Te Haeata 1859-1862: Volume 3, Number 12. 01 March 1862 |
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA TE UTU MO TE TAU } KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA KOTAHI 3d VOL. TIL] AKARANA, MAEHE 1, 18G2. [No. 12. MARAMATAKA MO MAEHE. Hei te 15 o nga ra Hua ai te Marama. Hei te 29 o nga ra Kowiti ai te Marama. 1 Hatarei 2 Ka Tapu Waiata 9, 10, H. 3 Manei 4 Turei 5 Wenerei 6 Tarei 7 Parairei 8 Hatarei 9 Ra Tapu Waiata 10 Manei 11 Turei 12 Wenerei 13 Tarei 14 Parairei 15 Hatarei 16 Ra Tapu Waiata 70, SO. 85. 17 Manei 18 Turei 19 Wenerei 20 Tarei 21 Parairei 22 Hatarei 23 Ra Tapu Waiata (MO— U3.) 24 Manei 25 Turei 26 Wenerei 27 Tarei 28 Parairei 29 Hatarei 30 Ka Tapu Waiata . 31 Manei E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra o nga marama katoa. Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e taia i te tau kotahi. Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The New Zealander," ma Te Wirihana e whaka- rite utu mo te panuitanga ka taia. I TE HAEATA. | AKARANA, MAEHE 1, 1862 i TE RUNANGA MINITA O TE HAHI i WETERIANA MO TE TAU 1862. i KATAHI ka tae mai te pukapuka o te Runanga Minita o te Mahi Weteriana, i noho ki Atareri i tenei tau. Te tini o nga mahi a taua Runanga kahore i rangona, engari ko te whakaritenga mo nga Minita o Niu Tireni koia tenei : — i Mo le pito whakararo. i Akarana—Te Patara, Te Warena; me Te Ropiha. Tiri Kingi—Te Roure. | Manukau—Te Rauihi. ! Mangatawhiri —Hohepa Otene. Hokianga—Te Taneti. i Kaipara—Te Kitohi. i Wairoa—Hoani Waiti. Waingaroa—Te Warihi. I Aotea —Te Kinu. Waipa—Te Hira. i Whatawhata Hamiora Ngaropi. Karakariki—Wiremu Patene. Kawhia—Te Ngakepeke. I Taranaki—Te Waitere raua ko Te Miti. • Mokau— Hone Eketone. Mangonui—Te Kaka. Ko Te PATAKA te Upoko. ——— i ! Mo te pito whakarunga. | Poniki—Te Atereta raua ko Te Karama. Whakatu—Tu Inihi rana ko Te Kanera. Wanganui—Wiremu Watakini. Katapere—Te Pura raua ko Te Ha. Wharekauri—Te Kote. | Otako—Te Harini raua ko Te Whika. Ko Te PURA te Upoko. TE MAHI A TE WAIRUA KI HAMEIKA. TENEI nga rongo hou kua tae mai nei mo nga mahi a te Wairua ki taua motu ; kua taia etahi korero mo reira i mua. E ki ana tetahi o a matou Minita e noho ana ki Hameika : "E ki tonu ana nga whare karakia i te tangata i nga wiki katoa, otiia kua kore he wahi mo te tini i roto i i etahi whare, i te nui o te tangata tapoko hou ki te karakia." E ki ana hoki, kotahi te tangata i hinga ki te whenua i J te huarahi, e hoki ana ki tona kainga. He mea tutaki pu na te Wairua. Titiro ana nga tangata, amohia atu ana ki tetahi whare. Otiia he tangata kuare nga • tangata o taua whare ki ienei mahi. | Kaiahi ka tikina tetahi wahine whaka- pono, hei inoi, hei korero, hei whaka- marama i te tangata i hinga i te ara. Na, taka ana te Wairua ki runga ki a raua tahi, ka ki rawa te ngakau a te wahine, ka tatu, ka kaha rawa ki te korero. He wahine ano e mahi kuki ana ki roto i taua whare; tahu kai ana, inamata kua pangia tona ngakau e le Wairua, hinga tonu iho, tangi tonu ake kia tohungia tona wairua e te Atua. Ka rongo etahi ka rere tonu mai ki te inoi ki te Atua mona, ka nui tana tangi ki te ora. Kihai i taro kua marie, ka murua hoki ana hara e te Karaiti, ka ki hoki te ngakau i te rangi- marie, i te hari. E mea ana ano tetahi Minita, (he kainga ke ano tona): "E puta whakarere mai ano- te mahi ki a matou ano he pokaka. Ka mea etahi, He aha ranei tenei?' Te karangatanga mai, ' He mate pea, be male hou.' Ko etahi i mea, kua haurangi nga tangata. Kaore, ko taua mahi ano ko ta te Petekoha. Te tangata tuatahi i pangia e le Wairua, i kite ahau. Ka nui te mamae. 'Mau pu i a ia nga mamae o te reinga.' Rokohanga mai e kai ana, marere tonu iho i tona ringa tana maripi me tana pauka, hamama ana ki le Atua kia tohungia tona wairua. Ka roa tenei tangata i roto i te pouritanga e noho ana; ka hia ranei nga wiki, kaiahi ia ka kite i te marietanga. Te timatanga ienei: kihai i taro kua pa ki te tokomaha. Kaiahi ka tino kaha rawa le kupu ina kauwhautia, ka kaha rawa ake hoki nga inoi, ka toko- maha te tangata i ripeneta ki te Atua, i tahuri ki te rapu oranga mo a ratou wairua." Mea ana ano tetahi atu Minita : "Nui haere tonu ana te mahi a le Atua ki konei, honoa ana hoki e te Atua i nga ra katoa ki te hahi te hunga mo te ora Katahi ka kitea te mahi i roto i nga
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA. whare karakia, ara, te inoi, te whakapai, te tangi. I nga Ratapu ka nui, ki katoa ana te whare i te kororia, tau ana ki runga ki te tangata; me te huihui ano, ekore e noho atu nga tangata. Ka nui te hari ! I tetahi po ka nui te mahi, katahi ahau ka kite i te pera; tangi tonu te mahi, tangi ana te tane, te wahine, te tamariki, a ao noa e tangi ana e inoi ana ki te Atua." E penei ana ano tetahi Minita mo nga mahi o taua Hahi: *' I timata te mahi nei i roto i nga inoinga : i nga po inoi, he kaha no te inoi o nga mea inoi, miharo ana te tokomaha ki a ratou inoinga. Muri iho i tenei, ko te aroha ki te kupu; huri nui ana te iwi ki te whakarongo kauwhau. Muri iho, he Hakarameta ; katahi ka tino koha rawa i taua hapa, ki katoa ana nga tangata i te aroha i te kaha. Heioti, muri iho i tenei ka whiwhi te tokomaha o nga tangata karakia kore, taka ana te Wairua ki runga ki a ratou, hinga ana ratou ki te whenua, pa ana te pouritanga ki roto ki a ratou, te tangi tenei, * Tohungia ahau, e Ihu, ahau tohungia; aku hara murua.' Ka nui te mamae." Kei mea he wahine, he tamariki i pera ai; kao, he tane ano, he tangata kaha, he kaumatua. Na, ka whiwhi i te muru- nga hara, katahi ka marama te kanohi, ka kite te tokomaha i te marama, mohio tonu ake kua marie te ngakau. Na, tau ano te wehi ki te iwi katoa. Ko nga mahi enei o aua Hahi. Tiro- hia, e nga Hahi Maori. Rapua te lake o tenei mahi. Kei mutumutu te inoi ki le Atua kia whakakitea mai ki konei enei mahi nunui a te Wairua. TIKINA, WHAIA, HOPUKINA TE TANGATA KINO. KUA tuhituhia nga tikanga o te tangata tae hou mai ki Niu Tireni i te Haeata o Pepuere. Me whai tatou i tenei tangata, kia hopukina, kia mau, kia peia hoki, kia hoki ia ki taua wahi i haere mai ai ia. Keihea le tangata e noho ona? E noho ana ki nga taone Pakeha, kua noho hoki ki etahi kainga Maori. Ko etahi kainga e tupato ana, kahore i karangatia, kahore e pai kia noho ia ki reira. Ka pai tenei, tika rawa tenei whakaaro, kia riria tenei tangata kia noho atu. E penei ana nga runanga o Waikato—ka nui te riri ki tenei tangata ki Waipiro, ekore ratou e pai kia noho ia ki o ratou kainga. Ka mea tetahi tangata o ratou ki te arahi atu i te tahae nei, ka whakawakia taua tangata e te runanga, ka meinga kia utua tana he. Ka tika tenei, ka nui te tika ; e whaka- moemiti ana matou ki Waikato mo tenei mahi, ki etahi atu hoki runanga e penei ana te ritenga mo Waipiro. Ta matou kupu hoki tenei ki aua runanga, kia tuau, aua rawa e whakaae ki Waipiro kia noho ki to koutou aroaro, riria tonutia, patua rawatia, kia pakeke tonu, kaua e ngawari atu, kaua rawa e tukua kia taia. He tangata tohe ia, ekore e rongo ki te kupu kotuhi—-tohe, tohe, tohe, ekore e mutu tana tohe, ahakoa riria, ka hoki mai, pakeke le kupu, nui te kupu, hei aha mana, ka tohe ano ia. Waiho kia tohe ana ko te pakeke, me pakeke, me kara- nga tonu, Noho atu koe, ekore koe e tukua mai ki o matou kainga, kore rawa, ekore, ake nei, ake nei, ake nei. Ka whakangawari atu, ka neke mai ia, ka iti te kupu, ka whakaaro ia kua pai koutou ki a ia. Ka tukua ki te kainga noho ai, ekore e taro ka riro i a ia le iwi. He tangata kaha hoki, ka nui tana kaha ki le to i nga tangata ki tona taha. He tangata ahuareka hoki, ekore e taro ka piri nga taitama ki a ia ; ka aroha te tangata ki a ia, ka pai ki a ia hei hoa aroha, na, riro katoa ana nga ukanga i a ia. Akuanei kua pau katoa te ngakau o te tangata i a Waipiro. Kaua e pa atu ki a ia, kaua rawa e whakaae ki a ia he tangata noho mo te kainga. Kaua hoki e tukua kia puta manuhiri atu, kia moe i to koutou kainga i te po kotahi ; ka whakaae ki a ia mo te wahi nohinohi, ekore e taro ka kite koutou i tana tohe me tana kaha. Akuanei koutou moa ai, " Pikipiki-mutu, he hohoki." Ka mea mai ia, " Ka hoki he huanga." Na to koutou, kuare ki te tuku i a ia kia tae ki te kainga i huanga ai; me i riri tonu, kua noho atu. Kaua rawa e tuku i tenei tangata kia taia ki te kainga. Me pehea nga kainga kua riro i a ia ? Tera hoki nga iwi kua riro rawa i nga tikanga a tenei tangata. E mea ana matou ki nga iwi kua whakaae ki a ia, me tahuri me whakawa. Ma wai ia e whakawa ? Ma koutou, ma nga kainga kua nohoia e ia. Tena, karangatia he runanga; kia huihui nga tangata katoa kia whakawakia te tahae ki te ritenga o te ture. Kei mea ma Kawana ia e wha- kawa. E penei ana ano etahi rangatira: ka mea atu, "Kati kai waipiro," ka mea mai, " Kati te homai; ma te Ka- wana e riri kia kaua e homai e te Pakeha." E tika ana, ma Kawana tetahi wahi; kua mahia hoki tana, kua takoto tana ture kia kaua tenei mea e hokona ma te tangata Maori. Otiia, takahia ana taua ture e te Pakeha, e te Maori hoki. Ka nui te he a nga Pakeha, e takahi ana i te lure a Kawana, e hoatu ana i tenei mea kino ki te Maori ; ta nui hoki te kuare o nga iwi e tahuri ana ki tenei mahi, e tomo ana ki tenei whakawainga. E taea hoki te pehea e Kawana, kua tika nei hoki tana, kua takoto te ture ; takahia huna ana e te Pakeha ; me i kitea tana he, ka whaka- wakia, ka tango utu ano mo tana hara. Tena, ka ngaro, ka pehea? Engari, ma nga runanga e mahi Na nga runanga Maori i kore ai tenei he te tae ki Waikato: me pera nga runanga katoa. Whakawakia te tangata kawe waipiro ki le kainga, tangohia he utu mo tana he. Me he mea, ka haurangi i tenei kai, whakawakia, kia utua taua haurangi- tanga. Na, ma te runanga, ma Kawana, ma ratou tuhi ka mau a Waipiro, ka mate. Whakawakia tenei tangata, e nga runanga ; whakawakia ki te ritenga o te ture o te Atua. Tirohia nga kupu a te Atua mo tenei tangata, ka nui,—e penei ana : " Ta te waina he whakahi, ta te wai kaha he ngangau. Te hunga katoa e Whakapohehetia ana e tera, kahore o ratou whakaaro nui.— Whakatauki 20. 1. " Ko wai e aue? Ko wai e tangi? Ko wai e totohe? Ko wai e ngangautia? Ko wai o maru, he mea lake kore? Ko wai e whero tonu ona kanohi ? Te hunga ra e noho roa ki te waina, te hunga e haere ana ki le rapu i le waina whakaranu. Kaua e titiro atu ki te waina i te mea e whero ana, ina puta mai tona kara i roto i te kapa, ina tika tona haere. Tona tukunga iho ano he nakaki e ngau ana, koia ano kei te wero a te neke."—Whakatauki 23. 29-52. "Aue! te mate mo te hunga e maranga wawe ana i te ata ki te whai i te wai kaha.—Ihaia 5. 11. Mea ana hoki a Paora, " Kaua hoki e haurangi i le waina. i le mea e torere ai le tangata ki te he." —Epeha 5- -18. "Ekore hoki te hunga whakahaurangi i a ratou e whiwhi ki te rangatiratanga o te Atua."—i Koriniti 6. 10. TE HAHI O MERI. Ko tehea Hahi koia te Hahi o Meri ? Ko to Koma hoki, ara, o "Mariou," e ai tana. Tona ingoa nui ienei, le ingoa tenei kua oti i taua Hahi te whakanui rawa, nui rawa ake i to le Karaiti. Ka karakia, karakia ana ki a Marion, ka inoi, inoi ana ki a ia, ka whakapai, whakapai ana ki a ia, ka kauwhau, kau- whau ana i tona ingoa i to Mariou ; hanga ana etahi whare karakia i tawahi, tuhia ana tenei kupu i runga i nga kuwaha, " Hei whakahonore i to Wahina te Matua wahine o te Atua." Mea ana i roto 5 a ratou pukapuka, " Ko to matou Kuini, to matou kai wawao, te takawae- nga hoki; ko te kuwaha ia o te rangi, ko te whetu e arahi ana i a tatou ki te wahi ora, ko te Matua a Mariou o te mawhai." Tae te he o enei kupu ! Ka mea matou, ko te Karaiti anake "te Ara, te Pono, te Oranga :" kaore, ko Meri ano, me te ahua o te korero a te Pikopo. Tenei, hoki nga Waiata a Kawiri i taia ki Roma i te tau 1834. Whakaputaina ketia nga kupu o te Karaipiture e tana pukapuka. I te 3 o nga Waiata e penei ana te kupu, " E Ihowa, ano te tini o oku
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA. hoa riri:''...e tokomaha te hunga e whaka- tika mai ana ki ahau." Na, whakapu- taina ketia e te pukapuka Pikopo, penei ana, " E taku rangatira Wahina, he tokomaha te hunga e whakatika mai ana ki ahau." I te 148 o nga Waiata e penei ana te kupu, " Whakamoemititia a Iho- wa ; whakamoemititia a Ihowa i runga i nga rangi ; whakamoemititia ia i nga wahi tiketike." Kua puta ke taua puka- puka kua penei. " Whakamoemititia to tatou rangatira Wahina i runga i te rangi; whakamoemititia ia i nga wahi tiketike." No konei i mea ai matou, ehara tenei i te Hahi o te Karaiti, ko te Hahi o Marion tenei, ta te mea kei tana ko Mariou te tuatahi, muri iho ko te Karaiti : ko Mariou ki runga, ki raro iho te Karaiti. He Hahi pono ranei tenei Hahi e whakaputa ke ana i nga kupu a te Atua? Me pehea hoki le kupu a te Atua e mea ana, *' Ki te tapiritia mai e tetahi ki enei mea, ka tapiritia mai ano e te Atua mona nga whiu kua oti te tuhituhi ki tenei pukapuka; a ki te tangohia atu e tetahi he kupu no te pukapuka o tenei poropiti- tanga, ka tangohia e te Atua tona wahi i roto i te Pukapuka o te Ora. — Whaka- kitenga 22. 18, 19. HE MOEMOEA. Na tetahi Pirihi e te Hahi Pikopo te moemoea nei. I mea hoki ia: "Moe rawa iho ahau, na, ka kite ahau e rua nga arawhata e tu ana e kake ana whaka- terangi. Kei runga rawa o tetahi ko te Karaiti e tu ana —he mea whero tenei; kei runga o tetahi ko Mariou — he mea ma tenei. Na, ka kite ahau, he tini te tangata e mea ana kia pikitia te mea whero, otiia kihai taea e ratou —kake ana i tetahi wahi, kihai i taro paheke iho ana ki raro, kihai rawa i taea te wahi i tu ai te Karaiti. Katahi ka puta he reo. mea ana, me na te arawhata ma. Na, katahi ka taea, piki tonu atu, maro ana te ringa o Mariou hei hopu hei pupuri." Tona mahi whakanui tenei i a Mariou, me te whakaiti ano i a te Karaiti. Otiia, he tito nana. E rite ana tenei ki nga mahi o nga matakite maori—he ritenga atua maori hoki. Ka hua matou, ko te Karaiti te tino Kai-whakaora ~ Ina hoki te kupu nei, "Na, e taea ano e ia te tino whaka- ora te hunga e na runga atu ana i a ia ki le Atua, e ora tonu ana hoki ia hei inoi mo ratou." —Hiperu 1. 25. Kaore, ko Mariou ano e tino kaha rawa ana ki te whakaora tangata. Ka hua matou, na te Karaiti te kupu nei, " Haere mai ki ahau, e koutou katoa e mauiui ana, e taimaha ana, a muku koutou e whakaokioki."— Matiu U. 2S. Kaore, ko Mariou ano, e I tino karanga mai ana, e torona ana tona | ringa hei to i te tangata ki te ora. Ka i nui te teka o enei mahi : —e hanga ana i tetahi ara ke, e tika ke ana i te huarahi kua tuhera i te Atua. Rapua e koutou te ara pono, te ara tawhito —te huarahi i takahia e nga Poropiti, me nga Apotoro, me to hunga tapu katoa kua tae ki te kainga. TE AROHA TUATAHI KUA WHAKA- REREA. KEIHEA le aroha o le Maori inaianei ki te Kupu o le Atua? I nui le aroha i mua i te timatanga o te karakia : tona taonga nui tenei, te moa tenei i matenuitia ai. Haere ana te tangata ki te pito o te whe- nua ki te kimi Kawenata, kahore he whakaaro ki te roa, ki le ngange, erangi ko te Kupu a le Atua kia riro mai. Kahore he whakaaro ki te utu, marere ana e te tangata ana mea mo tenei patu pounamu; kahore i mea e rite ana nga taonga o le ao ki tenei taonga. E rite ana te aroha i tera wa ki ta Rawiri i mea ai. "Engari ko te lure a Ihowa tana e ; whakaahuareka ai: kei tona ture ano.' hoki ana whakaaro i te ao i te po." Hapu ana te tangata i mua i nga Karaipiture, i tana mahi tonu tenei e korero i te Kupu a te Atua. Te mau ai tenei aroha, te tupu tonu ai i roto i nga Iwi: otiia kua i mahue i le tini. Tera te tangata kotahi, tokorua ranei, e aroha tonu ana ki te Kupu a te Atua, tena ko te mano, kua rere ke. Haere ki nga kainga Maori titiro ai. Akuanei he tangata kotahi te [ tangata hapui pukapuka, he mea kotahi te mea korero tonu i taua pukapuka ; kahore he pukapuka i te tokomaha, kua pakaru, kua kore, kua kore hoki te korero Na te aha ranei i heke ai te tupu o te aroha ki te Kupu o te Atua? Te tino take he aroha kore ki te Atua. Me i aroha tonu te tangata ki te Atua kua aroha tonu ki tana Kupu; matoke haere ana le aroha ki te Atua, iti haere ana ano i ki te Kupu. Kua riro ke te ngakau o te lini. kua raruraru ke. Pau ana le taima i te runanga, i te komiti, i te whakawa, i te mahi hoia, i te haereere noa iho ki te whakarongo korero, ki te matakitaki mea hou, te ai he wahi hei korero pukapuka. Akuanei ka moa mai etahi, keihea U: i pukapuka? kua pakaru a matou puka- puka, kahore he pukapuka inaianei; me pehea e whiwhi ai matou i te pukapuka ? I pehea i whiwhi ai koutou i te tupeka, i te kakahu, i te tini o nga mea e man nei? i Ka hua he mea hoko ena. Koia tena, mo | hoko. Me hoko ki te aha? Ki te moni ra. Me hua i hea te moni? I hua i hea | le moni hei utu tupeka, kakahu, aha, aha ? Ma te tangata e mahi Akuanei mea mai ai. Oti, me utu te. Kupu a te Atua ki te moni;' Kao: otiia me utu te kai mahi, nana i mahi ki te perehi, nana i kopaki; me utu hoki te kai mahi i te popa, me te kaipuke uta mai: me aha hoki e ora ai era kai mahi? Kati te whakahua mai i tera kupu kuare; ehara te utu i te utu mo nga Kupu a te Atua, engari hei utu tangata nana i ta, i tui, i uta mai. Me utu hoki ki a ia e tika nei te utu. i Tena, e te whanau, kei iti to koutou ngakau ki te Kupu. To koutou rama tenei. Ka haere po te tangata, ekore hoki e mahue tana roherohe hei whaka- marama i tana ara. Ka mahue to komou roherohe, ekore koutou e kite i te hua- rahi, ka he noa atu koutou. Ka haere te tangata ki te whawhai, ka haere kau ranei i te rakau mana, ekore ranei e mau ki tana pu ki tana hoari hei tiaki i a ia? To koutou hoari tenei, te hoari hoki o te Wairua te Kupu a te Atua. Ma tenei ka ahei ai koutou le karo atu i nga patu a to hoa riri. Kei mahue to koutou hoari i a koutou. Ka ngoikore tonu nga iwi ki te mahi i nga Kupu a le Atua, ka ngaro rawa te whakapono. Tona take tenei to te whakapono, ko te Kupu; tona kai whakakaha tenei, tona kai whakatika, kai arahi, kai whakatakoto tikanga, koia tenei ko te Kupu. Kia hoki ki ta te aroha tuatahi to koutou aroha ki le Kupu o le Auta, kei ngaro rawa to koutou rama, kei konia atu e te Atua i tona wahi. KOWAI TE KAWANA O TE AO KATOA ? Ko IHOWA ra te Kawana o te ao katoa. E whakaaro ana etahi, kei nga atua maori te tikanga mo nga mea katoa o te ao. Kahore, kore; rawa he tikanga i a ratou ; engari kei le Ama ora te tikanga mo nga mea katoa. Kahore ona ngenge. kahore ona hoha, ekore e moe, ekore « haere, ekore e male ; kei nga wahi kate ona kanohi e matakitaki ana ki te pai te kino ; ekore ia e tu ke i tawhiti, ekore e tuku i nga tikanga o le ao ki tetahi atu He Ua ia he whakangungu rakau. Te Kawana ia o te ao katoa, o nga moa katoa. i roto i le ao, o nga ao ke atu hoki. E mea ana hoki nga Karaipiture, " Kua oti i a Ihowa tona torona te whakatu ki nga rangi, a e kawanatia ana nga mea katoa e tona kingitanga." E kawana ana a Ihowa i nga mea katoa. E tiaki ana i nga ngarara, i nga ika, i nga manu, me nga kararehe. Ekore hoki te pihoihoi e ma- rere ki te whenua ki te kahore to koutou Matua te; mea kia marere ia. Karangu ana ia i nga ingoa o nga whetu o te rangi, ahakoa tini noa atu te taea te tatau. Horahia ana e ia- nga kapua o te rangi. Ko te Matua ia e> to na, nana ka tupu ai nga taru o nga maunga. E whangai ana o ia nga kararehe me nga manu. Nana te hukarere i whakakorakora ano he pungarehu. Ko wai e mahana ina homai e ia he makariri. Nana te kaha i homai
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA. Iharaira Pahia HE RONGOA WHARO, AHA, AHA HE RONGOA TOKE TAMATI KITENGE London Akarana W. C. WILSON,
5 5 |
▲back to top |
KI NGA RANGATIRA MAORI ME NGA IWI MAORI KATOA O TENEI MOTU. Ware o te Hoa Hekeretari Maori Aorere, Taitapu, Akuhata 20, 186O. E aku hoa, e nga Rangatira me nga Tangata Maori o te Wahi Pounamu. Tena koutou. Tenei taku kupu kia koutou. Kua rongona ahau ki etahi korero e haerere ana i roto kia koutou. Koia tenei. " Meake te tahuri ai nga Pakeha o tenei moutere ki te patu i a Koutou e utu mo o ratou tupapaku kei Taranaki. Meake te whiua ai a Kawana etahi Hoia 'ki konei, he kai whawhai kia koutou." Whakarongo mai. Katahi te kupu take kore ko taua kupu. A he kupu nana rawa ia, he kupu raruraru mo koutou ia. Na wai, na wai i timata ai aua kupu kino 1 No te ngakau kino o tetahi tangata, e whakapataritari riri ranei, he aha ranei. Katahi te teka. E hara i a te Kawanatanga taua whakaaro. E hara i nga Pakeha taua whakaaro. Kahore o ratou whakaaro pena. Heoi ra to nga Pakeha whakaaro ko te pai anake. Kua kokotia tenei Moutere (te Wahi Pou- namu), i tena e Raukawa, kua wehea hoki nga kino i reira. Hei kona hoki takoto ai. Ahakoa kua ngaro tera moutere i te korehu ahi ko tenei kia marama. Tena ko te kupu me rapu utu ki konei mo o nga Pakeha tupapaku kei Taranaki, ekore e tika. Kia mohio mai koutou, mate ana nga Pakeha, mate tahi ana nga Maori, kei mea koutou ko nga Pakeha anake e mate ana, kahore, kua puta tonu utu i reira ano. Ki te mea kihai i rite te utu mo nga tupapaku Pakeha o Taranaki, me rapu ki nga wahi nana i kohuru aua tangata, ko nga tangata o te hara me waiho he utu mo o ratou nei he. Ekore e tika kia rapua tetahi utu i nga tangata e noho ana ki runga ki te rangi marietanga, erangi te waiho nga kai tahu o te ahi he utu mo to ratou nei he. Ko toku karangatanga tenei kia koutou. Kia pai te noho i to tatou nei Moutere. Kia piri pono koutou ki nga Ture. Kia mau ki nga tikanga pai. Kana koutou e tahuri ki nga whakaaro pohehe. Kia ata titiro marire ki nga kupu pono, ki nga kupu tika. turi o koutou taringa ki nga kupu take kore, ki nga kupu whakapataritari riri. Mehemea kihai i marama ta koutou titiro ki etahi kupu, i nga wa e takoto ake nei, me haere mai ki etahi o nga Kai Whakawa ranei, ki ahau ranei i reira ui ai i te tikanga o te taha pohehe. A ka rongona ki te pono o nga kupu, a. ka tika i a matou, i reira me whakaae koutou e reo tika te reo nei, ki te kore e tika i a matou kaua koutou e whakapono. Tahuri mai ra. He maha nga tan o te nohoanga o nga Pakeha o tenei Moutere kei roto kia koutou. Kahore hoki tetahi tangata kotahi o koutou kua kohurutia e ratou i enei tau kua hemo ake nei. Na te pai o nga Ture o Ingarani i penei ai te noho o nga Pakeha, e manaaki ana te iwi Pakeha katoa i o ratou nei ture. I konei hoki aua ture inaianei, i konei e haere ana, i konei e mau ana i enei wa ano. Ekore e taea i nga Pakeha te patu i a koutou mo te take kore,' no te mea e whakaaro ano ta ratou, me ka tahuri ki te pena, i reira te pa ai [TRANSLATION.} Assistant Native Secretary's Office, Collingwood, Golden Bar, Aug. 20, 1860. My friends, the Chiefs and Maori People of the Middle Island— Salutations to you. This is my speech unto you. I have heard certain reports which are in circulation among you, namely, " That the European settlers of this island intend killing you as atonement for the death of their countrymen at Taranaki; also, that the Go- vernor will shortly send soldiers to this island to fight with you. Listen. This report has no foundation. It is a mischievous one, and calculated to disturb you. Who—who was the originator of this bad report ? It must have been done by some evil disposed person, for the purpose of stirring up strife, or for some such reason. It is utterly false. The Government have no such desire, neither have the European settlers. All their thought is for good alone. This island is divided from the other by Cook Strait (Raukawa). We are also sepa- rated from its evils. Let these remain there. Although the Northern Island is hidden by the smoke of the fire, keep this one clear. Now as to the saying that payment (utu) will be sought after here for the dead of the Pakeha at Taranaki; you must understand that Maoris have been killed there as well as Pakehas (Europeans). Do not think the lat- ter alone were killed; they took their owa payment (avenged themselves) at the time they died. If sufficient atonement for their deaths has not been made, it will have to be made by those who killed them. Let those who have committed the offence pay for it. It would not be right to make those who are living in peace do so. Let the lighters of the fire be left to atone for their crime. I now say to you, let us live peaceably iu our island ; stand faithfully to the laws, and hold fast to good works. Do not turn to dark thoughts. Endeavour to discover which are the true and correct reports. Let your ears be deaf to sayings without a foundation, and to those which will stir up strife. If there should at any future time be anything which you do not clearly understand, go to some of the magistrates, or come to me, and ask the meaning of the hidden part. When you hear from us that the saying is true, you may be- lieve in it, but not otherwise. Turn towards me (listen). For many years the Europeans have lived amongst you iu this island. During all these years which have passed not one of your race has been killed by them in this island. It is from the goodness of the laws of England that they have not done so. The Europeans obey those laws ; the same laws are here now—they are in force here now. It is impossible for the settlers of this island to kill you without a cause. They are well aware that if they did so they would be.. punished by law. Their gracious Queen has
6 6 |
▲back to top |
te whiu o nga ture kia ratou. Kua mea hoki a to ratou Kuini atawhai ki ana Kawana, a ka mea atu hoki a nga Kawana katoa ki nga Apiha katoa o te Karauni. " Kia pai te tiaki i aku tamariki Maori." A e whakarongo ana a te Kawana me nga Pakeha katoa ki ana kupu, no to ratou Upoko Nui aua kupu. E taea i nga tangata Maori pea te whakahe i nga kupu o nga Rangatira Maori. Tena ko tenei ekore e taea i nga Pakeha te whakahe i to te Kuini tikanga e taea i a wai te whakahe i te reo o te Kuini? E ahua ke to nga pakeha titiro ki nga kupu o tatou Rangatira, ki to nga Maori titiro ki to nga Rangatira Maori tikanga. Heoi ra te whakaaro mo koutou kia piri, kia te Kuini. Me waiho te Kuini he Rangatira mo tatou katoa. Otira kua mahara koutou ki enei tikanga, kua whakaaetia hoki e koutou katoa ki te pai o te Kawanatanga, no te timatanga tae noa ki tenei takiwa. E mohio ana koutou ko te tikanga o nga ture ko te pai anake. Ko nga ture e mea ana "kaua koe e kohuru." Me tahuri nga Pakeha ki te patu i a koutou ki runga ki te nohoanga rongo. He kohuru tena, no te mea kahore e take. Erangi ma koutou te whakatakoto te take, katahi ra. Ma koutou ano te timata ai te he. Ko tenei e noho pai ana koutou ko wai e whakaaro ana kia kohuru i a koutou. E taea i a wai? Whakarongo mai. Me whakaaro koutou ki nga ture anake, ka tika koutou ki nga ture, ka tika hoki koutou ki nga Pakeha. No te mea ekore e taea i a ratou te whakahe i o ratou Ture. E aku hoa me whakapuke nga Ture, kia kaha te pupuru i nga Ture. Heoi ra te kai tiaki mo te tangata ko nga ture anake. Mehemea he mahi hara to tetahi Pakeha kia koutou, me haere ki nga Kai Whakawa mo -" ratou e kuni i te utu mo tona hara. Me tika te whakapaenga ekore e puta taua tangata. Tenei hoki te tikanga mo nga Maori, mehemea he mahi hara te mahi o tetahi tangata Maori ki tetahi atu tangata Maori ranei, Pakeha ranei, me waiho mo nga Ture e kimi i te utu mo tona he. Ahakoa matua. Ahakoa tuakana. Ahakoa teina. Ahakoa whanaunga. Kaua e huna i te tangata me tuku ki nga Ture ma ena te titiro te he ranei, te kore ranei, a ka kitea te he me whiu ano, Mehemea he he ana tetahi tangata Pakeha, Maori ranei ekore ia e puta i nga Ture, e taea te tiki, te whiu, ahakoa tutu ana ia, ahakoa whakanehenehe ana ia. Kua oti i ahau te whakatakoto enei kupu ki to koutou nei aro-aro, kia pai takoutou titiro ki enei kupu. Oti ano te mahi mo koutou ko te whakapono me te whakarongo ki nga Ture. Koia tenei te whakaaro nui mo koutou, kia kotahi anake te Ture mo koutou ko o koutou hoa ko nga pakeha. Ko enei waka erua me unua kia kaha ai te rere i te moana i te marangai tuperepere nei. Heoi ano, Na to koutou hoa pono, Na TIEMI MAKE, Hoa Hekeretari Maori. (Signed) JAMES MACKAY, junior, Assistant Native Secretary. instructed all her Governors, who in their turn have told all the officers of the Crown " that they are to protect her Maori children" (subjects). All of the Governors and Euro- peans have attended to these words, the words of their Great Head. The Maori people may perhaps be able to dispute the commands of their chiefs. - The stranger (Englishman) cannot dispute the orders of his Queen. Who is able to set aside the words of the Queen ? White men take a different view of the com- mands of their chiefs to that in which Maoris see those of their own chiefs. The only thought for you is to adhere to the Queen. Let the Queen be the chief of us all. You are, however, acquainted with all of these things, and agree that the Government has been good from the first, even until this time. You also know that the laws are good, good only. The laws say, " You shall do no murder." If the settlers here were to turn and kill you, who are living in peace, it would be murder, as no cause or reason for your deaths could be given. If you deserved it, it would be different; if you gave the first pro- vocation it would be different. You are, how- ever, living quietly; and who can think of murdering you ? Who would do it ? Listen. Attend to the laws only. If you keep right with these you will be straight with the Pakeha. He is not able to dispute or set aside his own laws. My friends, keep the laws -in your -minds: hold to them with strength. The law is the only protection for a, man. If any white man (European) com- mits a crime or an offence against a Maori, go to the magistrates ; it is for them to find out (decide) the atonement he is to make for his crime or offence. If the accusation is true, he cannot escape. This is also the law for the Maori. If a Maori commit any crime or offence against a Maori or Pakeha (European or foreigner) let it remain for the law to decide what the atone- ment for the offence should be. Although it should be a parent, or a relation, or a friend, do not hide the evil doers ; even though they may be great men, or may be men of little Having laid these words before you, look carefully at them. The good work for you all is to believe, and attend to the laws. The great thought for you is, that there should be but one law for the Pakeha and Maori. Lash these two canoes together as a double canoe, so that they may sail safely through this boisterous storm. This is all. From your true Friend, JAMES MACKAY, junior, Assistant Native Secretary.