mai e

o

           HOKIOI



             E RERE ATU NA.

         [kia mahara ra paa e nga kingi kia akona e nga kai-whakawa o te whenua. ]



              

    Nama 4. )        NGARUAWAHIA   APERIRA. 26 1863..





           Ko te korero, o te haere a Waikato, ki i te taha ki runga. Waikanae, te Puku

Otemahi Tamariki, Pepuere 28. 1863.

   "Kei runga ko Tamati, Na, te take i whakatika ake ai he mihi, tenei te haere nei ki

te kiko kotahi, he aroha, tena  koutou, le haere  nei ki te putake o te ki. haere  mai ki te

 matakitaki, i nga ki, i huihuia ai te ki, ki a kotahi, e tika ai tatou, e he "ai tatou, haere mai

ki te matakitaki i enei waka e tau nei, na e nei waka, i kia ai he wahi tangata tenei mutu,



he wai ata.

          

         2                      TE HOKIOI.



te tima, kaua  e tukua mai  ki roto i te awa o waikato: waiho  enei ra ki au, ki a ma

-hi ahau i  nga mea  e ahua pai ana;

   "Ka  mea mai a te kawana: e neri, kua tae mai te tahi pukapuka ki au, he kupu na

nga  rangatira o waikato, e mea  ana ki  a patua nga taone katoa, Ahuriri, Poneke, Ta-

-ranaki, Whanganui, Akarana.

   "Ko  Neri: ka tika tena korero, tika rawa, no te mea kua mau te rongo ki taranaki; ku

a hoki mai a Waikato, kua tae mai a Kawana Paraone me te Tianara, ki Akarana nei, ka mea

a  te Tianara kia whawhaitia a  Waikato; ka  rongo nga  rangatira katoa, ka mea e pai ana

mana  ano e timata mai te riri me whakatika te iwi katoa ki te whawhai patu noa atu i tera ta-

one i, tera taone no te mea  ko  Waikato  te kai pupuru i tena mea  i te pai; e hara i te

mea  no  naianei te pai o a Waikato whakahaere, kahore, no mua iho me whai take ano ka

whakatika  ki te whawhai.

   "ka  mea  mai a Kawana: e Neri e pewhea  ana koe  ki te unuhanga a te kohi i to

pou i. tu ra ki Manga tawhiri ?—ko  Neri: e he ana ano ta korua mahi  ko te Kohi. Ano

ra ko te Kawana: e  hara iau tera whakaaro, nana ano, na tera tangata, he mahi tamariki

tera. —ko  Neri: e puta mai ana nga mea he i nga tamariki. kaua e tukua te whakaaro ki tera

tangata, titiro hoki ki te kotiro i tukinotia e te tangata o Whanganui, e ki ana koe: na Matu-

taera te ra tikanga. —ko Kawana: e tika ana, me whakawa.



                     ko te  korero a te Paea raua ko kawana kerei, i Akarana,

                                  i 7 o nga ra o pepuere 1863

   "Ka   ki mai kawana, e Pae kua tae mai 3 wiremu Te awaitaia, ki a Akarana nei ki te kore

 ro i te taha o waipa, e hokona ana e wiremu ki au, ano ra ko te Paea, kei whakaae koe ki

 tena korero, kaua e ho atu he moni; e kore te whenua e ho atu e te iwi, he  papatupu tena pihi,

 kei Waitetuna te rohe, kia koe ki an, ano ra ko kawana, e tika ana ka ore au e pai, e ngari ma

 nga runanga katoa te ritenga, ka whakaae ahau ki te boko whenua, ka huri



     I te Hokioi o  te 24  o maehe, kua whakaaturia ki o matou hoa  e noho ana  ki ia

 wahi, ki a  wahi o te motu  nei te korero o Haiti, he motu maori nomua, e tu nei ki nga

 moana o  Amerika, inaianei kua whai ture taua motu kua pumau tona Rangatiratanga, kua

 tare ona Kara, tenet ano e mahi  ana nga runanga  o reira mo  te pai o to ratou whenua.

 Ko  nga rangatira o Haiti kua whakakotahitia ta ratou kupu; ko te ture kua mana; ko ta

 ratou wa-apu maha  noa iho kua whai moni.

    Me  titiro tatou i te kupu i kite nei matou i te nama tu 4  o te Pihoihoi, e ki ana to

 tatou hoa "pono" ko  "whakaaro na mohio"  te ingoa; ko tona kainga ko Mata-tuhi, wa

 -hi o Rangiaohia, ara: tau kupu ra, e hoa: "Kaore  te Atua e pai ki te wehe tanga ta, ko

 ta te Atua i pai ai he  whakakotahi i nga iwi katoa o  tenei ao, ahakoa pakeha, maori ra

 nei, ki a kotahi ture. "  Heoi ano taku hamumu  ki a koe  mo  tau korero, mau e pataia

 atu ki nga iwi pakeha maha  noa iho ki Uropi, ( no reira ano te Whakaponotanga me nga

 tini mea  katoa )  moteana i turi ai ratou ki ta te Atua i  wehe  ke ai era  iwi kiri ma.

    E hoa, he kuare koe, ki tau whakaaro koia no naianei te pakeha i mahi ai i tetahi tikanga

 mona?  kahore no mua noa atu, kua takoto kaha nga Ture i naianei. —no nga tau e 6, e 7,

 ranei?—kahore, mau  e kimi, mau e patai atu, kawhia ranei rau tau e mahi ana e kimi ana te

 pakeha hei ritenga hei ture tika ma ratou, a e mahi nei ano i roto i enei ra.



            E  ki ana te Pihoihoi: (Nama 1. ) "E  oti ana ena mea ia Matutaera?"

                     Taku  kupu ra, whakarongo ra e te nuinga:

    Waiho  marire ki a mahi nga runanga, taihoa pea ka rite te Rangatiratanga o te motu nei

 ki to Haiti, whai taonga, whai mana, whai ture, tatemea e tohe ana matou ki te taha tika,

 tera pea  te Atua e tiaki i ona tamariki kiri mangu, e  noho ana  ki Aotearoa.

             I te takiwa ka puta  te nama 1  o te Pihoihoi, - tae ana kia matou ka korero-

 -tia taua Nu-pepa hou  ka taka o  matou kanohi ki te korero nei na: "Te kino o te mahi

 Kingi, "  i reira ka pena ta matou  whakaaro  e tono  ana pea te  kai tuhituhi o taua pepa

 he  whawhai-pepa  ma  te Hokioi raua ko te Pihoihoi.

         3                TE   HOKIOI.

r

   Ko ta matou  whakaaro  tenei ki a rongo mui koutou e o matou hoa pakeha maori ra

nei: kahore matou  e  pai ki te whawhai-pepa, ko  te take ke* puta pouri ki tetehi ki te

-tehi, engari te noho marie tatou me  te kimi i nga tikanga o nga kingitanga o nga whenua.

   ko ena tino tuke patai 3, ka whakaaturia ki raro iho nei, he kaha hoki no to koutou pehi ra

wa ia matou nga tamariki i whiua e te Atua, ki te wahi pouri o tenei ao, e noho mahara ana ma-

-tou no te putanga o te Ra te maramatanga, no reira koutou; no reira te mohiotanga.

   ko te tuatahi: e hara pea matou i ou tuakana, e hara koia matou i te tangata?

   ko te tuarua: moteaha kia tineia te ahi i te mea e ara ana te tangata i te whare?

   ko te tuatoru: e whiti ana te ra mo katoa, kahore mo te kotahi.

   He kupu tenei na te Hokioi ki tona hoa "korihirihi kau ana (e ki ana ia) e noho ana ki te tu

anui o te whare: "                                                            

   E hoa, e hae ana pea koe mo tou mana kua taka nei, mo to matou whakahonore kau ki to

matou  kingi, me te tika hoki o ta matou whakaaro kiu tu a Matutaera hei kingi, (kua mohiotia

e koutou  tona take Rangatira. ) kia ahatia te kore moni taonga ranei ko te whakanui tonu

IAIA, no  te mea he mea kimi ki te po uriuri ki te po tangotango, ki te pae tuatahi ki te pae

tuangahuru. ka huri iho.



                             Maehe  24  1863  Rangiriri Waikato.

                     ko te timatanga o  te korero mo  te  whare  ki te kohekohe, i k-

orerotia ki Maramarua, maehe 23  1863.

   "Ko  te kupu  tuatahi, kia kaua  e tu  taua whare  ki te kohekohe, no  te taenga o

Waikato   ki reira ka  mea  a wiremu, ki  a waiho  ki  a tu ana, kia kotahi, ma  kouto-

u, kia kotahi  taha ma  matou, mutu  whakauaua  te  iwi;

ko  te  ahua  o taua whare, i karangatia ai  i mua  hei  whare  karakia, ki te kohekohe

 Hei whare  whakawa   ki reira, hei whare kura, pirihimana hoki, i te  wa  i whakara-

popototia  ai nga papa, ka  tino matau  matou, kua  rereke ahua o taua  whare, kua

tua  karapoti nei, koia  ano, he  ahua  no  te timatanga o te  pa  Hoia ki te Ruato. No

te  8  Maehe  1863  ka  korerotia mai etahi o matou  e  haere tonu  nei, ki te  Ia, 

 etahi o  nga  papa, no te Ia, kei te mahia  e  nga  kamura, maranga taua whare.

 I rokohanga mui ano  maua  e  noho huihui ana, he  rapu tikanga mo te iwi, i

e  noho  ana. ko  te meatanga   ake a  te runanga, e  to iwi  me  haere katoa tatou kia

whakaritea  he ritenga mo  taua whare, kia pera  ano te  ahua me  to  mua.

ko  nga  mea  tenei i whakaritea i taua haerenga, ko  nga papa  o  te Ia, me  whakah-

oki  atu ki reira iu  ai, ko  nga  papa  o  konei  me  waiho i  konei hei whare  whaka-

wa, hei whare  ranei mo  maua  ki te  kohekohe, ka pakeke  te korero a  Wiremu  ra-

 tou ko  ana hoa  ara, ko te  kupu  tenei, ekore matou  e  pai kua whakahokia  atu  nga

 papa. katahi karere  atu nga  taitamariki, toia ana e tahi o  nga  papa  ki te wai, karere

 mai a  W. remu  ratou ko ana hoa, kei te whiu atu i nga papa ki uta, ka tau kumeku-

 me noa iho, a ka  mutu, ko te  meatanga a  Wiremu  me Kati ra e  te iwi me  waiho

 ki ta koutou, ka  mea  te iwi  me  ata whiriwhiri marire he  ritenga mo  nua papu. I te

 aonga ake  o te ra, i te ata ka mea  atu te iwi e W., kua tukua  paitia ranei nga papa

 nei kia matou? ka mea  a  W. remu  e kore  ahau e pai, me  waiho aku rakau  ki a han-

 ga, hei whare  kura  ki ko  nei. ka  tahi ano  ka tino pouri matou  katoa, tapahia ana te

 aroha ki a ia, ka haere  ki tenei kupu me  haere  atu koe, me  nga papa  o konei  o te

 Ia, haere katoa atu  1d to te Kuini wahi, kei noho  koe. Hoki  ana matou, ka hua e w-

 hakangawari iho i tana whakaaro, Hei whakapakeke  tonu i  ta ratou whakaaro  ki nga

 kai korero, ki  te iwi  hoki.

                           Maehe 19 1863.

    "ka  noho  te tahi pito o  taua  huihui, rapu tikanga ki Rangiriri, ka  turia ano te k-

 orero  he pei  atu mo  taua whare  ki  te Ia. 1 te mea  ano e korero  ana  te iwi, ka p-

 uta mai  a te kohi, raua ko te waiti, ka mea a  wiremu   kumete, e  te kohi na wai  te

 tikanga, o te whare ki te kohekohe?  ko te  kohi, na  wiremu-Te  wheoro, ko  

 -mete, nana anake ranei?—ko  te kohi naku te tahi wahi, na kawana i whakapumau. —ko

 wiremu, he aha  te tikanga o taua whare?-ko  te kohi, he whare  kura pirihimana. — ko

          4                      TE   HOKIOI.



W. remu  e kore koe e pai kia hoki ki te wakamutu i te mahi a nga kamura? ko te kohi, ekore *

au e hoki, engari kei a kawana te tikanga koW'remu e hoa, me hoki tahi tatou, e haere

ana hoki matou  ki reira, ki te whakahoki i nga papa ki te   ko te kohi kahore he tikinga i

au, kei a kawana te tikanga, ko wiremu e hoa. me hoki tahi tatou, e haere ana hoki matou ki

reira, ki te whakahoki i nga Papa ki te ia ko te kohi kahore he tikanga i au, keia Kawana te

tikanga, ko Wiremu  ki te hoki koe, ki te whakamutu i te mahi a nga  kamura, ka  tata-

ri ano matou  kia Kawana, ka korero koe  e hoki, kua riro nga Pupa  ia matou  ki te Ia,

me  nga  kamura hoki, ko te Waiti e hoa ma kei pa o koutou ringaringa ki nga papa. k-

 o Wiremu  mehemea  ka hoki korua ki te whakahoki nga papa ki te Ia, ekore o ma-

tou ringaringa epa. 1 te 20 o Maehe, ka haere te Ope he  atu ki te Kohekohe, e ruke

ana  i nga  papa ki te wai, he moa kahupapa, 1 te 2I o Maehe, ka rupeke nga papa te

kahupapa, I le 22 o Maehe, ko te Ratapu moe  tonu iho. I te 23 o Maehe, ka hoea nga

papa, a tae tonu atu ki te Ia ko nga kai hoe 2 35, ko  nga  mea  i noho  i te Raparoa

 35, I to maua taenga atu ki te Ia, ka rohea ki te taura  te tahi pito, te tahi pito, kota-

hi tekau o  nga  Pirihimana, me nga  Rangatira toko 5. ko te take i peratia ai, mo te ta-

ngata o  te Ope kei puta atu ki waho, mo  te pakeha kei tapoko mai ki roto, kei whara

i te rakau. I te mea ano e  taruke ana te iwi ki te whiu  i nga Papa, ko te haerenga

 mai o etahi pakeha, kahore  i ata mohiotia, engari kua kite i te rohe taura, no te whi-

unga  ake o nga papa, mei  kore tika iho ana te taunga ki runga ki te tumuaki o  taua

Pakeha  ka kitea mai e tetahi maori, ka hopukia i nga pokihiwi, whakaarahia ake, ka tau i-

ho  te  katerina ki te aroaro, mei tika ki te upoko kua tino mate rawa. I te hokinga mai, ka

moe  ki te Riparoa, ko te tokomaha o taua ope nei e, 470, I taua po, ka whakaarohia nga

heote kohi, ko tana unuhanga i te pou a Neri, i Mangatawhiri, ko tana whakatete kia te Ho-

kioi, ara, i ana kupu pokanoa ki te whakahe ki te kingi-

   "ko Una  tohe ki te whakatu i te whare hei whakaturi kino ki te kohekohe, ki te iwi hoki, ko

taua, kore e rongo ki le whakahoki i nga Papa ki te Ia, me nga kamura: koia i mea ai te runan-

ga  na tatou anake i whakahoki pai atu nga papa ki te ia, ehara nei i a te Kohi tenei me pera

anohoki  ia, m e nga papa me whakahoki tahi atu e tatou, ratou ko ana papa ki te ia, noho ai,

ko ta matou  i pai ai, ara, ko ta te Runanga me nga Rangatira katou o Waikato, me taiapo atu

ia te kohi ratou ko ana moa katoa, me whakahoki atu ki te ia. kei turi, kei pake kei whakate-

te, ka huri           Na te Runanga, me nga Rangatira katoa o waikato enei korero.



                    No Tainui. Otaki Maehe  10, 1863.

    "Ki te kai tuhi o te Hokioi. E hoa tena koe, tenei o Nupepa, kua tae mai kia maua,

kua  whakaae maua  ki nga pene     mo te Nu-pepa kotahi, he tika ra, i whakaaetia ai, ko

te tika he puta no nga whakaaro, ki nga wahi o aotea ka pai tenei' ka puta te whakaaro kite

iti, ka kitea te whakaaro tika, te whakaaro he, me to whakarite i te utu ka nui te pai me tuku

enei korero kia kite o tatou whanaunga e noho aua i aotearoa, kia mohio ratou kua whakaaetia

e te Runanga  o Tainui kia perehitia enei korero mo tuku mai ano etahi nupepa kia maua kia

mohio  maua kua  manaakitia ranei e koe e nei korero kaore ranei. Heoi ano

na  Rawiri te Tihi na Karanama te whakahe.



                                      Panuitanga.

   "Kua oti te korero a Wiremu Tamihana, raua ko te Tireni te Hura, me to raua Runanga

katoa me ta te Hunanga a Witara, a te Huirama, a Nehemia; ko ta ratou kupu tenei i whaka

pumau  ai; me hoki katoa nga Waipiro a Haki Erueti kia ia,

1 te otinga ano o te whakawakanga a Waikato i a Onehi, mo tana tahae. kai waipiro, taka i

Ture a Kingi Matutaera; a te iwi hoki i runga i Aotearou; huri iho ten i.

           Na  Patena te  Materau