Te Pihoihoi Mokemoke 1863: Number 2. 10 February 1863


Te Pihoihoi Mokemoke 1863: Number 2. 10 February 1863

1 5

▲back to top

No te tahi o no ra o Hanuere, k a haere a Te Kawana ratou ko ona hoa ki Waikato ko te Waiti, ko Hone Ropiha, ko Matene. I te 0 o nga haora ka haere atu i Akarana, ka tae ki Pokeno, kit tono tetahi tan ta hei tiki waka i te Kohekohe I te atatu ka it mai te waka ke tahi ka hoa, ka it ki te Kohekohe ka tahi-ka kid, ka mutu te kai, ka hoe po noa ka u ki Paetai i te po.,  , Ka* ao -to. ra i te ata ka huihui mai nga. tangata. kia ite ia Kawana. Ka haere atu a Kawana ka Whakatikia ratou nga tangata maori, ka maunu nga potae kia te Kawana.

Kei. runga  ko Te Kawana ka karanga Haere mai e Kawana, haere mai , homai te pai, homai te aroha. E hoa e te Kawana kia rongo. mai koe, heoi ano taku id te pai, ko. te aroha. Kei runga ko te Wharepu. Haere mai e Kawana, haere mai ki Waikato, rere I taku kupu ra ki a koe, kotahi ano ko toku painga iho ano i mua it te waihotanga iho ano e koe, tae noa mai ki naianei,  e pai tonu nei ahau kaore ano he kino maku. Ka Mihi atu ki Te Kawana ki te iwi katoa ka mea Tena koutou e te iwi, tena koutou i tera taonga mai oku he pai anake taku mahi kia koutou ki nga iwi o Waikato, a, ko tenei he pera ano taku e haere nei ahau. Ka patai a Tipene. E Kawana, aha te tikanga o te haere. mai ki roto o Waikato ?

Te Kawana  He pai. he aroha noku ki te iwi katoa ki, te iti, ki te rahi  koia ahau i haere mai ai kia kite ia koutou. Tipene me Haere ra ki roto Waikato haere ai, kia kite hoki koe i nga tangata katoa o Waikato. Ka tahi matou ka hoe. Ko te Kawana ka haere ki uta i runga i te hoiho. Ka eke a Kawana I! ta hoiho ka maunu nga potae o te iwi katoa, hipi hipi huretia ana e ratou a te Kawana he mihi na, ratou ki a ia  Ke tae ki Taupiri ki te whare o Te
Ahiwera ke noho ki te tina mutu te tina, ka tahi ka haere ki Ngaruawahia, ka tae ki to awn o Horotiu, ka* whiti atu te waka ka u ki uta katahi a Kawana ka haere, ka tae ki to taha o te kara haere tonu, re taha o te whare, haere tonu ka tae ki-te urupa o Potatau, ka tu a Te Kawana i reira ka mihi ki tona urupakaore ano i mohio noa nga tangata ko te Kawana e toru nga meneti tu ai a  Kawana i te urupa,. ka tahi ka haere atu nga tangata ki te titiro, ka tahi kitea a Kawana ka karanga, "Ko te Kawana Ko te Kawana Tahurihuri kau ana Ngatimahuta am  nga tangata tiaki o Ngaruawahia heoi ka tangi mai ratou kia Kawana ka mihi atu hoki a Kawana ki a ratou, a huihui ana nga tangata katoa o reira uhungatia Ma a Kawana e ratou. Ka mea atu a Kawana e hari ana ahau. moku e tangihia nei a koutou tena koutou. nga kanohi 0 Potatau Ka hoki mai IV Kawana ki Taupiri ki te whare a Te Ahiwera ka noho matou i reira te 4 o nga ra i noho ai matou, no te wiki ke pate mate o te Karatia i haere ki raro i te WAI moo ai i te awatea

No te Wenerei ke tae mai a Ngatihaua ki Ngaruawahia ka tuhituhia mai te reta a te Pam, a Patara, a Tamehana Te Waharoa kia Kawana kia haere atu ki Ngaruawahia, hei reira kite ai a Kawana i a Tamehana me Tamehana  hoki kite ai i a Kawana. ka mea a Kawana.



2 6

▲back to top
Me haere mai a Tamehana ki konei maua korero ai, no te mea e mate ana hoki ahau tetahi no ratou ano tenei kainga me tiki, ratou kia haere mai ki konei korero ai, ka tahi ka tikina kia haere, mai ki Taupiri. Ka tae te kai tiki ka whakaae mai a Tamehana, me te iwi katoa.

No te Tatei ka turia te korero, ka haere a Kawana kia kite i a Tamehana, me te iwi katoa, ka tata It a ratou ka maunu nga potae o te iwi katoa, me to Te Kawana; me te mihi atu o Kawana kia ratou, mete mihi mai hoki o ratou kia Kawana. Konga mihi enei. Haere mai o Kawana ki roto o Waikato.  Te Kawana, Tena koutou e aku tamariki, tena  koutou Haere mai e Kawana koutou ko o hoa I te mate. te Kawana,  Tena koutou e te whanau me aku tamariki tena koutou. I a Kawana ano e haere atu ana kia ratou ka haere atu a Tamaehana ki a ta Ka hariru a Kawana raua ko Tamehana ka arahina ki runga ki te hea noho ai a Kawana Kihai  roa. 
Kei runga ko Taati te Waru I Haere mai e Kawana haere mai. He patai tenei naku ki a koe He aha te take o te haerenga mai ki Waikato ? 

Te Kawana He pai, he aroha. 

Taati  Ko tehea aroha ?

Te Kawana Ko toku aroha kia koutou ki nga iwi katoa o te motu nei.
Taati  E Kawana kaore ano matou i mohio noa ki te mutunga o te pai, me te aroha   
engari kia whakaaetia mai e koe toku kingi, ka tahi matou ka mohio he pai, he aroha. Ko tenei whakaaetia mai taku kingi.

Te Kawana  E te whanau kia rongo mai koutou kotahi te kotiro nohinohi i haere 
Mai i Rangitikei ki Turakina, ka tae ki Whangaehu ka tutaki ki te tangata ka kite te tangata i te kotiro ra ka turakina Iti te Whenua, he mahi kino tenei, he kohuru.

Taati  E Kawana, ko ta matou ritenga tenei ko te kingi kia whakaaetia mai e koe 
te matou kingi, no te mea ko ta matou tenei i pai ai ko ta te iwi katoa ko reira matou mohio ai-ki te pai, ki te aroha.

Te Kawana  E tama ma, kia rongo mai koutou mehemea ka rongo  nga iwi katoa 0 te 
ao, term e nui te anuanu kia koutou mo te koutou mahi kino, titiro I, koutou ki tenei kotiro nohinohi i turakina nei e te tangata nui ki te whenua, he kohuru tana i te kotiro.

Kei runga ko Tamehana te Waharoa, Haere mai e Kawana kia kite atu matou i a koe, kia kite koe i a matou.  Haere miti ki Waikato, kia, rongo mai koe e hara i te mea no muri i a koe nei i timata ai te korerorero mo tenei kingi mo kia whakaturia a Potatau hei kingi, kahore no mua ano, nou tino i konei, ka timata te korerorero ko to take he mau tonu no nga kino i Te Kawana tuatahi, Te Kawana tuarua, Te Kawana tuatoru, te Kawana tuawha a, mau tohu nga kino nga whakatete o te Pakeha ki te Maori o te Maori ki te Pakeha. Ko nga kino hoki tenei, ko te hoko i he nga kohuru ko te tahao, no te in  ea o puta mai ana i to. hoko whenua nga he katoa, mo te toto, koia matou i Iti ai kia whakaturia a Potatau hei kingi, hei pupuri  i Nui Tireni, koi i korerotia atu na e Taati kia whakaaetia mai e koe te matou kingi. Me whakaae mai e koe te kingi.

Te Kawana: Ma koutou e titiro ki te mea ka ki koutou e hara i a koutou taua he, na koutou ano inahoki i taea. ano taua tangata e nga Pirihimana, i tangohia ano e a koutou katoa, tiri koutou taua he 

Tamehana E hara i a matou, o kino ana matou Iti ena mahi kino.

Te Kawana, Tena titiro, ki te mea  ka tupu tetahi rakau pititi a ka hua ka
whakia e ahau tetahi hua te matamata o tetahi o nga manga o taua rakau a he pititi kawa taku i whawhaki ai o tika ano ranei te kupu mai o te putake o taua rakau ki au, a, hara i a ia i kawa ai taua pititi i whakia ra o ahau"- ma nga mahi e puta ana i a koutou tikanga ka mohiotia ai te kino o ta koutou mahi

Tamehana E Kawana ko ta matou hoki tenei, kia whakaaetia mai e koe te kingi, no te mea e noho pai ana matou kaore ano he kino i kitea iho ki roto o Waikato, no nga ra ano ia Kawana pukuriri, ka kino, matou rokohanga mai o koe e kino ana ka tae mai koe ka tahi tatou ka noho pai, koia ahau i mea ai na te Kingitanga nei matou i noho Pai ai .


3 7

▲back to top

Te Kawana, E tama ma, e aku tamariki, kaore ano Ahau i tino marama noa ki a koutou korero kia rongo mai koutou, he kupu nui tenei naku kia koutou, i haere mai ahau kia whakatakotoria he pai mo tatou mo te iti, me te rahi mo temo nga mea whai rawa koia tenei maku e korero atu, ko te hoko whenua me mutu, ko te reti uta whakaae mehemea ka pai ano te tangata ki te hoko i tona whenua, e pai ana.  E kore ahau e pai Ui whakahengia ta te tangata kotahi e te mano, mehemea nona ake tana whenua, a ko nga whenua a te tokomaha ma, te iwi e i korero era. Ko te reti kite mea ka hiahia ia te tangata ki te reti, mo pera ano ko nga mea enei e tupu haere ai he pai ki te motu nei ki nga tangata katoa me mahi pai tatou.  Ko taku tenei, kia whakatakotoria he pai mo tatou no te  mea ko te pai anake te mea e whai rawa Ai nga tangata o te motu nei. Ko nga mea nei e whai rawa ai tatou i te kakahu i nga mea katoa he aha te pai  kia noho mangere  nga tangata o te motu nei ?

Tamehana: He Kawana, e kaore ano matou i mohio noa ka ora tatou ke pai  tatou, mehemea e pai ana koe ki ta matou I patai, ara, ki te kingi, katahi au ke mohio atu, ka ora tatou, rere maku e korero atu kia koe, ko te tuatahi o nga kino, kei raro; te, tuarua, kei Poneke, te tuatoru, kei Whaingaroa, te tuawha kei Taranaki, te tuarima, ko Rawiri, te tuaono, ko Te Whaitere, te tuawhitu, ko Waitara,  ko, nga mea, enei e ki nei ahau kaore ano tatou i ora noa mei kore te kingi ko roto o, Waikato te  whawhai  ekore e rokohanga mai e koe koia ahau e Kawana i mea ai kia ata mahi.
Te Kawana: E Tamehana hei kupu nui tenei naku ki a koe kua rongo ahau a I  kei tou ringaringa a Waitara e pupuri ana.  Kua mohio pu ahau kei a koe te take i pakeke ai. Kua tae atu aku reta kia korua ko Te Rangitake kia whakawakia a Waitara, kaore korua pai He aha te take i pakeke ai koutou 
Tamehana: Maku e korero atu ki A koe, no te ra o te whawhai a Kawana pukuriri raua ko te Rangitake no te matenga o nga pakeha me nga I maori katahi ahau ka tonoa e Te Pihopa e Matenga, e Manihera, e Te Ahiwera, e Te Para kia haere ki te houhou i te rongo. Ka tae ahau ki Waitara ka tuhituhi atu ahau ki Parete kia haere atu nga hoia e noho ana i Waitara ki te taone, kia waiho Waitara kia takoto ana. Ka rongo a Kawana pukuriri, ka tonoa mai ko Te Makariri, ko Hone Ropiha, ko Hohepa, ko Mangonui, ka tae mai ki Waitara kua mau te rongo. Ka mea atu ahau kia te Makarini.  E hoa whakahokia atu o hoia ki te taone ki runga ki tona pihi, me waiho a Waitara kia takoto ana. Ko ta Makarini tenei me hoki Waikato. Ko Tamehana, ae, ka hoki matou apopo. Hoki mai ana matou, noho tonu nga hoia tu tonu nga teneti. No reira ka tukua mai a Waitara ki au e Te Rangitake he tika ano kei au a Waitara, inaianei kua hoki i au a Waitara kia Te
Rangitake; kaore he ritenga i au mo Waitara. 
Te Kawana: E te whanau whakarongo  mai, he kupu nui tenei naku kia rongo mai me te ao katoa, rere I ko te kupu nei tenei, mehemea e whakawakia tikatia ana a Waitara, a ka kitea e te whakawa a Wiremu Kingi a Waitara, ka hoki ano kia Wiremu Kingi mate noa ia; ka tupu ko ana tamariki mate noa ka tupu ko ana mokopuna hei kainga tuturu mo ana tiri ake tonu atu ko aku korero enei mo Waitara mo Tataraimaka tenei, he aha te take i pai ki Tataraimaka a Taranaki, a Ngatiruanui ? no te mea kua hokona e au reira, kei toku ringaringa a Tataraimaka, e kore au e pai kia purutia e rat ou taku pihi ka pakeke au. 
Tamehana: E Kawana ko nga pihi katoa o Waitara i haere ai nga hoia mo Te Kuini anake, ko te take tenei a Ngatiruanui, a Taranaki i mea ai ko nga wahi i haere ai nga waewae o Taranaki o Ngatiruanui ko Waireka ko Tataraimaka mana tera wahi.
Te Kawana, Kia rongo mai koutou, ke pakeke ahau ki Tataraimaka kia hoki ahau ki Akarana, ka eke ait ki te tima ka tae ki reira ka noho ahau ki reira, tena ka haere ake ano ranei Waikato ki reira ki te haumi i a ratou tera ranei Waikato e haere ako ki Taranaki ki te haumi i au ? E tama ma, ka he koutou, no te mea kei toku ringaringa e pupuru ana a Tataraimaka ka kaha toku ring" ki te
pupuru.
Tamehana:  E Kawana taihoa koe e haere, kia haere hoki ahau ki te titiro, purutia atu to, rori a mahi mai ua koe. Whakamutua te mahi, me te tinia waiho atu, kaua e tapoko



4 8

▲back to top
kai ki Waikato, whakamutua ta taua whakatete kia taua , engari me mahi taua ite pai purutia nga ra o tenei tau hei mahinga ma taua, ko koe ki te mahi ritenga mo tena taha, ko au ki te mahi mo tenei taha ara mo te taha kingi purutia nga ra kei hohoro mai te riti. Iwi roa ai te mahinga i te pai mo tena taha kia  mahi hoki ahau I te pai mo tenei taha.

Te Kawana:   E tama ma, kaore ano  i ata marama noa nga korero ki au, tenei taku ritenga ka korerotia atu kia koutou, ki te pai koutou kia whiriwhiria mai nga rangatira e nga runanga ki au, me haere ki Akarana kia tutaki ki taku runanga, kia noho tahi te runanga maori ki te runanga pakeha, ma te runanga pakeha raua ko te runanga maori e titiro te tika, te he, te pai, te kino, o ta koutou ritenga, a ki te riro i te runanga pakeha raua ko te runanga  maori  te pai ranei te kino ranei, ki te kitea e nga runanga te tika ma ratou e kawe mai ki au, maku e whakamana. Ko tona ritenga tenei o ta koutou mahi e mahi nei koutou. Ma taua runanga kia kitea nga ahua, ka tika, ka tika. E ki ana Tamehana kia whakaaetia atu e au te kingi. E tama ma, whakarongo mai, he mea iti koia tena mahi kia kiia atu i te ra kotahi oti tonu atu ? Whakarongo mai ra koutou ekore e oti i te ra kotahi, i te wiki kotahi, i te marama kotahi, i te tau kotahi, erangi kia toru tau, kia takau tau, ka oti tena mea me runanga e nga iwi katoa, ka oti ranei e kore ranei.

Tamehana:   He aha ianei te he o taku mahi ? Erangi koe e mohio ana, kua taiawhio te motu nei i a koe, kia kite koe i o tangata, ki te hoatu hoki i etahi moni ma o tangata, hei aini atu i nga tangata o te motu nei ki a koe kia poto nga tangata katoa ki a koe, katahipea koe ka tahuri mai ko matou koia ahau i mea ai kia roa o taua ra hei mahinga ma taua kati te whakaohooho mai o te rori i te Ia, me te time, na te moni i tahuri ai te tangata ki a koe.

Te Kawana:   E Tamehana, kia rongo mai koe, ehara inaianei toku atawhai no mua, rere tena iana kia korero atu ahau ki a koe nawai nga mira, nga hoiho, nga parau, nga kata, nga kura i Rangiaowhia ? e mea ana ahau, naku. Naku a Hori Te Waru, me Taati, me nga rangatira katoa i kite ai i te moni i te taonga ai mea mai na koe na te moni ka pai mai a te tangata ki au tena he aha i tahuri ke ai ena tangata kua kai na i aku moni ? Kei te mahi tahi mai koia ki au ena tangata o Waikato kua pau atu na aku moni kia ratou ? E tama, no mua iho ano toku atawhai taea noatia naianei. E kore e mutu ka mau tonu toku aroha me toku atawhai ki aku tamariki. Kia rongo mai koe kei au te papa, he aha te pai mo te tangata kia mahi noa iho ? kahore kia mahi tika kia ora ai ia ki te mahi i taua mahi. Ekore e mutu taku mahi mo tenei motu, ka mau tonu toku atawhai.

Ka mutu i konei te hui a ka hoki a Kawana ki te whare ka huretia e te minenga Nga kai o Ngaruawahia i tukua mai ma Te Kawana, he poaka, he riwai, he rohi, he pipipi, he parera, he heihei.

I te po ka mine nga tangata ki Ngaruawahia, ka mea te hui kia tonoa a Kawana kia haere ki roto o Waikato, a tae rawa mai nga pukapuka a Tamehana ma, ki te kainga o Te Ahiwera, kua hoe a Kawana, a whaia ana e te kai kawe mau rawa atu te waka o Kawana i Paetai no te nui o te mate o Kawana taua tono o Waikato te mana ai i reira, a mua ake te pono ai.