TE  HAEATA.
te reinga." E te tangata maia, kia wehi koe ki tenei. Ko koe koia hei huna i nga tamariki o te Atua? Ko koe koia hei wha-kangaro i nga hua o te Atua kaha rawa? Ko koe koia hei tono i te wairua o te ta-ngata ki tera ao ? Tera pea tetahi tangata te ki mai na, "Kua he te tangata, kua taka, kua ma-hue i a ia te ahua o te Atua, kua tahuri ki a Hatana, kua meingatia katoatia nga ta-ngata hei mokai mo Hatana kua kino ka-toa, heoi ano mo te kino ano. me patu noa te tangata inaianei kua kino hoki." Kahore! kahore! Rere, mei pena mui te Atua, e tika ana. Mana anake e poria mai. Mana anake e mea kia whangaro-mia ngatahitia ratou ko Hatana ma. Te-na, e pena mai ana koia te. Atua ? Ka-hore ra hoki ! Tera ko tona tikanga aroha ! Titiro ana ia kua he te tangata, kua mahue tona ahua pai, kua taka ki te kino ; na, ka tonoa tona Tamaiti hei wha-kahoki mai i te tangata ki te pai, hei utu mo nga kino o te tangata, hei Kaiwhaka-ora mo te tangata. Haere mai ana a Ihu Karaiti i runga i te rangi, wkakarerea am ana tona kainga pai, haere mai ana ki te-nei ao kino hei rapu i le tangata. "• Ki-hai te Atua i tono mai i tona Taimaiti ki te ao hei whakamate i te ao, kaore, kia ora ai te ao i a ia." Otiia kihai te Auta i mea me whakaora noa te tangata, kaore, kia whai utu mo ana kino kia ea katoa nga kino o te tangata, kaiahi ka whakaora-ngia; ara, katahi ka tukua le tikanga o te oranga ki a ia. Na, kia rahi te utu mo te tangata ! Kihai i mea, kihai utua ki te koura, ki te hiriwa, kihai i mea, kia utua ki nga taonga nunui o te ao nei, ka-hore hoki he taonga e rite ai, kihai i mea kia utua ki nga anahera o le rangi, ekore hoki e rile i a ratou ; kaore, ko le Tino Tamaki o Te Atua, ara, ko Te Atua Ta-maiti kia haere mai, ko Te Atua Tamaiti kia mate i runga i le ripeka, hei utu mo te tangata. Tuku ana ia i a ia ano kia whakamatea i runga i le ripeka, hei utu mo te tangata. Tuku ana ia i a ia ana, kia whakamatea i runga i te ripeka, heke ana ona toto, hemo rawa. na. kaiahi ka rite. Kere, i hokona le tangata e ia ki ona toto tapu ! Kia rahi tenei utu ! E taea koia te korero? E taea koia te wha-kaaro? Aue! kaiahi ka nui rawa te tapu o te tangata, he mea hoko hoki  na nga toto tapu o te lino Tamaiti Tapu o le Atua ! Tena, ma komou koia e pokanoa ki nga utu o nga toto o te Karaiti? Kia tangohia noatia koia e koutou tenei tao-nga nui i hokona e te Karaiti ki ona to-to? Kia whakangaromia noatia e kou-tou. Aue! ka mataku ahau! Kia rahi ta komou he, ma ka penei! Ka takata-kahia nga toto tapu o te Karaiti ! Ka whakangaromia nga utu o ona toto ! E, kia rahi te matenga mo koutou. Tenei hoki ta Paora kupu. He teme-para te tinana o le tangata whakapono no te Wairua Tapu ! Ara, ko le Atua Wai-rua Tapu kua tae mai ki te tangata; e tohutohu ana i le tangata, e whakamara-ma ana i te tangata, e whakaatu ana i nga tikanga o te Karaiti ki le tangata, o whakaako ana i te tangata, kia kite ai le tangata i nga tikanga o te oranga tonn-tanga. TE KAHA O TE WAIRUA KEI HAMEIKA (JAMAICA). 

                                     TE  HAEATA.
 te Karaiti kua ringihia nei e ia ki roto ki
 te ngakau o tetahi o tetahi.
   Nga hua enei i kite ai i mohio ai na te
 Atua tenei mahi.
          Uaina mai to Wairua
         Ki runga ki te whenua,
         Me  whakahou te no katoa,
         Ka tupu ai he Ukanga.
          To rangatiratanga pai
         Tukua mai inaianei ;
         To Hatana me huri ra,
          Kia riro pu i a koe.

            HE PATAI. 
 ME pehea  tatou kia puta mai te Wairua
 Tapu ki nga Hahi o Niu Tireni? He putai
 tenei naku, no te mea he hiahia toku kia
 pera ta te Atua mahi ki to tatou nei motu
 me tana ki nga Hahi o tawahi. He aha
 ranei ta ratou mahi i puta nui mai te
 Wairua Tapu  ki a ratou?
   Ta  ratou mahi nui ra, he inoi. He
 inoi te mahi  a tenei tangata, a  tenei
 tangata, ki tona ruma, ki tona ruma. I
 te inoi te matua ratou ko ana tamariki; i
 te inoi te nronita ratou ko nga tangata o
 tona karaihe; he inoi te mahi nui a te
 Minita ratou ko nga tangata o tona Hahi.
 Huihui ana ratou i te atatu ki te inoi; ka
 tu te ra, ka pera ano; i te ahiahi, ko
 taua mahi ano.  Maia  tonu ratou ki te
karakia : kihai i hoha : tupu tonu te hia-
 hia, nui haere ana te whakapono, ki tonu
 te ngakau i te pawera kei riro tonu le
 tini o te tangata i a Ha iana.  Kei te
tangi ratou ki te aroaro o te Atua mo
nga  kino o te ao, mo te mangere o le
Hahi, mo le kino hoki e mau ana i roto i
o  ratou  ngakau.  Pau  katoa o  ratou
 whakaaro  ki tenei mea kotahi, ara, kia
 whakaae nga tangata katoa ki a te Ka-
 rahi hei Kai-whakaora mo  ratou, hei
 Ariki mo ratou. Ko era atu mei, he iti
 noa iho ; ko tenei anake te mea nui. Ka
 tohe, ka tohe, a, —na, kua wahia nga
 wini o te rangi! Ta ratou i inoi ai kua
 kitea. Koia  ienei, e hoa ma, te huarahi
 ma tatou.  Ma  tenei e ora ai to tatou nei
 motu.

TE  HAHI I MURI  1 A TE KARAITI-
            KO NGA   WALDENSES.
KUA  korerotia e tatou i te 9 o nga Upoko
nga  tangata whakapono i noho ki Itari,
ki te Apenines. ki te taha hoki ki te nota
o  Itari, ara, ki te Alps. He hunga wha-
kapono  ano enei, ko nga Waldenses.
   To ratou wahi i noho nui ai ratou ko
te taha ki te tonga o France. Kahore e
mohiotia te timatanga o ta ratou mahi.
He tokomaha rawa i te tau 1100 M.K. Ki
ta ratou, no nga Apotoro ano te timatanga
o to ratou whakapono.  To ratou toko-
mahatanga i Bohemia i te tau 1400 M.K.
 e  waru  tekau nga mano.   I etahi atu
 whenua  etahi atu ano o ratou e noho ana.
    Ko a ratou kupu enei i tohe ai ratou :
 (I.) Ko  le Karaipiture anake  hei  kai
 whakatakoto tikanga mo te whakapono.
 (2.) Kotahi te kai  inoi mo  tatou, ko le
  Karaiti; kaua hoki le langa ta e inoi ki
 nga tangata kua mate. (5.) He teka kau
 te kupu mo le ahi o Purekatorio. (4.) E
 rua anake nga  hakarameta, — ko te iriiri
 ko  te hapa tapu.  (5.) He teka kau te
 patunga tapu i te miha, me te miha ano
 mo te hunga kua mate. (6.) Me whaka-
 rere nga tikanga a Roma mo nga noho
 puku, mo  nga haerenga tapu, mo nga
 haerenga ki nga wahi tapu, me era tika-
 nga  pera a taua  hahi.  (7.) Ehara te
 Pope i te tino upoko o nga pihopa, ehara
 ano ia i te upoko o nga kingi.  (8.) K i
 ta le Karaipiture, me whakainu ano  te
 waina ma  nga tangata ina kai i te hapa
 tapu. (9.) Ko te hahi o Roma te Papu-
 rona o te Whakakitenga ; ko te Pope ano
 hoki te Anatikaraiti. (10.) Kino rawa te
 tono moni hei utu i te murunga hara;
 kino rawa ano hoki ta ratou riringa i nga
 minita kia  kaua  e marena.   (11.) Te
 hunga e whakarongo ana ki te kupu a te
 Atua, ko ratou te Hahi a te Atua : ko te
 Hahi tenei i tukua mai ai nga ki e te
 Karaiti. Na, me pei nga wuruhi e taua
 Hahi i roto i a ratou ; me whakarite ano
 etahi Minita karakia pono hei whakaako,
 hei mahi i nga hakarameta.
   Taua  hahi nei o nga  Waldenses. he
 torutoru rawa a ratou Paipera, o ratou
 Minita.  Na, ko nga matua hei karakia i
 nga tamariki, ko nga tamariki kaumatua
 ano hoki hei whakaako i o ratou teina.
 He tokomaha o ratou i mohio ki te korero
 pukapuka, ki te tuhituhi.
   1 unga ano etahi kai kauwhau eo ratou
 pihopa ki nga wahi i tawhiti: tokorua,
 tokorua ki le haerenga. Te  taenga atu
 ki tetahi wahi, ka tirohia atu e ratou te
 tohu e piri ana ki te whare, a mohio ana
 ratou he tangata no ratou kei roto i taua
 whare;  na, noho ana ratou i reira hei
 kai whakaako, hei kai whakahauhau.
   No te  tau 1170 M.K. a PITA WALDO.
 He tangata kaha tenei ki te kauwhau: no
 France ia. No  reira taua hahi i kara-
 ngatia ai, "ko nga Waldenses."
   Lie tangata hokohoko a Waldo i mua
 no Lyons.  Na, kua anga ia ki te korero
 i ta te Atua Paipera: anga tonu atu ki
te kauwhau.  Tuwhatuwhaina ana  e ia
ona taonga ma te hunga rawakore. Kei
te whakamaori  i tetahi wahi o te Paipera.
 Haereere ana ia ki te tirotiro ki te wha-
kahauhau i nga rawakore. Na, kua kitea
e ia nga he o te hahi o Roma : kauwhau- 
tia tonutia iho e ia. Na, ka riri a Pope 
Alexander:  tukua atu ana e ia ki te he. 
Ko ta ratou tikanga hoki tena, ka wha- 
kahe te Pope ki tetahi tangata, ka tukua . 
 atu  ki te he: kaua tetahi tangata e tata
 atu, kaua e hokohoko ki a ia; kaua e kai
 tahi; kaua ia e marenatia e tetahi minita;
 kaua  hoki e korero ki a ia : a ka mate,
 kaua e tanumia ki roto ki te urupa.
    Na, ka rere a Waldo ki Picardy, me te
 whai ano te hahi o Roma kia patua ia.
 Heoi, kauwhau  tonu ia. Tini noa iho
 nga tangata i whakarongo ki a ia. Na,
 kua  tae ki Bohemia; a mate kongenge
 ana i reira.
   Na, marara noa atu ana akonga ki nga
• wahi katoa o Europe: kua tutaki ki te
 runga whakapono o mua, kua piri ki a
 tatou, whakakotahitia ake, a ahakoa nui
| he whiu, nui nga mate, kihai i mahue ta
i ratou mahi.

TA HAORA  RAPUNGA TIKANGA I
    TE WAHINE   ATUA MAORI.

           1. Hamuera 28.
 KUA riri ano a Haora ki nga matakite ki
 nga kai makutu.  "Kua  kore hoki i a
 ia nga waka atua me nga rapa maori o te
 whenua,"  (rarangi 5).  Otiia peia kau-
 tia ana a Hatana i te whenua, purutia to-
 nutia ana ano ki roto ki tona ngakau. £
 penei ana ano te tangata, riri kau ana
 ki etahi, e pai tonu ana ki etahi. Kata
 ana a Hatana ki te pera, pai kau ki a ia
 kia peia nga mahi makutu e Haora, i te
 mea e mau tona ana te hae, te mauaha-
 ra ki roto ki tona ngakau.
   Kua  nui te wehi a Haora, ki nga Piri-
 hitini, pawera rawa ana tona ngakau, ka
 whakaekea mai  hoki hei patu.  Wehi
 kau ana ki a ratou, kihai i wehi ki te
 Atua nana te take o ienei taua ki a Haora
 hei rapu utu mo ana hara. Te mahara
 ai ia ki tenei. Otiia e penei tonu ana te
 tangata, whakaaro kau ana KI te mahi i
 te hoa riri, ekore e titiro ki te tino take i
 tupu ai te riri. Ekore e mahara na te
Atua te take o tenei mate hei rapunga utu
 mo nga hara o te iwi.
   Heoti, rapu ana a Haora ki te Atua i
 runga i te wehi ki nga Pirihitini, ui ana
ki a Ihowa, (rarangi 6). Na tona mate
ia i ngare. Kaiahi nei ano, ka tahuri ki
a Ihowa ka ui ki a ia. Te pera ai i mua,
te karakia pono  ai ki a ia i roto i nga
ra katoa, otiia i nga wa i ora ai kahore
he maharatanga, engari e tutu ana ki a
Ihowa, e hae ana ki ana poropiti e patu
ana i ana minita, e mea ana ki a Rawiri
ki te tangata i whakawahia e te Atua hei
Kingi, kia patua.  He aha te pai o tana
tangihanga ki a Ihowa i runga i ana he?
Mei kore tona mate e kore pea ia e whai
whakaaro  ki le Ama. Otiia kihai te Atua
i pai ki a ia, ui kau ana, " Hore rawa he
kupu a Ihowa i whakahokia mai ki a ia,
e nga moe, e nga uriuri, e nga poropiti»"
Oti, me ki mai koia te Atua i te po ki te
tangata e tutu ana ki a ia i te ao ? Me ho-

                                   TE HAEATA.
mai tikanga ranei e nga uri mi ki te ta-
ngata e riri tonu ana ki nga Minita ki nga
kai hapai i tera mea? Me whakaatu mai
nei e nga poropiti he tikanga ki te ta-
ngata i tutu tona ki a ratou ako? Ka-
hore, ka turi tatou ki a Ihowa i te wa e
ora ana. ka turi ano ia ki a tatou i te wa
e pouri ana.
   Katahi ka he rawa a Haora. Titiro ana ia
bore rawa he kupu a Ihowa ki a ia, tahuri
tonuiho kia Hatana, mea ana ki ana tangata,
"Rapua  mai maku  tetahi wahine, he atua
maori tona: aka haere atu ahau ki a ia ki
te rapu tikanga i a ia,"(rarangi 7). Kaore,
kua  marama  ano ia ki te he o tenei
tikanga, kua riria hoki e ia nga mahi pera
kia ngaro atu i tona kingitanga, kua mo-
hio hoki na Hatana tenei mahi. He aha-
koa?   Araia ana tona matauranga, taka-
hia ana ona tikanga e ia, rere tonu atu ana
ki te aroaro o Hatana. Auetai! Nga mahi
a te he!
  He  aha tana i rapu ai ki taua wahine?
I mea ia kia mohio ia ki te tukunga iho
o te pakanga ka riro mai mona ranei te
mutunga,  ka  riro ranei i nga Pirihitini te
mutunga.   Kia mohio ia heiaha?  Ma
tenei matauranga  koia e kaha  ai tana
ope?  Huatu, he hiahia maori kau nana
be porangi noa iho no tona ngakau kua
be.  Kahore  te Atua i pai kia mohio te
tangata ki nga mea o apopo. Engari, ki
tana e pai ai, me mahi te tangata i te pai
i te Uka i naianei ano i tenei ra.
  Na,  korero, ana ana tangata ki a ia ki
te wahine atua kei Eneroro. Katahi ka
whakaahua  ke a Haora i a ia, hei huna
hoki i tona kanohi, kei mohiotia mai.
Ka mahi  te he!  Ue mahi tika tana, ki-
hai ia i pera.  Ekore hoki  te pono e
whakama.  Nei hoki ra, he mahi he, no
konei i hipokina ai ona kara, haere po
ana, tokorua tonu ona hoa. Mei haere
marama  kua  mohiotia mai te matakite
ko Haora  tenei ko te kingi nana te ture
hautope rapu maori a kua wehi ki a ia.
  Tana  taenga atu ki taua wahine ka ko-
rero i tana i haere atu ai wehi una te
wahine, mea  ake, "A,  na te aha koe i
mea  mahanga  ai mo  toku wairua, kia
whakamatea  ai ahau?" rarangi 9 . E
mea ana hoki ki te ture a Haora mo nga
mahi pera.  Te wehi ai tona ngakau ki a
Ihowa,  ki a ia i te katia nei hei patu i
tapa tinana me tana wairua ki raro ki te
reinga. Kaore, wehi kau ana ki a Haora,
kihai wehi ki a Ihowa.  Ta te ngakau
Maori  hanga tenei wehi kau ana ki te ta-
ngaia kihai i wehi ki te Atua. Ka nui
te he o tenei mahi o te mahi o nga rapu
maori, o nga matakite, o nga tohunga ma-
kutu.  Ko Hatana  tonu. Ko  to tangata
e rapu tikanga ana i a ratou, e tino wha-
karere ana ia i te Atua, e tukua nuitia ana
tona ngakau  kia Hatana.
   Na, oati ana a Haora ki (aua nanaku:
nei, mea aua, E  oru ana a Ihowa, ekore
 tetahi he e pa ki a koe mo tenei mea,
I (rarangi 10). Katahi ka mahi ka rongo
 nei e kore ia e mate.  Ta Hatana  tini-
 hanga ki te buna mate i te tangata mahi
 he ! Tana horihori, me i kore ana hori-
 hori, ekore te tangata e rongo ki a ia.
 Tana heinati! Kei tomo ki ana wha-
 kawainga.
   Na, ka tono a Haora ki a Hamuera
 kua mate kia whakaputaina ake e te wa-
 hine. Ka  mahi te porangi e kaha koia
 ta tenei wahine hei whakahoki mai i te
 wairua o te poropiti kia haere mai i tona
 okiokinga i te aroaro o te Atua. Hori-
 hori ! Na  te pakeketanga o tona nga-
 kau i pera ai ta Haora kuaretanga, kua
 poauau  noa  iho ana  whakaaro, kua
 pouri rawa hoki, kua mahue te Atua i a
 ia, kua tukua rawatia atu ki te kino, nana
 hoki i tohe.
   Nu, haere ana te wahine he ruma ke
 mahi ai,—a puta rawa ake he wairua me
 Hamuera ano te hua.  Kaiahi ka mohio
 te wahine ko Haora te tangata nei, a ka
 mau te wehi, hoki ana mea ana, " He aha
 koe i tinihanga ai ki au, ko Haora hoki
 koe," (rarangi -I2). Te wehi hoki a Ho-
 ori ! Me wehi te tangata kua whakapa-
 keketia rawatia te ngakau ? Kahore i
 wehi, engari e whakakaha ana i te wa-
 hine kia oti tana mahi. Ka mea, Kaua e
 wehi, i kite hoki koe i te aha? Ka mea, I
 kite ahau i nga atua e haere ake ana i
 roto i te whenua, (rarangi 13). Ta Ha-
 tana hanga, pai tonu ia ki te mahi u Ha-
 ora : e ki ana a Paora, *' E whakahuatia
 ketia ana hoki a Hutana kia rite ki tetahi
anahera o te maramatanga."  Koia ano
 tenei, tango ana ia i te ahua o Hamuera
 puta ana hei whakawai i a Haora, kei a
ia kei a Haora, ko Hamuera tonu ano, ti-
 tiro ana, he koroheke he koroka te kaka-
hu, ka mohio ia ko Hamuera, koropiko
tonu iho ki a ia. Reinati! I a Hamu-
era e ora ana kihai i rongo ki tana ako. |
Na,  ka tango a Hatana i to Hamuera
ahua, katahi ka tuohu iho tona mata ki
 le whenua piko iho ana ki tona aroaro.
 E ta a hoki te aha? Kua whakarerea te
 Atua  kua haere hoki i a Hatana hei atua
 mona, ano te tinihanga o le wairua kino,
 mau ana te ahua o Hamuera  i a ia, me
 tonu reo hoki; korero ana ia ano ko tana 
 poropiti ia. Mea  ana, ''He aha koe i !
 whakaoho ai i a au, i moa ai kia haere 
 mai ahau?  A, he aha koe i ui mai ai 
 ki a au kua mahue nei hoki koe i a Iho-
 wa, a hei hoa riri ia ki a koe." Pai tonu 
a  Hatana  kia haere  atu te tangata ki 
 a ia,  ki te  ui  tikanga i  a  ia. ara,
i ana  tohunga. Otiia e maminga aua |
ia  ki a Haora,  kia whakapono  tonu i
ano a Haora ko Hamuera  tenei e korero i
 nei, kei mohiotia atu ko Hatana.      
  Na, kihai i huna te mate i a Haora 
korerotia nuitia ana hoki, ka mea, "Ka
haea  atu hoki  te kingitanga i roto i to
 ringa, a ka hoatu ki to hoa ki a Rawiri :
 mou  kihai i rongo ki te reo o Ihowa."
 He aha ranei i pera at ta Hatana kupu, te
 huna ia i te mate a Haora? He mea hoki
 kua riro rawa a Haora i a ia. I mua i ta
 Haora pito timatanga ki te he, e hunu
 ana ia i te tukunga iho, e arahi marire
 una i a Haora ki taua huarahi. Inaianei
 e patu ana ia i taua tangutu, i rongo tonu
 ki a ia: ki ana, "Apopo koutou ko o
 tama tae ake ai ki a au: ka hoatu ano
 hoki e Ihowa  te taua o Iharaira ki te
 ringa o  nga   Pirihitini," (rarangi 49.)
 Heoiano, ka mate; takoto wharoro tonu
 iho a Haora ki te whenua, nui rawa hoki
 te wehi.  Na,  he aha  te pai o  tana
 matauranga? Kua  rongo ia ki te tikanga
 mona, pouri rawa iho tona ngakau. Ta
 Hatana pai!  Titiro ana ia ki tetahi Iwi
 ranei, tangata ranei, kua riro rawa ki a
 ia, kua tino mahue te whakaaro  ki te
 Atua, katahi ia ka tahuri ki te patu. He
 kohuru rawa  tana tikanga: poapoaina
ana te tangata e ia, araia una ona kanohi,
 kei kitea te pito. Ka  tino whakaae te,
 tangata ki ona  tikanga, heoiano tonu
 ngawari, pakeke tonu iho, katahi ka toia
 rawatia atu ki te po.
   Me pehea?  Me  piri tonu ki te Atua.
Me  whakarongo tonu ki ana kupu. Me
whakarite tonu ana whakahaunga. E te
whanau,  kei tahuri ke i te Atua ; kei turi
ki tana kupu. Maharatia te he a Haora,
whakarere ana ia i te Atua, na whakarere
anu hoki te Atua i a ia. Kia  mau, kia
mau, kia man ki te ture ora, kati i roto i
to koutou pa kaha, kei puta ki waho.
   Me piri ki te Atua, kei rapua ketia he
tikanga. Aua e tomo ki nga whakawainga
o nga tohunga Maori—kei  toia koutou ki
te poka  i ngaro ai a Haora.  Engari,
rapua nga tikanga o tenei wahi Karaipi-
ture, he tikanga hoki ki roto mo koutou.

  HE MOA  PEA, HE AHA  RANEI.
Kei to le whakaaro kua ngaro noa atu te
Moa : no konei te kupu a le waiata maori
nei, i Ka ngaro, i le ngaro a le Moa."
Otiia tenei te korero o nga kai ruri whe-
nua o runga, o tawahi, o te Waipoanamu.
Tokorua nga  Pakeha, kotahi le Maori e
ruri ana i nga wahi o taua motu. Ka
maranga  ratou i tetahi ata, ka haere ki ia
ratou mahi ki le koraha, rokohanga atu e
man ana nga takahanga waewae, waewae
manu, ki te huarahi: nui whakaharahara
aua waewae — tekau ma wha nga inihi te
roa o nga matihao. Whakataki  ana nga
takahanga e aua tangata a ngaro noa i
roto i te ngahere. Kihai i mohiotia e te
Maori, he aha ranei, he aha ranei. Kaiahi
ia ka kite i te waewae manu penei le nui.
Titiro ana nga Pakeha  ki ta nui o aua
takahanga, me te mataratanga o te hikoi-
nga.  Ka mea ratou, he Moa pea i roto i
nga awa kowhatu o taua whenua e noho
ana.  Kei te kimi ratou i taua manu.