TE WAKA MAORI O AHURIRI

KO TE TIKA, KO TE PONO, KO TE AROHA. "

No. 19. ]       NEPIA, HATAREI, PEPUERE  20, 1864. [VOL. I.

HE KUPU ATU ENEI KI NGA HOA TUHI

               MAI



TENEI  te tuarua o nga reta a Porikapa Tamai-

hotua mo  te keeti i Tuhaikawa; kia tutakina e

te tangata haere i te rori i waenganui o Poranga-

hau, o Waipukurau—e   mea ana  ia ki nga ta-

ngata  haere kia kaua ratou e waiho taua keeti

kia tuwhera ana.

   Porikapa Tamaihotua respectfully requests pas-

 sengers on the road between Porangahau and

"Waipukurau to close the gate at Tuhaikawa so as

 to prevent the escape of the native horses.

   Tenei kua tae mai te 10s. a Hori Kiokio.

   Ko Nikora  Ngarangi e ki ana kotahi tana

 pauna ma  te tangata mana e kite i tona hoiho

 tariana kua ngaro. Ka rua nga tau o taua hoiho

 roe nga marama e waru; ko te ahua he pakaka

 ahua pouri nei; he tongi ma kei te rae; e rua

 nga waewae ma, kei tetahi taha anake; ko te

 parani kei te pakihiwi, he penei N K.

   Nikora Ngarangi of Purimu, Tutaekuri, wishes

 to inform his pakeha friends that he will give a

 reward of £1 to any person who will inform him

 as to the whereabouts of an entire horse, bis pro-

 perty, lost from Purimu on Monday the 8th inst.

 —age, 21/2- years; colour, dark bay; white spot on

 the forehead; white fore and hind feet (on one

 side only); brand N K on shoulder.

   Tenei te reta a Renata Pukututu mo te mahi

 kati hipi a ratou ko ona teina. Hei aha koia kia

 hoki ano ki ena korero inaianei ? Kati noa pea.





 E KI ana a Ngatikahungunu kotahi tonu

 tona whakaaro inaianei; ara, ko nga pa-

 keha o Heretaunga kia mate i a ia. Ko

 te mate tenei, ko tona matauranga ki nga

 mahi oranga, nga mahi whakarangatira i

 te tangata, kia pike ki runga ake i to te

 pakeha. E pai ana. Haere tau, e Kahu !

 Koia ano kei a koe ! Inahoki, ka haere te

 tangata haere, ka titiro ki nga mara kai,

 takoto atu, takoto mai; ehara i te hanga

 ake ta Kahungunu taua whaihanga. Oti-

 ra kotahi ia te mea e pouri nei matou; ko

  te ngarara e kai nei i te witi—e ki aua

 kua  kitea ki konei taua mea. Kei te ka-

  kau o te witi te wahi e kai ai tau iroiro;

 me  te waikura te ahua. Ko Turanga ra-

 wa  te whenua e mate kino ana i taua ha-

  nga. Kua pau e tetahi pakeha i reira te

  tahu i ona witi katoa ki te ahi, 80 eka—

  he kino hoki i taua taru. Me nga witi a

  nga maori hoki o reira kua kino anake. E

  ki ana me tiki ki etahi whenua he kai mo

  tenei tau i taua kainga. Engari ano  a

  Heretaunga e iti ana te mate. He tau pai

  tenei mo te taewa—e huhua ana hoki taua

  kai.

    Kati ano te kuku purapura a Tawa Marea i homai nei.

    Piko marire mai te mokai pakura nei,

    Ka topea a warutia i reira—

    Inahoki nei e wheoro nei.

      WAIKATO.



 NA te Ta o te Houta (he tima no Akarana)

 nga korero o te whawhai. Kaore ano he

 parekura tikanga. Engari  he  pupuhi

 noaiho tetahi ki tetahi i Paterangi. Ko

 tona hanga ano ia, to te whawhai—ka

 kitea te mea e haere ana i tahaki atu o nga

 kainga ka takoto atu te pu ki te pupuhi

 Engari ta te hoia; taua mahi he pupuhi i

 nga pu nui—tau rawa nga mata ki roto ki

 Paterangi. I  te 5 o nga ra  o Pepuere

 titiro atu ana nga pakeha e mahi aua te-

 hoa riri ki te keri i nga awaawa o nga

 parepare kia hohonu iho; katahi ka pu-

 hia ki te pu nui, tau rawa nga mata i

 waenganui  i a, ratou; ko te ohonga i oho

 ai, me te rango e marangaranga ake ana—

 a, mahue ana te mahi i taua wahi. I taua

 rangi  ano ka haere  atu tetahi rangatira

 hoia ki te toro i tetahi taha o te pa; ko te

 taha ki te huanui e  anga atu ana ki te

 kauru o Mangopiko—ko   te taha anake ia

 e kere ana e hangai ki nga pu nui mo te

  pupuhi. Kotahi te hoia i mauria hei hoa

 moua; i runga hoiho taua tokorua. Ka

  haere raua i te parae, ka tae ki tawhiti

  noa atu o nga mea o te hoia i waiho hei

  tutai. Tenei  etahi rangatira hoia  i te

  kainga e koatatia aua te pa maori ki te

  karahi; kite rawa atu nga tangata maori'

  e ngoki mai ana i runga i te tau o te hiwi;

  e haere mai aua ki te wahi e haere atu ua

  taua tokorua, he kai patu ia—ko  etahi e

  rere haere mai ana i te taha ki raro o tawa

  hiwi, i te taha o te repo. Katahi ka puhia

  te pu repo;. rere ana te mata, pakaru ra-

  wa atu i runga ake o nga upoko o nga mea

  e ngoki mai ana i runga i te hiwi—he oho

  anake ena i te rere o te maramara. Engari

  nga mea  i raro, rere tonu mai era; otira

  kua tahuri mai tenei nga tokorua ra, e

  hoki mai aua. Ki hai i roa e haere ana

  kua taka te hoiho  o te hoia ra ki roto ki

  tetahi rua  tawhito, takoto  tonu  iho.

  Katahi ka tangohia mai e te hoia tona tera,

  me tona pu, me tona hoari; ko te paraire

  i mahue, he tatata rawa hoki no nga kai

  whai. Tae rawa ake nga maori kua tu te

  hoiho ki tahaki  whakamatau noa tetahi o

  ratou ki te hopu, te mau hoki—a  noa, a

  noa, kia haere atu whaka te taha ki nga

  maori, tohe tonu taua hoiho ki te hokimai.

  Ko nga pakeha o te kainga ki te pupuhi

  noa atu ki nga kai whai, kaore hoki i tu—

  he tawhiti rawa hoki. Tena te tu nga

  maori i runga i nga hiwi i tetahi taha, me

  nga  pakeha  i tetahi taha, matakitaki ai.

  No  te korenga e mau te hoiho i te tangata

  ra, katahi ka whakaarahia tona pu ka, pu-

3                 TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

hia—ka   mate  te hoiho na. Ko  etahi o

nga kai whai kua whati kino atu, he wehi

ki nga pu repo. No te taenga atu o nga

kai whai ki o ratou hoa ka umere katoa

mai ratou. Ko nga tokorua i puta ora mai

ki te kainga.

   I taua rangi ano tokorua nga hoia e

kaukau ana i Waipa. Ka mutu te kaukau

ka puta to raua whakaaro kia haere raua

 ki te tiki taewa ma rana i tetahi wairenga

 i raro iho o nga hiwi i Pirongia. No te

 taenga atu ka puhia mai raua e etahi maori

i reira e noho ana. Katahi ka tahuti mui,

 me te pupuhi tonu mai nga maori i muri

 —otira  i puta ora mai ano ki te kainga.

 Ko  tetahi o raru i tu ki te rekereke, ko

 tetahi i pahure te kiri o te upoko. Ko

 nga mahi tonu enei i tenei takiwa kua

 pahure ake nei—he pupuhi atu, he pupuhi

 mai.

   Engari no muri rawa, no te 11 o nga ra

 o te marama nei, te riringa i tokomaha ai

 nga tangata i mate. Ko  te korero tenei,

 ara: —

   Ko te mahi a nga hoia he kaukau i ro

 awa i Waiau. Te kitenga a nga maori i

 taua mahi, ka hoehoe tonu mai i runga

 waka whakamomoka  ai me kore e mute

 etahi i a ratou. Katahi ka mea nga hoia

 me  whakatakoto ho  pehipehi kia mau ai

 aua  koroke. Heoi, haere utu aua etahi

 (tokoiti noa  nei) ki te kaukau, me te

 powhiri haere i nga taore kia mohiotia e

 to hoa riri kaore he pu i a ratou e haere

 na—ko   to ratou nuinga i takoto i tahaki.

  Tera hoki nga maori te noho pehipehi mai

 ra; no te taenga atu o te hunga i nga

  taore ka puhia mai, hinga iho tokowha,

 mato rawa; nga mea i tu tokorima—no

  muri tetahi o enei i mate ai. Katahi ka

  whakatika te pehipehi a te hoia, ka kawe •

  i tana mahi; mate iho nga maori 24; nga

  mea i tu a kiko, te kau noa atu—mana

  etahi e mate atu pea. Kua kawea mai nga

  tupapaku a nga maori ki te pa hoia.



               T A R A N A K I  

I TE 18 o nga ra o Hanuere ka huaki nga

  maori o Matakawa ki te paraki o nga pa-

  keha o Mahoetahi. No te tunga o tetahi

  o ratou ka whati; engari kua rongo nga

  pakeha ki etahi maori ki te ki a te hoa riri

  kia hoki mai ia i te aonga ake o te ra ki te

  tahu i te paraki ki te ahi. Ko te 19 o nga

  ra ka whakatika atu i te taone nga hoia,

  me nga pakeha, 175 ratou, ka haere atu ki

  te whakahei. No te taenga ki te awa ki

  Mangoraka  ka kitea te hoa riri e noho ma-

  rara ke ana i roto i te rarauhe; hei konei

  ka noho nga hoia, ko nga pakeha mirihia

  ki te a haere i te hoa riri, whiti noa i nga

  awa, tae noa ki tona kainga ano ki Manu-

   tahi; he pa riri kei roto i te wairenga ta-

  whito e tu ana—he  ngaherehere i tetahi

   taha o taua wairenga, i tetahi taha, puta

  noa ki te pa. Ka whakaaro  te rangatira

   o nga hoia he tokoiti no ona tangata ekore

   e taea e ratou taua pa, ua reira ka whaka-

  hokia mai ki nga hoia i waiho iho i te awa

  i Mangoraka. No  te whitinga i te awa ka

   puhia mai ratou i roto i tetahi motu rakau

   i reira. Katahi ka  takoto te pehipehi a

   etahi o te pakeha, ko te nuinga i haere

tonu. Ki hai i roa ka tae ake te kai

whai; katahi ka puhia e nga mea o tako-

to ra, mate rawa kotahi, ko etahi i tu a

kiko. I mauria mai e te pakeha te mea

mate kia tirohia ai, muri iho ka tanumia.

Ko  nga mea i tu a kiko i takoto ki roto i.

te rarauhe—kimi noa, te kitea. Engari no

tetahi ra ka korerotia mai tokoiwa nga

mea tu. Ko Hone te Horo te moa i mate

rawa. He tama na Wiremu Kingi tetahi

o nga moa i tu, ko Eruera Kingi te ingoa

—ko   Arama  tetahi, katahi ano tona ka

hoki mai i Waikato, me tona mate ano no

reira mai ano; he tu i te mata. Kaore o

te pakeha i tu.



           WAIROA.

 KUA  tae mai te rongo o te Wairoa. Ko

 nga iwi o uta o taua kainga kua riro ki

 Ngatimaniapoto ki te whawhai ki te pa-

 keha. Ue  tangata no ratou i hokimai i

 reira, ko Kuihana te Kani te ingoa, nana

 te whakahau i haere ai. Te korero o taua

 tangata, mo te toa anake o Ngatimaniapoto

 to, raua ko Waikato, ki te pakeha; ko te

 pakeha kua mate; kaore he kaha o te pa-

 keha, he puha anake; me ai paura i Ra-

 ngiriri kua mate katoa i te maori; ko ena

 183 i man, ehara i roto i te whawhai, no

 te taha Kawana ia; he kohuru ta te pa-

 keha ki te hopu i ena tangata, no te mea

 ehara ia i te hoa riri—he iwi ke te iwi i

 roto i to pa e riri ana. Katahi ka ki taua

 tangata ki tona iwi me haere katoa ratou,

 me etahi iwi atu i kona, ki te whawhai—

 he riringa whakamutanga hoki tenei, na

 te Kawana ano i ki me mutu ia i te riri-

 nga kotahi i muri. (Taukiri! koe te pa-

 rau, e ta !) Heoi, whakatika ana a Raro-

 manuhiri, a Rau pani, a Ngatikohatu a te

 Pirirakau, a te Urewera, ate Putere; na,

 no te Whakaki ko  Matawhaiti te iwi i

 haere. Ka  hui katoa nga mea kua riro o

  te kauru o te Wairoa, o te Whakaki hoki,

  tae pea ki te kotahi rau tangata takitahi.

 Ki atu ana nga tangata o te wahapu o te

  Wairoa kia noho ratou; hei aha ma ratou

  i haere ai ki te riri ki te pakeha ? he aha-

  tanga na te pakeha ki a ratou kia haere ai

  ratou ki reira ? He tiki pakeha  pea ta

  ratou hei noho mo to ratou kainga, pena

  me Tauranga ?  Engari ki te haere ratou

  me noho atu, kaua e hoki mai. Kaki mai

  aua iwi ki te mate ratou ka kore ai ratou

  e hokimai; tena, ki te ora, ka hokimai ano

  ka whawhai ki nga tangata i noho ki mu-

  ri. Heoi haere ana.

      E koro ma! ki nui, ki tata, i te rangi marire;

      He mea ra kia kape te waha.

      Ka ka te arikiriki, ka pekemai te tini o Irawaru,

     He poke mo koutou.





 HE KOANGA NO TE KORERO NEHERA NO

         INIA I TERA NUPEPA.

  TE  waihotanga o te korero nei i tera nupepa e

  kukume  ana te wahine i te naihi i. werohia ai te

  tangata e tokoto ana. Nawai ra i kukume, i

  kukume a ka taea—otira ko te matamata i

  whati ki ro te rakau, mau tonu iho ai i kona.

  Katahi  ka puta te hiahia nui o te wahine ra kia

  taea e ia nga taonga o te kai hoko, i whakamomori

  ai tera ki te patu tangata; whakana ana nga

  karu, tare ana te manawa i te kawenga o te hiahia

  ki ona taonga ka whano ka riro mai—me te mea

  ko tetahi atua kai tangata te ahua. Whakateteka

                TE WAKA MAORI O AHURIRI. 3

tonu ki te kukume i te peeke i raro i te upoko o

te tupapaku ra; no te rironga mai ka taka ki

tahaki te kahu i porekutia ki te kanohi; katahi

ka kite iho te wahine i te kanohi, ko toua tana

tonu ! Heoi, whakararu una te waha ki te tangi;

whiua  whakareretia ana te peeke ki te whenua,

katahi ka tahuti haere ki ro ngahere tangi haere

ai.

  Tau ana te wehi ki te tangata i runga i te rakau;

noho  puku tonu ana, te korikori, te aha i te

mataku. Ki  te heke ki raro, akuanei pea ka

tutaki i te wahine, kaiahi ka patua ko ia hoki

i te kawenga o te pouri o tona ngakau mo tona

 tane ka mate; ka kitea ranei ia e tetahi tangata

 ka kiia nana i patu; heoi, mea ana me noho

 tonu ia i tona rakau kiu taea ra ano te awateatanga

 ka heke ai ki raro. Katahi ka noho, me te titiro

 makutu tonu iho ki te tupapaku e takoto ana i

 roto i ona toto. Nawai ra i titiro, a, ku ohorere

 i te wahine e hoki mai una me nga pirihi. Haere

 tonu mai, tae noa mai ki te whare; katahi ka

 tirohia te tupapaku, ka haere hoki ki ro whare

 rangahau ai; muri iho ka tahuri ratou ki te

 tuhituhi ki te pukapuka nga mea i kitea e ratou.

 Ka mahara i konei te kai hoko ko tona oranga

 tenei, ko te hunga tenei mana ia e whakaora;

 katahi ka whakangaruetia nga peka o te rakau,

 kia kitea ia. No  to ratou tirohanga  atu, ka

 whakaanga atu te pu ki a ia, ka karangatia kia

 heke iho. No te heketanga iho ki raro ka ohorere

 ia, u ana, ki a ia e hopungia ana, e hereheretia

 ana, e nga pirihi mo te ki a te wahine ko te

 tangata tena nana i kohuru i tona hoa aroha nui

 kua mate na.

   Hei konei ka mauria te tangata ra ka whaka-

  wakia; ki noa ia ehara i a ia nana i patu—hei

 aha ? kaore i whakarongoa; meatia ana me

 mute ia, no te mea e marama tonu ana te korero

  a te wahine. Korero ana taua wahine i roto i te

  whakawa, ki aua i haere mai te kai hoko ki to

  mua whare i te po, ka mea kia moe ia i reira i

  taua po; whakaaetia utu ana e raua ko tona

  tane; muri iho ka tautohe tona tane raua ko te

  tangata ra mo  te utu o etahi o nga taonga e

  hokona ana; nawai ra. ka riri tonu iho raua, a,

  ka panaia te kai hoko ki waho e tonu tane kia

  haere atu. Muri tatu iho ka haere tona hoa ki

  te whakamahau takoto ui i te wahi hauhau—no

  te mea e pumahu: ma i to raua riringa, i te

  inumanga hoki i te wai '' tati"—a, moe tonu iho i

  reira. He ngaehetanga i waho nana i whakaoho

  te wahine i oho ai; ko tona haerenga ki te titiro

  atu  ki waho, katahi ka ata kite marire ia i te

  kai hoko e wero ana i tona tane. Hei konei kua

  pa te wehi ki a ia, kaore i kuihi tona waha koi

  patua ko ia hoki; katahi ia ka puta ki waho ma

  te whatitoka i te tuarongo o te whare, ka oma ki

  te taone ki te tiki tangata—ko te hokinga mai

  ka mau te tangata na.

     Mahara ana nga tangata katoa i roto i te Kooti

  Whakawa   he korero marama nga korero a te

  wahine. Kua  mohiotia hoki taua wahine he

  wahine  aroha nui ki tona tane; hei aha kia

   korero parau ai? Mahi tonu nga roia ki te aki i

   nga taringa o te Huuri (te tekau ma rua) kia

   whakaetia e ratou te he ki runga ki te kai hoko.

   Kotahi tonu te tangata i roto i te Kooti ki hai i

   whakapono  ki a te wahine korero; ara, ko te

   Kai Whakawa rawa ano—he  tangata ngakau

   marama hoki ia, he tangata mohio. Kua mohio

   noa ake ia, i roto i tona ngakau ake ano, he

   pono nga korero a te kai hoko: otira, me pehea e

   taka ai nga korero a te wahine?

     Katahi ka whakaetia e te Huuri na te kai hoko

   ano i patu. Ka mutu—heoti ma te Kai Whakawa

   ko te whakaputa i te kupu whakamate: a, puta

   wehi aua taua kupu i a ia, no te mea e mahara

   ana ia he whakamate noa i te tangata hara kore

   —otira  e taea hoki e ia te aha i te whakaotinga

   a te Huuri ? Engari kotahi tana i kaha ai, ara,

   he whakaneke atu i te rangi hei whakamatenga

   ki tawhiti—heoi, karangatia ana e ia kia 15 nga

   ra ki muri ka whakamate ai. Ko te whainga o

    te Kooti i whati ai.

     No te taenga o te Kai Whakawa ki waho katahi

   ka  puta ona whakaaro; katahi ka tonoa he

    tangata hei tiki i te papa i takoto ai te tane o te

   wahine i roto i te whakamahau; te taengamai

    ki a ia katahi ka ata tirohia e ia; kite iho ana

   he matamata naihi e mau ana ki roto. No te

    unuhanga ka mohiotia he matamata kokonaiti

 ia. Katahi ka tonoa nga tangata hei kimi haere

 i te huarahi haere mai i te whare o te wahine,

 ka haere mai ki te taone. Ta ratou mahi ki te

 kimi; kimi noa, kimi noa, a, ka kitea he naihi

 kokonaiti i te taha o tetahi puna wai e takoto

 ana, kua waikuratia noatia atu, ko te matamata

 hoki kua whati atu; ko te ingoa o te tane o te

 wahine e mau ana i te kakau—ka mohiotia i

  konei ehara i te kai hoko te naihi, engari na te

  wahine ano.

   No te kitenga i te naihi ka hopungia te wahine,

  ka whakaaria taua naihi ki a ia. Katahi ka

  pawera tona ngakau, ka whakaae mai nana ano

  i patu, ua nga taonga ia i whakawai. Ka ki

  mai kua mea te Atua kia mate ia mo tona hara;

  inahoki nana rawa (na te Atua) i whakahoki ake

  te naihi i roto i te puna wai—te wahi i whiua e

  ia.

    Nana ra tera i whakaaro na te Atua i whaka-

  hoki ake: otira he mea taka marire ia ki tahaki

  —e ngaro ia na te Atua ano te whakaaro i taka

  ai ki reira, hei whakatika i te he o te wahine.

  Heoi—ora ana te kai hoko, whakamatea ana ko

  te wahine.





  HE WHARANGI  TUWHERA KA  NGA

           HOA  TUHI MAI.

                         Hanuere, 1864.



   Ki TE KAI TUHI O TE WAKA MAORI. —

      E  ta.

     No te 26 o nga ra o Hanuere nei ka pau o

   matou whare  i te ahi. I te tahi o nga haora o te

   po ka wera: pau iho nga taonga pakeha, taonga

   union: me nga kakahu maori, me aku moni, he

   noti. £40—me  nga  herengi e whitu me te hiki-

  pi-no: me taku wati hoki. Pau katoa o matou

  nei rawa ko aku tamariki: he nui to matou

  rawakoretanga inaianei. Ko nga moni o nga

  taonga nunui £122; ko nga tino moni £27 6s. —

  hui katoa £149 6s. Kua whakarerea ake nga

   1110: 1 ririki o te taonga.

                      Na PAORA KOPIHA.



                                                  







   NGA KAIPUKE   U MAI ki NE PIA.

  Pepuere 4—Te Reeri  Paata, (Lady Bird). 1!) ta-

      na. No te Wairoa mai. He tingara, he wana,

      he huahua, he poaka, he aporo, ho pititi, he

     haniana i runga. 12 nga maori eke mai.

    Pepuere 8—Te  Hakiheihi, (Success).. 58 tana. No

      Po Neke mai. He tini noa nga kai, nga tao-

      nga i runga.

    Pepuere 8—Te Roari Ahere, he tima, 296 tana.

    No Akarana mai.

   Pepuere 10—Te  Haneti, (Janet), 28 tana. No te

     Wairoa mai. He huahua, be wana, he taewa,

    he aporo i runga. 100 nga maori eke mai.

  Pepuere 13—Te Roihi Ani-, (Rose Ann). 27 tana.

    No Akarana mai. He taonga, he rakau para-

    ki i runga.

  Pepuere I5—Te  Rangatira, he tima. 174 tana.

      No Po Neke mai. ' Tokomaha nga tangata eke

      mai.

    Pepuere 16—Te  Ta o te Honia, he tima, 147 tana.

      No Akarana mai.

    Pepuere 16—-Te Kuini, he tima, I80 tana. No Po

      Neke mai. Tokoono nga tangata eke mai.



        NGA KAIPUKE HERE ATU I NEPIA.

    Pepuere 6—Te  Nepia, 372 tana. Ki  Ingarani.

      He huruhuru hipi i runga.

    Pepuere 8—Te Roari Ahere, he tima. Ki Po Neke.

      Tokomaha nga mea i eke atu i konei—ko te

      Kai Whakawa  o te Hupirimi Kooti tetahi.

     Pepuere 8—Te Ta o te Houta, he tima. Ki Aka-

       rana. 900 hipi i runga.

     Pepuere 11—Te  Hakiheihe, 58 tana. Ki Po Neke.

       He huruhuru hipi i runga.

     Pepuere 11—Te Reeri Paata, 19 tana. Ki to

       Wairoa.

4               TE WAKA  MAORI O AHURIRI.

Pepuere 16—Te Haneti (Janet), 28 tana. Ki te

  Wairoa. 100 nga maori eke atu.

Pepuere 17—Te  Rangatira, he tima, 174 tana, ki

  Akarana. He hipi, he hoiho i runga. Tokorua

  nga tangata eke atu i konei.

Pepuere 18—Te  Ta o te Houta, he tima, 147 tana.

  Ki Akarana. He hipi, he hoiho i runga. To-

  korua nga tangata eke atu i konei.

Pepuere 18—Te  Kuini, he tima, 177 tana. Ki Po

   Neke. He huruhuru hipi i utaina atu i konei.

  Tokowha  nga tangata i eke atu.





        TAURANGA.

 E KI ana ko nga maori o Tauranga e huihui ana

 kia riri ki nga hoia e noho aua i taua kainga. He

pono ranei aua korero, he parau ranei—he mea

 rongo hakirikiri noa na matou. Engari te riri

 ora mana he riri mahi kai—pena me Ngatika-

 hungunu e noho nei.





    WAIPUKURAU.

 E   KARANGA atu ana a WETARIKI

      TAROUA   ki ona hoa kua tae mai ki a ia

 nga hanga i raro iho nei—he mea haere tonu mai

 i Ingarani. Ma  te MONI TONU ka whakaititia ra-

 wai ia e ia nga utu.



      2000 iari pivvhi—he miraka te kara

     '2000 " piwai puru nei

     1000  " kariko whanui nei

      500 " paranene pai rawa—huruhuru anake

      400 pea tarautete mohikena

      200  " tarautete huruhuru

        50   tarautete mohikena—he mea tarapu

        12  " tarautete mohikena, peretiti nei—

             mo  te haere hoiho

        50 pea tarautete peretiti—whakatawaka-

               waka nei.

          He hate Kuraimiana, huruhuru whero

             nei; he katene etahi; he Merikena

                etahi.



          He puutu! he puutu!! he puutu!!!

       100 pea watataita—he mea kaore e puta te

               wai.

        50 pea tu ke atu

          Etahi no Ingarani tonu mai, no naianei

             ano

        50 pea Weretana Puutu, kei nga turi te

              hokinga

        50 pea rere ke te ahua, he pai noa atu—he

             mea tapi nga matamata.

       100 pea puutu wahine—he moa tapi ano

       100 pea puutu tamariki—he mea tapi ano

       300 pea paraikete ma.

    Ko nga paraire, ko nga kara, ko nga aha noa atu

  mo te hoiho to kaata, tena ano te takoto na mo te

  hoko.



            Na WETARIKI TAROUA.

    Pepuere 1864.





   TURANGA  TERA HOIHO.

 " E MEA ana a HOURA, kai hanga tera nei, ki

 nga tangata Maori o Heretaunga kia rongo

 mai ratou e haere tonu mai ana ki a ia nga uta-

 utanga tera pai o Ingarani mai. He mea whakarite

 marire e ia kia hangaia mai ano; ehara i te mea

 hanga noa. Ko te ritenga o te utu e ngaware ana.

   Tuitui tonu ia i te mea pakaru, me ka mauria

 mai ki a ia.

    Heekipiri rori

    

             WHAKARONGO!

 E MEA    ana a WIREMU RAETEPONE, o

      Waipawa, ki ona hoa Maori kia rongo mai

 ratou e hokohoko tonu ana ia i te "Witi, i te Poaka,

  i te aha noa atu hoki a te tangata maori.

   Rupeke katoa nga taonga, me nga kai pakeha

 kei tona whare hanga i Waipawa e tu ana hei hoko

 KARANGATIA ! KARANGATIA!!

 TENEI  TE HAERE  NEI nga kaipuke taonga

  A   a te HUTANA raua ko te EAWINI i roto

 i nga marama katoa. Heoti nei ano te whare e

 uta tika tonu mai ana i Ingarani i te hanga nei

  i te Paraikete, na reira hoki i iti ai te utu.

    Nga kahu huruhuru o tenei whare mo te hotoke,

  he mea uta tonu mai i Kotorani; nga hate, no Ma-

  rikena tonu mai hoki. Ko te Tupeka o tenei whare

  he hira ke noa ake i to etahi whare te pai—ki

  te tangohia i te pauna kotahi ka hoatu noa he

  paipa hei puninga.

    Ko nga piwhi e iwa pene, tae ki te 11 pene,

  mo te iari; he kara mau—ki te mea ka whakama-

  tauria tera e hoki tonu mai te tangata ki te hoko.

    Ko nga kai katoa hoki kei konei e takoto ana;

  ko te huka kaore he kirikiri i roto.

    No mua noa atu ano tenei whare, ehara inaianei;

  ehara i te mea tupa ake i te po kotahi me te

  harori te ahua. No konei hoki i ngaware ai te

  hoko; he mohio hoki no  ona tangata ki ana

  mahi, ki te tango mat i te kahu pai, i te kahu iti

  te utu o rawahi.

        Na te HUTANA raua ko te EAWINI.





 TAHUTI  MAI! TAHUTI MAI! !

 TENEI   nga hanga e makaia noatia ana e au;

  ehara i te tikanga utu ona utu. Ko nga

 hanga katoa o te pakeha, ina anake kei au—nga

 paraikete, nga hate, nga tarau, nga kahu raumati,

 nga kahu hotoke, nga kai, nga tupeka, nga aha

 noa atu. Ko te ahua he pai anake; ko te utu he

 iti noaiho—he mea  hoki naku  kia we te riro, i

 whakaititia ai. Ma koutou e haere mai ki te ti-

 tiro; ahakoa hoko, kore ranei, me haere tonu mai.

                   Na  te NOURE

                           Kei Hekipiri Rori.





         PANUITANGA.

 HE     pakeha hoko i nga kai maori nga tangata

        kua  tuhia nei nga ingoa kiraro iho—ara,

  i te witi, i te aha noa.

         Ko te WATA ratou ko KENERE

               ko WATA ano.





 HE HOKO! HE HOKO! HE HOKO!

KATAHI     ANO au ka ki atu ki aku hoa maori,

       e hoko nei matou, tenei nga taonga tini noa

iho kei au. Katahi ano aku hanga i ki ai au he

pai rawa. He mea tae hou mai hoki ia i runga i

te kaipuke i a te ' NEPIA. ' Ekore ano e taea te

tatau. He aha kia korerotia ai; engari ma kou-

tou e haere mai ki te matakitaki—ahakoa, kore te

moni i a koutou me haeremai ki te matakitaki;

tena te rangi e kite ai koutou i te moni ka hoki-

mai ai ki te hoko. He utu iti te utu. Ko te pa-

 raikete ma, he mea ano 12s. mo te mea kotahi;

 he mea ano 15s.; he mea ano I8s.

                   Na te HATANA.





      KOTAHI PAUNA HEI UTU.

 KUA    NGARO   atu i Nepia nei kotahi te hoiho

       poni nei, he whero pouri nei te ahua; he

 pango te whiore, me nga huru o te kaki; ko nga

 waewae o muri he ma; he tongi ma kai te rae;

 ko te parani he penei V kai te kaki.

   Ko te moni i runga na ka hoatu ki te tangata

 mana e mau mai taua poni ki te whare paparikau-

 ta a Teone  Hipere, (John Sebley), i ko atu o te

 toa o te Hutana i Nepia nei.





  HE mea ta na HEMI WURU, i te whare ta o te

  Haaki Pei Herara, ki Nepia, i te Hatarei i

  nga rua wiki katoa—tena  rua wiki, tenei rua

  wiki.