|
loading...|
|
Te Haeata 1859-1862: Volume 2, Number 8. 01 November 1860 |
pp
Abstract 
pp
Commentary|
|
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA
TE UTU MO TE TAU }
KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA
KOTAHI 3d
VOL. 11.] AKARANA, NOWEMA 1, 1860. [No. 8.
MARAMATAKA MO NOWEMA.
Hei te te o nga ra Hua ai te Mamma.
Hei te 28 o nga ra Kowiti ai te Marama.
1 Tarei
2 Parairei
3 Hatarei
4 Ra Tapu Waiata 19, 20, 21.
5 Manei
6 Turei
7 Wenerei
8 Tarei
9 Parairei
10 Hatarei
11 Ra Tapu Waiata 36, 57, 38.
12 Manei
13 Turei
14 Wenerei
15 Tarei
16 Parairei
17 Hatarei
18 Ra Tapu Waiata 90, 91, 92.
19 Manei
20 Turei
21 Wenerei
22 Tarei
23 Parairei
24 Hatarei
25 Ra Tapu Waiata i 19. 33—72.
26 Manei
27 Turei
28 Wenerei
29 Tarei
30 Parairei
31 Hatarei
E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra
o nga marama katoa.
Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni
mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e
taia i te tau kotahi.
Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou
whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou
pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a
Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata
e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki
te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia
Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The
New Zealander," ma Te Wirihana e whaka-
rite utu mo te panuitanga ka taia.
\_\_\_\_\_TE\_HAEATA. \_\_\_
AKARANA, NOWEMA 1, 1860.
TE PAKANGA KEI TARANAKI.
AHEA mutu ai tenei pakanga? T te Haeata
mo Oketopa, ka mea matou, Ma te Atua
tenei kino e whakamutu: me tahuri katoa
nga tangata whakapono ki te inoi atu ki
a ia kia tapaea putia tenei he e te Atua.
Kua rile ranei ta matou kupu, kahore
ranei? Kahore pea nga iwi katoa i aroha
i mai ki taua kupu. Oti ma te aha e ngaro
J ai te kino o te motu? Ma te noho noa iho?
Ma (e amuamu noa iho ki a Wiremu
Kingi ? Ma te korero kino ki a Kawana,
ma te totohe koia 2 Kahore; engari ma
te whawhai tonu, ma te tokomaha kia
haere ki Taranaki e ai ta etahi. Ina hoki i
i ka haere tonu nga iwi. Te noho ai ratou i
i ki te runanga i nga iwi mo te houhanga
rongo, mo te inoi ki te Atua kia whaka-
orangia te motu nei, kia hoki mai te ma-
rama ki te ao kua pouri nei, pouri rawa,
pouri kerekere. E hanga ma etahi te
runanga i nga iwi kia maranga ki te
whawhai ki nga Pakeha. Ko te mahi pai
tenei ki ta ratou, ko te whakaoho i nga
! hapu katoa o Waikato, o hea, kia kino i
| katoa te ao. Ka mea matou, ekore rawa
enei mahi tawhito e ara ki runga. Kua
tanumia katoatia kua taupokina ki nga
i mahi pai o te Atua, ekore hoki e maranga
i te wahi e moe ai. A tito noa ana o
matou whakaaro, kua ara, kua puta, kua
ora, ka kaha nei te haere ki nga wahi
katoa. Ka tika ta te Karaiti kupu: "Na,
ka puta mai te wairua poke i roto i te
tangata, ka haere ra nga wahi maroke
rapu okiokinga ai, a hore ake kia kitea,
katahi ia ka mea, Ka hoki atu ahau ki
taku whare i haere mai ai ahau : a te
taenga atu, rokohanga atu e takoto kau
ana, oti rawa te tahi, te whakapai. Na,
ka haere atu ka tango i era atu wairua e
whitu, hei hoa mona, he kino noa atu i a
ia ano, a ka tomo atu ratou ki roto noho
ai: a nui atu to muri i to mua he ki taua
tangata."
Na, mahara ana matou ki tenei kupu a
te Karaiti. Kua peia te wairua poke e te
Karaiti i mua, ara, te wairua whawhai.
te wairua tahae, muru, riri, haurangi.
aha, kua peia katoatia. Na, kua hoki mai
taua wairua poke ki tona whare i haere
atu ai, titiro ana ia e takoto kau ana, kua
rere te pai, kua riro te Wairua o te Atua,
i kua pouri hoki ki nga he o te tangata,
oti rawa te tahi, rupeke rawa atu nga
whakaaro pai. Na, tomo ana taua wai-
rua poke me era atu wairua kino he hoa
mona, akuanei nui atu te kino o te tangata
i to mua kino.
Tena, tena, e nga iwi kua kite i te
maramatanga, kua noho i runga i te pai,
e pai ana ranei koutou ki taua wairua
poke kia hoki mai? E —kaua e tukua kia
hoki mai ka riro to tatou motu i a ia, te
motu kua oti i te Atua te whakapai. Kia
kaha ki te karanga atu ki taua wairua kia
noho atu ia, kati ano ia i runga i ana
wahi maroke haere ai. Kia kaha hoki
ki te inoi ki te Atua, kia kaua ia e tuku i
taua wairua kia hoki mai ki te whakakino
i to tatou kainga nei.
Keihea nga rangatira whakaaro nui?
hei tupeke ki waenga, hei whakatuhera i
te ara e puta ai te maunga rongo? Me
noho noa iho koia nga rangatira? Keihea
a Waikato taniwha rau? Te whakatika
tetahi hei pei i te kino, hei whakatakoto
tikanga kei waenga kia hohoro te hohou i
te rongo, kia pahure atu tenei kapua
mangu e whakapouri tonu mai nei. Mahia
tenei e nga tangata e mau ana te wha-
kaaro. Me mahi te Pakeha, me mahi te
Maori, kia hohoro te rile.
TE MATENGA O ERIETARA KI
PATUMAHOE.
No te 10 o nga ra o Oketopa i haere ai a
Erietara ratou ko ona hoa ki roto nehe-
nehe ki te pupuhi kau ma ratou, Haere
ropu tonu ana nga hoa, ko Erietara ka
wehe atu i a ratou ko tona kotahi. Ka
roa e haere ana, ka rongo nga mea haere
tahi ki te pu ka paku. Heioti, hoki ana
ratou ki te kainga, ngaro atu ko Erietara:
ka mea ona hoa, tera ia te haere mai, ka
tatari, a po noa, ngaro tonu. Ka moe,
ao ake te ra, kihai i puta. Na, ka haere
ki te kimi, po hia ranei e kimi ana ka
kitea kua mate, kua tu i te pu. Ko te
panga o te mata ki tona ringa ki tona
|
|
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA.
tinana hoki, ara, ki tona uma, ki roto i te
tupapaku e takoto ana.
Na, ka oho nga tangata ka mea na te
Pakeha i pupuhi, i kohuru. Katahi ka
huihui nga Pakeha o Patumahoe, nga
Maori hoki. Kei reira hoki a Te Mani-
hera, Minita o Kohanga, Waikato. Na,
ka komiti, ka rapua te tikanga i mate ai
tenei tupapaku, a te kitea. Heoiti ka
tikina a Te Makarini, a Te Rokena, a
Ihaka Taakanini. Na, ka noho ratou ko
tetahi Kaiwhakawa Pakeha ki te rapu i
te tikanga i mate ai, kua eke hoki te
whakaaro a nga Maori ki runga ki tetahi
Pakeha e noho ana kei Patumahoe, e
pupuhi kau ana ki reira. Ka tikina taua
Pakeha me ona boa mahi tahi, ka pataia
ratou, a kihai i kitea te he a aua Pakeha.
Me i kite, me i mohio na tetahi o ratou
te mahi nei, kua tukua ki ta te ture; otira
kihai i kitea, kia mohiotio, he oho na tana
pu i a ia e haere nei, na te tangata ranei
i pupuhi, i peheatia ranei i mate ai tenei
tangata. Heioti, whakaae katoa ana nga
Kai-whakawa Pakeha, me nga Kai-wha-
kawa Maori, ki to ratou nei korero.
Kahore i takoto te be mo tetahi ranei, mo
tetahi ranei, e ngaro ana te matenga, me
waiho kia ngaro una i tenei takiwa.
Kotahi te he o tenei komiti, kihai i
okaina te tunga kia tangohia ake te mata
kia tirohia hoki te ahua, kia mohiotia ai,
he mata Maori ranei, he mata Pakeha
ranei, ara, no te raiwhera. Na nga
tangata tenei he kihai i tukua kia tirohia
e te rata : ka he tenei; me he Pakeha te
tupapaku, ekore hoki e kaiponuhia, ka
okaina e nga rata, ka whaia te take o te
mate. Ka nui te kuare o nga tangata ki
tenei wahi.
Heioti, ka paku tenei rongo, paku ana
ki runga, paku ana ki raro, oho ana nga
kainga Maori, ara, nga tangata o nga
kainga tutata, nga huaanga o taua tupa-
paku. Ka mea etahi, kua uma nga
rangatira Maori ki te moni i hohoro ai
ratou te whakaae kia waiho noa iho tenei
mate. Na, ka karangatia be huihui ki
Pukaki e Te Akitai, kia komiti nui nga
tangata, kia mutu hoki te rapurapu a nga
iwi ki tenei mate. Na, i te 23 o nga ra o
Oketopa huihui ana ki reira nga tangata o
Mangere, o Puketapapa, o Ihumatao, o
Papahinu, o Waikowai o Patumahoe, me
etahi tangata i haeremai i Waikato, rupeke
rawa kotahi rau o te tangata. I haere te
tokomaha he riri ki a Ihaka raua ko Mohi
mo ta raua whakaaro ki tenei mate i waiho
noa iho ai, e ai ta te tokomaha.
Ka tae taua ope, na ka ngeri, ka mutu,
ka korero. Taki ana tetahi, taki ana
tetahi. Tohe ana te ope ki a Ihaka ma |
kia tukua tetahi utu ki a ratou, ara, ko |
le Pakeha i whakaaro ai ratou nana te '
mahi kia tukua ki a ratou ringa: ka nui
te karanga, "Homai taku utu, taku utu
homai ki taku ringa, kaua e kaiponuhia, i
Ka kaiponuhia, he moti, te Pakeha? Te
ahatia te ngaro atu ai tera, he toto ano to
tetahi, me maranga me ara. He moti?"
i I pera te karangatanga o te tokomaha,
ara, te puakanga o ta ratou pouri. Na,
patua ana nga kupu e Mohi, e Ihaka, e
i Reihana, e Aporo, e Arama Karaka. Ka
mea a Mohi, "Mihi mai mihi mai i muri
o te kupu, kaua te aha, kaua le aha ko
te kupu nui tenei i whakatakotoria, te
mutunga tenei. Kahore aku tikanga,
hore rawa. Kotahi ko te kupu, Kahore
au i mea ki tenei mate. Hei aba ma wai
tenei mate ? Heoi ano aku i whakaaro ai
ko te kupu, ko aku taonga. Ka oti tenei
mahi, tanumia, titiro mai ki le watinga o
taku rakau" (wati ana a Mohi i tana rakau).
"Te kupu nui, whakaarohia, kia aroha
ki o tatou hoa Pakeha ; nana ka patu, kia
ahatia kahore he tikanga ka oti ano tenei
he. Whakarongo ki le kupu, he aha le
aha, kia tika hoki nga kupu e toru, ko te
aroha, ko te lure, ko te whakapono. E
Arama Karaka, haere koe e hoki, e tae
koe, oti atu kahore au e pai kia tika mai
i runga i tenei, e ora nei te kupu. Maku
ano e whakaaro toku he, ehara i te mea
ka mutu te ao."
Na, i pera ano ta Ihaka, ta Tamati
Ngapora, patua ana te whakaaro o nga
tangata i mea me rapu utu. Heoi ano,
whakaae ana nga tangata, tukua ana ki
ta Mohi raua ko Ihaka, mutu pai ana,
wati ana te ope, hoki ana ki o ratou
kainga.
Ka tika, tika rawa te whakaaro o nga
rangatira, kia waiho noa iho te mea i
ngaro, kia taupokina hoki tenei male
ngaro. Mei tino mohio ki le tangata
nana te mahi, ka tika kia tirahatia, kia
hapainga ki runga, ara, kia whakawakia
te tangata hara ki te ritenga o te ture.
He horihori tera i mea kia tukua ki te
ringa Maori. Mo te aha kia whakarerea
te ture ? Ka kitea te tangata hara, aua e
utua maoritia te he, engari ano kia wha-
kawakia tikatia ki te ritenga o te lure, kia
tika ai te utu. He horihori hoki tera-i
mea, "Ka ngaro, he moti? Heoi ano, ko
te toto." Na wai tera, ko te toto hara
kore hei utu mo te mea hara? Me tahuri
mai koia ki au.ki le mea hara koe, ko au
hei utu mo te mahi poauau o te tangata
noa atu? Kahore: ko le tino tikanga o
te kohuru tena, ko te tangata e rapu utu
ana i te toto hara kore, e takahi ana i te
ture a te Atua. Engari ano, ko re mea i
te hara, ka kitea putia tona he, marama
rawa, i reira ko ia ano hei utu. Me penei
he ritenga mo tatou katoa. Kia kotahi
lure mo te Maori mo le Pakeha, kia rile
tahi.
TE IWI I A IA NGA KARAIPITURE.
E rua tekau nga kingi o Hura muri iho
i le wehewehenga. Tenei ano nga ingoa: —
Nga ingoa. Roa o te kingitanga.
Ropoama . . . . . i 7 nga tau.
Apiama ..... 3
i Aha ...... 41
| Hehohapata ... 25
lehorama .... 8
Ahatia ..... 1
A taria (kuini) ... 6
loaha . .... 40
Amatia ..... 29
Utia ...... 52
lotama ..... 16
Ahata ...... 46
Hetekia ..... 29
Manahe ..... 55
Amono ..... 2
Hohia ..... 31 "
lehoahata .... "
lehoiakimi . - . . 41
Iehoiakini .... "
Terekia ..... 11 "
Ko nga kingi tokowaru kei o ratou
ingoa tenei tohu * he kingi pai enei; ko
era atu he tangata kino, he tangata turi
ki nga kupu a Ihowa. Otira pai ke atu
te huihuinga o nga kingi o Hura i te hui-
huinga o nga kingi o Iharaira. Titiro
hoki, kahore rawa he kingi pai o Iharaira,
otiia tokowaru nga kingi pai o Hura.
Ue Kingi pai rawa taua kingi taitamariki
a Hohia. Tana pai he korero i nga Ka-
raipiture ki tona iwi. Kua wareware nga
kingi i mua i a ia ki tenei mahi, a kua
waiho te pukapuka o te Ture kia takoto
noa ki roto i te temepara. I te tekau ma
waru o nga tau o te kingitanga o Hohia
kua kitea te pukapuka o te Ture e Hirikia,
tohunga nui. Hoatu ana e ia ki a Hapana,
kai-tuhituhi a te kingi, a, na tera nga
kupu o te pukapuka i korero ki a Hohia.
Te tino rongonga a Hohia ki nga kupu o
le Ture, karangatia ana e ia nga tangata
katoa o Hura kia huihui mai ratou ki te
temepera ki Hiruharama. Kaiahi ka
korerotia e ia ki o ratou taringa nga kupu
katoa o te pukapuka o te Kawenata i
kitea nei ki te whare o Ihowa, 11. Kingi
23. 1, 2.
Rere ke ana te mahi a te tamaiti a Ho-
hia, a lehoiakimi. Tanu he tahu ki te ahi i
tetahi wahi o nga Karaipiture. Te wahi
i tahuna e ia ko nga kupu a Heremaia
poropiti mo te whakaraunga o nga tangata
o Hiruharama. He nui te male i pa mai
ki taua kingi mo tana mahi pera. Tirohia
Heremaia 56. 27.
I le toru o nga tau o le kingitanga o
lehoiakimi ka tae mai a Nepukaneha,
kingi o Papurona, ki Hiruharama, wha-
kapaea ana e ia. Riro ana i a ia etahi e
nga oko o te whare o le Atua, me etahi
hoki o nga tamariki o nga rangatira nui
o Hura. I roto i aua tamariki ko Raniera,
ko Mehaka, ko Hetaraka, ko Aperaneko.
Raniera 1.
I le toru o nga marama o te kingitanga
o lehoiakini, hoki mai ana nga hoia o
|
|
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA.
Nepukaneha ki Hiruharama, a, whakapaea
ana te pa. Tangohia ana e ratou nga oko
koura katoa o te temepera. Whakahekea
ana e Nepukaneha a lehoiakini ratou ko
te tini o nga rangatira me nga tangata
mohio o Hiruharama ki Papurona. Wha-
katuria ana e Nepukaneha a Terekia hei
kingi mo nga morehu o Hura.
I te tekau ma tahi o nga tau o te kingi-
tanga o Terekia ka haere mai a Neputara-
arana, tangata na Nepukaneha, ki Hiru-
harama. Na, i tahuna ake e ia te whare
o Ihowa me nga whare katoa o Hiruha-
rama ki te ahi. Kawea ana e ia te tini o
nga mea o te temepera ki Papurona. Kua
whakahekea hoki a Kingi Terekia ratou
ko te tokomaha o nga tangata o Hiruha-
rama ki Papurona. Ko te mutunga
rawatanga tenei o te kingitanga o Huru.
No te wehewehenga i nga ra o Ropoama
taea noatia te horonga o te temepera 587
nga tau.
He nui te wahi Karaipiture i tuhituhia
i te wa o nga kingi. Nga kai-tuhituhi ko
nga poropiti. He tangata ratou kua
whiriwhiria e te Atua hei korero i tana
kupu ki te iwi, hei whakaatu hoki i nga
mahi nui a Ihowa i nga ra i muri iho i a
ratou. I riria e ratou nga mahi kino a
nga kingi me nga he katoa o teiwi. Tetahi
mahi pai a nga poropiti he korero i te
haerenga mai o te Karaiti ki tenei ao hei
Kai-whakaora i te tangata.
Te tuatahi o nga poropiti tuhituhi
pukapuka, ko Hona. I poropiti ia i nga
ra o Amatia. Muri iho i a ia ko Hoera, i
nga ra o Utia. Te tuatoru, ko Amoho, i
nga ra o Utia raua ko leropoama II. Te
tuawha, ko Hohea, no nga ra o Utia tae
noa ki nga ru o Hetekia. Te tuarima, ko
Ihaia, no nga ra o Utia tae noa ki nga ra
o Manahe. Te tuaono, ko Mika, no nga
ra o Iotama tae noa ki nga ra o Hetekia.
Te tuawhitu, ko Nahumu, i te kingitanga
o Hetekia, i muri iho i te whakaraunga o
Iharaira. Te tuawaru, ko Tepania, i nga
ra o Hohia. Te tuaiwa, ko Heremaia, no
nga ra o Hohia taea noatia te whakaraunga
atu o Hiruharama i nga ra o Terekia. Te
tekau, ko Hapakuku, i nga ra o lehoia-
kimi. Te tekau ma tahi, ko Raniera, no
nga ra o lehoiakimi puta noa i nga tau
katoa o te whakaraunga o Hura. Te tekau
ma rua, ko Ehekiere, i nga ra o te noho-
anga atu o Hura ki Papurona.
Ko Hakai, ko Hakaraia, ko Maraki, i
poropiti enei i muri iho i te hokinga mai
o Hura ki to ratou whenua.
" A tenei ano kei a tatou te kupu
poropiti he mea e nui atu ana te u; pai
tonu ta koutou ki te whakaaro ki reira,
be rama hoki e tiaho ana i te wahi pouri,
kia puao ra ano te ra, kia ara ra ano te
whetu o te ata i roto i o koutou ngakau.
Na nga tangata tapu a te Ama i korero
he mea whakamatau e te Wairua Tapu."
—11. Pita, i. 19-21.
NGA PA WHAKAORA.
"Na ka whakarite i etahi pa mo koutou
hei pa whakaora, hei rerenga atu mo te
tangata whakamate, i whakamate nei i te
tangata, otiia ehara i te mea totika. A ka
waiho e koutou hei pa araarai atu i te kai-
takitaki: kei mate te tangata whakamate,
kia tu ra ano ia ki te aroaro o te whakami-
nenga, kia whakawakia."—Te Tauanga 35.
11, 12.
Hei whakaritenga enei pa mo te Ka-
raiti, mo te Kai-whakaora o te tangata.
Titiro hoki ki ta Paora ki Nga Hiperu 6.
i 17, 18.
Otiia mo te tinana tetahi wahi. He
ritenga aroha na te Atua ki nga tangata,
kia tika ai te whakawakanga o te tangata
whakamate, kei heke te toto hara kore,
I kei poke tetahi iwi i te toto. Tenei nga
tino tikanga o aua pa whakaora.
1. Tetahi, Kia whakawakia mariretia te
he. Ekore hoki te Atua e pai kia hopu-
ngia noatia atu tetahi tangata hei utu mo !
te tupapaku i kitea noatia i te koraha, i
te kainga ranei; engari kia whakawakia
i te aroaro o nga kaumatua, me nga Kai-
whakawa, kia takoto marama hoki nga
korero, kia tino mohio ai nana ano te he,
i reira ka tika kia utua e ia taua he; kei
hohoro tonu, kei patua huakoretia hoki te
tangata, i runga o te ngakau oho, o te
whakatakariri, a muri iho ka kitea, he
tangata ke nana i whakamate, katahi ka
he rawa, ka tokorua nga mea hara kore
ki te mate. Mo konei i ki ai te Atua, me
rere te tangata whakamate ki te pa noho
ai, kia roa e huri ana te he, kia tu ano
ia ki te aroaro o te whakaminenga, kia
ata kimihia te tika ranei o nga korero
mona, te he ranei o aua korero; kia tika
te whakamatenga o tona tinana, kei heke
te toto hara kore.
2. Tetahi, Kia kitea hoki te take i patu
ai te tangata i tona hoa. He mauahara, he
ngakau patu ranei, he mea oho noa ranei,
ehara i te mea i kino te ngakau i mua, i
whanga atu, i rapu i te he mo tona hoa.
5. Tetahi, Kia tika ai te utu. Whaka-
ritea iho e te Atua he utu mo te tino
kohura, he utu ano mo te mate i pa noa
iho, ehara i te mea totika. Na, ko te
tangata i te ngakau patu, kua mohio he
mauahara tona i mua atu ki te tupapaku,
kua haere atu ki te whanga kia patua, he
tino kohuru tenei: ko te mate ano te utu,
ekore e whakaorangia. No ko te tangata
i whakamine i tona hoa, he mea oho noa,
he ngangare ranei na raua, kahore i
mauahara tia i mua ake, i whakatakotoria
ranei te mate mona, otiia he mea urupa,
ekore tenei e mate. Titiro hoki ki Tiu-
teronomi 19. 4.: "Ki te patua e tetahi
tangata tona hoa he mea urupa, a, kahore
ano i he ki a ta i mua ake; me te tangata
hoki, ka haere tahi raua ko tona hoa ki te
nehenehe ki te tapatapahi rakau, a, te
akinga atu a tona ringaringa i te toki ki
te tapahi i te rakau, na, kua maunu atu te
rino i te kakau, pono tonu atu ki tona hoa,
a mate iho ; na, ka rere atu ia ki tetahi o
I nga pa, a ka ora : kei whai atu te kai-ta-
kitaki toto i te tangata whakamate, i te
mea e pawerawera ana tona ngakau, a
ka hopu i a in, ki te roa te huarahi, ka
patu hoki i a ia; a kihai ano hoki i tika
te male mona, no te mea kahore ano ia i
he ki a ia i mua ake nei."
Mo tenei wahi i ki ai te Atua, "Ma te
whakaminenga e whakarite nga korero a
te kai patu, a te kai-takitaki toto hoki:
kia rite ki enei ritenga." Kia ata kitea
te take i mate ai te tupapaku, kia tika ai
te utu.
Na, e rite ana te kupu a Mohi i puta ai
ki te toki, ki nga mea katoa, ki te pu
oho noa, i pona tonu atu ki te tangata
haere tahi, ki te rakau hinga, ki te
kowhatu ranei i whiua noatia e te tangata,
ki te aha ranei. I ki hoki ia, Kaua e pa
atu te ringa a te kai-takitaki toto ki te
mea pera, engari, ma te whakaminenga
e whakaora te kai-whakamate i roto i te
ringa o te kai takitaki toto, me whaka-
hoki ano ia ki te pa whakaora noho ai.
Tona utu tera, ka tutakina tonutia ki roto
ki te pa, ekore e puta ki waho, a te mate-
nga ra ano o te lino tohunga.
Ko enei ture i homai e te Atua ki a
tatou katoa hei ritenga mo tatou. Ko te
lake enei o nga ture a te Pakeha. Ekore
te Pakeha e mea kia ora te kai-kohuru,
kore rawa, engari tana e whai nei ko te
mahi whakawa, kia tika ai, ko te tangata
nana ake te hara kia kitea, kei whaka-
matea hara koretia tetahi tangata, Maori
ranei, Pakeha ranei. Ka kitea te tangata
nana te he, kia tino marama hoki te take
i patua ai e ia tona hoa, kia utua tikatia
te he.
Me titiro marire tatou ki enei ritenga :
ehara enei i te ritenga o te tangata,
engari na te Atua nui, na te Atua pono,
na te Atua tika, na te Atua aroha enei
ritenga ki a tatou.
NOHEA TE WAHINE O KAINA ?
I PENEI te patai a tetahi tangata ki a matou.
Ko te utu mo tana patai koia tenei: He
tuahine hoki nona. Oti nohea atu hoki ?
Me i hanga kia tokorua nga tangata i te
timatanga, ka hua he wahine ke mana.
Tena i hanga e te Atua te tangata kotahi
hei tupuna mo nga iwi katoa. Me hua
mai i hea hoki te wahine o Kaina? Ha! i
moe koia a Koina i tona tuahine? Ae ra:
i moe hoki ia i tona tuahine. Tika rawa
i taua wa kia pera ai, kia tupu ai he
tangata mo te ao. Otiia ekore hoki e tika
inaianei. I tika i reira he kore wahine
ke ; i he inaianei ta te mea kua hua nga
iwi maha i taua tako mahi.
|
|
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA.
Otiia, hei aha ranei i kimi ai te tangata
i enei mea iti nei ? te rapu ia ki nga tika-
nga nui e ora ai tona wairua? Ta te kuare
hanga tenei, e rapu ana ki nga tikanga iti,
e wareware ana i nga kupu nui. e hahaua
tonutia ana nga kupu iti, tahuri ke ana i
nga mea nui: e whai ana kia matau Ki
nga ingoa o nga tangata katoa i roto i
nga Karaipiture, me o ratou matua, me o
ratou kainga, me nga aha noa. Na, i pai
te Atua kia ngaro enei mea : ehara hoki
enei mea i nga tikanga e ora ai tatau.
Tera atu te mohiotanga e ora ai o tatou
nei wairua, ara, te matauranga ki te ingoa
o te Karaiti, ki te take o tona matenga,
te ritenga o tana mahi, te tikanga o ana
ture, te aroha ki a ia ; te huarahi o te
ripeneta, o te whakapono, o te whanau-
tanga houtanga.
Engari enei, rapua enei, hahana enei,
kia tino maunu nga take o enei, kia ki
hoki te ngakau i te aroha ki a ia, pau
rawa. Mahara hoki ki te kupu o te Ka-
raiti ki tatahi i patai noa iho ki a ia, e
penei, "E te Ariki, he torutoru koia te
hunga e ora ?" Na, kihai a te Karaiti i
mea a u, Ae. ka torutoru : kao; ka toko-
maha, kihai i pera te meatanga. Engari
ta penei atu te Karaiti: "Kia kaha te
tohe ki te tomo ma te kuwaha kuiti: ko
taku kupu hoki tenei ki a koutou, he
tokomaha e whai ki te tomo, a ekore e
taea." Na, kia mohio tatou ki te ahua o
tana utu mo taua patai. E penei ana te
ahua o tana kupu : Hei aha mau tena
mea. nana ka torutoru, nana ka toko-
maha, hei aha mau? Hei aha te torutoru
ki a koe ki te ora hoki koe? Hei aha
hoki te tokomaha ki a koe ki te mea ko
koe ka mate? Ekore hoki koe e ora i te
mahi o te torutoru ranei, o te tokomaha
ranei; engari ko koe kia ora, ko tou
kotahi hoki, waiho atu te tokomaha, me
tohe koe kia tomo koe ma te kuwaha
kuiti,— ahakoa torutoru ranei, tokomaha
ranei, ko koe tetahi. Ko te kupu tenei
ma tatou, " Kia kaha te tohe ki te tomo
ma te kuwaha kuiti." Engari tenei, ko
te matauranga tenei e ora ai tatou.
TE HAHI I MURI I A TE KARAITI.
UPOKO X.
Nga Hahi nui o te takiwa 1000 ki 1500 M.K.
I TE takiwa 800 M.K. kua mate rawa te
Hahi o te Rawhiti (ara, te Hahi Kariki) i
te patu a nga Mahometans. Na, ka mea
te Pope o Roma kia whakaae mai ratou
ki tana ki te Hahi o te Hauauru. Kihai
te Hahi Kariki i whakaae. Tohe tonu to
ratou Pihopa ko ia hei tuatahi; tohe ana
te Hahi Hauauru ko to ratou Pope hei
tuatahi. Ta te ngakau Maori pai ! Kua
wareware enei Hahi pirau ki ta te Karaiti,
—Maha VIII- 34-36.
Na, kua wehewehe; a puta ake nga
Hahi e rua : ko to Roma, ko to Kariki.
Mate rawa te Hahi o Kariki i nga Maho-
metans ; o ratou whare karakia wawahia
iho; ta ratou karakia riria ana kia wha-
kamutua, me ratou ano patupatua ana;
nga oranga rere ana ki nga whenua.
I te tau 1455 M.K. ka horo Constantino-
ple i nga Turks. Hiro tonu taua pa me
Ahia Iti katoa i taua iwi i heke mai nei i
te Rawhiti. Na, kua riro rawa te Hahi
o Kariki ki raro, a riro ana nga tikanga
o taua whenua nui i to Mahomet. Kihai
ia te Hahi Kariki i moti rawa. Kei
Turkey ano etahi o ratou inaianei, he
tokomaha kei Kariki, kei Russia. To
ratou tokomahatanga inaianei e ono tekau
nga miriona. Heoi kua kite ratou i te
huhi, kahore ano kia kite noa i te he o a
ratou mahi: mau tonu to ratou kuare, ta
ratou whai ki a ratou tikanga whaka-
tangata.
Tetahi Hahi nui i taua takiwa ko to
Nestorius. Nga wahi i noho ai taua Hahi
ko Chaldea, ko Persia, ko India, I peia
atu hoki ratou i mua e nga Kingi o Con-
stantinople, a noho ana ki nga whenua
kihai i riro i aua Kingi. E noho mai ano
etahi o taua Hahi ki Malabar i India.
Etahi o a ratou tikanga pai ake i a te Hahi
o Roma, i a te Hahi o Kariki. He toru-
toru rawa ratou : 400,000 pea ratou
inaianei.
Tera atu ano etahi atu Hahi pera me to
Ireland i mua, heoi kiha? i kaha i to Roma
i to Kariki. Taka rawa ake ki te 1500
M.K. kua henumi ki roto ki nua Hahi nui,
ngaro noa iho a ratou tikanga. Te iwi
ra a te Atua tau ke ana tera: ahakoa
ngaro ki ta te tangata titiro, kihai i ngaro
ki ta te Atua. Pera hoki me te Hahi i te
takiwa i a Iraia. Ki tana ko ia anake kua
mahue (Roma xi. 2.); ki ta te Atua, e
whitu ano mano o ana tangata kei te toe
i te ao.
Oketopa 18, 1860.
E HOA E PATARA, — I rongo matou i tenei
ra, i te 16 o Oketopa —E tai, me he mea
kua rongo koe, kua mohio i te he o tenei
mahi o te kohuru. E Tara, engari kou-
tou nga Minita e huaanga ana ki te Maori
ki te Pakeha hei korero ki a matou ki a
ratou. He mana hoki a koutou korero,
no te mea he kupu Atua a koutou kupu.
Kua penei hoki te kupu a Waikato, mana
mai ra ano, heoti kua tae ki reira: mana
mai ra ano. He tino kohuru tenei, kia
kaha tonu koutou ki te korero ki tenei
mahi kino. E mahara ana tatou ki te
kaha o te Atua hei pehi i te kino ki raro
rawa ki Tawatawhiti. Heoi ano.
Na TAMATI TAURANGA.
No Waikowai.
[Hoatu ki te Haeata.]
Ta matou utu tenei mo te pukapuka a
Tamati : —
E tika ana tetahi wahi, otiia e he ana
tetahi wahi. Ko te he tenei, ko tana
kupu, " He tino kohuru tenei." I mohio
ranei ia ki te aha, he kohuru? Kihai a Te
Manihera, a Te Makarini, a Te Rokena,
a Ihaka, a Reihana, a Te Pepene, a Mohi
i mohio he kohuru, mei mohio ratou he
kohuru, mei kitea hoki te tangata nana te
he, kua hopungia ki te ritenga o te lure.
Kaua tatou e whakawakia take koretia te
tangata. Me titiro tatou ki ta te Karaiti
kupu i te 7 o Matiu, rarangi \\. Kaua
hoki e whakapae teka ki te tangata, engari
kia tino kitea tana he, kaiahi ka tika te
whakawa, tena ka ngaro ekore hoki e
tika.
Kei moa te tangata e huna ana nga
Pakeha i to ratou he. Kahore, hore
rawa, ekore matou e matau ki tena mahi
ki te taupoki i te he; otiia ekore matou e
whakawa he i te tangata, kia whai take
ano ka whakawakia ai. Ehara i te mea
na te Maori anake nga mate i ngaro tonu.
Titiro hoki te matenga o le Pakeha i
kitea i te huarahi e tika ana ki Panamiua,
he mea kohuru, kua tapaea te kaki; me
tetahi i patua ki roto i tona whare ki
Maunga-whao, rokohanga atu kua mate,
kua tahuna hoki ki te ahi, otiia kihai i
pau i te ahi te tupapaku. Ka ngaro nei
enei mate e rua, e ngaro nei ano i roto i
nga tau maha, kahore i mohiotia na te
Pakeha ranei, na te Maori ranei, kahore
i mea me rere noa ki te rapu utu i tetahi
ranei, i tetahi ranei, engari i rapua mari-
retia, kihai i kitea, a taupokina noatia
iho. E waiho ana nga mahi pera ma te
Atua, ma te Kai-whakawa tika, mohio, e
whakarite, ekore hoki e ngaro i a ia: me
he tangata nana i patu, ka whiwhi ano ia
i tona utu.
Aua hoki koutou e mea, kua taea te
kupu o Waikato "mana mai ano." Ka
tika te kupu o Waikato, me pupuru tenei
kupu, kaua tenei kupu e takahia. Ekore
hoki tenei kupu e he i te Pakeha, ekore
hoki e tahuri tate kore ki te Maori. Ka
he te mahi o te Pakeha kotahi, nana ano
tana he, kaua e mea na te tokomaha,
engari me whakawa marire te mea i te he,
aua e ki me poke noa atu. Huatu kua
kiia enei huarahi o konei, kia tapu ; waiho
kia tapu ana, tapu ana i te Maori, tapu
ana i te Pakeha ; aua tetahi e wahi i tenei
tapu.
E NUI ana te kuwaha kuiti mo te tangata
hara, kia tomo ia; otiia e kuiti ana kei
uru tetahi o ana hara.
TIAKINA e koe te pono, a ma le pono
ano koe e tiaki.
AUCKLAND:—Printed by W. C. WILSON, at
the " New Zealander" Printing Office, Shortland-
Street.