TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. 111.1                    AKARANA,     HEPETEMA      2, 1861.                     [No. 6.
   MARAMATAKA   MO HEPETEMA.

  Hei te 5 o nga ra Hua ai te Mamma.
  Hei te 19 o nga ra Kowiti ai te Marama.


 1   Ra Tapu    Waiata 1 —o.
 2  Manei    
 3   Turei     
 4  Wenerei    
 5  Taroi     
 6  Parairei
 7  Hatarei

 8  Ra Tapu    Waiata 58, 59. 40.
 9   Manei
10  Turei
11  Wenerei
12  Tarei
13  Parairei
14  Hatarei

15  Ra Tapu    Waiata .
16   Manei   
17   Turei   
18  Wenerei
19  Tarei    
20  Parairei   
21   Hatarei   
                                               
22   Ra Tapu   Waiata 107.
23   Manei    
24  Turei      
25   Wenerei   
26  Tarei
27   Parairei
28   Hatarei   

29   Ra Tapu    Waiata .
30   Manei


E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

TE   HAEATA.

      AKARANA, HEPETEMA 2, 1861.
   NGA TIKANGA  E MUTU AI TE
              WHAWHAI.

                    NA  RONGOMAU.
I   III. Ko nga Tikanga e mutu ai te Wha-
 whai. Kei mea  mai te tangata, kahore
 he tikanga e mutu ai te whawhai. Ka-
: ore, he ukanga ano. Kere, i penei o ma-
 tou tupuna i mua me koutou, otiia, kua
 mutu ke o matou whawhai penei me a
, koutou. Ahakoa, Mano tini nga Pakeha,
—he iwi nui rawa, kua mahue noa atu
| ona pakanga whenua, ona pakinga Maori
i nei. He iwi maia ano ki te whawhai me
 ka pokanoa te kino io a ratou, he iwi ma-
 ia ki te whawhai kaipuke i waenga mo-
 ana, ki te whawhai parekura i te tua-
 whenua; otiia, ekore ratou e whawhai ki
i a ratou ano, pena me komou. Na te aha
 koia i pai ai? Na te Whakapono. Na  te
 Mahara !
    1 Na te  Whakapaho.   Koia tenei ko
 te kino putake tenei o nga tikanga ka-
 toa, o mutu  ai te whawhai.   E ki ana a
 Paora, "E pai ana (e whakapono mo nga
 mea  katoa, kei reira hoki te korero o te
 oranga  mo naianei nei, 

                                     TE HAEATA.
tena, te kura, te mahi Pakeha, te mohio-
tanga o te Pakeha. Kahore he Kura i o
koutou matua, kuare ana ratou, tupu ku-
are ana  koutou.  Engari tenei, kua wai
kura mo a koutou tamariki, kura Maori,
kura Pakeha, kura pukapuka, kura tuhi-
tuhi, kura whika, kura whakaatu i nga ti-
kanga  katoa o te moni, o te rakau, o te
taonga, o te hoko, o nga mea katoa. Na,
kia aroha koutou ki te kura mo a koutou
tamariki, kia ngakau nui ki tena mea.
Kia mea  he kura ki nga kainga katoa.
Kia  tika hoki te whakaaro ki te kai-wha
kaako: e mahi ana ia i te kura mo a kou-
tou tamariki, e mahi ana koutou i te ora-
nga mona.   "He  utu ki a ia, e tika nei
te utu."  Kati te hoko paura, pu, mata;
engari, ko o koutou taonga kia rongoatia.
hei utu mea  mo te kura, kia pono ai te
kura mo  a koutou tamariki.
   Tetahi: Tukua a koutou  tamariki kia
akona ratou ki nga mahi Pakeha; kia
meinga ai ratou he tohunga Pakeha. He
aha te pai o te tohunga Maori? Kahore
ra hoki. Heoti ano  tona tohungatanga,
he kuwaretanga. Ka  ngaro tena tohu-
ngatanga.  Engari te tohungatanga Pa-
keha e nui haere ana. Koia ahau ka mea
ai. kei ngaro o koutou tamariki i te ku-
waretanga ; tukua kia whakaakona ratou
e te Pakeha, kia waiho ratou i muri i u
koutou, hei tohunga mo  te ao nei; hei
tohunga hanga kaipuke, hei tohunga hu-
nga whare, hei tohunga ruri whenua, hei
tohunga mahi rongoa, hei tohunga whatu
kakahu, hei tohunga tui hu, hei tohunga
tahu toki, hei tohunga hoki mo nga tini
mahi  a te Pakeha. Na,  kia tika hoki te
whakaaro ki nga Kai-tohutohu. E wha-
kaako ana ia i a koutou tamariki, e mahi
ana koutou i te oranga mona. He utu ki
a ia e tika nei te utu." Kati te hoko pau-
ra, pu mata, ko o koutou taonga, me ro-
ngoa, hei hoko mea mo o koutou tamariki,
mo  ta ratou mahi hou, mo ta ratou mahi
tohunga.
  Tenei  hoki tetahi. Ko nga mohiota-
nga o te Pakeha kia riro i u koutou ta-
mariki : te reo Pakeha, te tuhituhi Pake-
ha, nga pukapuka Pakeha, nga mohiota-
nga o te Pakeha ki nga tini mea katoa. E
taea te korero ena  mohiotanga? Titiro
ki ona kaipuke tima, ki ona kaata tima,
ki ona mira, ki ona karaka, ki ona perehi
ta pukapuka, ki ona mea katoa, kia maha,
mana  noa atu.  Na ! kia riro enei mea i
a koutou tamariki, ka tahi ka tino ranga-
tira, kia ki o ratou ngakau i enei mea, na
ka tahi ka mutu te whawhai, aro, ka tahi
ka  kore rawa te ngakau tutu, te hiahia
whawhai.  Kei mea koutou e kore enei
mea  e riro i a koutou tamariki, kahore,
ka riro ano  i a ratou ki te ako. E tika
ana, e kore e riro katoa i te tau kotahi,
otiia, rae mahi, me ako, me kura, me ma-
nawanui, me  ngakau nui. Kua mohio
ano etahi ki etahi o enei mea, kua mohio
ki te kamura ware, kua mohio ki te mahi
paamu,  ki te mahi whiti, ki te huri para-
oa, ina, kia whai ngakau koutou ki enei
mea,  ka kitea katoatia. E hoa  ma, kia
penei ta tatou mahara ki a koutou tama-
riki, kia whakatupu Pakeha.
   2. Kia tika hoki te mahara ki o koutou
kainga, ara, ki o koutou nohoanga.  Ti-
tiro ki o te Pakeha kainga, e noho huihui
ana, ara e noho taone ana ; otiia, e noho
tika ana, he whare ano mo tena tangata
me  tona hoa, me o rana tamariki, he ru-
ma ano mo nga, matua. he ruma ano mo
ia tamariki, mo ia tamariki, he ruma ano
mo  te manuhiri ; e kore e moe huihui,
koia tena e te whanau, kia pena koutou.
Waihoki,  ko nga kai tiaki, ko nga katipa,
ko  nga kai-whakawa, hei pehi i te kino.
Ka tino tetahi tangata, ka tahae ranei, kai
kohuru  ranei, e kore e oho katoa te ta-
ngata ; e whakaaro ana  ki nga katipa,
nga kai-whakawa, kua  oti te whakarite
hei rami i te kino. Haere arm nga katipa,
hopu  marie ana i te tangata hara, kawe
marie ana ki te kai-whakawa, whakawha-
kia marietia ana e ia, whakarite marie
ana i te utu mo ana kino; heoi ano, ko te
mano  o nga tangata o te taone, e mahi
tonu ana  ia tangata, ia tangata, i tana
mahi  ake ano.  E kore e oho katoa te 
kainga mo  te hara o  te tangata kotahi, 
Waihoki, e te. whanau, kia penei he taone
mo koutou, kia penei he whare mo kou-
tou, ahakoa, he whare raupo, e pai una.
kei a koutou hoki te rakau, te toetoe te
raupo, te harakeke katoa ; kia tika ai te
noho, kia tika ai te moe: kati te moe hui-
hui, kia kore ai tenei take o te whawhai.
Whakaritea  marietia o koutou tamahine, 
o koutou  taitama, kia marenatia tikatia,
kia pai hoki he whare mo raua; kia pai
ai te noho, kia tika ai. Me  ki atu hoki
ki te Pakeha, kia whakaritea he katipa,
he kai-whakakawa mo  o koutou taone.
Ko etahi o o koutou tangata, hei katipa,
ko o koutou Rangatira, hei whakawa, hei
pehi i te kino.  Otiia, kia tika te whaka-
aro o te tangata  ki te inana o te katipa,
o te kai-whakawa, kia rongo, kia tupato,
kia whakaao., kaua e whakakake, kaua e
turi, kaua e pakeke.  Kia penei, e kore
e tupu te kino i roto i a koutou.

   TE TIKANGA    O TE  NOHO   PUKU.
HE  mahi tika tenei te noho puku, ki te
mania  tikatia e te tangata. I whakaritea
tenei mahi e nga iwi o namata hei tohu
ripeneta, hei whakamamae i te ngakau,
hei whakaiti i te tangata.  I whakaritea
tenei e te Karaiti i tona nohoanga i te
ao, e whakaritea ana hoki tenei mahi e
nga  tangata pai inaianei hei whakanui i
to ratou mahi ki te Atua.
  Tenei  nga ritenga e tika ai te noho
 puku, e paingia ai tenei mahi e te Atua.
  Tetahi, kia pono te mahi, kia kaua te
 tangata e  kai i te ra e  whakaritea  ;»i
 tenei mea.  Ka ara po  te iwi ki te tao
 kai, kai marire ana, a awatea noa e kai
 ana, kaiahi ka whakamui u, mea tonu iho,
 e noho puku ana, kahore matou e mo-
 hio he  noho puku  tenei.  Huaatu, he
 whakarite kau tena, e tango kau ana i te
 kupu noho puku, i te mea e ki ana te
 kopu i te kai—noho puku ana i runga i
 te kopu ki. Engari, ka noho puku, kaua
 e kai i te ata a ahiahi noa, kei whakarite
 ngutu kau i tenei mahi tapu. I pera a
 Ninewe: te kupu  tenei, "Kei  pa kai
 ratou, me he  aha, me he aha, kei kai,
 kei inu wai."
   Tetahi, me whakarite tenei moa i runga
 i te ngakau ripeneta ki te Atua. Tona
 tikanga tenei, he tohu ripeneta, e whaka-
 mamae  ana i te tinana kia rite ki to te
wairua  mamae,  kua  koingo nei, kua
 pouri mo ana kino. Na, ko te tangata e
 mahi tika ana i tenei mahi, e mahi ana i
 runga i te ngakau pouri mo ana hara,
 mo nga hara o tona iwi, e kohikohi anu
 i una kino, e whakina ana ki te aroaro o
 te Atua, e whakanui ana i tana mahi
 inoi kia murua nga kino e te Atua. Mo
 konei te kupu mo Ninewe. kia hipokina
 te tangata ki  te kakahu  taratara, kiu
 kaha to ratou karanga ki te Atua. Nu,
 ko te tangata e mahi kau ana i tenei mahi
i runga i te whakapehapeha, i te pakeke,
i te ngakau mahara kore, koingo kore, e
 mahi a Parihi ana, he mahi tinihanga hoki
tana ki le aroaro o te Ama.
   Tetahi, me tahuri ke te iwi e noho puku
ana i tana ara kino, me whakarere hoki
 nga he katoa. Ko  tetahi tikanga tenei i
roto i tenei mahi, he whakaaetanga no te
ngakau  kia tahuri ke i tana ara kino, kia
whakarerea.  Ka  kaiponuhia ana he, ka
purutia tonutia, ka kati tonu ano i runga
i ana  huarahi haere ai, he horihori to
noho  puku, e mamingaminga ana ki te
Atua.  Engari ta Ninewe:  mea ana te
 kingi, "Kia hoki atu ano hoki nga tangata
 i tana ara kino i tana ara kino, i te unu
 ano hoki o o ratou ringaringa." " A te
 kitenga o te Atua i a ratou mahi, kua
 tahuri atu ratou i to ratou ara kino, na,
 ka ripeneta te Atua ki te kino 5 kiia e ia
 kia meatia ki a ratou, kihai hoki i meatia."
 Tena ka noho puku te tangata i runga i
 te he, ka pupuru tonu i ana lake he, me
ana pakanga, me nga taonga pahua, me
 nga mauahara, me nga aha noa, he mahi
 pehea ranei tona ki to aroaro o te Atua?
 Ma te Poropiti ma Ihaia tatou e korero :
 tirohia te 58 o nga upoko o tana poropiti-
 tanga, e ki ana, " Nana, i tera.e noho
 puku ai koutou e kitea ana e koutou te
 ahuareka, e akiakina ana hoki e koutou a
 koutou mea whakamauiui katoa. Nana

TE  HAEATA.
Ki te Kai-tuhituhi o te Haeata Waikato NA TE MANIHERA Burmah 

                                    TE  HAEATA.
TE IWI 1 A IA NGA KARAIPITURE.

  TE TAKIWA o NEHEMIA o TE KARAITI.
KUA  kite tatou na nga kingi o Pahia nga
Hurai  i whakahoki atu ki to ratou whe-
nua.  Na Hairuha  hoki, na Tariuha, na
Arataherehe  Ringaroa.  Na, pai tonu te
mahi a nga Pahi ki nga Hurai tae noa ki
te wa i kore ai to ratou rangatiratanga.
  Muri iho i te matenga o Nehemia, i te
tau 408 ki a te Karaiti, i hanga tetahi te-
mepara ki runga  ki maunga Kerihimi,
kei Hamana, na Hanaparata Horoni taua 
whare.  Te take o tenei temepara, ko te
painga a Nehemia i a Manahe, hunaonga
o Hanaparata-  Ko  taua Manahe, he ta-
ma ia na Toara, na te tino tohunga, a ka-
hore i tika kia marena ia i te wahine iwi
ke.  Riri rawa atu a Hanaparata, a, i te
mea kua mate a Nehemia, hanga ana e ia
tona  temepara, whakaturia ana e ia a
Manahe  hei tino tohunga. Tu ana taua
whare  hei rerenga atu ma nga tangata
tatu o Hiruharama.  Heoiano nga Ka-
raipiture i whakaaetia e nga Hamari ko
nga pukapuka a Mohi.  Tirohia te kupu
a te wahine o Hamaria, Hoani, 4, 20.
   * "533  nga tau  ki a  te Karaiti, ka
 puta mai tetahi kingi nui i te taha ki te
 hauauru, a Arekahanara, kingi o Kariki,
 e haere atu ana ki te rawhiti, whawhai
 ai ki nga Pahi, ki nga rangatira o nga
 Hurai.   Puta mai ana  ki Taira, ki tetahi
 pa nui ki te taha o te moana nui. i te taha
 ki te nota o Kanaana. Horo ana i a ia.
 Na, ko te ahunga mai ki te tonga, te
 tino wehinga o nga Hurai. Tonoa mai
 ana e ratou a ratou tangata nunui me te
 tino tohunga, a Tarua, hei whakamarie
 i a Arekahanara.
   "Te  kitenga a taua kingi i te ingoa o
 Ihowa  e piri ana ki te potae o te tino
 tohunga, tuohu ana ia ki taua ingoa i
 tae atu nei te rongo ki a ia. Na, wha-
 kakitea ana e ratou ki a ia nga kupu a
 Kamera  mona, ara, te whakaritenga a ta-
 ua  poropiti i a ia, i mua, ki te koati toa
 e haere mai ana i te taha ki te hauauru,
 e rere atu ana ki te hipi toa, ara, ki nga
 Pahi, e tu ana i te taha o te awa, o Upa-
 rati, whawhai ai, a hinga ana i a ia.
    "Te kitenga o Arekehanara i aua ko-
 rero a ta ratou poropiti, whakapai tonu
 atu ki nga Hurai;  whakaorangia ake e
 ia. Haere  tonu atu, riro tonu atu i a ia
 nga Pahi me nga iwi maha o era wahi i
  tera taha o Uparati.
    "Tona  matenga, ka riro a Kanaana i
  te kingi o Hiria.  Kihai i taro kua riro
  ano hoki i te kingi o Ihipa. Horo ana
  a Hiruharama i a ia. Tini noa iho nga
  Hurai i whakaekea  atu e ia ki tetahi pa
  i hunga e Arekahanara ki Ihipa, ara, ki
 Arekehanara."

    *No Te  "Whakapapa"  tenei wahi o te korero.
  Ko Toreme  Hotere te ingoa o taua ki-
ngi i Ihipa, nana nga Hurai i whakaeke
ki Arekehanara.  I te rima o nga tau o
tona kingitanga i whakaturia a Haimona
Tika hei tino tohunga  ki Hiruharama.
E iwa nga tau i mahi ai ia ki te mahi to-
hunga.  He tangata pai a Haimona, he
tangata mohio.  Nana nga pukapuka a
aua tangata, a Nehemia, a Etera, a Ma-
raki, i apiti ki nga Karaipiture. (292 ki
a te Karaiti.)
  Te matenga o Hotere, ka tu ko tona ta-
maiti, ko Toreme Pirarepena. Na tenei
te tikanga i tuhituhia nga Karaipiture ki
te reo Kariki. He  reo Hiperu  hoki le
reo o nga  Hurai; kahore i mohiotia e
nga iwi ke atu.  Engari te reo Kariki i
mohiotia.  E whitu  tekau ma  rua nga
Hurai nana  nga Karaipiture i whaka-
maori  ki te reo Kariki.  Ko  Ereatara,
teina o Haimona Tika, to ratou kauma-
tua.  Ko  te Hepetuakuniti (Septuagint),
te ingoa i karangatia ki taua whakamao-
ritanga mata ati o nga Karaipiture. Te
tau o tenei whakamaoritanga, 254 ki a te
Karaiti.  Ko te pukapuka tenei i kore-
rotia e Paora ma.   He  mahi pai tenei
whakamaoritanga, no te mea ka tahi ka
taea e nga tangata iwi ko te korero i nga
kupu  a te Atua pono.   Ko tetahi mahi
tenei i whakatikaia nga ora a to tatou
Ariki a te Karaiti.

  KEI WHAKAWIRIA    KETIA NGA
          KARAIPITURE.




ano taua mahi i ahu mai i te Atua, he
pokanoa  hoki na Iharaira. Rokohanga
mai he kingi ano to ratou ko Ihowa hoki,
 titiro ano ratou ka whakahawea ki to
ratou Kingi nui ki a Ihowa, ka mea me
tangata ano hei kingi mo  ratou.  Kihai
a Ihowa  i pai i te tuatahi, otiia tohe ana
 te iwi tutu, kaiahi ia ka whakaae—wha-
kaae ana i runga i te pakeke, whakahe-
ngia iho, (tirohia 1 Hamuera 10. 18. 19;
upoko  12, rarangi 17  hoki.  Oti me
 tango tatou i nga tikanga katoa a Iharaira
 hei tauira mo tatou ? — Nga tikanga tutu,
amuamu,  puremu, karakia whakapakoko,
aha, aha? Kahore,  ekore e tika. Kihai
 era i tuhituhia kia tauiratia e tatou, engari
 hei whakatupato era i a tatou, kia tirohia
 nga ho, kia tirohia nga utu. kei pera tahi.
 Waihoki   ta ratou tangi ki to kingi mo
 ratou, ehara i le tauira mo tatou.
   Te  tuatoru o nga he.  Te kapenga o
 tetahi wahi o le kupu : e ki ana taua ture
 a Mohi ki a Iharaira, "Ko ta Ihowa ta
 tou Atua e whiriwhiri ai ko ia anake tau
 e mea ai hei kingi mou." Na te Atua ta
 ratou kingi i whiriwhiri, ka mutu, tonoa
 ana e ia a Hamuera poropiti ki le whaka-
 wahi, ki te whakaatu ano ki a Iharaira
 tana i pai ai. Kihai i waiho ma te tangata
 e whiriwhiri, ma te tangata e whakaatu.
 Engari mana ano e whiriwhiri, mana ano,
 a a, ma tana pononga ma Hamuera e
 whakaatu.  Tena kowai te poropiti kua
 tae mai ki nga tangata Maori korero mai
 ai, me pera ratou, me whakatu a mea
 hei kingi?
   Kati te whakawiri ke i nga kupu a te
 Atua, kei penatia tatou me   nga iwi o
 namata—whakawiria  ketia ana nga kupu,
 a "' ngaro iho ratou," e ai ta Pita. Aua
 te tangata kuare e tango noa i nga kupu
 tapu, whakangaua ketia e ia ona ritenga;
 engari me rapu marire ki ona kai-wha-
 kaako ki nga mea mohio nga mea ngaro.
 Kei arahi matapo ia i nga tangata, kei
 tokomaha  ratou ki te he, hinga tahi ana
 ki le waikeri.

 E KOWHIUWHIU  ana tatou i te witi, otiia e
 tahuna ana nga papapa ki le ahi. Wai-
 ho ko te Atua e whiu ana i ana tamariki
 kia whai hua.  Otiia e whiu ana i te ta-
 ngata he kia mate.
i NA te nui o te waipuke i hoki ai te kuku-