![]() |
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 6, Number 3. 24 August 1869 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE O AHURIRI. "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. " No. 3. ] NEPIA, HATAREI, AKUHATA 24 1869. [VOL. VI. HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI MAI.. , KUA tae mai te reta a Maika Pikaka o Wai- kouaiti me ana herengi te kau ma rua. Kaore ano kia taea te takiwa hei homaitanga mana i te moni—otira nana i atawhai mai, e pai ana. Kua tae mai he reta nate pakeha tiaki i te Whare takotoranga Reta i Waikouaiti (ara, te Pohimaata); e ki ana ka nui te korero a nga maori o reira ki te kore nupepa ki a ratou. Heoi nga nupepa e hoatu ana ko nga mea ki nga tangata e utu ana. E ki ana pea nga tangata maori o Waikouaiti me mahi noaiho nga kai mahi i tenei mahi, kaua e whakaritea. E ki ana te Karaipiture i a Ruka; —" Ka tika hoki ko te kai mahi kia whiwhi ki tana utu. " I NGA tau maha kua hori, i te pito taenga mai o te pakeha ki uta nei taea noatia mai tenei takiwa, he nui nga hae, nga he, nga pouritanga noa iho, kua tupu kua nui haere i wae- nganui o te pakeha raua ko te maori. tohetanga, i a raua puhaetanga, i a I mate tahi raua i runga i a raua tau- raua whakaiwiketanga tetahi ki te- tahi. Ko te maori ki te ki heoi ta te pakeha e whakaaro ana ko ia anake ano, ara kia riro he whenua i a ia me nga painga me nga inana katoa o te motu, mana anake. Ko te pakeha ki te ki e hae ana te maori ki tona nohoanga ki uta nei, kati he nohoanga mona ko nga wahi taone i te taha moana hei homai tanga taonga, kaua tona waewae e hikoi atu ki te taha ki uta—ara ko nga hanga ana- ke ana a te pakeea e pirangitia ana, ko te tangata i kore. Na, ka kite tetahi i te he paku nei a tetahi ka tangohia hei pouritanga mo roto i te ngakau ngau ai; he mea hoki te mohiotia te take o taua he paku nei i tupu ai—te kite tetahi i nga koko- ritanga o nga whakaaro o tetahi. Nawai ra i penei te ahua o aua iwi e rua a ka puta nga kino nei o te motu, ka tupu te riri—me te ahi e ka torohu ana ki nga rakau popopo, ka puhia e te hau ka mura. Na, kai te he tahi raua—tetahi me teta- hi. Ehara tenei i te ki atu kaore he kino o te pakeha, tena ano ona kino—engari kaua e waiho enei mea hei tino tiriwa inga iwi, hei tino pu take kino. Ma reira e aha ai ? Ma reira e pai ai ranei ? Ki ta matou whakaaro ko te mea tena e tino kino ai. E ki ana a te Karaiti, " ko te tangata kaore ona hara mana te ko- hatu matamua. " Mehemea i whai tatou katoa ki tenei ki ako a te Ka- raiti kua kore he kino e puta mai ki tenei motu. E tika ana ano ra no te taenga mai o te pakeha ki konei i pirangi ano ia ki tetahi whe- nua hei nohoanga mona, no te mea he iwi nui ia he tokomaha ona ta- ngata—engari kaore ia i mea kia riro noa mai. Ka titiro ia ki te nui o te whenua e takoto kau ana kaore e nohoia ana kaore e mahia ana e nga iwi maori ka mea kia tukua mai ki a ia etahi o nga wahi takoto kau; engari me hoko marire ki tana wha- kaaro, hoatu ana tana, homai ana ta te maori—ka rite hoki ki te mea e whakataukitia nei e koutou, —" No- ho maaha ana, haere maaha ana" He ritenga hoki tenei no nga iwi - tika katoa o te ao, he hokohoko— ko nga iwi whanako anake e muru ana i ana, mea e hiahiatia ana e tona ngakau. I haere mai te pakeha me ana mea katoa kua kitea noatia atu e ona tupuna he mea pai he mea whakawhairawa i te tangata, he mea whakamana he mea whakatika i te iwi, he mea whakatupu i te pai noa iho. No te kitenga i nga iwi maori ka titiro ki te pai o te tu o te tanga- ta me te mohio o te whakaaro, ka- tahi ka mea " ki te akona enei iwi ki nga tikanga o te ao akuanei tu ai hei iwi rite ki a tatou. " Otira, no te whakamataurawata- nga atu ki te ako, no te mea- tanga atu kia tomo mai ki roto ki nga tikanga o te pakeha, katahi ka kite i te he; ko etahi i mohio i pai mai, ko etahi i kuare tonu i tohe tonu ki aua ritenga o mua, —e horoia
![]() |
2 2 |
▲back to top |
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI, O AHURIRI. 11 matou tenei waka (ara ko te nupepa nei), a kaore ano kia eke noa ki runga ki te toka, kaore ano kia utaina noatia ki te hungahunga otaota e rere noa ana i te hau, engari ko ona utanga e taumaha ana e whai tika- nga aua—te whakamaoritanga, kaore ano kia ako teka matou ki a koutou, kua pono anake a matou korero. Koia ano hoki tenei, kaua e hopo- hopo te whakaatu ki te Kawana- tanga i o koutou whakaaro me nga • mea e hiahiatia ana e koutou: me whakaatu katoa—akuanei ano tahuri mai ai ki a koutou ka whakarongo i runga i te aroha me te whakaaro rangatira. Engari, kaua nga iwi e tutu ana e mea ekore ratou e whiua. Ka kino te tamaiti ka whiua e te matua. Na kua waiho ko te Ka- wanatanga hei matua mo tatou tahi; ki te kino etahi o tatou, ahakoa pakeha mauri ranei, ka whiua ano-— ki te pai tatou ka atawhaitia. Na te ngawaritanga ki nga iwi e kino ana i nga takiwa kua hori i nui haere ai te kino i to tatou motu— ko tenei he tikanga ke tenei, me ngawari ki te iwi ngawari, me maro ki te iwi maro. Heoi te kupu ina- ianei. EE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHl MAI. Nepia, Akuhata 16, 1SG9. KI A TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI. E hoa, he tuhi atu tenei ki a koe mau e panui atu ki te nupepa kia rongo mai nga tangata maori o tenei Porowini o Haake Pei. He kitenga noku i te mahinga hou kua mahia nei inaianei e nga pakeha raua ko nga maori. Kua apitikia te tikanga o te reti ki te tukunga whenua i runga i te tikanga o te " Moketi." Ka rua enei nga meatanga ki runga ki te whenua kotahi. Ehara i te tikanga hou taua hanga a te Moketi. No mua te mahinga i nga ritenga o tena tu mahi—kua mahia noatia atu i roto i a matou. He tupato noku ki te matenga mo te tangata i roto i tena ture ka hiahia nei ahau ki te whakaputa i tetahi kupu maku i runga i taua ritenga. Na he mohio naku ekore e mutu te tono tono a nga tangata maori ki te nama i nga pakeha i te mea kua ngawari te huarahi i runga i te ara o te Moketi. Ka rua nga taha o taua, mahi, te pai raua ko te kino. Te pai, kei runga kei te tangata e matau ana ki tona kahanga ki te whakahoki i nga moni a te pakeha e riro mai ana ki a ia—ki te whaka- hoki me ka tae ki te mutunga o te takiwa i karangatia ai hei utunga. Te kino, kei runga kei te tangata whakaaro kore, te tangata tohe tonu ki te nama a taea noatia te mutunga o te takiwa. Na, kei hea he oranga ? Nga tangata penei te tu, ahakoa pakeha ahakoa maori, era tonu e mute. No konei au ka ki kia ata mahi marire koutou. Kati ko te reti anake hei whakaputanga moni ma koutou. Kia ata tono ki te nama i runga i te ritenga o te Moketi. Ahakoa kua puare te ara, ahakoa kua tuwhera te tatau o te whare, rapua i te tuatahi ki te whakaaro tika koi hinga koutou i te huarahi koi mute kuare noa koutou i roto i te whare. Heoi, Na TEOTI WAKANA. Tauranga, Akuhata 6, 1809. Ki A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI. E hoa, kaore he korero hou o tenei kai- nga. Ko nga hoia kua rupeke mai i te Karamuramu ki te Matata. Ko nga. hoia a Kanara Meiha Pereiha 150, me nga hoia a Meiha Rapata 130, kua tae mai ki konei. Ko etahi hoia kei te Matata ko etahi kei Whakatane. Ko nga paraki i roto i Ra- ngitaiki kua mahue. Kotahi te tangata, i puta mai i te Hau Hau no Ahikereru, ko te Meihana te ingoa. E ki ana taua ta- ngata kui te ora a te Kooti raua ko Paerau Te Rangikaitipuake. Ko tetahi ki a taua tangata ko te Waru i uru ki te whawhai ki Ruatahuna; ko Hamiora te Kura i mate ki reira—he tika tenei, i kite hoki au i te upoko o taua tangata. Ko tetahi ki ana kaore he toenga o Ngatimatewai. Ko ta- nu ki te 1S nga tangata i mate i te whawhai a te Hapimana raua ko Toha i te Kiwi— ko etahi o enei i mate i Waikare. E ki ana nga tangata o konei kei Taupo a te Kooti, e ahu ana ki Ruatahuna. No nga ra o Hurae ka mate ki Waione a Paora Ngareti no te Wairoa; ko tetahi ia o nga hoia a Hemi Pereiha, hei iramutu ki a Te Hapimana Tunupaura o te Wairoa. Kunui te pouri o ana hoa maori, pakeha hoki. Ki te ai he korero ka tuhi atu ano au. Na to hoa Na TEOTI PIRIHI. Nepia, Hurae 21, 1868. KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI. E hoa, kua whakaaroaro ake au i etahi whakaaro maku mo nga panuitanga o aku hoa pakeha e haere nei ki nga wahi o te motu. He mea naku kia uru tuhi matou ki roto ki aua panuitanga mo nga tikanga o te whawhai, mo te whiu hoki i te kino kia mate. He mea atu koa tenei e nga hoa aroha o te Kawanatanga kia ata whaka- haerea marietia te tikanga mo naianei kia hohoro ai te mutu o te kino. Kaua i tenei e meatia nei e koutou te 15 hoia ka tonoa ki tetahi wahi noho ai—te 12 ranei, e 25 ranei. He moumou tangata tenei—i rongo hoki koutou ki toku matenga i Ma - ngaone, e 40 ki hai i ora. Ara i te tima- tanga o tenei whawhai i te tau 1865—lie iti i mate ai. mei nui ekore e mate. Otira kei te tika ano to koutou mataku mo te nui o te tangata mo te iti o te kai. Otira te whakatauki o mua a Hinekura e ki ana —" He kino taku pahi ki te kainga, kui."
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. Ka tu ki te mahi tera atu te hari o te nga- kau o te tangata i te hohoro o te oti i te ra kotahi. Mo tenei hanga a te mahi ka moe wharoro te tangata nana taua mahi ki te mea ka oti te mahi. Ki te mea kaore ano kia oti noa, ko tona whakatauki tenei; —" Moe tuturu, moepepeke, moe tupoupou —ko te rite i a hau ko ' Mahutonga e rau- na i te ao. ' " Te whakatauki mo aku tu- puna mo nga wahine tokorua a Tumoana Kotere mo Rutanga mo Rongomaitauarau, mo te tu ki te riri, anei; —"Katahi ano ka ai nga wahine a Tumoana Kotore a Ruta- nga a Rongomaitauarau. " Mo te nui o te tangata ka mate te hoa riri. Ka hurl. Na MEIHI RAPATA. Kua mea te Kawanatanga o Ingarani i te takiwa kua hori nei kia mauria nga hoia e noho ana i Niu Tirani inaianei, kia whaka- hokia ki Ingarani. Engari no te kitenga i te ahua o te Hau Hau i enei rangi, no te rongonga ki nga kohurutanga, katahi ka mea kia waiho. Ko tenei kua tae mai te korero o rawahi kia noho tonu nga hoia i konei—be tatari ki nga mahi a nga iwi tutu. E mea ana hoki te Kawanatanga o kohei kia tikina ano be hoia ke atu. Ekore pea e rou kua tae mai. Ehara i te hoia hei whakatupu i te riri, engari hei tiaki i te pai kia mau. HE PANUITANGA. TENEI kia rongo mai koutou nga tangata maori e haereere mai ana ki te Taone ki Nepia. Ko taku whare he whare kai maua ma te tangata haere. Ko te tunga o taua whare aku nei kei te rarangi e tu ana i te whare puiha nei i ko atu o te Toa o te Hutana, i ko mai hoki o te Peke moni—na te mea i tetahi taha o te rori. Ekore e ngaro i nga kai i roto i te matapihi. Ki te hemo kai te tangata me haere mai ki te hoko kai mana. Na TIU. HE TERA! HE TERA!! 100 TERA HOIHO, be mea hou tonu katahi ano ka tae mai. He mea taane etahi, he mea tamariki etahi. He mea tino pai rawa etahi, ko nga utu he iti noa ana. He Paraire etahi, he Wipu, he aha noa atu, kei te WHARE O RANANA i Nepia. Haere mai koutou kia kite. Na RAWHE. WHAKARONGO MAI! WHAKARONGO MAI!! HE PANUI atu tenei ki nga Rangatira me nga Tangata Maori noa atu o Ne- pia, o nga wahi ki uta hoki, na to ratou hoa na PERERIKA TATANA kia rongo ratou ki tana whakaaro. He ti- tiro nana ki te mahi a nga tangata maori katoa e haere tonu mai ana ki tona whare hoko ai, na reira ia ka mea kia tiki tonu ia i nga tu hainga E PAINGIA ANA E NGA MAORI hei hoko mana ki nga tangata. Ko nga mea katoa kei tona Toa e pu ana. Ko te hoko he boko ngawari, ke nga hanga he hanga pai. Hei aha i korerotia ai te whare kua mohiotia e te katoa. Haere mai, whakamatauria. Heekipiri Rori, Nepia, Hurae 14, 1869. TENEI TE TAONGA! TENEI te taonga kei au e tu ana, ara ko aku tera hoiho, ko aku paraire, ko te tini noa atu o nga hanga mo te hoiho, mo te kaata. He mea kawe hou mai no Ingarani, naku ano i kara- nga atu kia tuia mai mo toku whare hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga. E tuia ana nga tera, me nga mea ka- toa o te hoiho i tenei whare. Na HOURA. HE TOA HOKO KAANGA, TAEWA-, AHA ATU! Ko PATIRIKI MARONI E MEA atu ana kia rongo nga Tangata Maori o Ahuriri kua whakaturia e ia tona whare i Nepia hei whare hoko Patiti (kai hoiho nei), Kaanga, Taewa, me nga Kai maori katoa atu—he Aporo, he Ora- ngi, he Pititi hoki me nga hua rakau katoa atu a te takiwa e maua ai. E ki ana a PATIRIKI MARONI kia homai ki a ia e nga maori etahi o a ratou kai maori e kawea mai ana ki te taone i runga kaata hoko haere ai. Ko tona whare hei te taha katau o te Rori i te putanga mai Iu te taone kei ho mai o te whare o Hawhe. He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki Pei Herara, ki Nepia i te Taitei i nga rua wiki katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.