![]() |
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 5, Number 7. 13 August 1868 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. " No. 7. ] NEPIA, TAITEI, AKUHATA 13, 1868. [VOL. V. HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI MAI. Tenei kua tae mai ki a matou te reta a Porikapa mo te tamaiti i taka ki te wai, Ekore e o aua korero ki te nupepa nei. Tenei te reta a Horomona Paro o Puketo- tara i Manawatu mo te pakanga a Rangitane raua ko Ngatiraukawa. Kaore matou e mo- hio ana kei tehea o aua iwi te tika te he ra- nei, no konei i kore ai e taia taua reta inaia- nei—tetahi no Mei i tuhia mai ai, na ko Hu- rae rawa tenei. Kua mutu pea taua pakanga i tenei takiwa. Me tuku mai e Maika Pikaka o Waikouaiti kia kotahi pauna o wha herengi mo nga nu- pepa ki a raua ko tona hoa. HE oho mauri anake matou nga O pakeha me nga maori o Nepia i te putanga mai o te Karere i te Wairoa i te Taitei te 16 o nga ra o Hurae he korero mai kua tahuti mai nga o herehere o Wharekauri i runga kai- puke, u ana ki Whareongaonga i ko mai o Turanga. I te putanga tua- tahi mai o te rongo kiia ana na tetahi kaipuke patu pakake no Wi Wi nana ratou i uta mai: na aua here- here ia aua korero, otira he parau— no muri ka ata rongona te tikanga. o o Te taenga tonutanga mai o aua korero ka tukuna atu te rongo i runga i te waea ki te Kawanatanga ki Po Neke, tae tonu atu i taua ra- ngi ano hoki tonu mai nga ki whaka- hoki a te Kawanatanga. Katahi ka tukuna mai i Po Neke e rua nga tima ki Nepia nei hei uta atu i nga Mirihia o konei ki Turanga. No te Ratapu te 19 o nga ra o Hurae ka tae mai tetahi o aua tima ko te " Ro- herio " te ingoa, he tima nui; katahi ka utaina nga Mirihia pakeha e 29 ka rere atu ki Turanga. No te Manei te 20 o nga ra ka tae mai te rua o nga tima ko te " Waipara " te ingoa, he tima iti marire. Ka eke ki runga ki tenei tima nga Mirihia maori o Karaitiana raua ko Karauna Pupu hui katoa e 42, te kau hoki nga Mirihia pakeha i haere tahi i a ratou. Ko te Whitimoa ratou ko ona hoia pakeha i tae atu ki Turanga i te ata o te Manei te 20 o nga ra o Hurae, rokohanga atu kua anga atu nga herehere ki uta, ko Kapene Piki ratou ko ona hoia e whai ana i muri. Katahi ka tukuna atu e te Whitimoa te tima nei a te Waipara ki Opotiki ki te uta mai i a Meiha Pereiha ra- tou ko ona hoia pakeha e 60. Ko Kapene Rihatana (Richardson) o te Wairoa i haere atu ki te Reinga ratou ko nga Mirihia o reira ki te kokoti i taua ope Hau Hau ki te mea ka anga ratou ki te Urewera— ko Paora te Apatu me tona iwi nga hoa. Heoi, i te Taitei te 23 o nga ra ka tae mai te korero i Po Neke i runga i te waea, ka ki mai ehara i te kaipuke no Wi Wi nana i kawe mai nga herehere, engari he kaipuke no Po Neke nei ano ko te "Raiwha- ramana " (Rifleman) te ingoa; i rere atu taua kaipuke ki Wharekauri ki te uta kai atu ki reira me etahi hanga atu—a, no te taenga mai o te Roari Ahere tima no Po Neke ka whaka- ponohia taua korero e nga pakeha i runga. Ko te korero tenei o te Meeti (mate) o te Raiwharamana, ara: —I rere atu ta ratou kaipuke (he Kune rahi nei) i Po Neke tae atu ana ki Wharekauri i te 2 o nga ra o Hurae. I te 3 o nga ra e naahi ana nga herehere ki te hoehoe i nga kai me nga hanga ki uta. Te 4 o nga ra he ra ua: ko te Tariana o nga hoia tiaki i nga herehere i eke O mai ki te kaipuke i taua rangi he ki mai ekore e whakamahia nga tangata o i taua rangi ki te hoehoe i nga kai he nui no te ua. No te hokinga ki uta ka titiro atu nga pakeha o te kaipuke ka hopungia ia e nga Hau Hau ka hereherea. Katahi ka hoe mai aua Hau Hau ki te kaipuke
![]() |
2 2 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. (rato katoa i te pu): te ekenga mai ki te kaipuke ka hopuhopungia nga heramana ka hereherea katoatia. Katahi ka hoehoe tonu mai nga herehere ki te kaipuke i taua rangi, ahiahi rawa atu kua rupeke mai ki runga kaipuke. Katahi ka ki mai ki te meeti kia whakaterea te kai- puke ki Turanga, ka kore ia e rongo ka patua. He hautumu te hau, engari no te aongake o te ra rima (te Ratapu) ka rere mai te kaipuke ki te moana. No te putanga mai ki waho ki te moana ka makaia e ratou tetahi kaumatua rangatira o ratou ki te wai hei patunga tapu ki to ratou Atua parau kia tika ai te hau—e ki ana ko Hona (Jonas) te ingoa otaua kaumatua, ko etahi e ki ana ko te Warihi tona ingoa. E ki ana te meeti kaore ia e mohio ana ki te mahi a aua herehere i uta, i patua ranei nga pakeha kaore ranei—en- gari i rongo atu ia ki nga pu e paku ana. Ko ratou nga herehere e ki ana kaore ratou i patu i nga pakeha (kowai hua ai), engari i hereherea kautia, ko nga wahine i waiho hei wetewete. I te rerenga mai o te kaipuke ka kitea atu te Kapene i uta i runga hiwi e tu ana e koata mai ana i tona karaihe. Kotahi te kai- puke kune i reira e tu ana; ko nga mekameka o nga haika o taua kai- puke i hapainga e aua herehere a tukuna ana te kaipuke kia pae ki uta, he mea koi whaia ratou. Tetahi korero e ki ana kaore i rupeke mai nga herehere, e 70 tonu nga mea i riro mai. Otira ekore e roa ka rongo tatou, inahoki kua riro te Kupa ki reira i runga ano i taua kai- puke a te Raiwharamana. Kia hoki mai ia ka panuitia atu ki te nupepa nei nga korero; katahi tatou ka mohio ki nga mea i riro mai, ki te patunga hoki i nga pakeha mehemea i patua. E ki ana te kau ma rima tonu nga hoia i reira, nga kai tiaki i aua herehere. No te taenga mai o te kaipuke ki Whareongaonga i te Paraire te 10 o nga ra o Hurae ka tutakina nga pakeha ki raro, ka tahuri nga herehere ki te hoehoe ki uta nga kai me nga kahu me nga utanga katoa o te kaipuke, riro ka- toa atu i a ratou. Ka rupeke ki uta katahi ka hoe mai etahi kaho wai maori ki runga kaipuke ma nga he- ramana ka tukuna te kaipuke kia haere. Katahi ka rere te kaipuke ra, engari kaore i tae wawe ki Po Neke i te marangai, i te kino tonu o te moana, o nga hau hoki—no te 23 rawa o nga ra o Hurae ka tae atu. Heoi, me hoki mai tenei te korero ki nga mahi a nga herehere i Tura- nga. I te unga ki uta ka tahuri ra- O O tou ki te kui parepare hei pa mo ratou i runga i te pari i Whareonga- onga. He pa tawhito taua pa e ki ana no Ngatitahupo. Engari no muri no te kitenga e hui atu ana nga taua ki Turanga katahi ka ma- hue to ratou kainga ka anga ki uta. Na ka tae mai te tima, a te Wai- para, ki Nepia nei i te Paraire, te 31 o nga ra o Kurae, na reira i ka- we mai te korero kua hinga te pare- kura a Kapene Weterapa (West- rupp) ratou ko ona hoa pakeha to- koiti marire. Ko nga mea i haere atu hei awhina kaore kia tae atu ki a ia i reira ai. No te rangi tonu i tae atu ai te Whitimoa me nga pa- keha me nga hoia maori o Nepia nei (Manei te 20 o Hurae) no taua ra- ngi tonu i hinga ai taua parekura, ko te taha ki uta o Whareongaonga te wahi i riri ai. I te huanui a Ka- pene Weterapa e noho ana me ona hoia, he arai i te huanui. No te putanga atu o te Hau Hau ka hua- ki te pupuhi. Ka roa noa atu e riri aua ka whano ka pau nga paura a te pakeha, ko te po hoki tetahi, na rei- ra ka whati nga pakeha ki roto ki te ngaherehere; mahue atu ana a ratou hoiho, me a ratou paraikete, me nga kai—riro katoa i te hoa riri i te Hau Hau. Heoti tou ra to te riri tona ahua, he rangi ano ka kaha he rangi ano ka mate—e taea hoki koa te aha ? E ki ana ko nga tangata maori o Tu- ranga i reira e matakitaki kau ana, ki hai i haere mai ki te awhina i te pakeha. Heoi nga mea i uru ki roto ki te pakeha ko te iwi o te Pa- ratene e 20 ratou—engari ratou i kaha. E ki ana e rua rau tangata o te ope o te Hau Hau i taua riri- nga, rato katoa i te pu. Mehemea kua tae wawe atu te Whitimoa me nga pakeha o Nepia me nga hoia maori a Karaitiana raua ko Karau- ria penei kua mate tonu i reira aua Hau Hau. He tokoiti no te pakeha i puta ai. Tokorua o te taha kuini i mate, kotahi te pakeha kotahi te maori, ko Wi Koro te ingoa o te maori; tokowhitu nga mea i tu a kiko, ko ena i amohia mai—ko nga mea mate i mahue atu. Tokotoru o te Hau Hau i mate, kaore i mohio- tia nga mea i tu a kiko. I te hoki- nga mai o te Weterapa i te 21 o nga
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. ra ka tutaki i a te Whitimoa ratou ko nga tangata i haere atu i Nepia nei. Ko te Whitimoa i mea kia hoki tahi atu ratou ki te whai i te hoa riri, engari he ngenge, he hemo- kai tetahi na te hunga i hoki mai i te riri i kore ai e hoki tonu i taua taima ano ki te whai. No muri nei ka tae mai a Meiha Pereina i Opo- tiki ratou ko ona hoia, katahi ka haere te katoa ki te whai—haere rawa atu kua puta te Hau Hau ki te Reinga i te taha ki runga o te Wairoa, e haere ana hoki pea ki o te Urewera. Na, ko te Rihatana me ona pake- ha e rua te kau ma rima tonu me Paora te Apatu ratou ko tona iwi e 50 kua tae ki te huarahi i te Heinga noho mai ai. I te Taitei (Hurae 23) ka tae ake te Hau Hau ki reira, ka huaki tonu te pupuhi a tetahi a te- tahi. Paku kau ana te pu tuatahi ka tahuti rawa a Paora te Apatu ratou ko tona iwi—tokowha tonu nga mea i noho. Tono noa a te Rihatana kia whakahau a Paora i ona tangata ki te riri, kauaka hoki; he oma tonu tana hanga—tana pai hoki. Heoi, tahuri ana ko nga pa- keha anake ratou ko nga maori to- kowha (kowai ranei nga ingoa) ki te riri ki te Hau Hau. Otira e taea e te 25 te aha ki te 200 o te Hau Hau ? Ka toru nga haora e riri ana ka whati mai ki raro nei ki te taha ki te Wairoa. Tokotoru o te Hau Hau i mate i tenei riringa, ko- tahi i mau; na Paora, he hunonga ki a Matiu Kauhuka o Ngatikuru- pakiaka, nana i hopu. E haere ana taua tangata i runga hoiho katahi ka rere atu a Paora ka mau ki nga huru- huru o te upoko ka toia ki te whenua ka mau. Kotahi te tangata maori o te ope o te Rihatana i mate. No te 25 o nga ra (te Hatarei) ka whaka- tika atu a Ihaka Whanga me ona tangata e 70 ka haere atu ki te a- whina i a te Rihatana. Kaore ano he rongo kia tae mai o tana haere. Ko era ope o Turanga i a te Whiti- moa e whai mai ana i muri. Aku- anei pea kua puta te Hau Hau ki o te Urewera, ekore ana e mau. Wai- ho, ma te korero e puta mai. Heoi ra, tena pea kai te ki taua hunga kua oma nei ki ro ngahere he kaha tona. Kua rongo matou e ki ana ratou ko tona Atua hei whakaora hei whakakaha i a ia kia mate tatou te taha Kuini. Koia ano kei a ia— he tohu pea no te kaha te oma! Mehemea e mahara ana ia e tiaki ana tona Atua Wairua i a ia he aha ia te tahuri mai ki te riri ? Kaore ra, ekore ia e kaha, kore rawa; hei te tokoiti ka kaha ia, tena ka rite he hoa riri ki a ia te nui he oma to- nu tana hanga. Ki hai a Waikato i kaha i te rangi o tona mana o tona nuinga, mate tonu ia; ko te tinana hoki tena o te rakau i tupu ai nga peka, ko Waikato. Na he peka tena no te rakau nga Hau Hau kua oma nei—ekore ano hoki e rite te peka ki te tinana o te rakau te uaua. Otira he kaha ano tona to te Hau Hau, he kaha poaka puihi. Ka oma te poaka ki te wahi ururua ka ora, ka tahuri mai ki te kai whaka- ngau ka mate. Kotahi marire ano te mea e whakatakariri ai te tangata i runga i enei mahi a te Hau Hau, ara ko te tia whaka- raruraru i a tatou—te waiho tatou kia ata noho ana, kia mahi ana i nga mahi maori e tika ai tatou. Mehe- mea he ata noho ta te Hau Hau i te Motu nei, ka waiho anake he mahi mana ko te mahi kai ko nga mahi maori atu, penei e pai ana kahore hoki he tangata e aha atu. Ko tenei he tahuri tonu ki te tangata tana mahi, a ekore hoki e tika kia waiho; me tahuri tatou katoa (nga iwi o te Motu e hiahia ana ki te pai) me tahuri ki te pehi i tenei kino kua puta ake i waenganui o tatou, tenei whewhe kua tupu i runga i to tatou tinana kia rere te pirau ki waho, kia tau ai te mauri o te tangata. Me tahuri tatou ki te hutihuti i nga ota- ota e tupu ana i waenganui o to ta- tou maara kia ata tupu ai te kai. Koia ano e hoa ma, he tokomaha koutou nga iwi tika o te motu nei. Ki te huihui o tatou wha- kaaro kia kotahi ki te pehi i nga kino o to tatou motu ekore e roa ka ngaro. Engari kia kaha, kaua e nukurautia te mahi no te mea he mahi nui ia; he mahi e tika ai te noho o tatou katoa, he mahi ekore ai te kino, te mauahara, te hae, te aha noa atu i roto i enei iwi e rua te Pa- keha raua ko te Maori; he mahi e tupu ai te pai, te aroha, te whakawa- tanga o te katoa. No konei ka ki atu matou kia whakapaua o tatou uaua ki runga ki tenei mahi. Ka taea e te korero kau, e pai ana; ki te kore ma te patu e mahi. Me ata whakaaro koutou nga iwi rangatira ki ta matou korero. Heoi te kupu inaianei.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHl MAI. HE BETA TENEI I TUHIA MAI KI A TE KUPA. Waiapu, Hurae 2, 1868. E hoa e te Kupa tena koe. He whaka- atuatu tenei na matou ki a koe, ara ki a koutou tahi ko nga kai tuhi o te Panuita- nga mo te whiriwhiringa a te tai Rawhiti nei i tetahi tangata hei mangai mo te taha maori ki roto ki te Runanga Nui o te Ka- wanatanga. No te 6 o nga ra o Aperira i tae mai ai ki a matou nga Panuitanga mo te ra e tu ai te Pooti ki Nepia i te 15 o nga ra o taua Aperira. Na, ko a matou puka- puka me nga ingoa o nga tangata i whakaae ki a Te Hotene Porourangi kua oti noa atu te tuhituhi. I nga ra o Nowema o te tau 1867 ka tu te runanga ki te Hatepe hei whiriwhiri mo nga tangata tokorua hei kai whakahua, kotahi te pakeha ko te Peneha kai whakamaori a te Kemara, ko te maori ko te Hotene. I nga ra whakamutunga o taua Nowema ka hui ano te Runanga nui katoa o Waiapu ki te Hatepe, ka whaka- huatia ko te Mokena te tangata hei mangai mo te taha maori ki te Runanga nui o te Kawanatanga, a ko etahi i karanga i roto i taua Runanga ko te Hotene a ko etahi ki te ki ko Rapata. Otira i tino kaha te karanga ko te Hotene ano he tangata mo tenei whakahuatanga. I nga ra o Hanuere i tenei tau 1868 ka tu ano te Hunanga nai ki Tuparoa, hui katoa nga tangata o Wai- apu nei ki reira; i tae mai ano hoki etahi tangata o te Kaha o Raukokore ki roto i taua Runanga ki Tuparoa, a ka kotahi tonu te kupu ko te Hotene hei tangata. 1 nga ra o Pepuere ka tu ano te Runanga, he Runanga whiriwhiri, he tangata takitahi o ia pa o ia pa, a tae ana ki te 120 nga tanga- ta o taua huinga— i hui ki te Hatepe. Ka tino whakapumautia rawatia ko te Hotene Porourangi he tangata. Ko ta te Ture hoki tenei i whakaatu mai ai; —"Hei te tangata e piri ana ki te tika ki te pono. " "Hei te tangata haurangi kore. " Kua tuhia katoatia nga ingoa o nga tangata i pai ki a ia, a kua hoatu noa ki a te Kemara mana e tuku atu. No te taenga mai o te Panuitanga i tuhia i te 19 o Maehe hei Nepia anake pooti ai hei te 15 o Aperira, a no te 6 o nga ra o Aperira ka tae mai. Ka- tahi ka uia ki a te Kemara, ka mea mai ia ka tureiti nga pukapuka nei, no te 8 o nga ra ka tae nga Panuitanga ki a ia. Na e hoa e te Kupa, kei mea koutou ko ou hoa mahi tahi he ngakau kore no matou •—kao, kei te nui atu to matou hiahia ki tena mahi. Engari i tureiti ki a te Ke- mara raua ko te Kai-tuhi mai i te Panui- tanga—nae i tukua mai hoki te Panuitanga i nga ra o Hanuere, o Pepuere ranei, na kua he rawa matou. Ko tenei kei a tatou tahi te he i kore ai e tae atu ta matou wha- kaaturanga ki a koe. Na, kua whakaae nei matou katoa nga tangata o te Kaha, o Raukokore, o Makeronia, o Waiapu nei a tae noa ki Waipiro; i whakaae ano hoki etahi o nga tangata o Tokomaru puta atu ki Whangara tae atu ki Turanga ki Nuku- taurua—i rongo hoki matou i whakaae ano hoki etahi o te Wairoa, ko te Hotene he tangata. Me whakaatu e matou ki a koe nga taki i whakapumautia ai e matou ko te Hotene he tangata mo taua mahi—koia enei; — He tangata whakapono ia, he tino Kai- whakaako no tona itinga a tae noa mai ki tenei ra e noho nei. I hiahia nui ano ma- tou kia tukua ia ki te Kura, he kore kai whakakapi mo muri i a ia—koia te tae ai ki te Kura. I tukua ano hoki ia hei Rei- mana mo te Pariha o Tuparoa ki roto ki te Hinota o te Pihopatanga o Waiapu nei. Kua mohio ano hoki a te Makarini kia a ia. Ko ta te Ture whiriwhiri e ki nei; — " Hei te tangata e piri ana ki te tika, ki te pono. " Ko te Hotene he tangata kaha ki te pehi i nga raru o Waiapu nei puta atu ki raro ki era pakanga pehi ai ia kia mutu. He kai kauhau ia no fa te Atua kupu ki nga iwi katoa o Waiapu nei tae noa atu ki era wahi e haere ai ia. He tangata haura- ngi kore ia; kaore ano kia kitea noatia e matou e nga maori e nga pakeha hoki e haurangi ana ia. Kaore ano hoki kia kite noa nga kuri maori o matou kainga nei ki a ia e ruaki ana i te waipiro; me i kite hoki nga kuri i tona Tuakitanga kua kainga e nga kuri, pera me era atu tangata e kainga mai ra o ratou ruaki i te waipiro e te kuri—ko tenei, kore, kore, kore rawa atu. Kotahi tonu tana wahine no tona iti- nga a tae noa ki tenei ra: ki te mate ia tana wahine katahi ka ata marena ki tetahi atu wahine kia kotahi. Kaore ano hoki ona rongo puremu ki tetahi atu wahine o tona itinga tae noa ki tenei ra. He boa riri ano hoki ki a ia nga tangata kai rama, puremu, karakia kore. Ko nga take ra enei i pai ai matou ki a ai; ai tenei kua tureiti nei e taea te aha ? Kua tureiti nei tera mo te katoa, heoi me mahi tonu ia ki runga ki a matou i tana mahi ano; ara, i te tohe kia whakamutua te karakia kore, kia whakamutua te haurangi, kia whaka- mutua te puremu me nga mahi kino katoa e riri ai te Atua rae te Ture ano hoki. Hei kona ra e boa e te Kupa, a ma te Atua tatou tahi e tiaki. He whakaatu- ranga tena na matou na o hoa mahi tahi ki a koe. Na te Paraone Pohokura Hoani Ngatai Wiremu Kingi Taumaha Wiremu Hohepa Awatere Kereama te Wera Eruera Tihitihi Ihaia Muhu Hamiora Tamanui Tamihana Kakano Na te Runanga o Waiapu katoa. Katahi te ingoa weriweri ki ta matou titiro iho i roto i nga Panuitanga ko te
![]() |
5 5 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. " Pooti. " He tika ano ia he ingoa pakeha taua Pooti; otira na te mahi Hau Hau i kino ai ki ta matou titiro iho. Tena ano pea tetahi whakamaoritanga mo taua ingoa ma koutou e ata whakamaori. Naku na MOHI TUREI. [E hoa e Mohi ehara i te ingoa te kino, na te tangata marire ano. Na ena hunga tutu i tango i te ingoa o te tika ki runga ki ana mahi he. Tenei ano ra etahi ingoa kei a matou mo taua mahi, otira hei aba hoki ? —kati tonu i te " Pooti. " Ki te hoatu tetahi ingoa akuanei tangohia ana e koutou, tangohia ana hoki pea e te Hau Hau—na ko taua ahua tonu. He aha koia kei te ingoa ?] Pourewa Hune, 1868. KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI, E hoa, tena koe. Na he pukapuka tenei na matou na tenei iwi na Ngaiteupokoiri mo te taenga mai o Mete Kingi ki to matou kainga ki Pourewa wahi o Rangitikei. A i puta atu a matou mihi ki a ia i taua ra i te 28 o nga ra o Mei; i whakatakoto ano hoki i a matou moni whakahonore ki a ia, te £10 aua moni. Ko ta matou tangi; —'' Kia ora koe e Mete, kia atawhai koe i a matou ahakoa rangatira ahakoa tutua, ahakoa iwi nui. Kia ora koe hei ata whakarite i nga Ture o te Kuini, hei kawe atu i a matou whakaaro ki te Paremata o Nui Tirani. " Koiara ka tuhia nei nga ingoa o nga tangata nana enei moni ki raro ki tenei pukapuka. Utiku Potaki......... 2 O O Maihi Ngapapa..... 1 10 O Arapata Potaka...... 1 10 O Heperi Papapakiri... 1 O O Herewini Tawera...... 1 O O Hoani Huarere...... 1 O O Pirimona te Urukahika... 200 £10 O O Na NGAITEUPOKOIRI me etahi atu hapu. Tae rawa mai ki a Matou tend reta, ka tuhia ki raro nei kua kapi tera nupepa; a kaore hoki he nupepa i mahia, i muri mai, katahi anu ho tenei—hoia i kore ai e taia wawetia atu. He ahakoa ra—e roa ana te tao o te mamaku, te maoanga ka nui te reka Ngaruawahia, Waikato, Hune, 1868. KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI o AHURIRI. E hoa tena koe. Ki te mea tena tetahi wahi takoto kau o to nupepa mau e tuku kia taia enei korero ka tuhia e au ki raro iho nei—ara he korero mo te haerenga O mai o te Kawana ki Waikato. No te wiki tuatahi o Mei kua hori nei ka puta mai te rongo ka haere mai te Kawana kia kite i Waikato. Ka hui mai nga iwi katoa o te tai hauauru, o te puaha hoki o Ngaruawahia. I tangotango a tangata te haere mai, ki hai i tino rupeke mai nga iwi—tata tonu ia ki te toru rau taua hui. No te 18 o nga ra o taua marama o Mei nei i rupeke mai ai nga iwi. Ko te mahi a te pakeha raua ko te maori he hanga mowhiti hei tomokanga mo te Kawana i raro o aua mowhiti. Tuake e toru; e rua na te pakeha kotahi na te maori. Ko ta te maori i hanga ai he mea whakairo; me nga waka i tetehi taha i tetehi taha o taua mowhiti he mea whakairo ano. Ko- tahi o aua mowhiti i te ekenga mai i te pere- poti, kotahi i tahaki mai o te paparikauta— ko ta nga maori i tahaki mai o te urupa o Potatau. Koia ano te ahua pai o aua hanga nei, kaore ano hoki au nei i kite noa i te mea penei i mua. I te Turei te 19 o nga ra (ko te ra taenga mai hoki tera i whaka- ritea ai) i te ata ano ka tirohia atu a runga i aua mowhiti, kapi tonu i te kara—me runga hoki i nga whare. Te maru ahiahi o taua ra ano, e tata ana ki te 4 o nga haora, ka kitea te Kawana ki tera taha o Waikato; he mea arahi mai ratou ko ona hoa na te iwi Pirihimana rere hoiho. Ko ona hoa haere ko tona kai tuhituhi ano, ko te Hupereteneti (Wiremuhana), ko te mini- ta mo nga mea maori hoki, ara ko te Reti- mana, me te Kapene o te manuwao. Ka- tahi maua ka powhiri i a te Kawana. Koia ano te ahua reka o ta maua powhiri, me te mea ko Uenuku e korowhiti ana. Katahi ka arahina tonutia ki te Urupa o Potatau— haere te waha o te tangata haere te waewae, ka taeki te Urupakatu. K atahi ka puta i reira nga kupu oha a te Kawana mo tana kitenga i Waikato, i te Urupa hoki o Potatau—he mea whakamaori na te Herangi (Searancke), Kai-Whakawa tuturu o Waikato. Ka mutu ta te Kawana ka tu a Wiremu te Wheoro ka korero i te pukapuka whaka- manuhiri i Waikato mo tona haerenga mai kia kite i Waikato whenua, i Waikato ta- ngata hoki. Ka mutu, ka karangatia kei te ata (te 20 nga ra) te korero—ka haere a te Kawana ki te Paparikauta. I te po ka puta te kupu a te Kawana kia turia he haka ki a ia. Katahi ra ano ka turia taua haka i te 9 o nga haora. Ka tu ano hoki ona kai takitaki, te whatia hoki nga Mau a a Tu! He aha i ki ai te ataahua ? Koia ano ha, kei te mokamokai i runga i te Turuturu! Katahi hoki ka mahi te pake- ha i ana maui ahuareka mo to tatou ranga- tira; ara mo te Kawana nga mahi nei, he rakete he tini noaiho no a te pakeha mahi —koia ano ha te pai o taua mahi nei, ka- tahi ano au ka kite i tenei mahi, ahuareka ana ki te titiro atu. I te ata o te 20 o nga ra e rakai ana maua. Tuako ki te tu waewae kia kotahi pea rau. Te tirohia atu ai te mahunga o te tangata, me te mea ano he toroa e tere- tere ana i runga i te huka o te tai. Ka mutu te tu waewae katahi ka whai korero nga rangatira ki a te Kawana. Mawai e korero ? Heoi ano taku e korero ko nga kupu a te Kawana ki nga rangatira o Wai- kato. No muri i nga korero a nga ranga- tira ka puta ana kupu—he mea whaka- maori mai na Maki (Mackay) Komihana.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. Ko ana tino kupu enei, ara: —Ko nga he me nga raruraru katoa a te maori raua ko te pakeha kia tanumia tahitia ki te urupa o Potatau. Tetahi kupu ana ko te Tiriti o Waitangi ka mau tonu taua Tiriti. Ka puta ano hoki tana kupu ki te urupa o Potatau; ka hangaia ka whakahoutia, ka whakapaia e te Kawanatanga o Niu Tirani hei whakahonore mo taua rangatira pai, mo ana mahi pai ki te pakeha i te taima o tona oranga. Tera atu te tini o ana korero. I O te ahiahi o taua ra ka haere atu ia ki Ha- mutana (Kirikiriroa), he hui ano hoki na Ngatihaua i reira. No te Paraire i te 22 o nga ra ka hoki atu ia ki Akarana i runga i te tima. Maimai aroha ana maua i Nga- ruawahia ki a ia i tona hokinga. Te take i takawhiti ai ia ki te hoki atu ko te ra wha- nautanga hoki o te Kuini (te 24 o Mei). I rongo au kanui te whakapai o te Kawana ki Waikato. Heoi, e hoa ko aku utanga tena mo runga i to tatou Waka. Kei ta- whiti ha, nei ? Na to hoa aroha, Na te KAI TITIRO pono o taua hui. Te Aute, Akuhata 7, 1868. KI A TE KARINI RATOU KO ONA HOA KEI NEPIA. E hoa ma, tenarakoutou i raro i te mana- aki o to tatou Atua i te atawhai hoki o to tatou Kuini. E hoa e te Karini tenei ka tae mai ou Nupepa ki a hau. E whakaae ana au ki nga herengi mo te tau. Kanui te pai—te mea i whakapai ai ahau he ako i oku whakaaro no nga Nupepa nei. Tenei te whakatau ki: —" E tauia, te taonga e !" Tenei ahau te titiro oke nei i raro i nga pou o te waea. Me titiro, rae aha te tao- nga nui e maro nei! Kaore ahau i kite i toku tamarikitanga, he pahautanga tenei noku katahi au ka kite. Ko Uenuku e towhana i te rangi ka rite ai ki tenei hanga ki te waea. E hoa kia rongo mai koe kua whakaae au ki taku taonga, ki a taua korero kua tae mai nei ki a hau. Waiho maku e titiro te ritenga mo ta taua Nupepa. Te take i roa ai nga herengi he kore moni 5 au. O O He whakatau a ki atu tenei naku ki a koe: —" Kowai he whakarite atu ki a koe ki te Toikura—ko au hoki ia te Taitea. " Ka mutu. Na MANGAI UHU Unu. Wairoa, Akuhata 4, 1868. KI A KARAURIA, Tena koe. Katahi au ka tuhi reta atu maku ki a korua ko to matua. Tena korua; he raruraru i nga Hau Hau i kore ai au e tuhi atu i mua. Ko te korero o konei ko nga Hau Hau kua tae mai ki Wai- hau. I tutaki ki reira i a matou; i wha- whai tonu iho ki reira, otira ki tua mai ki te Konaki. Ko te wahi tena i whawhai ai; no te Hau Hau tokorua i mate, no matou kotahi ko Hohaia no te Whakaki. Ko taua riri nei he pokanoa na matou. No te ata o te Parairei ka tonoa e matou kotahi te kau o nga tangata hei heteri ma matou; haere ana ka tae ki te Konaki ka tutaki i te heteri a te Hau Hau, ka mau ko Hoto- ma te ingoa o taua tangata; ka kawea mai ki a matou. Ka mea au kia haere kia kite i nga Hau Hau, kua whakaae katoa matou me nga pakeha; e haere ana au kua timata te pupuni, heoi ano ki hai au i tae. Ka roa e riri ana ka whati mai matou. Heoi ano, ko nga Hau Hau kua riro ma Maunga Pohatu e haere ana ki Taupo. Kua tae mai te Whitimoa, kei te Reinga i tenei ra. Na TOHA. Te Waihirere, Te Wairoa, Akuhata 3, 1868. KI A. TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI, E hoa ko nga korero tenei o ta matou whawhai ki te Hau Hau i te Konaki. I te 23 o Hurae ka haere atu matou i Whenua Akura a tae atu ana ki Hangaroa; ka tu- taki matou i te Meera mai o Turanga ki reira; ka korero mai taua Meera ki a ma- tou kua hinga te Kawanatanga i te Hau Hau. Ka rangona e matou te kupu mai a te Whitimoa kia noho matou i Waihau au- kati atu ai i te Hau Hau, katahi matou ka hoki mai. To matou ekenga ake ki te tau- mata i te Rahui ka kitea te Hau Hau e ma- tou e haere ana i te hiwi i te Ahimanu. Ka mea etahi o matou kia noho tonu matou i reira whawhai ai; na etahi o matou te wha- kaaro kia hoki mai matou ki Whenua Aku- ra. Whakaaetia ana hoki e matou katoa, katahi ka hoki mai matou ka moe ano ki to matou kainga. I te 24 o Hurae i te Parai- re ka haere atu ta matou heteri te 10 nga tangata ka haere atu ratou ki Konaki. Ta ratou taenga atu ki reira ka kitea e ratou te Hau Hau e ahu ana ki Waihau; ki hai i roa ka kite ratou i te tangata e haere mai ana i runga hoiho; te taenga mai ki a ratou ka hopukia tonutia atu e ta matou heteri ka mau ka arahina mai. Ko aua heteri he maori anake. Tatari noa te Hau Hau kia puta atu ta ratou Heteri, a kore noa e puta atu, katahi ka turia mai e te Hau Hau. Te taenga mai ki ta matou Heteri katahi ka puhia tonutia atu; na ko te whawhaitanga i whawhai ai matou. Ka rongona e te ma- tua kua pupuhi nga heteri katahi to maua nuinga ka kokiri, te maori me te pakeha. Pono rawa atu to maua nuinga, te pakeha me te maori, kua hinga tokorua o te Hau Hau. Na nga heteri maori anake ta ratou parekura, nga mea mate me te mea ora e noho herehere nei. Te taenga atu o to maua nuinga ki te whawhaitanga e hoki ana mai nga heteri, e raunatia ana hoki ra- tou e te Hau Hau. Ka tutaki te heteri ki te matua katahi maua ka whawhai ka hinga to maua i te Hau Hau. Katahi ka kara- nga to maua rangatira Pakeha a te Riha- tana kia unuhia mai maua ka haere mai maua a tae noa mai ki te awa katahi ka nohoia e maua i reira whawhai ai a taea noatia te 8 o nga haora i te po, katahi ka haere mai matou me te Pakeha katoa. Me tuku tenei panui ki te Waka Maori. Na PAORA TE APATU.
![]() |
7 7 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. TE HUINGA O NGA TANGATA O RA- NGITIKEI KIA METE KINGI. No roto i Hune ka tae mai enei korero ki a matou. Tae rawa mai kua oti tera nupe- pa, a kaore hoki he nupepa i muri iho kia mahia e matou—katahi ano. Te Arataumaihi, Rangitikei, Mei 19, 1868. HE huihuinga tenei whakaturanga whaka- whetainga hoki ki a Mete Kingi Paetahi. Ka tu mai ko APERAHAMA TIPAE ka whakawhetai ka mea atu: —" Kia ora koe e Mete—kua whakaturia nei koe hei karo patu mo te motu. Kia ora te Kuini, me te Piriniha, me te Kawana, me te Runanga o te Kawanatanga. Kia ora koe. Hei matua marama koe, hei tamaiti ma te Kui- ni. Ka karangatia e ia kue hei kai whaka- haere tikanga mo tenei taotu, e tino nui ana toku hari ki a koe. Kia kaha koe ki te pikau mai i nga Ture o te Kuini, kia whakanui koe i ou iwi maori; kia kaha to aroha ki a matou. " Ka tu ko METE KINGI PAETAHI: —"Kia ora te Kuini, kia ora te Piriniha, kia ora te Kawana me te Runanga, kia ora tatou ka- toa ka huihui mai nei ki te manaaki i nga tikanga o te Pakeha hei atawhai i a tatou i nga iwi maori o tenei motu. " Ka tu ko HUNIA TE HAKEKE, ka mea: — " Na whakarongo mai. Ka korero ake au, ka korero hoki tera tangata, tera tangata. Kei hea ra Topia ma ? kei whea ra a Nga- papa ma—te korero ai ki nga tamariki ? I kona hoki to matou tokotoru. Ana, ka pakoko te ure o Mahanga ! Ki mai ano kei te he, e kore au nei e he—he pukeko tawhito. E whakaae ana au ki a koe e Mete Kingi Paetahi kia tu koe hei tangata mo te Runa- nga. Kia kaha koe ki te hapai i nga mahi i nga ritenga o enei iwi. Tenei taku piki Kotuku ka whakatakotoria ki runga ki ta taua Tepara. " Ka tu ko HORI KINGI te ANAUA: — " Whakarongo mai e te iwi. Ekoro ma ehara i au tenei mahi—na te pakeha tenei mahi i karangatia nei ta koutou iramutu kia tu hei tangata mo nga Ture o te Kuini. Ko tenei e te iwi kaore au e hiki ke i ru- nga i taku mahi. Ko te Kuini tonu toku whakawhirinakitanga ake ake, me aku i muri i a hau, i a koutou ano hoki—kei poka ke o tatou katoa i nga Ture o te Atua, o te Kuini. Tena koe e Mete, oro teatimana (old gentleman)—'Kia ora te Kuini. " Ka tu ko RATANA NGAHINA: —" Wha- karongo mai e nga iwi nei. I enei marama ka hori ake nei ka puta mai nga panui a te Kawanatanga mo nga tangata o te motu kia kimihia he tangata mo te Runanga Nui. Ka kite au ka hurihuri au a ka kite au kei roto ano i Whanganui tetahi tangata. I Otaki au ka puta ake nga Panui whakatu mo Mete Kingi Paetahi a Kawana—pai ake ano au. Ko tenei e Mete Kingi Pae- tahi ka whakaturia atu koe hei tangata mo te Runanga ka whakamua koe ki te waina reka ka whangaia koe ki te witi pakari. Ko tenei e taku tuakana e Mete Kingi ko te maunga tenei o te aroha o te Kawanatanga ki enei iwi maori. Ka whakaturia atu koe inaianei hei tangata mo te Runanga kia kaha kia maia koe kia puta atu tou kaha i ou hoa o te Runanga. Hei atawhai koe i ou iwi maori, a hei whiu ano i ou iwi maori. Ko te maunga tenei i te arohatanga o te Kawanatanga ki nga iwi maori o teneimotu. Ka rite tonu te maori ki tenei iwi pakeha te rangatiratanga. A, mau e pikau atu nga pikaunga taimaha o tenei iwi. " Katahi ka korero a Hori Kerei, a te Peti te Aweawe, a Epiha Patapu, a Kawana Tawhitorangi, me Aperaniko Rangihikitia, me Pehimana, me Hakaraia Korako, me Hakaraia Pouri, me Horopapera Pukeke, me Wiremu te Hanea, me Hataraka, me Pirimona, me Tamati, me Reupena Kewe- tone, rae Hanita Kohai, me Pihimona Tua- whea, me Te Waitere Marumaru, me te Herewini Tupoki, he whakapai katoa ta enei kia te Kuini, kia te Kawanatanga, ki a Mete Kingi hoki. Katahi ka tu ko te HEMARA. RAUKAWA ka puha i tana puha; — Haere atu ki Mangareporepo, i, a ! Ka haere te tiere i, a! ka haere te tiere i, a ! E whiu a ha! he aha kai roto atu ? A, be nihinihi; he aha kai waho mai ? Tena koe e Mete Kingi, ka tukua atu nei koe e ou iwi ko koe hei kaha mo ratou. Katahi ka korero a Watikini Tuawhitu, me Tipene Takoto, me Hori Patene te Mohi, me Hapurona Tohikura, mo Nohona Pouri, me Paora Tarau, me Paurini Tuki, he whakapai katoa ki a Mete Kingi. Ka tae ki te whakamutunga ka korero a IHA- KARA RANGIAHUA: —"Tena koe e Mete— kia oru koe. Ko to ra i koni ai koe i roto i te kopu o te Ture i te Tiriti ki Waitangi i te tau 1840. Ko to ra i whanau ai koe ko te Tereti ti Kohimarama i te tau 1860 —ka puta koe ki waho hei tangata. Na ko koe kua paingia e te motu nei, ka timata i te upoko o te motu nei tae ki Manukau, ka mutu mai to wahi e noho ai koe hei ma- hinga mau ki ou iwi maori"—tera atu te roanga o ana korero. I te 6 o nga haora o te ahiahi ka tu te haka kanikani a nga iwi e wha. Ka mutu te kanikani ka whakainuinua i te karaihe waina ma nga tangata me nga wahine. Ka tu mai ratou ka mihi mai ki a Mete Kingi. Ka tu a Mete Kingi ka mea; —" E whakapai ana a hau ki a koutou; e whakahari ana au mo to koutou mahi ki tenei wahi. Na whakarongo mai —kia u tatou ki te Ture. Tenei taku waiata; —Makitaunu noa te tangata ki te korero. Kia huaina au ekore au e hoki ki te iti. Kei runga tenei o te wharawharai a Nuku a Rangi. " Ka mutu, ko nga taonga whakawhetai- nga mo tenei tangata mo Mete Kingi o tenei hui te kau pauna moni na Aperahama Tipae.. toru Kuru Pounama, kotahi Para- wai.
![]() |
8 8 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. HE RETA KIA METE KINGI. Putiki. Whanganui, Hurae 22, 1868. E KORO, —Tena koe. Kia rongo mai koe, katahi matou ka rongo i te korero o Toka- ngamutu, kua tae mai e Epiha Patapu i tana tangohanga i tau pukapuka, ka tae ki a Te Tahana Turoa ka tukua ki Wiremu Pakau raua ko Ropata, ka kite raua, ka tukua ki a Pehi Turoa, Topia Turoa, ka tukua ki a Topine te Mamaku, ka tukua ki a Parata Poaka, ka tukua ki Taumarunui ki a Ihau, ka tae atu ki Taumarunui ka eke mai a Waikato, te Pooti Ngehengehe, ko nga Rangatira ko Raureti, ko Hauauru Poutama, ko Taonui—ka wahia e Hauauru te pukapuka, ka kite i nga korero ka kara- ngatia e Hauauru me kawe tenei pukapuka ki Tokangamutu—ka whakatika ko Marui o ki te kawe, moe atu ki te ara, ao ake ka haere, no te po ka tae ki Tokangamutu; ka tomo ki te whare o Rewi Maniapoto—ka wahia e Rewi, ka kite i nga korero, ka karangatia e Rewi, mo te tekau o nga haora i te ata ka hui nga pooti ki te whaka- rongo; ka tae ki taua haora ka hui nga pooti, ka tu a Rewi—" Whakarongo mai e Waikato, e Ngatimaniapoto; e Ngatimaru, e Ngatipaoa—ko Mete Kingi Rangawhenua tenei, kua tae mai ki Tokangamutu, ko te rua tenei o aku kitenga i a ia, i te tuatahi i kite tinana au i a ia, he kite wairua i tenei kitenga, he ui mai no Tokangamutu ranei te patu a Titokowaru—i rongo ia nei kou- tou e hia nga Ture i whakatakotoria ki Tokangamutu ? e wha nga ture i whakata- kotoria i taua ra, ko te hoari kua kuhua, ko te wea kua purua, ko te reti kua purua, ko te whakawa kua purua, ko te moni kua purua; kua kuhua i roto i te rongopai; ma te rongopai e mahi enei; mehemea ka poka te tangata ki te he i muri nei, nui atu tenei he i te he o mua, whakarongo mai e Waikato kua he te motu, kua he te tangata i te he a Titokowaru. Otira ko te he a Titokowaru kei a ia anake ahakoa toremi ia ki raro ki te reinga, nana ano i kimi he he mona. " Kei runga ko Tamati Ngapora; "Wha- karongo mai e Rewi, kahore he kupu, waiho atu a Titokowaru kia paoa e te karoro, nana ano tana, heoi ano taku kupu mo tena. " I reira ano ka tae atu te rongo o Te Whiti raua ko More ki taua Runanga; ko Kingi Tawhiao—" E Rewi Whakahokia a te Whiti raua ko More kaua e tukua mai ki konei, waiho tenei marae hei kimihanga tikanga mo te motu kia puta ai te motu— kaua e hanga ki te kino. " Ka hoki mai a Marino, ko te kupu a Rewi, Kati ano he pooti mo Whanganui ko Topia Turoa. E koro e Mete kua riro a Topia Turoa ki te rapu ano i te he o Titi- kowaru ki te whakamarama i nga tikanga mo te mahi pooti mo Waikato, kia tukua te mahi a Titokowaru mana anake. Ki te mea ka hoki mai a Topia ka tukua mai ano e Tahana Turoa he karere ki a matou, a ka tukua atu ano ki a koe koutou ko tou Ru- nanga hei matakitaki iho ma koutou. Heoi tena ki te kite tikanga koe o te Runanga O tukua mai kia mohio atu matou. Heoi, Na HORI KINGI. HOKI KINGI. APERANIKO RANGIHIKITIA, HOANI METE KINGI. Kia Mete Kingi, Paetahi, M. H. R. PATEA. KOTAHI te pa pakeha kua horo i te Hau Hau i Patea. Tokoiwa nga pakeha kua mate, tokowhitu kua tu a kiko. I tikina taua pa i te po, rokohanga atu e moe ana nga pakeha—katahi marire ano nga tangata i warea ai te whakaaro me tona mate hoki. No te taenga atu o nga kai-awhina kua riro te Hau Hau—he oma hoki koi mau ia. Hei tetahi nupepa korerotia ai nga korero. WHAREKAURI. Ko nga rongo enei kua tae mai i Whare- kauri inaianei. Kotahi te Pakeha kua pa- tua i reira e nga herehere. E rima rau te kau ma rima pauna moni kua mauria mai e ratou, na nga pakeha. Nga pu raiwhara i mauria mai e 32; nga pu noaiho me nga pitara e 47; e rua nga hoari; e wha mano kariri. Ko Kapene Tamati te Kai-Wha- kawa i herea me nga hoia tiaki i a ratou. Nga mea i tahuti mai kotahi rau e ono te kau ma rua nga tane: e ono te kau ma wha nga wahine; e whitu te kau mo tahi nga tamariki. Tokotoru nga herehere i noho atu, kua tae mai ratou ki Po Neke inaianei. \_\_\_\_ \_\_\_\_ Ko etahi o nga whenua enei e whaka- wakia ana i tenei nohoanga o te Kooti Whakawa Whenua Maori i te 17 o Aku- hata nei, ara: — Ko Harawira te Tatere te tangata, ko Waimarama te kainga. Ko Karauria Pupu te tangata, ko Waipiropiro te kainga. Kei te " Kahiti" nga rohe o aua kainga. Me ka oti te ruri hei te Kai Whakawa Tu- turu i Nepia nga mapi takoto ai. E ki ana he nui te tika o te mahi a Ta- reha i roto i te Runanga nui o te Kawana- tanga, raua tahi ko Mete Kingi, he ahua rangatira tonu te ahua. He tika hoki ra, koi hoki te rongo o Ngatikahungunu i ru- nga i te ahua o to ratou tangata i tukua e ratou ki te Runanga hei waha mo ratou. Na te waea i whakaatu mai te tika o Tare- ha. E tirohia tonutia ana e nga tangata katoa o nga motu e rua nei te ahua o nga rangatira e tukuna ana ki te Runanga— e rite ana ki te pou e whakaarahia ana i te wahi tairanga kia kitea e te katoa, ekore hoki e ngaro tona tikanga tona pikonga ra- nei e te kanohi te titiro.
![]() |
9 9 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. HE PANUITANGA Ki nga tangata e whai take ana Iti te whenua kia mohiotia ai te wahi me te ra e tu ai te Kooti, hei whakawa i o ratou tahe. NA, he Panuitanga tenei kia mohiotia ai, ko te take a nga tangata no ratou nga i tangotango a tangata te haere mai, ki hai goa e mau nei i raro ki nga piihi whenua kua tuhia nei ki raro whakawakia a te 17 o nga ra o Akuhata, 1868, e te Kooti Whakawa Whenua Maori ki Nepia, Ahuriri. Ko nga tangata katoa e whai tikanga ana mo aua whenua me haere ki reira. Ka oti te whakawa, ka puta te Karauna Karaati ki te hunga i kitea tona tika e te kooti; heoiano he tino whakaotinga tena; ekore rawa e tika kia peke mai tetahi ta- ngata ki muri. NA TIKI, Kai tuhituhi o te Kooti; Kooti Whakawa Whenui Maori, • Akarana, 15 Hurae, 1868. Ko nga ingoa o nga tangata no ratou nga piihi, me nga ingoa o nga whenua me te Takiwa hoki. Pererika. Herewani, me etahi atu. Runanga No. 2, Nepia. Ko Wata, ko Paku. Tara o te Rauhina, Nepia. Hirini Kararupe. Pete Anaru Erena. Tipene. Wiremu. Moanaroa. Aniria. Ani. Karaitina. Retimana. Tangoio, Nepia. Apirana. Heni. Aropaoanui, Nepia. Retimana, Manaena. Tutira, Nepia. Manaena Tini. Purahotangihia, Nepia. Hemi Puna. Waikare, Nepia. Mohi Tiwaewae. Awa o Totara, Nepia. Ani Te Whanga. Pakuratahi, Nepia. Paora Torotoro. Hare Ngawhakakapinga. Omarunui. Ko enei whenua i raro nei hei Wai- pawa whakawakia, ai a te 31 o nga ra o Akuhatu. Paora Ropiha, me etahi atu. Mangaorapa, Waipawa. Hoani Waikato. Pukewaiomotu. Ruka, me etahi atu. Te Apiti. Hemi. Manawarakau. Morena. Kairakau Hone te Rangikangaiwaho. Kua taia nga rohe o enei whenua ki roto kite "Kahiti. " Me he mea kua oti enei whenua te ruri ka kitea nga mapi ki te Kooti o te Kaiwha- kawa Tuturu i Nepia. Ko enei whenua ka whakawakia i te tunga o te Kooti ki te Wairoa i te 14 o nga ra o Hepetema. Te Hemoata. Ngarangimataeo. Meiha. Henare. Roka. Hekera. Maka. Tiopira. Karaitiana. Wairau, Wairoa. Pita Tauho. Te Moutere, Wairoa. Paora Rangituruturua. Wiremu Kirinini. Arona Ngawiki. Apihai Te Aria. Te Moutere, Wairoa. Ihaka Whanga. Kaiwaitau, Wairoa. Ihakara, me etahi atu. Mangaruhe, Wai- roa. Ihaka Whanga. Kinekine, Wairoa. Kua taia nga rohe o enei whenua kiroto ki te " Kahiti. " Me he mea kua oti enei whenua te ruri ka kitea nga mapi ki te Kooti o te Kai- whakawa Tuturu i te Wairoa. NGA HEREHERE O WHAREKAURI. No tenei rangi, te 13 o Akuhata, ka tae mai te korero o te riri. Kua hinga te parekura a te Whitimoa i te 8 o nga ra. Hui nga mea mate me nga mea tu a kiko a te pakeha ka tokoiwha. Tokorua nga rangatira o te pakeha i mate—he tokomaha o te Hau Hau i kitea te hinganga. E ki ana ka nui te kaha o nga Mirihia maori i haere atu i Nepia nei. Hei tera nupepa ata korerotia ai nga korero. Ko te Whi- timoa kai te hoki mai, ko nga herehere kua tahuti ki roto ki nga awaawa i Tara- wera. I riri i te awa i Ruaki Ture. PANUITANGA. HE mea naku kia rongo nga tangata o Heretaunga kua whakaturia au e te Kawana hei tangata Ruri whenua i runga i te ritenga o te Kooti Whaka- wa Whenua Maori. Tetahi hei tangata Kai Whakamaori au mo taua Kooti. Naku na TEOTI WAKANA. PANUITANGA. TENEI nga pukapuka kei te whare o HEMI WURU e takoto ana hei hoko, ara: — Ko tetahi wahi o te Kawenata Ta- whito Te Kawenata Hou Ko te pukapuka o nga Inoinga o te Hahi o Ingarangi.
![]() |
10 10 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. TENEI TE TAONGA! TENEI te taonga kei au e tu ana, ara ko aku tera hoiho, ko aku paraire, ko te tini noa atu o nga hanga mo te hoiho, mo te kaata. He mea kawe hou mai no Ingarani, naku ano i kara- nga atu kia tuia mai mo toku whare hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga. E tuia ana nga tera, me nga mea ka- toa o te hoiho i tenei whare. Na HOURA. TENEI TE HOKO NGAWARI KEI TE TOA O TE HUTANA RAUA KO TE EAWINI. KUA kite koutou i to maua whare nui i Nepia kua tomo tonu nei i te hanga. Ekore e taea te tatau i nga hanga katoa o to maua whare. Kua kite ra hoki koutou kore rawa tetahi mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea paku, te kakahu, te kai, te aha noa atu. E utaina tonutia mai ana i Inga- rani o maua hanga i runga i nga kai- puke katoa o rawahi e u mai ana ki Nepia. Kua puta te rongo ki nga pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o nga hanga o tenei whare—ko ta ratou whare hoki ia e mui mai nei ratou ki te hoko. Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei whare. Ko te tangata e hiahia ana kia ata tau ki tona tinana he kahu moua me haere mai ia ki a maua. Haere mai whakamatauria. Na te HUTANA raua ko te EAWINI. Nepia, Akuhata 29, 1866. WHAKARONGO MAI. TENEI au to koutou hoa tawhito te noho nei maua ko WIREMU kei te WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia ana e te tangata maori; —ara, he huka, he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me te mano kai atu. Ko nga kahu; —he koti, he paraikete, he tarau, me nga kakahu tane katoa, me nga kakahu wahine katoa. E tangohia ana hoki e maua nga kai e whakatupuria ana e nga maori; ara, he kaanga, he witi, be taewa, he aha noa atu. Haere mai ki te tangata tawhito. Na WIREMU raua ko KENERE. Nepia, Pepuere 26, 1867. E NGATIKAHUNGUNU ! TI- TIKO MAI! TENEI nga keihi hanga kei au, he mea tae hou mai. Ko te tangata e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore he mea i kore i toku whare, kua kite ra ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou- tou ki te whakatauki na; —" Haere mai e whai i te waewae o Uenuku kia kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e rite ana au ki a Uenuku o te Rangi. Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku whare. E taea ranei te tatau i te kiri- kiri o tatahi? Ko te rite hoki ia. Engari rae haere mai kia kite. Me haere mai me " te whakapuru ki tahi ringa, me te patu ki tahi ringa. " Na TATANA. He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haaki Pei Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga rua wiki katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.