  nei ratou i rano i te mana o tenei Kuini
atawhai nui ki te whakatakoto tikanga e kotahi
ai te pakeha me te maori; ara te awhina i nga
maori ki te whakatu Kura i nga wahi katoa o te
motu hei ako i nga tamariki ki te reo Pakeha me
etahi matauranga atu i tika ai te Pakeha—ma te
reo kotahi hoki e kotahi ai tatou. Koia ano tena
 e hoa ma, kia kaha tonu tatou; kia kaha tatou ki
 te pehi i te kino, ki te hapai i te pai. E mahi ana
 hoki tatou mo wai hoki ? Hua atu mo tatou ake
 ano; hei oranga mo o tatou tamariki, mo o tatou
 wahine, mo to tatou motu.
   Ko tenei, e nga rangatira maori o te motu nei,
 me hui o tatou whakaaro ki runga ki te pai. Ko
 au, ko te pakeha, me mahi au i te taha ki au : ko
 koutou me mahi i te taha ki a koutou, ia tangata
 i tona iwi ia tangata i tona iwi; kia tae ki te ra
 whanautanga o te Kuini i tera tau kua kore te
 kino, kua kore te pouri, kua noho tatou i runga i
 te whakaaro kotahi.
                                                                 
     TE MATENGA  O PIHOPA WIARI.
 TERA nga tangata maori o te Hahi Katorika e pouri ki
 te rongo o te matenga o ta ratou Pihopa ara o Te
 Wiari, i hemo ki Po Neke nei i te Ratapu te 2 o nga
 ra o Hune. Ka  nui te aroha o ana tamariki pakeha
 ki a ia, ko o ratou teina maori hoki ka rite te aroha
 notemea he ngakau aroha tona ki te maori ngatahi me
 te pakeha. Ko nga maori ia nga mea e tino tika ana
 kia aroha ki taua kaumatua notemea i whakarerea e
 ia tona kainga me ona whanaunga i haere mat ia ki
 Niu Tirani i te wa e torutoru rawa ana nga pakeha
 ki konei. I u mai ia ki Tauranga i te tau 1839, no
 muri i tera ka haere ia he wahi ke i reira ka pangia
 ia e te mate ara ka timata te ngau o te mate ki a ia.
 No  muri ka haere ia ki Poi Hakena ka whakaturia ia
 hei Pihopa, ka oti tena ka hoki mai ia ki Niu Tirani
 ka noho ki Kororareka. I reira ka tuhia e ia te puka-
 puka karakia a te Katorika ki te reo Maori ko te ingoa
 o taua pukapuka " Ko te Ako Poto, me te Karakia o
 te Hahi Katorika."
    Nana i timata te kura maori i Takapuna wahi o
  Akarana, nana hoki i whakatu te kura mo nga tamariki
  pani (maori, hawhe-kaihe hoki) ki Po Neke  nei,
  na Kawana Ta Hori Kerei ia i awhina i runga i taua
  mahi pai. No te tau 1850 i timata ai tana noho hei
  Pihopa ki Po Neke, he tino papa ia ki aua pani i roto
  i era tau katoa taea noatia tenei wa.
    I kawea tona tinana ki te Hahi Katorika i te Ratapu,
  ka waiho ki reira i te Mane, i te Turei, he maha nga
  Katorika me nga tangata o nga Hahi ke atu i haere
  ki reira kia kite i nga kanohi o te tangata i arohatia
  nuitia e ratou. Ko nga kakahu o te tupapaku ko
  ana kakahu karakia ano, ko nga kanara e ka ana i
  tu ki nga taha o te tupapaku. A tera nupepa pea ka
  tuhia nga korero o te nehunga.
    
 HE  WHARANGI     TUWHERA     MA   NGA HOA
               TUHI MAI.

         Ki a te Kai Tuhi o te Waka Maori.
                             Akarana,
                                 10 Mei, 1872.
   He whakaatu tenei i te take i haere mai ai ahau ki
 raro nei ki te pehi i nga raruraru o Ngatiporou e
 noho ana i tenei wahi, ara, i Mataora, i Harataunga
 hoki.
   Te tuatahi. Mo to ratou Hauhautanga, he whaka-
 mutu i tana mahi kino whakamate tangata. Inaianei
 kua whakamutua  rawatia taua mahi e ratou, kua
 whakarongo hoki ratou ki taku kupu atu kia haere
 mai kia kitea ratou e te Kawanatanga.
   Te tuarua.  Ko  te raruraru a Ngatiporou ratou ko
 Ngatitamatera ma mo  o ratou kainga. A  ko tenei
 raruraru kua mutu ano hoki, kua tukua noatia iho ki
 raro.
   Te  tuatoru.  Ko  te raruraru ano a Ngatiporou
 ratou ko Mohi Mangakahia ma  mo ta ratou wahine.
 Kua  oti ano tena te tuku ki runga ki te pai.
   Ko enei raruraru katoa kua oti te whakamutu e au,
 me etahi atu hoki he kupu mai hoki na oku hoa, na
 te Kawanatanga, kia kaha tonu ahau ki te pehi i nga
 raruraru o toku Iwi, DO reira ka kaha ahau  ki te
 korero ki a  Ngatiporou, ahakoa  i tetahi wahi atu.
 ratou e noho ana. Ahakoa he raruraru ki te Pakeha
 na Ngatiporou, ki te Maori ranei, ka mea mai aku
 hoa, ara, te Kawanatanga, kia tahuri ahau kia whaka-
 mutua a ratou mahi raruraru; whakarongo tonu ahau
 ki a ratou kupu  katoa, kaore ano he kupu  a te
 Kawanatanga kia kapea e au.
                  MEIHA ROPATA WAHAWAHA.

        Ki  a te Kai Tuhi o te Waka  Maori.
                        Akarana, Mei 20, 1872.
   E  hoa tena ra koe i runga i tau mahi rangatira e
 ako nei koe i nga iwi. He whakawhetai taku ki a
 koe mo te taanga o taku reta o mua ki tau. nupepa;
 a, ka whakatau atu enei kupu aku i muri i era kua
  oti ra te panui e koe.
    He reo whakahe tera reta i taia e koe i te 31 o nga
  ra o Hanuere mo te waipiro. Na, he mea kua kitea
  e te ao katoa te nanakia o tera tu kai e reia tawhe-
  tatia nei e te tangata, te hokinga mai, te tahuritanga
 mai he ngau kino i toua tinana, he whakapango i tona
  ngakau. Ko  te ritenga o tenei reta aku he whakahe
 noku i tenei hanga i te uhunga maori. He tika i mua
  i te wa e ora ana nga tupuna whai mana o nga maori.
  E hira ana nga tangata i reira hei ngaki i te kumara,
  i te taro, ma nga uhunga. Tena ko tenei kua pake-
  hatia te tangata; kua tae mai tatou ki te wa o te
  moni, o te waipiro ; kua kitea nga he nunui o te
  uhunga maori. Ko  nga he enei e patu ana i te
  tangata, i te oneone. Pau te whenua hei hoko moni,
  pau kau te moni hei hoko kai, waipiro hoki. He tika
  te roimata ; engari ko te roimata heke atu ki runga
  ki te waipiro, ki te whakaaro pohehe, e kino ana—e
 kino ana ki te Atua, e kino ana ki nga tangata whai
  whakaaro katoa. Ko tenei kino ko te uhunga maori
  kua kitea ki nga takiwa katoa o Hauraki, o hea o hea,
 a tau ana te rawakore me te hauwaretanga ki nga
 tangata i runga i tenei tu mahi he. Ka pai koia
 ranei te rere whararo ki runga ki nga tikanga he e
  kitea nuitia ana ? Ki au, e hoa, ka kitea tuturutia
  te he me  whakarere marire.  Ki te ki mai tetahi
 tangata, " ka tika te uhunga, he aroha ki te tupa-
 paku," ko taku whakahoki tenei, kaore au i kite i te
 tika.  Ko  te roimata ko te aroha  e tika aua, tika
 rawa;  ko te kai ma nga uhunga e he ana, he rawa.
 Kaore he pai e ahu mai ana i tera hanga ki te hunga
 i ora, ki te tupapaku ranei. Koia ranei he hua pai
  enei, ko te moumou i te moni i te kai; ko te parare
  haere o nga mea  kai waipiro ; ko te rorirori o nga

               TE WAKA  MAOEI  O NIU TIRANI.              79
kuia, ko to ratou whakangutungutu ; ko te rupahu o
nga koeke ki a ratou ano ; ko te toronga haeretanga
o te he ki nga mea tamariki ? E hoa, ko nga kino o
te uhunga maori inaianei he hira; ko nga pai ngaro-
ngaro noa i te tirohanga.
  Me  mutu i konei taku, he hanga he hoki te reta
roroa.
                      Tena koe.  No to hoa,
                        NA HARE REWETI.

        Ki a te Kai Tuhi o Te Waka Maori.
                          Poneke, Mei 3O, 1872.
  He kupu  haere mai no  tawhiti ki au na to tatou
matua na Takuta Petatone he tangata pai rawa ki te
whakahaere i nga tikanga o tenei kainga o Po Neke a
taea noatia tenei ra.
  Ki te kai ta o te Waka Maori. E  hoa tukua te
reta a Te Petatone ki roto ki te nupepa kia kite ai
nga iwi, nga hoa taupuhipuhi o tenei tangata pai.
Ekore rawa e wareware i a matou te aroha.
                     Na Wi TAKO NGATATA.

                     No Ranana, Ingarani,
                               Maehe  28, 1872.
Ki a WI TAKO,—
      E taku hoa e Wi, tena koe. Tena koutou ko
to iwi katoa. He mihi noa ake tenei naku,—he mea
tai ki koutou kua mawehe atu te tinana, kua mawehe
atu hoki te ngakau. Kao, kei te mau tonu te wha-
kaaro me te aroha—ekore e mahue, kore rawa.
  Tenei au  te whakarongo nei ki nga korero o to
tatou moutere, me te hari o te ngakau ki te mutunga
o te kino, ara o te whawhai. Heoti, he kupu tenei
naku  ki a koe, otira ki a koutou katoa, ki te puta he
whakaaro tuhia mai. Ahakoa roa te moana e takoto
ake  nei, ekore au e ngoikore ki te whakahoki i a
koutou  reta.
  Ekore e mahue  te whakaaro a te matua ki ana
tamariki; waihoki ko tenei, ekore e mahue te ngakau
 aroha ki aku hoa Maori i Waikanae, i Otaki, i Rangi-
tikei, i Whanganui, i Wairarapa, otira i nga wahi
katoa o Po Neke.
   He reta whakamahara atu tenei naku ki a koe.
                    Ka mutu,
                           Na to hoa aroha,
                           Na TE PETATONE.
   [Ka nui to matou koa mo te tukunga mai o tenei
 reta e Wi Tako kia taia, kia kite ai nga tangata katoa,
 kia mohio ai ratou kei te mahara tonu tera matua
 aroha a Te Petatone ki ona hoa maori, ahakoa kua
 wehea atu ia ki tera taha o te moana nui kei te hoki
 mai tana ngakau aroha ki ona iwi i konei].

         Ki a Te Kai tuhi o te Waka Maori.
                             Otaki, Mei 22, 1872.
 E hoa,—
       Tena koe.  Mau  e tuku atu enei utanga ki te
 Waka Maori, ara te matenga o Parakaia Te Pouepa,
 he kaumatua rangatira no Ngatiraukawa.
   I haere atu ia i Otaki nei, tae atu ki Taupo, ki te
 Kooti Whakawa o nga whenua o raro. Ka mutu te
 whakawa  ka rongo ia i te matenga o Taraia, rangatira
 o Ngatimaru.   Haere ana ia ki te tangihanga mo
 Taraia ratou  ko tona  iwi  ko  Ngatitekohera, ko
 Ngatiraukawa  ki Taupo  ki te Waotu ki Patetere.
 Huihui Katoa, kotahi rau.  Ka tae atu ki Hauraki
 ta hoki mai. No te 21 o Mei ka tae mai te waea ki
 a matou.
   Heoi  ka nui to matou tangi ki te matenga o to
 matou  kaumatua, kahore nei matou i kite i tona
 matenga, notemea he kaumatua pai ia, he nui tana
 kaha ki te hapai i nga ritenga o te whakapono, ara
 ki te whakahaere i nga ritenga pai mo tona iwi mo
 Raukawa. He nui tona kaha ki te pehi i nga raru-
raru o nga iwi o waho; kahore ia i pai kia tukua
 ;ona iwi ki te kino, ara, ki nga mahi kingi, hauhau.
 Hapai tonu ia i te whakapono me nga ture o te Kuini
Wikitoria.
  E pai ana e haere ana ia i te ara o ona matua, o
ona teina, o ona tuakana me te iwi hoki i mate i
runga i te whakapono. Heoi ano.
              HE  WAIATA  TANGI MO  PARAKAIA.
    Haere ra e koro i te ra e whiti ana
    Haere ra e te whakamarumaru o Uenuku kai ao
     Ko te ra kia taratara atu e koe.
                     Heoi ano
              Na TE ROERA HUKIKI,
                      Na Ngatiraukawa Katoa.


  HE  Hu  WHENUA.—Kua  mate i te ru tetahi o nga
 taone ki Amerika i te marama i a Maehe kua taha
nei—ko  Rounu  Paina  (Lone Pine) te ingoa, kei
Kareponia.  I te weheruatanga o te po ka oho whaka-
mataku ake nga pakeha o taua taone i te harurutanga
nui, me te mea he mano tini nga pu huri whenua e
 paku tahi ana, a haere ana te ngateritanga o te whenua
i te taha tonga puta noa ki te taha tuaraki. Rere
ana te whakamataku i te pakarutanga ake o te whenua
i te po ! Ki hai i whai meneti kua hinga katoa nga
whare o te taone. Katahi ka haere ake ki te rangi
te auetanga o nga tamariki, me nga wahine, me nga
tane hoki, e matemate ana i raro i nga wharo hinga, e
horomia ana hoki etahi i roto i nga matatatanga o te
 whenua, me te mea he waha no te Parata e tuhera
ana.  Ko nga mea. i puta e hamama ana te waha ki te
 karanga ki te tane, ki te wahine, ki te matua, ki te
 tamaiti—tau ana te pairi mo te whakamataku ki te
 katoa. Ko  te pouri hoki tetahi, te kitea nga ara atu
 ki nga wahi watea i nga whare. Ki hai i taro ka puta
 ano te ru, ka ngateri tonu ano te whenua, a pera tonu
 awatea noa—rurerure ana nga whare me te taewa e
 rurutia ana ki roto ki te kete. E ki ana e rima rau
 nga oioitanga o te whenua i roto i nga haora e toru,
 te kau! Kotahi te matata o te whenua i tae ki te
 toru te kau ma rima maero te roa. Ko nga toka
 nunui i hurihia haeretia i te whenua me te mea he poi
 tamariki. Otira ki hai i tino nui nga tangata i mate
 —e rua te kau ma toru i mate rawa, e toru te kau i
 maru noaiho, engari i ora ano. Tena ano nga ru
 whenua o mua  i etahi wahi i mano tini noa nga
 tangata i mate.

   Kua  kite matou i roto i tetahi nupepa pakeha i
 tetahi korero mo Hawaii, na ka taia tetahi wahi iti
 ki konei kia rongo ai nga maori ki etahi o nga tikanga
 o taua whenua. Ko  te reo o nga tangata o reira e
 rite rawa ana ki te reo Maori, Ko nga tima kawe
 meera e rere atu ana i konei ki Amerika e pa atu ana
 ki reira. Ko te tino mea e hanga  ana ki reira he
 huka e hokona atu ana ki Kareponia ; engari ka tukua
 mai pea tetahi wahi ki Nui Tirani nei i runga i nga
 tima.
   E ono tahi nga paparakauta o te tino taone o taua
 whenua, ko nga tangata o taua taone e tae ana ki te
 10,000. Ko  te utu mo  te raihana paparakauta e
 £200  i te tau, engari ekore rawa e  tukua kia
 hokona  te waipiro ki nga  tangata maori o  reira,
 mehemea  ka takahia taua ture e te rangatira papara-
 kauta ka whakawakia ia ka whainatia ia ko te whaina
 £120, ka murua hoki tana raihana hoko waipiro, ka
 whiua ia ki roto ki te whare herehere mo nga marama
 e ono. No  te tau 1820 ka tae nga rnahinare tuatahi
 ki reira, hohoro tonu te tahuri a nga tangata ki te
 whakapono ; inaianei kua tango katoa ratou i te wha-
 kapono kua mohio ki nga mahi katoa a te pakeha. Ko
 nga kai-hanga whare hanga aba aha he maori anake.
 Katahi te iwi i hohoro ki te hopu i nga mea e ora ai te
 tinana me te wairua hoki.

80             TE WAKA  MAORI O NIU TIRENI.
  Kua  tae mai te rongo o te hakari i tu ki Nepia
i te 24 o  nga ra o Mei.   He  hakari tenei nga
pakeha ki o ratou hoa maori, e 400 nga maori i tae ki
reira. E  kiia ana ka nui te ngahau  i taua rangi.
Otira kotahi te mea nana  i whakakino, ara no te
hokinga o nga maori ki o ratou kainga no te taenga
ki te paparakauta i te piriti i Ngaruroro katahi ka
wahia e etahi o nga taitamariki taua whare ka murua
nga waipiro me etahi atu mea. Ka nui te mamae o te
ngakau i te rongonga ai ki tenei mahi kino. Tena ra
to hanga i te waipiro! Ko nga korero o te huihuinga
kahore ano i tae mai taihoa pea kia tae mai ka taia.
  Kua  whakaturia a Teoti Pita Mutu hei Rikona o te
Hahi o Ingarani ki Katapere. No te rua tekau ma
ono o Mei i whakaturia ai. Ko Te Taka, minita, tana
kai-whakaako i roto i nga tau kua pahure ake nei.
  Kua  tae mai te rongo o te matenga o te tamaiti a
Topia Turoa ki Putiki Whanganui. I runga a Hori
Kerei raua ko taua tamaiti i te tarapu e haere ana
—nawai   a, ka hinga taua tamaiti ki te whenua i
mua  atu o te tarapu haere ana te wiira i runga i
tana tinana. Hohoro  tonu te tae atu a nga tangata
ki te titiro i ia ia otira he kino rawa no te kokiritanga
e te wiira, kahore i taea te whakaora.
  Kua  kite matou i tetahi pukapuka hou kua taia e
te Kawanatanga, ara he pukapuka whakaako i te
tamariki Maori  kia mohio ai ratou ki te reo Ingirihi.
Ko  " Te A-nui a Wi " te ingoa o taua pukapuka na
tetahi matua  aroha i tuhi. Ki ta matou  titiro iho
katahi te pukapuka pai ma te tamaiti maori, he nga-
wari no nga kupu hei akonga, he marama hoki no nga
whakaaturanga i nga tikanga o nga kupu o nga reo e
rua.  Ko te wahi tuatahi kua oti te mahi; ko te wahi
 tuarua kei te mahia inaianei, meake ka oti.
  Kua puta te panui a Te Kawana e karanga ana i
te Runanga  Nui o Niu  Tirani kia hui mai ki Po
Neke  a Te  Turei, te tekau ma ono  o nga  ra
o Hurae  e haere ake nei.
  Kua rongo matou meake a Te Kupa ka hoki mai
ki Po Neke.  I haere ia ki tawahi, ki Merepone, ki
te matakitaki haere i taua whenua me era tangata,
kia tau te mauiuitanga hoki o ana mahi i konei—he
ahua mate hoki i te manawapiri. Heoi ka koa te
ngakau mo te rongo ka ahua ora to tatou hoa a Te
Kupa, ka hoki mai ano ki tana mahi i Niu Tirani
nui.
  E rima rau e toru tekau o nga manu o Niu, Tirani
kua tukua atu i Poti Kupa ki Ingarani i runga i
tetahi kaipuke, ka hokona atu ki reira. He maha
hoki nga wheua moa kua tukua atu. Kia hoki mai
te pakeha kei a ia aua manu ka kawea mai e ia te
tini o nga manu o Ingarani mo Niu Tirani nei.
  E ki ana te nupepa o Hawaii kua hopukia tetahi
ika ki reira he oopu te ingoa, e rua ona parirau nunui
me te tira hoki i tupu ake i te upoko. Katahi ano ka
kitea te ika pera. Akuanei ka rongoatia ka tukua
atu ki tetahi o nga whare matakitaki o Uropi.

  E  rua nga tangata i haere atu i waenganui o te
motu  nei ki te tangi ki a Taraia. He  tane tetahi
he wahine  tetahi. Ko te roa o tetahi e 6 putu e 8
inihi, ko te roa o tetahi e 6 putu 10 inihi.
  Ko  nga tangata o te taone o Po Neke kua mate
timata mai i a Hanuere, tae noa ki a Maehe o tenei
tau 50 ; mo aua marama ano o te tau 1871 e 37 ; mo
aua marama o 1870 e 50; mo aua marama o 1869, e
52 ; mo aua marama o 1868, e 27 ; mo aua marama o
1867, e 37 ; mo aua marama o 1866 e 3O.