Te Haeata 1859-1862: Volume 3, Number 12. 01 March 1862


Te Haeata 1859-1862: Volume 3, Number 12. 01 March 1862

1 1

▲back to top

  TE HAEATA
  TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d}               " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga."       { TE  MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
   VOL. TIL]                    AKARANA,    MAEHE    1, 18G2.                   [No. 12.
       MARAMATAKA       MO  MAEHE.


    Hei te 15 o nga ra Hua ai te Marama.
   Hei te 29 o nga ra Kowiti ai te Marama.

1   Hatarei

2  Ka Tapu   Waiata 9, 10, H.
3  Manei
4  Turei
5  Wenerei
6   Tarei
7  Parairei   
8  Hatarei   
     
9  Ra Tapu    Waiata 
10  Manei
11 Turei
12  Wenerei
13  Tarei
14  Parairei
15  Hatarei
      

16  Ra Tapu  Waiata 70, SO. 85.
17  Manei
18  Turei    
19  Wenerei  
20  Tarei    
21  Parairei    
22   Hatarei   
                      
23  Ra Tapu  Waiata    (MO—  U3.)
24  Manei    
25  Turei
26  Wenerei
27  Tarei
28  Parairei 
29  Hatarei

30   Ka Tapu     Waiata  .
31  Manei

E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu  mo  tenei niupepa hia rua hereni
mo te  Tau te kau ma  rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga.  Ko  te tangata
e hiahia ana  kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te  Wirihana ki te Whare  Perehi o "The
New  Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia. 

 

I      TE   HAEATA.
|       AKARANA, MAEHE 1, 1862

i TE RUNANGA MINITA  O TE HAHI
i  WETERIANA   MO  TE TAU  1862.
 i

 KATAHI  ka tae mai te pukapuka  o te
 Runanga  Minita o te Mahi Weteriana, i
 noho  ki Atareri i tenei tau. Te tini o
 nga  mahi a  taua Runanga  kahore i
 rangona, engari ko te whakaritenga mo
 nga Minita o Niu Tireni koia tenei : —
i           Mo  le pito whakararo.
i Akarana—Te   Patara, Te Warena;   me
       Te Ropiha.
 Tiri Kingi—Te Roure.
| Manukau—Te  Rauihi.
! Mangatawhiri —Hohepa Otene.
 Hokianga—Te  Taneti.
i Kaipara—Te  Kitohi.
i Wairoa—Hoani    Waiti.
 Waingaroa—Te   Warihi.
I Aotea —Te Kinu.
 Waipa—Te   Hira.
i Whatawhata  Hamiora Ngaropi.
 Karakariki—Wiremu   Patene.
 Kawhia—Te  Ngakepeke.
I Taranaki—Te  Waitere raua ko Te  Miti.
• Mokau— Hone Eketone.
 Mangonui—Te Kaka.
       Ko Te PATAKA te Upoko.
                          ———                              i
!         Mo  te pito whakarunga.
| Poniki—Te Atereta raua ko Te Karama.
 Whakatu—Tu   Inihi rana ko Te Kanera.
 Wanganui—Wiremu   Watakini.
 Katapere—Te  Pura raua ko Te Ha.   
 Wharekauri—Te   Kote.                |
 Otako—Te  Harini raua ko Te Whika.
         Ko Te PURA te Upoko.

  TE  MAHI A  TE WAIRUA  KI
             HAMEIKA.

TENEI  nga rongo hou kua tae mai nei mo
nga  mahi a te Wairua ki taua motu ; kua
taia etahi korero mo reira  i mua.  E  ki
ana tetahi o a matou Minita e noho ana ki
Hameika  : "E  ki tonu ana nga  whare
karakia  i te tangata i nga wiki katoa,
 otiia kua kore he wahi mo te tini i roto i
i etahi whare, i te nui o te tangata tapoko
 hou ki  te karakia."  E  ki ana hoki,
 kotahi te tangata i hinga ki te whenua i
J te huarahi, e hoki ana ki tona kainga.
 He  mea tutaki pu na te Wairua.  Titiro
 ana nga tangata, amohia atu ana ki tetahi
 whare.  Otiia he  tangata  kuare  nga
• tangata o taua whare ki  ienei mahi.
| Kaiahi ka tikina tetahi wahine whaka-
 pono,  hei inoi, hei korero, hei whaka-
 marama  i te tangata i hinga i te ara. Na,
 taka ana  te Wairua ki runga ki a raua
 tahi, ka ki rawa te ngakau a te wahine,
 ka tatu, ka kaha rawa ki te korero. He
 wahine ano e mahi kuki ana ki roto i taua
 whare; tahu kai ana, inamata kua pangia
 tona ngakau e le Wairua, hinga tonu iho,
 tangi tonu ake kia tohungia tona wairua
 e te Atua. Ka rongo etahi ka rere tonu
 mai ki te inoi ki te Atua mona, ka nui
 tana tangi ki te ora. Kihai  i taro kua
 marie, ka  murua  hoki ana  hara e te
 Karaiti, ka ki hoki te ngakau i te rangi-
 marie, i te hari.
   E mea ana ano tetahi Minita, (he kainga
 ke ano tona): "E puta whakarere mai ano-
 te mahi ki a matou ano he pokaka. Ka
 mea  etahi, He aha  ranei tenei?' Te
 karangatanga mai, ' He mate  pea, be
 male hou.' Ko etahi i mea, kua haurangi
 nga tangata. Kaore, ko taua mahi ano
 ko ta te Petekoha. Te tangata tuatahi i
 pangia e le Wairua, i kite ahau. Ka nui
 te mamae. 'Mau pu i a ia nga mamae o
 te reinga.' Rokohanga mai e  kai ana,
 marere tonu iho i tona ringa tana maripi
 me tana pauka, hamama ana ki le Atua
kia tohungia tona wairua.  Ka roa tenei
tangata i roto i te pouritanga e noho ana;
ka hia ranei nga wiki, kaiahi ia ka kite i
te marietanga. Te timatanga ienei: kihai
i taro kua pa ki te tokomaha. Kaiahi ka
tino kaha rawa le kupu ina kauwhautia,
ka kaha rawa ake hoki nga inoi, ka toko-
maha  te tangata i ripeneta ki te Atua, i
tahuri ki te rapu  oranga mo   a ratou
wairua."
   Mea ana ano tetahi atu Minita : "Nui
haere tonu ana te mahi  a le Atua ki
konei,  honoa ana hoki e te Atua i nga
ra katoa ki te hahi te hunga mo te ora
Katahi  ka kitea te  mahi  i roto i nga

2 2

▲back to top
                                      TE HAEATA.
whare karakia, ara, te inoi, te whakapai,
te tangi. I nga Ratapu ka nui, ki katoa
ana  te whare  i te kororia, tau ana ki
runga  ki te tangata; me te huihui ano,
ekore e noho atu nga tangata. Ka  nui
te hari !  I tetahi po ka nui te mahi,
katahi ahau ka kite i te pera; tangi tonu
te mahi, tangi ana te tane, te wahine, te
tamariki, a ao noa e tangi ana e inoi ana
ki te Atua."
  E  penei ana ano tetahi Minita mo nga
mahi  o taua Hahi: *' I timata te mahi
nei i roto i nga inoinga : i nga po inoi,
he kaha no te inoi o nga mea inoi, miharo
ana  te tokomaha  ki a ratou  inoinga.
Muri  iho i tenei, ko te aroha ki te kupu;
huri nui  ana te iwi ki te whakarongo
kauwhau.   Muri iho, he Hakarameta ;
katahi ka tino koha rawa i taua hapa, ki
katoa  ana nga  tangata i te aroha i te
kaha.  Heioti, muri iho i tenei ka whiwhi
te tokomaha o nga tangata karakia kore,
taka ana te Wairua  ki runga ki a ratou,
hinga ana ratou ki te whenua, pa ana te
pouritanga  ki roto ki a  ratou, te tangi
 tenei, * Tohungia ahau, e  Ihu, ahau
tohungia; aku hara murua.'  Ka nui te
mamae."
   Kei mea he wahine, he tamariki i pera
 ai; kao, he tane ano, he tangata kaha,
 he kaumatua. Na, ka whiwhi i te muru-
 nga hara, katahi ka marama te kanohi,
 ka kite te tokomaha i te marama, mohio
 tonu ake kua marie te ngakau. Na, tau
 ano te wehi ki te iwi katoa.
   Ko nga mahi enei o aua Hahi. Tiro-
 hia, e nga Hahi Maori. Rapua te lake o
 tenei mahi. Kei mutumutu   te inoi ki le
 Atua kia whakakitea mai ki konei enei
 mahi nunui a te Wairua.

  TIKINA, WHAIA, HOPUKINA  TE
         TANGATA KINO.

 KUA  tuhituhia nga tikanga o te tangata
 tae hou mai ki Niu Tireni i te Haeata o
 Pepuere.  Me  whai tatou i tenei tangata,
 kia hopukina, kia mau, kia peia hoki, kia
 hoki ia ki taua wahi i haere mai ai ia.
   Keihea le tangata e noho ona? E noho
 ana ki nga taone Pakeha, kua noho hoki
 ki etahi kainga Maori.  Ko  etahi kainga
 e tupato ana, kahore i karangatia, kahore
 e pai kia noho ia ki reira. Ka pai tenei,
 tika rawa tenei whakaaro, kia riria tenei
 tangata kia noho atu. E  penei ana nga
 runanga  o Waikato—ka    nui  te riri ki
 tenei tangata ki Waipiro, ekore ratou  e
 pai kia noho ia ki o ratou kainga. Ka
 mea  tetahi tangata o ratou ki te arahi atu
 i te tahae nei, ka whakawakia taua tangata
 e te runanga, ka meinga kia utua tana he.
 Ka  tika tenei, ka nui te tika ; e whaka-
 moemiti ana matou ki Waikato  mo tenei
 mahi, ki etahi atu hoki runanga e penei
 ana te ritenga mo  Waipiro.  Ta  matou
 kupu hoki tenei ki aua runanga, kia tuau,
aua rawa e whakaae ki Waipiro kia noho
ki to koutou aroaro, riria tonutia, patua
rawatia, kia pakeke tonu, kaua e ngawari
atu, kaua rawa  e tukua  kia taia. He
tangata tohe ia, ekore e rongo ki te kupu
kotuhi—-tohe, tohe, tohe, ekore e mutu
tana  tohe, ahakoa  riria, ka hoki mai,
pakeke le kupu, nui  te kupu, hei aha
mana, ka tohe ano ia.  Waiho  kia tohe
ana ko te pakeke, me pakeke, me kara-
nga tonu, Noho  atu koe, ekore koe e
tukua mai ki o matou kainga, kore rawa,
ekore, ake  nei, ake nei, ake nei. Ka
whakangawari atu, ka neke mai ia, ka iti te
kupu, ka whakaaro ia kua pai koutou ki
a  ia. Ka  tukua ki te kainga noho ai,
ekore  e taro ka riro i a ia le iwi. He
tangata kaha hoki, ka nui tana kaha ki le
to i nga tangata ki tona taha. He tangata
ahuareka  hoki, ekore e taro ka piri nga
taitama ki a ia ; ka aroha te tangata ki a
ia, ka pai ki a ia hei hoa aroha, na, riro
katoa ana nga ukanga i a ia. Akuanei
kua pau katoa te ngakau o te tangata i a
Waipiro.   Kaua  e pa atu  ki a ia, kaua
rawa e whakaae ki a ia he tangata noho
mo  te kainga. Kaua  hoki e tukua kia
puta manuhiri atu, kia moe i to koutou
kainga  i te po  kotahi ; ka whakaae
ki  a ia mo   te wahi  nohinohi, ekore
e  taro ka kite koutou i tana tohe me
 tana kaha.  Akuanei  koutou moa  ai,
 " Pikipiki-mutu, he hohoki."  Ka mea
 mai ia, " Ka hoki he huanga." Na to
 koutou, kuare ki te tuku i a ia kia tae ki
 te kainga i huanga ai; me i riri tonu, kua
 noho atu.  Kaua rawa  e tuku i tenei
 tangata kia taia ki te kainga.
   Me pehea nga kainga kua riro i a ia ?
 Tera hoki nga iwi kua riro rawa i nga
 tikanga a tenei tangata.  E  mea  ana
 matou ki nga iwi kua whakaae ki a ia,
 me tahuri me whakawa.   Ma  wai ia e
 whakawa ? Ma  koutou, ma nga kainga
 kua nohoia e  ia. Tena, karangatia he
 runanga;  kia huihui nga tangata katoa
 kia whakawakia te tahae ki te ritenga o
 te ture. Kei mea ma Kawana ia e wha-
 kawa.  E penei ana ano etahi rangatira:
 ka mea  atu, "Kati  kai waipiro," ka
 mea mai, " Kati te homai; ma te Ka-
 wana e riri kia kaua e homai e te Pakeha."
 E tika ana, ma Kawana tetahi wahi; kua
 mahia hoki tana, kua takoto tana ture kia
 kaua tenei mea e hokona ma te tangata
 Maori.   Otiia, takahia ana taua ture e te
 Pakeha, e te Maori hoki. Ka nui te he
 a nga Pakeha, e takahi ana i te lure a
 Kawana, e hoatu ana i tenei mea kino ki
 te Maori ; ta nui hoki te kuare o nga iwi
 e tahuri ana ki tenei mahi, e tomo ana ki
 tenei whakawainga. E taea hoki te pehea
 e Kawana, kua tika nei hoki tana, kua
 takoto te ture ; takahia huna ana e te
 Pakeha ; me i kitea tana he, ka whaka-
 wakia, ka tango utu ano mo  tana hara.
 Tena, ka ngaro, ka pehea?
  Engari, ma nga runanga  e mahi
Na nga runanga Maori i kore ai tenei he
te tae ki Waikato: me pera nga runanga
katoa.  Whakawakia  te  tangata kawe
waipiro ki le kainga, tangohia he utu mo
tana he. Me he mea, ka haurangi i tenei
kai, whakawakia, kia utua taua haurangi-
tanga. Na, ma te runanga, ma Kawana,
ma  ratou tuhi ka mau  a  Waipiro, ka
mate.
  Whakawakia    tenei tangata, e  nga
runanga ; whakawakia  ki te ritenga o te
ture o te Atua.  Tirohia nga kupu a te
Atua mo  tenei tangata, ka nui,—e penei
ana : " Ta te waina he whakahi, ta te wai
kaha  he ngangau.  Te hunga  katoa e
Whakapohehetia ana e tera, kahore o ratou
whakaaro nui.— Whakatauki 20. 1. " Ko
wai e aue? Ko  wai e tangi? Ko wai e
totohe? Ko wai e ngangautia? Ko wai o
maru, he mea lake kore? Ko wai e whero
tonu ona kanohi ? Te hunga ra e noho
roa ki te waina, te hunga e haere ana ki
le rapu i le waina whakaranu. Kaua e
titiro atu ki te waina i te mea e whero
ana, ina puta mai tona kara i roto i te
kapa, ina tika tona haere. Tona tukunga
iho ano he nakaki e ngau ana, koia ano
kei te wero a te neke."—Whakatauki 23.
29-52.  "Aue!  te mate mo te hunga e
maranga wawe  ana i te ata ki te whai i te
wai kaha.—Ihaia 5. 11.  Mea ana hoki a
Paora, " Kaua hoki e haurangi i le waina.
i le mea e torere ai le tangata ki te he."
—Epeha  5- -18. "Ekore  hoki te hunga
whakahaurangi i a ratou e whiwhi ki te
rangatiratanga o te Atua."—i  Koriniti 6.
10.

        TE HAHI  O MERI.
  Ko  tehea Hahi koia te Hahi o Meri ?
Ko to Koma hoki, ara, o "Mariou," e ai
tana.  Tona  ingoa nui  ienei, le ingoa
tenei kua oti i taua Hahi te whakanui
rawa, nui rawa ake i to le Karaiti. Ka
karakia, karakia  ana ki  a Marion,  ka
inoi, inoi ana  ki a ia, ka  whakapai,
whakapai ana ki a ia, ka kauwhau, kau-
whau ana i tona ingoa i to Mariou ; hanga
ana  etahi whare karakia i tawahi, tuhia
ana tenei kupu i runga i nga kuwaha,
" Hei whakahonore  i to Wahina te Matua
wahine  o te Atua."  Mea  ana i roto 5 a
ratou pukapuka,  " Ko       to matou
Kuini, to matou kai wawao, te takawae-
nga hoki; ko te kuwaha ia o te rangi, ko
 te whetu e arahi ana i a tatou ki te wahi
ora, ko te Matua a Mariou o te mawhai."
Tae te he o enei kupu ! Ka mea matou,
 ko te Karaiti anake "te Ara, te Pono, te
 Oranga :" kaore, ko Meri  ano, me  te
 ahua o te korero a te Pikopo.
   Tenei, hoki nga Waiata a Kawiri i taia
 ki Roma i te tau 1834. Whakaputaina
 ketia nga kupu  o te Karaipiture e tana
 pukapuka.  I te 3 o nga Waiata e penei
 ana te kupu, " E Ihowa, ano te tini o oku

3 3

▲back to top
                                      TE  HAEATA.
 hoa riri:''...e tokomaha te hunga e whaka-
 tika mai ana ki ahau." Na, whakapu-
 taina ketia e te pukapuka Pikopo, penei
 ana,  " E  taku  rangatira Wahina,   he
 tokomaha te hunga e whakatika mai ana
 ki ahau."  I te 148 o nga Waiata e penei
 ana te kupu, " Whakamoemititia a Iho-
 wa ; whakamoemititia a Ihowa i runga i
 nga  rangi ; whakamoemititia ia i nga
 wahi tiketike." Kua puta ke taua puka-
 puka  kua penei. " Whakamoemititia to
 tatou rangatira Wahina i runga i te rangi;
 whakamoemititia ia i nga wahi tiketike."
 No konei i mea ai matou, ehara tenei i te
 Hahi  o te Karaiti, ko te Hahi o Marion
 tenei, ta te mea kei tana ko Mariou te
 tuatahi, muri  iho  ko  te  Karaiti : ko
 Mariou  ki runga, ki raro iho te Karaiti.
   He  Hahi pono ranei tenei Hahi  e
 whakaputa ke ana i nga kupu a te Atua?
 Me pehea hoki le kupu a te Atua e mea
 ana, *' Ki te tapiritia mai e tetahi ki enei
 mea, ka tapiritia mai ano e te Atua mona
 nga  whiu  kua  oti te tuhituhi ki tenei
 pukapuka;  a ki te tangohia atu e tetahi
 he kupu no te pukapuka o tenei poropiti-
 tanga, ka tangohia e te Atua tona wahi i
 roto i te Pukapuka o te Ora. — Whaka-
 kitenga 22. 18, 19.

         HE MOEMOEA.
   Na  tetahi Pirihi e te Hahi Pikopo te
 moemoea  nei. I mea hoki ia: "Moe
 rawa iho ahau, na, ka kite ahau e rua
 nga arawhata e tu ana e kake ana whaka-
 terangi. Kei runga rawa  o tetahi ko te
 Karaiti e tu ana —he mea whero tenei;
 kei runga o tetahi ko Mariou — he mea
 ma tenei. Na,  ka kite ahau, he tini te
 tangata e mea  ana  kia pikitia te mea
 whero, otiia kihai taea e ratou —kake ana
 i tetahi wahi, kihai i taro paheke iho ana
 ki raro, kihai rawa i taea te wahi i tu ai
 te Karaiti. Katahi ka puta he reo. mea
ana, me na te arawhata ma.  Na, katahi
ka taea, piki tonu atu, maro ana te ringa
o Mariou  hei hopu hei pupuri." Tona
mahi  whakanui  tenei i a Mariou, me te
whakaiti  ano  i a te Karaiti.  Otiia, he
tito nana.  E rite ana tenei ki nga mahi
o  nga  matakite maori—he  ritenga atua
maori hoki.  Ka hua matou, ko te Karaiti
te tino Kai-whakaora ~ Ina hoki te kupu
nei, "Na,  e taea ano e ia te tino whaka-
ora te hunga e na runga atu ana i a ia ki
le Atua, e ora tonu ana hoki ia hei inoi
mo  ratou." —Hiperu  1. 25.  Kaore, ko
Mariou  ano e tino kaha rawa ana ki te
whakaora tangata. Ka hua matou, na te
Karaiti te kupu nei, " Haere mai ki ahau, 
e koutou katoa e mauiui ana, e taimaha 
ana, a muku koutou e whakaokioki."— 
Matiu U.  2S.  Kaore, ko Mariou ano, e I
tino karanga mai ana, e torona ana tona |
ringa hei to i te tangata ki te ora. Ka i
nui te teka o enei mahi : —e hanga ana i
  tetahi ara ke, e tika ke ana i te huarahi
 kua tuhera i te Atua. Rapua  e koutou
  te ara pono, te ara tawhito —te huarahi i
  takahia e nga Poropiti, me nga Apotoro,
 me  to hunga tapu katoa kua tae ki te
  kainga.

 TE AROHA TUATAHI KUA WHAKA-
            REREA.

 KEIHEA  le aroha o le Maori inaianei ki te
  Kupu o le Atua? I nui le aroha i mua i
 te timatanga o te karakia : tona taonga
 nui  tenei, te moa tenei i matenuitia ai.
  Haere ana te tangata ki te pito o te whe-
 nua  ki te kimi  Kawenata, kahore  he
 whakaaro  ki te roa, ki le ngange, erangi
 ko  te Kupu  a  le Atua  kia riro mai.
 Kahore  he whakaaro ki te utu, marere
 ana e te tangata ana mea mo tenei patu
 pounamu;  kahore i mea e rite ana nga 
 taonga  o le ao ki tenei taonga.  E rite
 ana te aroha i tera wa ki ta Rawiri i mea
 ai. "Engari ko  te lure a Ihowa tana e ;
 whakaahuareka  ai: kei tona ture ano.'
 hoki ana whakaaro i te ao i te po." Hapu 
 ana te tangata i mua i nga Karaipiture, 
i tana mahi tonu tenei e korero i te Kupu 
 a te Atua.  Te  mau  ai tenei aroha, te 
 tupu tonu ai i roto i nga Iwi: otiia kua i
 mahue  i le tini. Tera te tangata kotahi,
 tokorua ranei, e aroha tonu  ana ki te
 Kupu  a te Atua, tena ko te mano, kua
 rere ke.  Haere  ki nga  kainga Maori 
 titiro ai. Akuanei  he tangata kotahi te [
 tangata hapui pukapuka, he mea kotahi
 te mea  korero tonu i taua pukapuka ;
 kahore he pukapuka i te tokomaha, kua
 pakaru, kua  kore, kua  kore  hoki te
 korero
   Na te aha ranei i heke ai te tupu o te
 aroha ki te Kupu o te Atua?  Te tino
 take he aroha kore ki te Atua.  Me  i
 aroha tonu  te tangata ki te Atua kua
 aroha tonu ki tana Kupu; matoke haere 
 ana le aroha ki te Atua, iti haere ana ano i
 ki te Kupu. Kua riro ke te ngakau o te 
 lini. kua raruraru ke. Pau ana le taima
 i te runanga, i te komiti, i te whakawa, i
 te mahi hoia, i te haereere noa iho ki te
 whakarongo korero, ki te matakitaki mea
 hou, te ai he wahi hei korero pukapuka.
 Akuanei  ka  moa  mai etahi, keihea U: i
 pukapuka? kua pakaru a matou puka-
 puka, kahore he pukapuka inaianei; me
 pehea e whiwhi ai matou i te pukapuka ?
 I pehea i whiwhi ai koutou i te tupeka, i 
 te kakahu, i te tini o nga mea e man nei? i
 Ka hua he mea hoko ena. Koia tena, mo |
 hoko. Me  hoko ki te aha? Ki te moni 
 ra. Me  hua i hea te moni? I hua i hea |
le moni hei utu tupeka, kakahu, aha, aha ?
Ma  te tangata e mahi Akuanei mea mai
ai. Oti, me utu  te. Kupu a te Atua ki te 
moni;'  Kao:   otiia me utu te kai mahi, 
nana i mahi ki te perehi, nana i kopaki;
me  utu hoki te kai mahi i te popa, me te 
 kaipuke uta mai: me aha  hoki e ora ai
 era kai mahi?  Kati te whakahua mai i
 tera kupu  kuare; ehara te utu i te utu
 mo  nga Kupu a te Atua, engari hei utu
 tangata  nana i ta, i tui, i uta mai. Me
 utu hoki ki a ia e tika nei te utu.
i  Tena, e te whanau,  kei iti to koutou
 ngakau ki te Kupu.  To koutou rama
 tenei.  Ka haere  po te tangata, ekore
 hoki e mahue tana roherohe hei whaka-
 marama i tana ara. Ka mahue to komou
 roherohe, ekore koutou e  kite i te hua-
 rahi, ka he noa atu koutou.  Ka haere
 te tangata ki te whawhai, ka haere kau
 ranei i te rakau mana, ekore ranei e mau
 ki tana pu ki tana hoari hei tiaki i a ia?
 To koutou hoari tenei, te hoari hoki o te
 Wairua te Kupu a te Atua. Ma tenei ka
 ahei ai koutou le karo atu i nga patu a to
 hoa riri. Kei mahue to koutou hoari i a
 koutou.  Ka ngoikore tonu nga iwi ki te
 mahi i nga Kupu  a le Atua, ka ngaro
 rawa te whakapono. Tona  take tenei to
 te whakapono, ko  te Kupu;  tona kai
 whakakaha  tenei, tona kai whakatika,
 kai arahi, kai whakatakoto tikanga, koia
 tenei ko te Kupu.   Kia hoki  ki ta te
 aroha tuatahi to koutou aroha ki le Kupu
 o le Auta, kei ngaro  rawa  to koutou
 rama, kei konia atu e te Atua  i tona
 wahi.

  KOWAI  TE KAWANA  O TE AO
           KATOA ?

 Ko IHOWA  ra te Kawana o te ao katoa.
 E  whakaaro  ana etahi, kei nga  atua
 maori te tikanga mo nga mea katoa o te
 ao.  Kahore, kore; rawa he tikanga i a
 ratou ; engari kei le Ama ora te tikanga
 mo nga mea katoa. Kahore ona ngenge.
 kahore ona hoha, ekore e moe, ekore «
 haere, ekore e male ; kei nga wahi kate
 ona kanohi e matakitaki ana ki te pai
 te kino ; ekore ia e tu ke i tawhiti, ekore
 e tuku i nga tikanga o le ao ki tetahi atu
 He Ua ia he whakangungu rakau.  Te
 Kawana ia o te ao katoa, o nga moa katoa.
 i roto i le ao, o nga ao ke atu hoki. E
 mea ana hoki nga Karaipiture, " Kua oti
 i a Ihowa tona torona te whakatu ki nga
rangi, a e kawanatia ana nga mea katoa
e  tona kingitanga."  E  kawana ana a
Ihowa i nga mea katoa. E tiaki ana i nga
ngarara, i nga ika, i nga manu, me nga
kararehe.  Ekore  hoki te pihoihoi e ma-
rere ki te whenua ki te kahore to koutou
Matua  te; mea kia marere ia. Karangu
ana ia i nga ingoa o nga whetu o te rangi,
ahakoa  tini noa  atu te taea  te tatau.
Horahia  ana  e ia- nga kapua o te rangi.
Ko  te Matua ia e> to na, nana ka tupu ai
nga taru o nga maunga. E whangai ana
o ia nga kararehe me nga manu. Nana
te hukarere  i whakakorakora   ano  he
pungarehu. Ko wai e mahana ina homai e
ia he makariri. Nana te kaha i homai

4 4

▲back to top
TE HAEATA.
Iharaira Pahia HE RONGOA WHARO, AHA, AHA HE RONGOA TOKE TAMATI KITENGE London Akarana  W. C. WILSON, 

5 5

▲back to top
  KI  NGA RANGATIRA  MAORI ME  NGA IWI  MAORI
               KATOA O TENEI MOTU.
       Ware o te Hoa Hekeretari Maori
         Aorere, Taitapu, Akuhata 20, 186O.
    E aku hoa, e nga Rangatira me nga Tangata
  Maori o te Wahi Pounamu.
    Tena koutou. Tenei taku kupu kia koutou.
  Kua  rongona ahau ki etahi korero e haerere
  ana i roto kia koutou. Koia tenei.  " Meake
  te tahuri ai nga Pakeha o tenei moutere ki te
  patu i a Koutou e utu mo o ratou tupapaku
  kei Taranaki. Meake  te whiua ai a Kawana
etahi Hoia  'ki konei, he kai whawhai  kia
  koutou."
    Whakarongo   mai.  Katahi te kupu  take
  kore ko taua kupu. A he kupu nana rawa ia,
  he kupu raruraru mo koutou ia.  Na wai, na
  wai i timata ai aua kupu kino 1 No te ngakau
  kino o tetahi tangata, e  whakapataritari riri
  ranei, he aha ranei. Katahi te teka.  E hara
  i a te Kawanatanga taua whakaaro. E hara i
  nga Pakeha taua whakaaro. Kahore  o ratou
  whakaaro pena.   Heoi  ra to nga  Pakeha
  whakaaro ko te pai anake.
    Kua  kokotia tenei Moutere  (te Wahi Pou-
 namu), i tena e Raukawa, kua wehea hoki nga
  kino  i reira.   Hei  kona   hoki  takoto ai.
 Ahakoa  kua ngaro tera moutere i te korehu
 ahi ko tenei kia marama.
   Tena ko te kupu me rapu utu ki konei mo
 o nga Pakeha tupapaku kei Taranaki, ekore e
 tika.  Kia mohio  mai koutou, mate  ana  nga
  Pakeha, mate tahi ana  nga Maori,  kei mea
 koutou  ko nga  Pakeha  anake e mate ana,
 kahore, kua puta tonu utu i reira ano. Ki te
 mea   kihai i rite te utu mo  nga  tupapaku
 Pakeha o Taranaki, me rapu ki nga wahi nana
 i kohuru aua tangata, ko nga tangata o te hara
 me  waiho he utu mo o ratou nei he. Ekore e
 tika kia rapua tetahi utu i nga tangata e noho
 ana ki runga ki te rangi marietanga, erangi te
 waiho nga kai tahu o te ahi he utu mo to ratou
 nei he.
   Ko  toku  karangatanga tenei kia koutou.
 Kia pai te noho i to tatou nei Moutere.  Kia
 piri pono koutou ki nga Ture.   Kia mau  ki
 nga tikanga pai.  Kana  koutou e tahuri ki
 nga whakaaro  pohehe.   Kia  ata titiro marire
 ki nga kupu pono, ki nga kupu tika. 

 turi o koutou taringa ki nga kupu take kore,
 ki nga kupu whakapataritari riri. Mehemea
 kihai i marama ta koutou titiro ki etahi kupu,
 i nga wa e takoto ake nei, me haere  mai ki
 etahi o nga Kai Whakawa ranei, ki ahau ranei
 i reira ui ai i te tikanga o te taha pohehe. A
 ka rongona ki te pono o nga kupu, a. ka tika i
 a matou, i reira me whakaae koutou e reo tika
 te reo nei, ki te kore e tika i a matou kaua
koutou e whakapono.
   Tahuri mai  ra. He  maha   nga tan o te
nohoanga o nga Pakeha  o tenei Moutere kei
roto kia koutou.  Kahore hoki tetahi tangata
kotahi o koutou kua kohurutia e ratou i enei
tau kua hemo ake nei. Na  te pai o nga Ture
o Ingarani i penei ai te noho o nga Pakeha, e
manaaki ana te iwi Pakeha katoa i o ratou nei
ture.  I konei hoki aua ture inaianei, i konei
e haere ana, i konei e mau ana i enei wa ano.
  Ekore e taea i nga Pakeha te patu i a koutou
mo  te take kore,' no te mea e whakaaro ano ta
ratou, me ka tahuri ki te pena, i reira te pa ai
                                                      
                     [TRANSLATION.}
           Assistant Native Secretary's Office,
     Collingwood, Golden Bar, Aug. 20, 1860.

    My  friends, the Chiefs and Maori People of
  the Middle Island—
    Salutations to you. This is my speech unto
  you.  I have heard  certain reports which are
 in circulation among you, namely, " That the
  European  settlers of this island intend killing
 you   as  atonement  for the death of their
  countrymen at Taranaki; also, that the Go-
  vernor will shortly send soldiers to this island
  to fight with you.
    Listen.  This report has no foundation. It
  is a mischievous one, and calculated to disturb
 you.   Who—who    was the  originator of this
  bad report ? It must have been done by some
  evil disposed person, for the purpose of stirring
  up strife, or for some   such  reason.  It is
 utterly false. The Government   have no such
 desire, neither have  the  European   settlers.
 All their thought is for good alone.
    This island is divided from the other  by
 Cook  Strait (Raukawa).  We  are also sepa-
 rated from  its evils. Let these  remain there.
 Although the Northern  Island is hidden by
 the smoke of the fire, keep this one clear.
   Now  as to the saying that payment  (utu)
 will be sought after here for the dead of the
 Pakeha  at Taranaki;  you must  understand
 that Maoris  have  been killed there as well as
 Pakehas (Europeans).  Do  not think the lat-
 ter alone were  killed; they took their owa
 payment  (avenged themselves) at the time
 they died.  If sufficient atonement for their
 deaths has not been made,  it will have to be
 made  by those who killed them. Let  those
 who have committed  the offence pay for it.
 It would not be right to make those who are
 living in peace do so. Let the lighters of the
 fire be left to atone for their crime.
   I now say  to you, let us live peaceably iu
 our island ; stand faithfully to the laws, and
 hold fast to good works. Do not turn to dark
 thoughts. Endeavour  to discover which are
 the true and  correct reports. Let your ears
 be deaf to sayings without a foundation, and
 to those which will stir up  strife.  If there
 should at any future time be anything which
 you do not clearly understand, go to some of
 the magistrates, or come to  me, and ask the
 meaning of the hidden part. When you hear
 from us that the saying is true, you may be-
lieve in it, but not otherwise.
   Turn towards me (listen). For many years
the Europeans have  lived amongst you iu this
island.  During   all these years which  have
passed not one of your race has been killed by
them  in this island. It is from the goodness
of the laws of England that they have not
done so.  The  Europeans obey those laws ;
the same laws are here now—they are in force
here now.
   It is impossible for the settlers of this island
to kill you without a  cause.  They are well
aware  that if they did  so they  would  be..
punished by law. Their gracious Queen has

6 6

▲back to top
te whiu o nga ture kia ratou. Kua mea hoki
  a to ratou Kuini atawhai ki ana Kawana, a ka
  mea atu hoki a nga Kawana  katoa ki nga
  Apiha katoa o te Karauni. " Kia pai te tiaki
  i aku tamariki Maori."   A  e whakarongo
  ana a te Kawana me nga Pakeha katoa ki ana
  kupu, no to ratou Upoko Nui aua kupu. E
  taea i nga tangata Maori pea te whakahe i nga
  kupu o nga Rangatira Maori.  Tena ko tenei
  ekore e taea i nga Pakeha te whakahe i to te
  Kuini tikanga e taea i a wai te whakahe i te
  reo o te Kuini?  E ahua  ke to nga pakeha
  titiro ki nga kupu o tatou Rangatira, ki to nga
  Maori  titiro ki to nga Rangatira Maori tikanga.
  Heoi ra te whakaaro mo koutou kia piri, kia
  te Kuini. Me  waiho  te Kuini he  Rangatira
  mo tatou katoa.
    Otira kua mahara koutou ki enei tikanga,
  kua whakaaetia hoki e koutou katoa ki te pai
  o te Kawanatanga, no te timatanga tae noa ki
  tenei takiwa. E  mohio  ana koutou  ko te
  tikanga o nga ture ko te pai anake. Ko nga
  ture e mea ana "kaua koe e kohuru."  Me
  tahuri nga Pakeha  ki te patu i a koutou ki
 runga ki te nohoanga rongo. He kohuru tena,
 no te mea kahore e take. Erangi ma koutou
  te whakatakoto te take, katahi ra. Ma koutou
 ano te timata ai te he. Ko tenei e noho pai
 ana koutou ko wai e whakaaro ana kia kohuru
 i a koutou. E  taea i a wai?
    Whakarongo mai.  Me whakaaro koutou ki
 nga ture anake, ka tika koutou ki nga ture, ka
 tika hoki koutou ki nga Pakeha. No te mea
 ekore e taea i a ratou te whakahe i o ratou
 Ture.        
   E aku hoa me  whakapuke nga Ture, kia
 kaha te pupuru i nga Ture. Heoi  ra te kai
 tiaki mo   te tangata  ko  nga  ture anake.
 Mehemea  he mahi hara to tetahi Pakeha kia
 koutou, me haere ki nga Kai Whakawa  mo  -"
 ratou e kuni i te utu mo tona hara. Me  tika
 te whakapaenga  ekore e puta taua tangata.
 Tenei hoki te tikanga mo nga Maori, mehemea
 he mahi hara te mahi o tetahi tangata Maori
 ki  tetahi atu tangata Maori ranei,  Pakeha
 ranei, me waiho mo nga Ture e kimi i te utu
 mo tona he. Ahakoa matua. Ahakoa tuakana.
Ahakoa teina.  Ahakoa whanaunga. Kaua e
huna i te tangata  me tuku ki nga Ture ma
 ena te titiro te he ranei, te kore ranei, a ka
 kitea te he me whiu ano, Mehemea he he ana
 tetahi tangata Pakeha, Maori ranei ekore ia e
 puta i nga Ture, e taea te tiki, te whiu, ahakoa
 tutu ana ia, ahakoa whakanehenehe ana ia.
   Kua  oti i ahau te whakatakoto enei kupu ki
 to koutou nei aro-aro, kia pai takoutou titiro
 ki enei kupu. Oti ano te mahi mo koutou ko
 te whakapono me te whakarongo ki nga Ture.
 Koia  tenei te whakaaro nui mo  koutou, kia
 kotahi anake te Ture mo koutou ko o koutou
 hoa ko nga pakeha. Ko  enei waka erua me
 unua  kia kaha  ai te rere i te moana i te
 marangai  tuperepere nei.
    Heoi ano,       
          Na to koutou hoa pono,
              Na TIEMI MAKE,
                      Hoa  Hekeretari Maori.
  (Signed)    JAMES MACKAY,  junior,
                   Assistant Native Secretary.
  instructed all her Governors, who in their turn
  have told all the officers of the Crown " that
  they are  to protect  her  Maori   children"
  (subjects). All of the Governors and  Euro-
 peans have attended to these words, the words
 of  their Great Head.   The  Maori  people
 may  perhaps be able to dispute the commands
 of their chiefs. - The stranger (Englishman)
 cannot dispute the orders of his Queen. Who
 is able to set aside the words of the Queen ?
 White  men take a  different view of the com-
 mands  of their chiefs to that in which Maoris
 see  those of their own  chiefs.  The  only
 thought for you is to adhere to the Queen.
 Let the Queen be the chief of us all.
    You  are, however, acquainted with all of
 these things, and agree that the Government
 has been good  from the first, even until this
 time.  You also know that the laws are good,
 good only.  The  laws say, " You shall do no
 murder."    If the settlers here were to  turn
 and kill you, who are living in peace, it would
 be murder,  as  no cause or  reason for your
 deaths could be given.   If you deserved it, it
 would be different; if you gave the first pro-
 vocation it would be different. You are, how-
 ever, living quietly; and who   can think  of
 murdering you ?  Who  would do it ?

   Listen.  Attend to the laws only.  If you
 keep right with these you will be straight with
 the Pakeha.   He is not able to dispute or set
 aside his own  laws.  My  friends, keep the
 laws -in your -minds: hold  to them  with
strength.  The  law is the only protection for
 a, man. If any white man  (European) com-
 mits a crime or an offence against a Maori, go
 to the magistrates ; it is for them to find out
 (decide) the atonement he is to make for his
 crime or offence. If the accusation is true, he
 cannot escape. This is also the law for the Maori.
 If a Maori commit any crime or offence against
 a Maori or Pakeha (European or foreigner) let
 it remain for the law to decide what the atone-
 ment for the offence should be. Although it
 should be a parent, or a  relation, or a friend,
 do not hide the evil doers ; even though they
 may be  great men, or may  be men  of  little
 
 
 

   Having  laid these words before you, look
 carefully at them. The good work for you all
 is to believe, and attend to the laws. The
 great thought for you is, that there should be
 but one law for the Pakeha and Maori. Lash
 these two canoes together as a double canoe,
 so that  they may   sail safely through this
 boisterous storm.
    This is all.
          From  your true Friend,
             JAMES  MACKAY, junior,
                     Assistant Native Secretary.