|
loading...|
|
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 5, Number 5. 14 May 1868 |
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE
WAKA MAORI
O AH U RI R I.
"KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "
No. 5. ] NEPIA, TAITEI, MEI 14, 1868. [VOL. V.
HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA
TUHI MAI.
Kua tukuna atu e matou te reta a Hoani
Meihana ki te Meera mana e kawe atu ki te
tangata mana. Ekore matou e pai ki. te ta i
tena tu korero, koi waiho te nupepa nei hei
ara tautohe.
KA rua nga mate kua kitea i roto i a
tatou i te takiwa kua hori atu nei—
te take he rere hianga i runga hoiho.
I te ahiahi o te Wenerei te ono o nga
ra o Mei nei tokotoru nga pakeha e
haere mai ana i runga hoiho ki te ta-
one ki Nepia. No te tatanga mai ki
te pito o te rori e anga mai nei ki te
taone ka tutaki i te ope maori e ha-
ere atu ana i runga hoiho katoa. Me
te mea he purei te ahua o ta ratou
haere te hianga; te whakaaro ratou
ki te tangata, haere mai ite huanui i
mua i a ratou, i te kawenga a tona
kai a te waipiro—te kai i whakaritea
e Hatana hei hoa awhina mona kia
riro ai te wairua o te tangata i a ia.
Koia marire ano; katahi ano te kai
whakakuare i te tangata, te kai wha-
kangaro i te wairua. Ka rere tonu
taua ope ra ka tupono te hoiho o to
ratou rangatira o Tareha ki runga ki
ta tetahi o nga pakeha—ko Tamati
te ingoa o te pakeha. Ka hinga nga
hoiho taua rua me nga tangata ki te
whenua, a totahi ka mate rawa raua
tokorua. Ko te hoiho a te pakeha
no muri nei i mate rawa ai, ko te
pakeha he nui tona mate a e mate nei
ano. Ko Tareha hoki, raua tahi ko
tana hoiho, i nui ano te mate; engari
e ki ana kua ahua pai ia i muri nei. E
korero ana tetahi o nga hoa o te pa-
keha i mate nei ko Tareha kaore i
haurangi, ko te mea tena ki tana titiro
atu i ora. E whakapai ana taua pa-
keha ki te whakaaro a Tareha—e ki
ana i puta ano tona aroha ki te ma-
tenga o te pakeha. Ki hai i riro pu
tona whakaaro ki runga ki tona ti-
nana ake ano, i uiui tonu ki te ahua
o te mate o te pakeha. E pai aua
tenei, he tohu no te ngakau ranga-
tira. Ka ki matou mehemea i pono
te mate ki tetahi o nga mea haura-
ngi he tika; kia kite hoki ia i te utu
o tana mahi hianga—ko tenei i pono
ke ki nga tangata ora, riro ana ko
raua hei utu mo te hianga o te hu-
nga haurangi.
Na, ko tetahi mate no te ahiahi o
te Ratapu te 10 o nga ra o te mara-
ma nei. He pakeha anake i tenei
matenga. Kotahi te pakeha e haere
atu ana ki Waipureku i runga i to-
na kaata. I te mea ka tata atu ki
te arawhata i Waitangi ka tutaki i
nga pakeha tokorua e rere mai ana i
runga hoiho—e purei rawa ana.
Rere tonu mai aua koroke eke tonu
tetahi ki runga ki te kaata, hangai
tonu te poho o te hoiho ki te ringa-
ringa kurupae o te kaata ka ngaro
tonu te rakau ki roto ka mate rawa
te hoiho i reira tonu ano—nana noa
i ora nga tangata.
Na, e mea ana matou kia puta atu
he kupu i a matou i tenei takiwa ki
te hunga kai waipiro. Ahakoa na
te waipiro enei mate e rua na te mate
noaiho ranei, ahakoa tena—ko te
waipiro ano ia te tino take i hianga
ai te haere a te tangata i etahi rangi
atu, me tona mate ano. A, me wha-
karongo mai hoki te pakeha—ekore
hoki ia (te pakeha) e hapa. Nana
hoki te take o te mahi, nana i wha-
kaatu ki nga maori i mohio ai. Me
pehea ra he korero ma matou e wha-
karongo ai koutou ? No to matou
taenga tuatahi mai ki tenei motu ka
rokohanga mai e matou e noho kuare
aua koutou. Ki hai au i roa e noho
ana i to taha ka whakapono au ki a
koe he iwi rangatira koe, he iwi
whai whakaaro, he iwi mohio ki te
hurihuri i nga whakaaro; ka kite
hoki au i muri nei he iwi toa koe—
toa ki te pai, toa ki te kino.
Ka mahara au ki a koe he iwi
tau koe hei akonga maku kia mo-
hio koe ki nga mea nui o te ao—
kia puta hoki to rongo i roto i nga
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
iwi o te ao. Taku Inaina ki a koe
kia hurihuri marire e koe oku kino,
oku pai; a ka tangohia e koe te pai,
ka whakarere i te kino. Na reira
ka tahuri au ki te ako i te whaka-
pono o te Karaiti ki a koe kia mohio
ai koe ki te pai ki te kino. Nui rawa
toku hiahia kia tupu koe hei iwi mo te
ao. Akuanei pea he wawata kau
ia naku. No taku kitenga e tahuri
ana koe ki te kai waipiro ka pouri
au, notemea ko au e mohio ana ki
te ahua o tena hanga ko koe i kua-
re. Ko au i mohio ko te mea tena
mana koe e whakakuare, e whaka-
ngaro rawa atu; ko te mea tena
mana e whakatupu he mate i roto i
a koe, mana koe e whakangakaukore
e whakaiwingohe ki nga mahi maori
e ora ai koe, mana koe e whakahe
noa atu. Akuanei pea koutou te ki
mai ai ehara i a koutou nana te wai-
piro i mau mai. He tika—i haere
mai au me oku kino me oku pai.
Engari kua oti au te ki atu ki a
koe; — " Tangohia tenei mea, he
mea pai; whakarerea tena mea, he
mea kino. " Na, ki te he koe i ru-
nga i taku ako nau ano, ehara i au.
I tenei takiwa kua nui haere te
haurangi o te maori. Kaore he
• •
rangi e puta nui mai ana ki te
taone i kore ai e haurangi haere
i nga huarahi, a i tona hokinga i te
rori me te Patupaiarehe te ahua e re-
re haere ana. He hanga whakama-
taku ki te titiro atu ki nga kanohi e
whakana ana, ki nga makawe e rere
ana i te hau, ki te huare e heke ana
i nga kauae, ki nga niho e tete hae-
O O
re ana, me nga tinana e hurori noa
ana i runga hoiho. He ahua tanga-
O
ta ranei tenei ? Ki te titiro a nga
tangata tika he ahua manuwheko ra-
wa ia. Ki te kore e whakamutua
tenei mahi te rere kino i nga hua-
rahi ma te Ture e pehi apopo ake
nei. He ki atu tenei ki te hunga
kai waipiro katoa; ahakoa maori,
pakeha ranei—no te mea he waipiro
te tino take i penei ai te tangata.
Ehara i te haere ora e haere nei nga
wahine rangatira me nga tamariki i
O O
runga i a ratou kiki i tenei takiwa—
he haere whakamataku tonu. Me-
ake etahi mate ai.
E! nga tamariki o Ngatikahu-
ngunu, tu marire mai i te huanui
ki te mate ka whakaaro ki te mutu-
nga ! Tona mutunga he rawa kore,
he mate ki te tinana, he mate
ki te wairua. Ko te waipiro
nei raua ko te rongoa e wha-
ngaitia ana ki te kuri kia mate,
kotahi ano to raua rite—engari ko
te waipiro e takitaro ana, ko te ro-
ngoa kuri e tuku tata ana. He kuri
koe kia kai tonu koe i te kai a te
kuri ? Whakarongo mai ki au ki te
tangata nana to kai. Kaore kia ko-
tahi tangata oku o te pakeha e riro pu
ana tona whakaaro ki te kai i te wai-
piro me te ora roa hoki—e mate
katoa ana, kaore i whai morehu. Koi
mea mai koe me ata kai marire koe.
Kaore—ekore e ata kai te tangata e
nui ana tona hiahia ki tenei kai. He
kai hoki ia e nui haere ana te hiahia.
E rite ana ki te wahie e makara ana
ki runga ahi—ka nui te wahie ka
nui hoki te mura, ka iti te wahie ka
iti hoki te mura. Tetahi, me te ko-
hatu e hurihia ana e te tangata i ru-
nga hiwi, ka takahurihuri haere to-
nu; kia tae ra ano ki raro te takoto
ai—ekore e mau i te heketanga, e
akina ana hoki e tona taumaha ake.
Ko te ahua tenei o te waipiro. Kau-
aka rawa te tangata e pa atu koi tu-
pu te hiahia ki taua kai, koi tere te
haere o te kohatu—a, ma te aha e
hopu?
Ko tenei me whakaaro koutou nga
rangatira ki ta matou korero—he ko-
rero hoki e puta ana i runga i te aro-
ha ki a koutou koi ngaro koutou i te
ao. Ko koutou nga rangatira nga
kai arahi i te tokomaha; e titiro ana
ratou ki a koutou—kei a koutou te
ritenga mo te katoa. Ma koutou e
whakatakoto te tauira. Akuanei he
tauira kino, ka kino ano tona hua;
he tauira pai, ka pai ano tona hua o
roto. Ko nga tamariki e tupu ake
nei he kanohi no nga rangatira kua
ngaro—kaua e tukuna ki te mate,
koi eke ki runga ki a koutou te he.
Ka rongona te karanga a te mata-
ara; —" Ko te Whanaariki! ko te
Whanaariki!" ka oho whakarere te
pa. Koia hoki me tenei kia oho
koutou, ko te Whanaariki Hau Hau
kai tangata kei waenganui i a kou-
tou (ara te Waipiro)—kati te moe,
whakatika ki runga whawhaitia!
Ta te taua tana patunga he rau; ta
te Waipiro he mano.
Ekore e kaha te tangata kotahi ki
te pehi i tenei kino. He whakatau
ki naku na te pakeha; —" Kei te
Huinga te Kaha. " Na, kei nga ta-
one katoa o Ingarani, kei etahi o
nga taone o tenei motu hoki, kua
hui nga tangata e hiahia ana ki te
pehi i te kai waipiro, karangatia aua
he ingoa mo ratou ko " Te Hunga
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
kore kai Waipiro. " Ka uru te ta-
ngata ki taua hunga ka tuhituhi ra-
wa i tona ingoa ki roto ki te puka-
puka e takoto ana i to ratou Kai-
whakahaere tikanga. Ko te mahi a
taua hunga he runanga, he kauhou,
he ako ki nga tangata, he tohe kia
whakamutua te kai i te waipiro. E ko-
hikohi ana e ratou takikotahi he-
rengi a te tangata kotahi i roto i te ma-
rama kotahi. Ko aua moni e waiho
ana hei hoko kanara (raiti nei) mo nga
huinga i te po, hei utu etahi ki te
Kai-ta perehi mo nga panuitanga o
a ratou korero hei tuwhatuwha ki
roto ki nga tangata katoa—ka toe
nga toenga ka waiho hei utu hakari
ma ratou i te wa e pena ai i roto i a
ratou runangatanga. He rongo pai
te rongo o aua hunga ki nga tangata
katoa, he rongo rangatira—e nui
ana hoki te pai me te ora e tupu ana
i runga i ta ratou mahi. He aha kia
kore e karangatia tetahi mahi pena
ki Heretaunga e koutou, nga ranga-
tira me nga kai-whakaako? Ma
koutou e hurihuri.
TE WAIROA.
He men tuku mai na te. pakeha.
Ka nui te mate kai o tenei kainga i te tau
nei. Ko nga taewa me nga kai katoa kua
rakia i te ra—ko te kumara anake i ora,
me nga kainga i ro ngahere. He whanoke
te raumati kua hori nei, ko te ahua o te
whenua mehemea na te ahi i kai. Ka rima
nga marama i tetahi takiwa i kore ai e ki-
tea te pata o te ua. Ko te he tenei o nga
maori o tenei kainga, ahakoa tau pai tau
kino ranei, rite tonu te rahi o nga maara—
he paku noaiho te whenua e whakatokia
ana e ratou. Te mahara ratou mehemea i
nui te ngakinga kai ahakoa tau kino tau
pai ranei ka ora tonu ratou. Ko tenei he
kakahi, he aruhe, he mamaku nga kai o te-
nei kainga. Tetahi ka puta nga moni o
nga reti ka tahuri tonu ratou ki te kai kia
O
we te ngaro. Te ata waiho marire hei
whakarite i a ratou nama, ki te hoko kaka
ranei kia mahana ai i te makariri.
Ko nga kupu enei a Paora te Apatu o
te Wairoa mo nga whenua a te Hau Hau.
He mea tuhi mai nana ki a te Makarini i
roto i tetahi reta korero whenua, ara: —
"Ko te ritenga o Waikari puta noa i Pe-
tani, taku ritenga me i toa te Hau Hau
kaore e hoki mai o tatou whenua. Wai-
hoki ko tenei ka toa koutou ko o hoa ko
Ihaka, ko Pitiera, kati me waiho te ritenga
i a koutou—kaore e pai kia hoki ki te Hau
Hau. "
HE WHARANGI TUWHERA MA NGA
HOA TUHl NAI.
Waima Hokianga, Mei 3, 1868.
KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
E hoa tena ra ko koe, te Kai-whakahaere
o nga Ture mo nga iwi maori o Niu Tirani.
He kupu atu tenei na matou ki a koe na
nga rangatira e mau nei nga ingoa i nga ra-
rangi whakamutunga i raro iho nei.
I te oroko tukunga mai o nga Ture ki
nga iwi maori o Niu Tirani i roto i te tau
1846 ka whakaturia etahi o nga maori hei
Kai Whakawa. Ka timata mai te ahua pai
ki runga ki nga iwi o te taha whakararo o
te motu nei, ara ki te iwi e karanganuitia
nei ko Ngapuhi katoa. Ko nga Kai Wha-
kawa pakeha o te taha whakararo nei i taua
takiwa ko Kerenene (Clendon) no Korora-
reka, ko te Waiti (White) no Mangonui,
ko te Kopere (Aubrey) no Whangarei, ko
te Penetana (Fenton) no Kaipara. Ko
nga kino e puta mai ana i taua wahi he
whawhai nui anake, kahore he kohuru i ro-
to. Muri iho ka whakaturia ko te Paahito
(Barstow) hei Kai Whakawa mo Korora-
reka, ko te Kerenene ka tukua mo Hokia-
nga. Ka tupu te pai ka kaha haere taea
noatia mai te tau 1865. Katahi ka hoki
haere te kaha o nga Ture taea noatia mai
te tau 1866. Ka whakakahoretia etahi o
nga Kai Whakawa maori, me Kerenene.
Kai Whakawa Tumuaki o Hokianga. I
te whakakahoretanga o etahi o nga Kai
Whakawa maori ka timata te patu kohuru
i roto i nga ra o Tihema 1866. Te tangata
i kohurutia i roto i taua marama nei ko te
Ripi—he mea kohuru. Haere mai tae noa
mai ki nga ra o Hune i te tau 1867 ka hi-
nga ki te Ahuahu tokorima mate rawa—
he whawhai nui tenei, ehara i te kohuru.
Haere mai tae noa mai ki nga ra o Noema
i te tau 1867 ka hinga ki Kaikohe tokoto-
ru—he mea kohuru. Ko nga ingoa o aua
tangata ko te Paki te Ripi, ko te Awa-a-te-
Atua, ko Renata Pure. Haere mai tae noa
ki nga ra whakamutunga o Maehe i te tau
1868 ka hinga ki Whirinaki ko Nuku Rae-
rae—he mea kohuru na te Awhekaaihe.
Ko te putake o taua whawhai he whenua;
ko te rangatira o taua whawhai ko Hone
Haarimana Awhekaihe. Ko tenei tangata
kua oti te tuku e nga Kai-mahi o te Ture
nga mea pai katoa i whakatakotoria e nga
Kai-mahi whakatakoto Ture o te Koroni o
Niu Tirani. Ara, ko nga mea enei i tukua
ki a ia e nga Kai-mahi o te Ture ko nga
Raihana. I runga i tona pekenga ki te
whakatupu whawhai kua oti aua raihana te
pokepoke ki te toto kohuru. Ko enei hara
kohuru katoa no te takiwa i mutu ai te kai
whakawatanga o te Kerenene. I te taima
ko te Wiremu Hunia (E. M. Williams)
anake to Kai-whakawa Tumuaki o te taki-
wa o Tokerau mai puta noa mui ki Hokia-
nga, ko enei kohuru katoa kei te takiwa i
whakaritea e nga kai-whakahaere o te
Ture hei takiwa mahi ma te Wiremu Hu-
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
nia. I te takiwa i a Kerenene e tu ana ka
nui tona kaha ki te pehi i nga kino e puta
ana ki te takiwa o Tokerau puta noa mai
ki Hokianga. Te mea i tuhi atu ai matou
ki a koe he pouri no matou ngakau i te
hono o te hara kohuru ki to matou takiwa,
he kore kaha no nga Kai-mahi o te Ture
ki te hopu i nga tangata. I te mea e to-
komaha ana nga Kai-whakawa maori o te
taha whakararo nei e nui ana te kaha o te
Ture.
Whakaaroa mai e koe he tikanga mo
matou e ngaua kinotia nei e te hara kohuru.
Mehemea i penei te whakaaro o nga iwi
katoa me o nga tangata o nga kainga e toru
nei, o Waima, o te Taheke, o Manaia, penei
kua nui te ora ki te taha whakararo o te
motu nei. Ko toku iwi katoa e 400 kua
riro ki te tiki i te tangata hohuru kia tu-
kua mai ma te Ture e titiro tana he tana
tika. Ko te ingoa o taua tangata i kohu-
rutia ai a Nuku ko te Wake, he hawhe-
kaihe. Kua piri tona iwi kei te pupuri i a
ia. Ko te Taipapahia he Kai-whakawa, ko
Witana Papahia he Kai-whakawa — kua
pupuri raua i te tangata hara kia ora. Ko
enei Kai-whakawa me whakakahore. Heoi,
ka mutu. Me tuku atu e koe tenei reta ki
te " Waka Maori.
Na o hoa pono,
Na Mohi Tawhai Anaru Ringaiti
Te Penetana Aporo Waikareao
Hone Patene Reihana Hapi
Kaitara Hetoro Waipapa
To Tatua Mohi Wikitahi
Wiraha Arama Pi Noa Rawene
Wi Totoia Hone Tanapotae
Puruwhero Hone Ringahu
Te Wairakau Porohita Tupouri
Hone Katete Matia Horo
Raniera Katete Heta to Tuhi
Raniera Wharerau Hoani Tuoro
Hemi Papakakura Rihari Paeroa
Piri Kahawai Ruka te Wharetoa
Hami te Hotete Wi Maunganui
Pita Whanga Rapana Nuku
Wiremu Paati Reihana Utu
Hone lhana Rai te Ngau
Hemi Tauahika Mehaka to Patutai
Neho Horakerake Taka te Oneroa
Manuera Kaiariki Hohepa Rekene
Wikiriwhi Whaka- Hoani Ngatoti
ora R. te Wharepapa
Mato Ngahau Here te Hiki
Era Hiri Te Keene Hoai
Hori Tawhitu Rewiri Whakaro-
Horomona te Kawau ngouru
Rihari Kaipara Kereama Rangatira
Pohi Maki Wiremu Titore
Ihaka Rangikaputa Rauna te Kapene
Em Mono Toihau
Himiona Haki
[I rongo matou kua tukua mai ki a kou-
tou taua hawhekaihe e ona whanaunga i
muri nei. He tika hoki ra kia tirohia ma-
riretia tona he i runga i te Whakawa.
Ekore e nui he korero ma matou ki a kou-
tou inaianei mo tenei he—kaore ano hoki
kia ata rongo matou ki te tikanga ]
Waima Hokianga, Mei 3, 1868.
KI A TE KAI-TUHI o TE WAKA MAORI.
E hoa e te Karini, he kupu tenei i ma-
hue i tera reta. Ko au kaore e tukua e
taku iwi i to ratou haerenga ki te tohe i te
tangata kohuru. I waiho a hau e ratou hei
kai-tuhituhi atu ki a koutou i nga korero o
taua hara. Na to hoa
Na HONE MOHI.
Whangara, Aperira.
KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
No te 30 o nga ra o Aperira i te tau
1868 ka hui atu nga tangata o Turanganui,
o Hamanatuna, o Tatapouri, o Pouawa, o
Witiwiti, ka hui mai ki Whangara—ka hui
mai o Koura-a-te-Uhi, Uawa, Puatai, Po-
kotakina, Taupa, ka hui mai ano ki Wha-
ngara, hui katoa nga tangata 250. Te take
he Karakia roa. Ka mutu te Karakia ka
whiua nga putake mo te Runanga hei ma-
hinga ma matou: —
1. —Ko te mau o te tangata ki te Ka-
rakia.
2. — Ko te u o te tangata ki roto ki nga
Ture o te Kuini ake ake.
3. —Ko te rapu tangata mo roto o to
Runanga nui i Po Neke.
Ko tenei kaore ano i oti no te mea kaore
i tae ki te tangata hei Pooti. Kei roto ano
i enei marama karangatia ai ano te Pooti
mo taua tangata, mo raua ranei e rua,
hei titiro i te tika raua ko te he i runga i
O
enei mea e rua—i te Whakapono, i nga
Ture o te Kuini. Ma tenei tangata hoki
ka Pootitia nei ka mohiotia ai e u ana te
whakaaro o te tangata ki nga Ture o te
Kuini. A whakaaetia ana e nga tangata
\_ o
o Turanganui tae noa ki Uawa hei taonga
mo matou. Otira tera atu te nuinga o nga
korero, ekore e mauria mai kei roa. Heoi.
Na HIRINI TE KANI
PAORA PARAU
RUTENE TE EKE
PARAONE
PATIHANA
APUTA
KEREHONA
Na nga rau 250 katoa.
[E hoa ma, kua taha ke te rangi hei
Pootitanga i te tangata mo te Runanga nui
ki Po Neke. Ko te 15 o nga ra o Aperira
te ra i whakaritea hei whakahuatanga i te
tangata mo tenei Takiwa ki te Rawhiti ka-
toa nei—ki Nepia nei whakahua ai. Kua
panuitia noatia atu ki a koutou taua wha-
karitenga i roto i te nupepa nei. Na kou-
tou i kore e tuku mai tetahi tangata ki
Nepia i taua ra hei whakahua mai i ta kou-
tou tangata i pai ai. Ko tenei kua taha ke
te rangi; kua tureiti koutou. Ko Tareha
tenei kua tu mo tenei Takiwa. Koi mahi
noa koutou ki te Pooti tangata. ]
|
|
5 5 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. 29
Nepia, Mei 12, 1868.
KI A TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI.
E hoa he tauira tenei i raro nei no ta
matou pukapuka i hoatu e matou ki a te
Makarini mo ana moni i homai ki a matou
i tenei ra. K mea ana matou kia panuitia
e koe ki te Waka Maori kia kite nga ta-
ngata o te Wairoa o hea atu.
tona
Na te RARIMA X
tohu
HAMANA TIAKIWAI. |
Whare Kawanatanga, ;
Nepia, Mei 12, 1868.
Tenei kua homai e te Makarini ki a
matou (he rangatira maori no te Wairoa) i i
- i
tenei ra Erima te kau pauna moni (£50), i
he mea tuku noa mai na tera ki a matou—
ehara i te moni utu whenua. Na. ko aua
moni e whakaae ana matou i konei kia
whakahokia atu ki a ia ki a te Makarini a
te takiwa e kitea ai e matou he moni i tu
boko whenua, i te Reri, i te aha noa atu
ranei—a ko reira whakahokia, ai e matou
aua moni.
Kua tuhia iho o matou ingoa ki tenei
Pukapuka i tenei te tekau mu rua o nga ra
o Mei 1868.
tona
(Kua tuhia) Te RARIMA X
tohu
£50 „ HAMANA TIAKIWAI
,, HOTENE TE ARIKI
„ Ko EMANAERA.
Kai titiro ki te homaitanga
o nga moni me te tuhinga
o nga ingoa.
Te KARINITERA,
Napier.
TE HUI A TAREHA.
No te Taitei te 3O o nga ra o Aperira ka
tu te Hui a Tareha ki Pawhakairo, ara i te
Waiahiki. Te take he kimi ritenga mo nga
whenua o te Hau Hau e takoto ana i wae-
nganui o Petani, o Waikari, haere atu ki
uta ki te Haroto, ki hea atu—he mea kia
marama nga wahi mo te riro i te Kawana-
-tanga me nga wahi mo te mau. Oti marire
ana te korero, otira kaore ano matou kia ata.
rongo ko ehea nga wahi e riro ana, ko ehea
e mau ana—tena kei te Kawanatanga e
mohio ana.
No te 29 o nga ra ka tae mai ki taua hui
nga iwi o te Wairoa, o Mohaka, o nga kai-
nga katoa o te takutai, me nga tangata o
Taupo, o hea atu. Ka wharikitia te whare
nui a Tareha, te whare paraki i hangaia e
tera hei whare unga manuhiri, ka wharikitia
ki te kiekie i raro, ki runga ake he parai-
kete, he haora, he kawhe—hui katoa aua
kahu 68. Riro katoa ena kahu i te hui—
tetahi tara i tetahi hui tetahi tara i tetahi
hui. No te aongake (te 30 o nga ra) ka
whiua te kai kotahi mano—he paraoa, he
huka, he taewa, he poaka, he hipi, he tuna
he ika, he aha noa atu. Ka tae mai nga tanga-
ta o te takutai ki te taha ki te tonga puta
non ki Wairarapa i taua ra ano, ka whiua
ano te kai e wha rau. Kaore i taea te kai
i te nui o nga kai. Mauria ana e nga
manuhiri makaia ana etahi ki ro wai tere
atu ai, ko etahi i mauria ki runga kaata hei
hoko ki te pakeha. Heoi tonu to te maori
ahua he moumou kai—tera te takiwa e
hemo ai i te kai. No te Parairei te tahi o
nga ra o Mei ka tae atu te Makarini raua
ko te Kai-whakawa o te Hupirimi Kooti
ratou ko te Kupa ma, ko etahi noa atu—ka
timata te korero i reira.
HE WHAKATUPATOTANGA.
KIA TUPATO te tangata haere i te
po i te huanui mai ki Nepia, kia
tupato ki te Whare tunga Poti kua ha-
ngaia e HEMI WURU (i runga i te wha-
kaaetanga o te Kawanatanga) ki te Ahi-
tahu-a-te-Waru i te ritenga o te Whare
o Karaitiana i Taupata.
TENEI! TENEI!! TENEI!!!
TENEI te take o te tohungatanga kei a
maua! Ko te tangata e hiahia ana
kia hangaia paitia tona tera me anga
mai ki a maua. Ka tukua mai e te
tangata tana tera pukaru, tana aha ranei,
kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to-
na otinga me te mea hou tonu te kaha.
Tenei koi a maua nga, Tera hei hoko,
nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga
aha atu. Ko to maua whare kei te taha
o te Peeke o Niu Tirani i Nepia nei.
Haere mai whakamatauria.
Na KAHIKOROWI raua ko POIHI.
TENEI TE HOKO NGAWARI
KEI TE TOA O TE
HUTANA RAUA KO TE EAWINI.
KUA kite koutou i to maua whare
nui i Nepia kua tomo tonu nei i
te hanga. Ekore e taea te tatau i nga
hanga katoa o to maua whare. Kua
kite ra hoki koutou kore rawa tetahi
mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea
paku, te kakahu, te kai, te aha noa
atu. E utaina tonutia mai aua i Inga-
rani o maua hanga i runga i nga kai-
puke katoa o rawahi e u mai ana ki
Nepia. Kua puta te rongo ki nga
pakeha, katoa o Heretaunga, ki te pai o
nga hanga o tenei whare—ko ta ratou
whare hoki ia e mui mai nei ratou ki
te hoko.
Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei
whare. Ko te tangata, e hiahia ana kia
ata tau ki tona tinana he kahu mona
me haore mai ia ki a maua.
Haere mai whakamatauria.
Na te HUTANA raua ko te
EAWINI.
Nepia, Akuhatu 29, 1866.
|
|
6 6 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI.
TENEI TE TAONGA!
TENEI te taonga kei au e tu ana, ara
ko aku tera hoiho, ko aku paraire,
ko te tini noa atu o nga hanga mo te
hoiho, mo te kaata. He mea kawe
hou mai no Ingarani, naku ano i kara-
nga atu kia tuia mai mo toku whare
hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga.
E tuia ana nga tera, me nga mea ka-
toa o te hoiho i tenei whare.
Na HOURA.
WHAKARONGO MAI.
TENEI au to koutou hoa tawhito te
noho nei maua ko WIREMU kei te
• WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu
maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia
ana e te tangata maori; —ara, he huka,
he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me
te mano kai atu.
Ko nga kahu; —he koti, he paraikete,
he tarau, me nga kakahu tane katoa,
me nga kakahu wahine katoa.
E tangohia ana hoki e maua nga kai
e whakatupuria ana e nga maori; ara,
he kaanga, he witi, he taewa, he aha
noa atu.
Haere- mai ki te tangata tawhito.
Na WIREMU raua ko KENERE.
Nepia, Pepuere 26, 1867.
WHAKARONGO MAI!
WHAKARONGO mai te tangata e
mate ana i te niho Tunga. Ko
au tenei te Tohunga mo tena hanga, te
kai-whakaora mo nga tangata katoa i
tena mate. Kowai te tangata e tauhou
ana ki taua mate kino, mamae nui ?
Te reka te kai. te moe, te noho, te me-
re, te aha noa atu. Ko te tangata e
ngaua ana e tenei mate mo haere mai
ki au; mana e pai kia unuhia tona ni-
ho, ka riro i au te tango; mana e pai
kia purua, ka purua e au—a ka rite to-
nu ki te mea ora te kaha. Ka riro he
niho, nga niho katoa ranei, o te tanga-
ta ka mohio au ki te whakanoho he mea
hou ki roto ki toua waha, a ka rawe to-
nu ki te kai.
Taku utu mo te unuhanga, e rima
herengi; mo te purunga, te kau here-
ngi. Te utu mo te mea hou e whaka-
mana ana ki roto ki te waha, kei te
ahua o te waha me te niho te whaka-
aro.
Ko taku whare kei te whare e tu nei
i roto i nga rakau Puru Kamu i tetahi
taha o te rori i te Whare Puiha irunga
mai o Pukemokemoke i Nepia nei.
Haere mai kia mahia o koutou
niko kia kaha ai koutou te ngau
i te iwi poaka, i te aha atu.
Na te WIRIHANA
Tohunga mahi niho.
Nepia, Aperira 23, 1868.
E NGATIKAHUNGUNU ! TI-
TIRO MAI!
TENEI nga keihi hanga kei an, he
mea tae hou mai. Ko te tangata
e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga.
pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore
he mea i kore i toku whare, kua kite ra
ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou-
tou ki te whakatauki na; —" Haere
mai e whai i te waewae o Uenuku kia
kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e
rite ana au ki a Uenuku o te Rangi.
Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku
whare. E taea ranei te tatau i te kiri-
kiri o tatahi ? Ko te rite hoki ia.
Engari me haere mai kia kite.
Me haere mai mo " te whakapuru ki tahi
ringa, me te patu ki tahi ringa. ''
Na TATANA.
HAERE MAI KI TE KAI MA
KOUTOU!
KUA tu taku whare taka rohi kei
pahaki tata mai o te Peeke o Niu
Tirani i Nepia. Ekore e ngaro taua
whare i te tangata haere—he whare
hou tonu ia, he whare teitei. He nui
nga kai e hangaia ana e au. nga rohi
nei ano, nga keeki hei kai marenatanga,
nga paua, nga kai reka noa atu.
He peeke witi (peeke kautahanga
nei) etahi kei au e takoto ana mo te
hoko.
Haere mai koutou. ki te, whakamatau ki
aku kai.
Na ANARU PEREEKI,
Kai taka rohi.
Nepia, Akuhata 29, 1867.
PANUITANGA.
KI NGA RANGATIRA o NGATIKA-
HUNGUNU.
KO MIRA raua ko RINITE tenei
kei Nepia nga tino tohunga hanga
whare, me te mano atu o nga mahi
Kamura—nga Whatitoka, nga Mata-
pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He
mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano
nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga
mea rino katoa, mo nga whare e hanga-
ia aua e maua—no reira i kaha ai, he
mea whiriwhiri mai hoki.
Ko te whare o Karaitiana ma i Tau-
pata, i te rori putanga mai ki te taone
nei, ua maua i hanga. Ka hiahia te
tangata kia hangaia e maua tetahi
whare mona, ka kore ona moni e pai
tonu aua maua ki te whenua hei utu.
Ko ta maua mahi he mahi hohoro, he mahi
He mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te Haak
Pei Herara, ki Nepia, i te Taitei i nga rua wik
katoa—tena rua wiki, tena rua wiki.