![]() |
Te Waka Maori o Ahuriri 1863-1871: Volume 4, Number 21. 20 February 1868 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI "KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. " No. 21. ] NEPIA, TAITEI PEPUERE 20, 1868 [VoL. IV. HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI MAI. KUA tae mai te 2s. a te Paki o Ohiti—te koha o nga moni mo taua nupepa. Tena kua riro atu te nupepa ki a Heta Tiki o Waipawa. HE hiahia manaaki tangata na te Kawanatanga i Whakaturia ai te " Ture mo nga Kura Maori o te tau 1867; " he mea kia nui haere te matauranga me te rangatiratanga o nga iwi maori o te motu nei. No te marama, no Oketopa, kua hori nei taua Ture i whakaturia ai. Otira ka kore e manaakitia e koutou nga maori, he mamuau mahi noa ia na te Kawanatanga—ekoro hoki e kitea te hua pai o roto. Ahakoa ki koutou ma te taonga huhua ka rangatira te tangata — kaore. Heoi rawa te taonga nui i roto i nga iwi katoa o te ao, he matauranga—ko te taonga tena mana e whakaatu i te ara ki te oranga, ki te rangatiratanga. Koia i whakaturia ai he Ture Kura Maori hei whakaako i nga tamariki Maori, me nga tamariki hawhe kaihe, ki te reo pakeha, ki nga mahi katoa atu hoki o te Kura. Ko tetahi ture whakaputa i te matauranga me te oranga o te tangata ko te ture whakatapoko i te tangata maori ki roto ki te Runanga o te Kawanata- nga o te Koroni. Ki ta matou titiro ka nui rawa te pai mo nga uri o Maui kei roto i enei ture e rua—mo tenei whakatupuranga e haere ake nei ano ia te tino tikanga. Inahoki ma nga Kura, e whakaturia ana i te motu nei e whakaako nga tamariki kia tau ai ki roto ki te Runanga o te Kawanatanga a muri ake nei, kia mohio tona taringa ki te whakarongo ki te reo pakeha, kia marama tona whakaaro ki te kimi ritenga mo te katoa. Engari me awhina te Ka- wanatanga e koutou ki runga ki tenei mahi kia kite ai tona hua. Ko te awhina tenei, ko te kohikohi moni \_\_\_ haere noa ana i te whenua mahi ai i nga mahi tikanga kore a te tama- riki. Ekore e ngaro te hemokai a te tangata ki te waiho noa te kai i tona aroaro takoto ai; engari me whatoro i ona ringa, ka kai ka ora. Koia hoki tenei kia kaha koutou nga rangatira (me nga tangata noa atu hoki) ki te tono i a koutou tamariki kia haere ki te Kura—mo te tae ki te wa e mate ai koutou ka ora ake ano ki te ao i roto i a koutou tama- riki. E mea ana matou kia wha- kaaturia i roto i tenei nupepa etahi o nga tikanga o taua ture me nga ritenga hei whakahaere i te mahi. Ko nga whakaritenga tuatahi o taua ture he moni; he moni hei whakahaere i nga tikanga. Ko te papa tonu ia hei tunga mo te whare, na te moni hoki i pahure ai nga mahi katoa. E mea ana taua ture me hoatu ki a te Kuini e te Kawana- tanga o Niu Tirani kia wha mano pauna moni ia tau ia tau taea noa te mutunga o nga tau e whitu e tima- tatia ana i te tuatahi o nga ra o Hurae 1867. Ko aua moni ma te Kuini e whakapau haere ki runga ki nga ritenga o taua ture; ara, hei whakaranea i nga moni e ora ai nga Kura ako i nga tamariki maori, hawhe-kaihe ranei, ki te mea he pani ratou he rawakore ranei nga matua. Tetahi, hei whakaako hei whangai i . nga tamariki maori e haere ana ki etahi atu Kura ekore ana e taka mai ki roto ki nga ritenga o taua Ture. Na, he moni ano tenei i tenei takiwa ano e toru mano e rua rau pauna kei te ringa o te Kai-tiaki moni o te Koroni e pupuri ana, he toenga no nga moni i whakaritea mo te whaka- haeretanga o nga ritenga o te " Ture mo nga Kura Maori o te tau 1858. " A, e mea una tenei ture hou, o te tau 1867, kia tangohia mai aua moni hei apiti ki nga moni kua korerotia i runga nei—me whakapaupau ano ki runga ki nga tikanga kua tohutohu- ngia ki roto ki tenei ture hou nei. \_\_\_
![]() |
2 2 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. ma nga tane o aua wahi e tuhituhi he pukapuka inoi ki te Hekeretari o te motu nei kia whakaturia he Kura ki o ratou wahi. Me tuhi rawa ki taua pukapuka nga rohe o te wahi e hiahiatia ana e ratou kia whakaturia he Kura. Katahi ka karangatia e taua Hekeretari he hui ana ratou, a mana hoki e whiriwhiri tetahi ta- ngata hei tumuaki mo taua hui. Na, ki te puta te kupu a te nuinga o taua hui kia whakaritea to ratou wahi hei Takiwa Kura; a ka wha- kaae hoki ratou ma ratou ano e wha- karite tetahi wahi o nga moni e pau i te whakatunga i te whakahaereta- nga o tetahi Kura i runga i te rite- nga o taua Ture; hei reira tonu ano me whiriwhiri e ratou etahi o ratou hei Komiti, ara hei hunga whakaha- ere tikanga. Ma te tumuaki o taua Komiti e whakaatu ki te Hekere- tari o te motu a ratou ritenga i wha- kahaerea e ratou i to ratou hui, a ma taua Hekeretari e panui i roto i te Kahiti kua oti taua wahi te whaka- rite hei Takiwa Kura i runga i nga ritenga o taua Ture, ko taua Komiti hoki kua whiriwhiria e ratou ka kiia ko te " Komiti Takiwa Kura" o taua wahi. Me tango mai he Komi- ti hou ia tau ia tau hei whakahaere i nga tikanga. Kia tae ki te Kawa- natanga te pukapuka whakaatu a te Komiti Kura katahi ka tika ki to te Ture kia homai e te Kawana he moni hei apiti mo a te tangata i ko- hikohi ai hei hanganga mo nga whare; otira ko aua moni a te Ka- wana ekore e nui ake i te hawhe o nga moni katoa e oti ai nga whare mo te Kura. Ko te hawhe a nga tangata hoki me takoto i te tuatahi ki te Peke tiaki moni o te Poutape- ta, me hoatu ranei ki te ringa o te Kai-whakawa tuturu o te wahi e tu ai te Kura, mana e pupuri—muri iho ka homai e te Kawana tana ha- whe hei apiti kia ranea ai. Ko te wahi whenua e homai e nga tangata e noho ana i taua wahi hei tunga mo nga whare o te Kura ekore e tika kia iti iho i te eka kotahi Ma te Kawana e homai tetahi wahi o nga moni utu mo te Kai Whakaako, mo te hoko pukapuka, mo te hanga i nga mate o nga whare, mo era atu ritenga e pau ai te moni i runga i te kura; ma te komiti tetahi wahi e kimi. Ma te komiti kura hoki e kohikohi i roto i ia koata i ia koata nga moni e homai aua e nga tangata o te wahi e tu ai te Kura; a kia tae aua moni ki te ringa o te tumuaki o te Komiti katahi ra ano ka homai a te Kuini ana moni mo ia koata mo ia koata. (E toru marama kei roto i te koata. ) Ki te kore e whiriwhiria he Komiti e nga tangata, ki te he ranei te mahi a te Komiti, e ahei te Kawana ki te whakatu i tetahi ta- ngata hei Komihana whakahere i nga tikanga; ma taua Komihana e tango te mana me nga ritenga katoa o te Komiti ki runga ki a ia mau ai. He tika hoki kia tangohia mai e te He- keretari o te Koroni he moni, i roto i nga moni kua oti te whakarite kia whakapaupaua i runga i nga ritenga o tenei Ture, hei utu mo te whaka- akoranga, mo nga kakahu, me te oranga o nga tamariki Maori e noho ana ki nga Kura Pakeha ekore ana e taka mai ki roto ki nga ritenga o tenei Ture; tetahi, hei utu mo nga Kai Whakaako haereere ki nga kai- nga whakaako haere ai i nga tama- riki maori, hawhe-kaihe ranei, i roto i te Koroni. Me whakarite hoki e te Kawana tetahi tangata hei Kai- titiro i nga Kura katoa; a mana e tomo ki roto ki aua Kura ki te patai ki nga tamariki kia kitea to ratou ma- tauranga ki nga mea e akohia ana ki a ratou. Ekore e homai nga moni a te Kuini ki nga Kura ekore ana e akohia nga tamariki ki te reo Ingirihi a tetahi kai whakaako mo- hio, me nga take mohiotanga katoa hoki e akohia tonutia ana ki te ta- mariki pakeha. Otira e pai ana kia whakaritea e te Hekeretari o te Ko- roni tetahi wahi moni hei utu ki nga Kai Whakaako Maori e whakaako kura ana i nga wahi ekore nei e taea te whakarite he Pakeha hei wha- kaako. Heoi. Tera atu etahi ritenga o taua Ture; otira heoi nei ano nga tino tikanga, koia enei kua oti nei e matou te whakaatu. Heoi te wahi ma te Kawanatanga; ma koutou tenei te manaaki i taua Ture ki te mea e hiahia ana koutou kia rite te matauranga me te rangatiratanga o a koutou tamariki ki ta etahi iwi matau o te ao nei. KUA maha nga ritenga a te Pakeha kua tangohia e nga maori mohio hei tikanga mo ratou. No konei ratou i tika ai tetahi wahi, no konei i whai taonga ai, i ora ai, i noho rangatira ai. Inaianei e rere ke ana te ahua o te tangata me nga taonga i to mua ahua. Tu ke te whakaaro, tu ke te whare, tu ke te taiepa, tu ke te
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. mahi ahu whenua, tu ke nga mea katoa—te kai, te kahu, te aha noa atu. Ko te haere hoki a te tangata kua mutu te ngau a te pakiaka ki te waewae, kua mutu te tutuki ki te kohatu; he haere tenei i runga i te rangi—ara, i runga i te hoiho raua ko te hariota. Kua pakehatia ka- toatia. I mua ai e noho wehi ana te tangata, e haere wehi ana; e hanga noa ana i tona whare he ta- ngata ke mana e noho; e ngaki kau ana i tona maara, kowai hua ai e rokohanga e ia te pakaritanga o te kai i te iwi ke mana e tango? Inai- anei he noho ora te noho i raro i nga Ture o te Kuini; he tangata te tangata, he taonga te taonga. Ekore e riro te hanga a te tangata i te muru, i te tango maori noa, no te mea hoki ko te mana o te Kuini kei runga i te katoa e mau ana; haunga ia nga iwi kua puihitia, ara nga Hau Hau—ehara hoki tana i te noho tika i runga i ana ritenga pohehe. Otira kotahi ano te ritenga o te pakeha kaore ano kia tangohia e nga maori, ara ko te waihotanga o ana taonga ki tana tamaiti i muri i a ia, ki tana tangata ranei e pai ai ia. E kitea ana e tatou he mea tautohetohe te whenua me te taonga i te oranga nei ano o te tangata. Tena hoki ki te mate au kowai au ka mohio ki te mahi a te tangata i muri i au ? Na te mea e ora ana au ki te ao nei i kore ai pea e rere mai ki runga ki oku wahi whakapapa ai i nga kauwhau mo ana tupuna; a, kowai hua ai e mo- hio aku tamariki ki te whakahoki i ana korero ? Ko te tangata o kou- tou e aroha ana ki ana tamariki, e mea ana kia noho rangatira ana i muri i a ia, me whai ki te tikanga pakeha. Te mea i tika ai te waihotanga o nga whenua, me nga moni, me nga taonga katoa o te pakeha ki ona tamariki, he mea tuhi iho ki te pukapuka i tona oranga ano. Ka mea iho ki roto ki te puka- puka: — "Ko taku whare me ka mate au hei toku tuakana hei a Teone; ko taku moni hei toku teina hei a Hemi; ko taku whenua hei toku tama hei a Wiremu; ko aku aha atu hei taku wahine hei a Meri. " Ka tuhituhia e nga Kai-titiro o ratou ingoa ki roto, katahi ka kawea taua pukapuka ki tetahi o nga Peke kia hoatu ki roro ki te pouaka rino ta- koto ai kia kore e wera i te ahi—ka kawea ranei ki tetahi tangata atu e whai pouaka pera ana. Na, ka tae ki te takiwa e mate ai te tangata nana te pukapuka, katahi ka mauria e nga tamariki, (e tetahi tangata ranei i kiia iho i roto i te pukapuka hei whakahaere i nga tikanga), ka mauria kia mahia i roto i te Hupi- rimi Kooti. Hei reira ka whaka- ritea e te Hupirimi Kooti kia tuku- na nga whare, nga moni, nga whe- nua, me nga taonga, ki ta te tangata nana i ki ai i tona oranga—ara, ki a Teone, ki a Hemi, ki a Wiremu, ki a Meri. Heoi, ko te tumautanga tena i tumau ai. Ko te tangata kua mate, ko tona reo e mana ana i te ao i muri i a ia; ka riro hoki ko nga Ture o te Kuini hei matua tiaki. Ka mate rawa atu ia ka mau ona taonga ki ona uri—ekore hoki e kaha te tangata ki te korero i te mea kua oti noa i a ia te whakarite i tona oranga. Na, me tango hoki e koutou taua ritenga hei ritenga mo koutou kia tika ai a koutou ta- mariki i muri i a koutou. Tenei nga roia kei Nepia kai te mohio ka- toa ki te mahi i taua tu pukapuka. Ki te hiahia etahi o koutou ki te tuhi pukapuka hei whakarite i te waihotanga o a koutou rawa i muri i a koutou, e pai ana kia kawea mai ki te Kai-whakahaere i nga ritenga o te Hupirimi Kooti i Nepia takoto ai. HE PANUITANGA Ki nga tangata e whai take ana ki te whenua, kia mohiotia ai te wahi me te ra e tu ai te Kooti hei whakawa i o ratou take. NA, he Panuitanga tenei kia mohio- tia ai, ko te take a nga tangata no ratou nga ingoa e mau i raro nei, ki nga piihi whenua kua tuhia ki raro hoki, ka whakawakia a te 3 o nga ra o Aperira, 1868, e te Kooti Wha- kawa Whenua Maori ki Nepia, Ahuriri. Ko nga tangata katoa e whai tikanga ana mo aua whenua me haere ki reira. Ka oti te whakawa, ka puta te Karauna Karaati ki te hunga i kitea tona tika e te kooti: heoiano he tino whakaotinga tena; ekore rawa e tika kia peke mai tetahi tangata ki muri.. Na TIKI, Kai tuhituhi o te Kooti. Kooti Whakawa Whenua Maori, Akarana., Pepuere 3, 1868. Ko nga ingoa o nga tangata no ratoa nga piihi, me nga ingoa o nga whenua me te Takiwa hoki. Tareha Moananui. Puriwariki, Nepia. Hana te Here, me etahi atu. Tuhirangi, Nepia.
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. Karauria Pupu. Waka Kawatini. Te Whataangaanga, Nepia. Renata Kawepo, me etahi atu. Otukarara, Nepia. Renata Kawepo. Okawa, Waitio, Nepia. Renata Kawepo. Omahu, Nepia. Paora Hapi, me etahi atu. Pakaitutu, Nepia. Tareha. Tutae o Mahu, Nepia. Tareha. Pukeroa, Nepia. Renata Kawepo, me etahi atu. Moteo, Nepia. Ko enei whenua i raro nei ka wha- kawakia a te 13 o nga ra o Aperira, 1868, e te Kooti Whakawa Whe- nua Maori ki Waipawa, Ahuriri. Wi Tipuna, me etahi atu. Patangata. Enoka Rua. Te whare a te Atepuru, Waipawa. Ponatahuri Uhuuhu. Piharoa, Te Aute. Keremeneta, me etahi atu. Te Onepu, Waipawa. Keremeneta, me etahi atu. Rota a Kiwa, Waipawa. Hoani Waikato. Kakewahine, (1) (2). Mehemea kua oti enei whenua te ruri ka kitea nga Mapi ki te Tari Ruriwhenua i Nepia. Ko enei whenua i raro nei ka whakawakia a te 4 o nga ra o Mei, 1868, e te Kooti Whakawa Whenua Maori ki te Wairoa, Ahuriri. Hamana Taeapa, me etahi atu. Kahuitara, Te Wairoa. Hamiora te Wene, me etahi atu. Te Rewa, Te Wairoa. Ahipene Tamaitimate. Tutu a te Kaha, Te Wairoa. Toha Raurau, me etahi atu. Owhio, Te Wairoa. Paora Rerepu, me etahi atu. Waipapa, Te Wairoa. Paora Rerepu, me etahi atu. Mohaka, Mohaka. Paora Rerepu, me etahi atu. Wharerau- rakau, Mohaka. Paora Rerepu, me etahi atu. Pihanui, Te Wairoa. Ko nga rohe o enei whenua katoa kei te " Kahiti. " Mehemea kua oti enei whenua te ruri ka kitea nga Mapi i te Kooti o te Kai whakawa i te Wairoa. HE WHARANGI TUWHERA MA NGA HOA TUHl MAI. Ngaruawahia, Waikato, Hanuere 27, 1868. KI TE KAI TUHI o TE WAKA MAORI. E hoa, tenakoe. He tauhou au ki a koe engari kua tangata whenua au ki to nupepa. Ki te pai koe tukua mai tetahi nupepa maku o te Waka Maori o Ahuriri. Kanui toku pai ki to nuipepa. Tukua mai i nga taanga katoa. He tangata au e mahi ana ki te Kawanatanga i konei. Tukua mai ki Ngaruawahia Waikato. He hoa ano au no Wiremu te Wheoro. Heoi ano. Na to hoa na ANARU PATENA. [E pai rawa ana au e hoa ki to korero. Ahakoa tauhou taua ki a taua ma te nu- pepa taua a whakatata. Mau hoki e tuhi mai ki au nga rongo o to kainga kia taia atu ki te nupepa nei. Tena taku reta ka riro atu ki a koe i tenei meera he mea tuhi na taku ringa. Na te KARINI Te Kai Tuhi o te Waka Maori. ] OPOTIKI. E RITE ana te Hau Hau ki te mahaki e ngau ana ki te kiri o te tangata. Ka pania ki te rongoa i tetahi wahi ka mahu, muri iho ka puta mai i tetahi wahi. Engari me hoatu he rongoa hei tahi i te toto katoa o roto o te tinana o te tangata katahi ka ora rawa. Ko Opotiki te whenua ka timata ano te mahi a te Hau Hau inaianei. I te mutunga o Hanuere ka kitea e nga pakeha o te Taone ki Opotiki te ope Hau Mau i tetahi taha o te awa e noho ana; e ki ana e toru rau tae ki te wha rau taua ope—ko- tahi maero te pamamao; atu o te wahi i noho mai ai. No te haerenga atu o te pakeha e whitu te kau ka whati taua iwi ki te awa ki Waiotahi. No aianei no Pepuere nei ka tae mai te rongo kua riri taua whenua. E korerotia ana tokowaru o te Hau Hau kua mate. Otira kaore ano kia ata rongo ma- tou ki te korero, kia marama rawa te korero ka panuitia e matou. Engari ko te riri kua riro ano. HE KAIPUKE PAE KI UTA. TENA etahi moutere paku nei i huaina ko te Akarana Airana (Auckland Islands) kei te moana i te taha ki te tonga o tera mou- tere, o Ngaitahu. Kaore he tangata i aua moutere e noho ana. inaianei. Engari i mua he pakeha i reira e noho ana, he kai patu kekeno. Kei te ara tonu aua moutere o nga kaipuke e rere mai ana i Merepana raua ko Po Hakene ka rere ki Uropi. Ka toru nga kaipuke kua mohiotia te pakaru- tanga ki reira; ko etahi o nga tangata o runga i mate i te wai, ko etahi ka roa te takiwa e noho ana i uta ka tangohia e nga kaipuke tupono ki uta. I a Mei i te tau 1866 ka pukaru tetahi kaipuke no Mere- kana ki reira, ko te Tienara Karaata (General Grant) te ingoa—he mea rere mai i Merepana taua puke. He po i paea ai ki uta, he po pouri rawa, kaore i kitea a uta i te kohu—na te ia i kahaki ki uta. Te taenga ki uta ka tupono ki roto ki tetahi aua nui, hohonu, i roto i te pari. Ka whiua
![]() |
5 5 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. haeretia e te ngaru ki roto ki taua ana, na te mea ka mau nga rewa i te taha ki runga o te ana katahi ka tu ka mau kita. No to marangatanga o te kaipuke ki runga, i te ngaru te hapai, katahi ka akina iho nga re- wa e runga o te ana ka pakaru te kaipuke i ' te tangere, ka korohu ake te wai ki roto, ka ki ka totohu. E waru te kau nga tangata i ] runga, te kau ma rima tonu nga morehu—i puta irunga i tetahi o nga poti, u ana ki uta. He wahine he tamariki etahi o nga. mea i mate—kotahi tonu te wahine i ora me tona tane ano. Heoi, ma te aha e korero nga mahia aua morehu i to ratou nohoanga i taua moutere—te hemo kai. te mate, te hauaitu, te aha. A ratou kai he kekeno, he pupu, he manu moana. He mea ano ka mau he poaka ma ratou, he naninani etahi. I hopungia nga poaka ki te matau, he mea hanga ki tetahi wahi rino i kitea ki reira; ka oroorongia te mata ki te hohatu, ka koi ka houhia ki te rakau, ka waiho hei rakau topu poaka ma ratou. Ka pakaru nga ka- kahu ka tuia ue kakahu mo ratou ki te kiri kekeno, he iwi Toroa nga ngira. Heoi, ka taea te kau ma iwa nga marama e noho ana ratou i taua moutere, ka tupono atu tetahi kaipuke patu weera ki reira, ko te Arawhata (Amherst) te ingoa. Katahi ka ora nga morehu te tekau. Tokowha kua riro noa mai ki te moana i runga i to ratou poti, he whakamatau ki te rere mai ki o Ngaitahu— otira kihai i tae tuai, kua mate atu pea i te moana. Ko tetahi be kaumatua, i mate i te nohoanga i uta. Ka mutu, na taua kai- puke ratou nga morehu te kau i kawe mai ki nga kainga pakeha i tera pito rawa o te moutere o Ngaitahu, i ko noa atu o Otakou —u rawa mai i a Hanuere kua hori nei. I te taenga mai ki uta ka kohikohi moni nga pakeha o reira hei hoko kahu mo ratou mo te hunga mate, hei oranga hoki. Inaianei e tukua ana e nga pakeha, e te Kawanatanga hoki, he kai me etahi atu mea ki reira takoto ai, mo te pae rawa tetahi kaipuke ki uta e whai oranga ana nga ta- ngata. Nga mea e tukuna ana ki reira he kakahu, e paraikete he toki, he titi, he wiri, he kani, he matau, he aho hi ika nei, he naihi, he paeawaka, he maati, he aha noa atu. E korerotia ana hoki mea ake pea kawea ai etahi tangata ki reira noho ai hei kai tiaki i tatahi mo nga kaipuke pae ki uta. PANUITANGA. HE Panuitanga tenei kia mohiotia ai, kei te nohoanga o tenei Kooti ka turia ki Nepia a te 3 o Aperira e haere ake nei, te whaka- wakia ai te take o Tamihana Te Materoa, e ki ana kia riro atu i a ia te whenua, tona ingoa ko Heretaunga, kei te takiwa o Nepia i te Porowini o Ahuriri, ko te wahi ia na Matiaha kua mate nei. Na TIKI, Tini Kai tuhituhi. Tari o te Kooti whakawa whenua Maori, Akarana, Pepuere 17, 1868. E ki ana tetahi o nga nupepa o Tiamani (Germany) kotahi te tangata kei reira e noho ana kua rima te kau mu waru una ta- mariki !! E rua te kau ma toru na tona wahine tuatahi—he mahanga etahi; te kau ma iwa na tona wahine tuarua; te kau ma ono na tona wahine tuatoru—tona wahine e ora mai nei ano. E toru te kau o aua ta- mariki kua mate, e rua te kau rua waru kai te ora mai nei ano. E ki aua kai te kaha tonu taua kaumatua, ratou ano ko nga morehu u ana tamariki. Tenei kua timata atu i Nepia te wha- katutu haere i nga pou hapai i nga waea kawe korero. Koi Wairarapa hoki e mahia mai ana tera poro, hei waenganui tutaki ai te mahi. He uira rere mai i runga i nga waea mana e kawe mai te korero. I kore- rotia e matou te ahua o taua hanga i te nu- pepa o te 10 o nga ra o Oketopa kua hori nei. Ekore tenei e roa e hihiko mai ana nga rongo o Po Neke ki konei, me nga wha- kahoki atu o konei, i runga i aua waea. Katahi ano ka kitea tenei tu mahi ki konei. Tera, atu etahi mahi nui a te pakeha kei Ingarani. Kei era whakatupuranga pea te putu mai etahi o aua, mahi ki konei. HE TERA, HE PARAIREI. TENEI nga TERA me nga PARAI- REI hou katahi ano ka tae mai i te ringa tonu o te tangata nana i hanga. He mea hou katoa, ko te utu he iti rawa. Tenei kei te WHARE O RANANA i a Rawhe kei Nepia. Pepuere 21, 1868. TENEI TE HOKO NGAWARI KEI TE TOA O TE HUTANA RAUA KO TE EAWINI. KUA kite koutou i to maua whare nui i Nepia kua tomo tonu nei i te hanga. Ekore e taea te tatau i nga hanga katoa o to maua whare. Kua kite ra hoki koutou kore rawa tetahi mea e ngaro ana—te mea rahi, te mea paku, te kakahu, te kai, te aha noa atu. E utaiua tonutia mai aua i Inga- rani o maua hanga i runga i nga kai- puke katoa o rawahi e u mai aua ki Nepia. Kua puta te rongo ki nga pakeha katoa o Heretaunga ki te pai o nga hanga o tenei whare—ko ta ratou whare hoki ia e mui mai nei ratou ki te hoko. Ko nga kahu tane e tuia ana i tenei whare. Ko te tangata e hiahia ana kia ata tau ki tona tinana he kahu mona me haere mai ia ki a maua. Haere wai whakamatauria. Na te HUTANA raua ko te EAWINI. Nepia, Akuhata 29, 1866.
![]() |
6 6 |
▲back to top |
TE WAKA MAORI O AHURIRI. PANUITANGA. KI NGA RANGATIRA O NGATIKA- HUNGUNU. KO MIRA raua ko RINITE tenei kei Nepia nga tino tohunga hanga whare, me te mano atu o nga mahi Kamura—nga Whatitoka, nga Mata- pihi, nga Keeti, nga aha noa atu. He mea uta mai na maua i Ingarangi ra ano nga Raka, nga Inihi, nga Titi, me nga mea rino katoa, mo nga whare e hanga- ia ana e maua—no reira i kaha ai, he mea whiriwhiri mai hoki. Ko te whare o Karaitiana ma i Tau- pata, i te rori putanga mai ki te taone nei, na maua i hanga. Ka hiahia te tangata kia hangaia e maua tetahi whare moua, ka kore ona moni e pai ; tonu ana maua ki te whenua hei utu. Ko ta maua mahi he mahi hohoro, he mahi pai. HAERE MAI KI TE KAI MA KOUTOU! KUA tu taku whare taka rohi kei pahaki tata mai o te Peeke o Niu Tirani i Nepia. Ekore e ngaro taua whare i te tangata haere—he whare hou tonu ia, he whare teitei. He nui nga kai e hangaia ana e au, nga rohi nei ano, nga keeki hei kai marenatanga, nga pana, nga kai reka noa atu. He peeke witi (peeke kautahanga nei) etahi kei au e takoto aua mo te hoko. Haere mai koutou ki te whakamatau ki aku kai. Na ANARU PEREEKI Kai taka rohi. Nepia, Akuhata 29, 1867. TENEI TE TAONGA! TENEI te taonga kei au e tu ana, ara ko aku tera hoiho, ko aku paraire, ko te tini noa atu o nga hanga mo te hoiho, mo te kaata. He mea kawe hou mai no Ingarani, naku ano i kara- nga atu kia tuia mai mo toku whare hei hoko ki nga rangatira o Heretaunga. E tuia ana nga tera, me nga mea ka- toa o te hoiho i tenei whare. • ' Na HOURA. WHAKARONGO MAI. TENEI au to koutou hoa tawhito te noho nei maua ko WIREMU kei te WHATAAPUKA. Kai te hoko tonu maua i nga hanga me nga kai e hiahiatia ana e te tangata maori; —ara, he huka, he ti, he tupeka, he raihi, he paraoa, me te mano kai atu. Ko nga kahu; —he koti, he paraikete, he tarau, me nga kakahu tane katoa, me nga kakahu wahine katoa. E tangohia ana hoki e maua nga kai e whakatupuria ana e nga maori; ara, he kaanga, he witi, he taewa, he aha noa atu. Haere mai ki te tangata tawhito. Na WIREMU raua ko KENERE. Nepia, Pepuere 26, 1867. E NGATIKAHUNGUNU ! TI- TIRO MAI! TENEI nga keihi hanga kei au, he mea tae hou mai. Ko te tangata e hiahia ana ki te kai reka, ki te hanga pai, me haere mai ki au hoko ai. Kaore he mea i kore i toku whare, kua kite ra ano hoki koutou. Kua rongo hoki kou- tou ki te whakatauki na; —" Haere mai e whai i te waewae o Uenuku kia kai koe i te kai. " Koia hoki tenei, e rite ana au ki a Uenuku o te Rangi. Ekore e taea te tatau i nga hanga o toku whare. E taea ranei te tatau i te kiri- kiri o tatahi ? Ko te rite hoki ia. Engari me haere mai kia kite. Me haere mai me "te whakapuru ki tahi ringa, me te patu ki tahi ringa. " Na TATANA. TENEI! TENEI!! TENEI!!! TENEI te take o te tohungatanga kei a maua! Ko te tangata e hiahia ana kia hangaia paitia tona tera me anga mai ki a maua. Ka tukua mai e te tangata tana tera pakaru, tana aha ranei, kia tuia e maua ekore e taro ka oti, to- na otinga me te mea hou tonu te kaha. Tenei kei a maua nga Tera hei hoko, nga Paraire, nga Kipa, nga Wipu, nga aha atu. Ko to maua whare kei te taha o te Peeke o Niu Tirani i Nepia nei. Haere mai whakamatauria. Na KAHIKOROWI raua ko POHII.