![]() |
Te Haeata 1859-1862: Volume 2, Number 1. 02 April 1860 |
![]() |
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA TE UTU MO TE TAU } KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA KOTAHI 3d VOL. 11] AKARANA, APEREIRA 2, 1860. [No. 1. MARAMATAKA MO APEREIRA. Hei te G o nga ra Kowiti ai te Marama. Hei te 21 o nga ra Hua ai te Marama. 1 Ra Tapu Waiata 1—5. 2 Manei 3 Turei 4 Wenerei 5 Tarei 6 Parairei Te Parairei 7 Hatarei 8 Ra Tapu Aranga o te Karaiti. 9 Manei 10 Turei 11 Wenerei 12 Tarei 13 Parairei 14 Hatarei 15 Ra Tapu Waiata 75—77. 16 Manei 17 Turei 18 Wenerei 19 Tarei 20 Parairei 21 Hatarei 22 Ra Tapu Waiata 107. 23 Manei 24 Turei 25 Wenerei 26 Tarei 27 Parairei 28 Hatarei 29 Ra Tapu Waiata 139—131. 30 Manei E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra o nga marama katoa. Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e taia i te tau kotahi. Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The New Zealander," ma Te Wirihana e whaka- rite utu mo te panuitanga ka taia. TE HAEATA. AKARANA, APEREIRA 2, 1860. E NGA kai korero o te Haeata,—Kei wareware koutou kua huri te tau o tenei niupepa, kua taka te wahi i tika ai kia utua te perehi. Tena, kia tika ta koutou whakahaere, hikitia tenei tamaiti tautahi, whangaia hoki ki te kai mana, kia tupu ake kia kaumatua. "Ma te kai ka kiia he tangata:" kahore he kai, ka hemo ka mate. Nga hawhe-karauna mo te iau kua huri nei, kohikohia. HE RONGO NO TARANAKI. HE kino ranei he aha ranei? Au, ekore e mohiotia; kei a ia kei te tangata nana te take o tenei raruraru te tikanga; kei mea na te pakeha te take, kahore, ehara i a ia, na te Maori ano, ara, na Wiremu Kingi i tupu ai tenei raruraru, he poka- noa nana. He oneone hoki, na te tangata, ehara i a ia i a Wiremu Kingi taua wahi, na te Teira. Mea ana te Teira me hoko eia tana pihi oneone ki a Kawana, utua ana e Kawana kite moni, heoi ka rite, ka- tahi ka haere nga kai-ruri ki te ruri i taua pihi, na rereana a Wiremu Kingi ki runga, mea ana ekore ia e pai kia hokona tetahi wahi oneone e te tangata, ekore ia e wha- kaae, ekore e tukua. Ka pa ano he wahi nona i roto i taua pihi, ka tika tana kia puritia tona wahi; nei ra hoki kahore ona wahi i reira, ehara i a ia te mana o taua oneone, nona pu ake ano no te Teira te wahi i hokona e ia. Na, mehemea ! nara na Wiremu Kingi taua oneone, kihai i a Kawana i tahuri ki te hoko; kua ata ; kimihia mariretia to te Teira take ekenga ki taua wahi, kua kitea hoki te tika o tana, kua whakaae katoa hoki te tangata i ki ta te Teira, e whakaae ana ano a Wi- \\ remu Kingi ki ta te Teira mo ienei wahi. Otiia e tohe ana ia kia purutia. peke ana hoki ki te pana atu i te kai-ruri a te Kuini i i haere atu ki te ruri i te wahi kua utua e Kawana ki a te Teira. Ka mahi te poka- noa ! He pokanoa hoki tenei na Wiremu Kingi. Na, kua riro a Kawana ki Taranaki me nga hoia hoki; ehara i te mea i haere ratou ki te whawhai, kahore a te Kawana hiahia whawhai, kore rawa, he rangimarie tana i pai ai, he rongo mau. Oti i haere ki te aha ? ki te tiaki i nga kai ruri, kia ruritia ano taua wahi, kia rite ano tana kupu i whakaaetia ki a te Teira, ekore hoki tana kupu e mahue noa i a fa kia. rite ra ano. Ki te rere mai te tangata ki runga, na katahi ka he ; otiia nana ano, na te tangata i pokanoa te be, ehara i a Kawana te he. Kua tae mai te rongo ki Akarana, o te taenga atu o nga kaipuke o Kawana ki Taranaki, e rua nga tima ki tonu i te hoia me te heremana. Rokohanga atu e noho ana a Wiremu Kingi ma kei Waitara, titiro ana ratou konga hoia enei kua u ki to ratou kainga, maranga ana, haere ana, heoi ano kua oma tera ki uta. Noho ana te ope o Kawana ki Waitara, e ruri ana i taua wahi kua oti te whakarite, kua utua hoki; ekore hoki e pokanoa ki to te ta- ngata, kahore, ko tera anake ko te wahi i tukua paitia e te Teira ta ratou e ruri ai. Kahore ano kia pupuhi inaianei—ka tika te whakahaere o te Maori ekore ano e whawhai, ka he, e taea hoki te aha ? E nga tangata i te whakaaro tika, kia kaha koutou ki te tami i tenei whakaaro kuare. Kei uru tetahi iwi ki tera mahi kuare, waiho atu ki te tangata nana tana mahi. E nga tangata karakia, nga tangata e wehi ana ki te Atua, tirohia te he o tenei mahi — kaiahi te mahi pokanoa, te mahi e raru ai te ao, e kore ai te whakapono. E inoi tatou ki te Atua, mana e pupuru te tangata hikaka e whakaputa ke hoki i tona ngakau, kia tika ai. TE HAHI I MURI I A TE KARAITI. UPOKO VI. TE TAKIWA 400 M.K. TETAHI mahi a te hunga whakapono i tenei takiwa, he haere ki waenga koraha ki te wahi tangata kore noho ai, a mate noa. Ki ta ratou he mahi pai tena ; ka watea hoki ratou i nga raruraru o te ao. Etahi o ratou whakaae ana kia whakarerea te ao; a huihui ana kotahi ano te kainga:
![]() |
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA. nga tane ki a ratou whakatane nga wa- hine ki a ratou whakawahine. I mua, i a ratou e patua ana e te kainga maori, a kahore he pai i nga mahi o waho, be maha nga pai i puta ake i aua huihuinga. Nawai i pai i pai; kua heke te tupu, kua he. 600 M.K. kua takoto ta ratou tikanga kia kaua te tangata, te wa- hine ranei, e tapoko ana ki roto ki aua monasteries, e moe boa a mate noa. He maha ano hoki nga he i puta ake i aua monasteries i taua takiwa; a taka rawa ake ki te 1500 M.K. kua nui noaatu te kino. He tokomaha ano ia nga tangata pai iputa atu iaua monasteries hei kawe i te Rongo Pai ki nga whenua, i whai minita ai nga whenua kahore nei o ratou kura hei wha- kaako. • 1 480 M.K. ka riro tetahi wahi o France i nga Franks, he iwi no Germany. To ratou kingi ko Clovis. He whakapakoko nga atua o tenei kingi. Heoi, kua riro mai tetahi wahine karakia, a Clotilda, hei wahinemana. Na, ka tohea Clotilda kia karakia te tane, heoi, kihai tera i whakaae. Tohe tonu tera a Clotilda, a rokohanga noatia iho e te whawhai o etahi o nga iwi o Germany, haere ana a Clovis ki te wha- kauru. 1 tona haerenga, ka mea tona wahine ki a ia, "Te Atua hei whakakaha i a koe ko Ihowa. £ Clovis, inoi ki a ia; mana koe ka kaha ai i o hoa riri." Te whawhaitanga, na, kua hinga nga hoa o Clovis, a pouri noa iho tona ngakau. Te tino rerenga iho i runga i tona hoiho, kei te inoi, heke tonu ano hoki nga roimata, "E Ihu Karaiti, i te inoi ahau ki oku atua, heoi, kahore o ratou mana ; na, ka tahuri atu nei ahau ki a koe, hiahia tonu toku ngakau kia whakapono ki a koe. Whakaorangia ahau i oku hoa riri, a ka iriiria ahau i runga i tou ingoa." Nu, ki ta te korero, ka whakahokia te whana e ona hoa; hinga tonu te hoa riri. I taua tau ano ka iriiria a Clovis, ratou koetahi o ona hoia 5000. Ko te timatanga tera o te karakia a aua iwi. No taua wa ano te karakiatanga o aua hoa riri i ora noa ai a Clovis. To ratou kai whakaako he ta- ngata no Ireland : tona ingoa ko FridoIin. I roto ia i tetahi o aua monasteries, na, ka tupu tona hiahia kia haere ki te kauwhau i te Kongo Pai. Haereerea ana e ia tona motu a Ireland, kauwhautia ana e ia te Rongo Pai ki tenei pa ki tenei pa. Na, kua whiti ki France, noho ana i reira. Na, kua puta ake he hiahia kia kauwhau ki Germany ; haere ana me tetahi puka- puka ano a Clovis ki nga tangata o reira; noho ana i tetahi motu i te Rhine, he motu i homai e Clovis ki a ia. Kihai i taro kua karakia te kotiro a tetahi ranga- tira o taua whenua; iriiria iho e ia. Na, kua huihui mai etahi atu tangata hei hoa mona, a hanga ana e ia tetahi kura ki taua motu. Ka oti, na tukua ana e ia te kura ki ona hoa, a haere ana ki tetahi atu whe- nua ki te kauwhau. i E rima tekau nga tau i muri i a Fridolin ka puta mai tetahi atu kai whakaako i Ireland ano: tona ingoa ko Columban. Nui rawa te hiahia o tenei tangata ki te kawe i te Rongo pai ki nga whenua; ko- tahi tekau ma rua ona hoa; haere mai ana ia 590 M.K. ki France. Noho ana ratou i tetahi raorao i tetahi wahi kohatu i roto i nga maunga, a hanga ana e ratou ta ratou whare kura, ara, te monastery. Ta ratou kai i a ratou e mahi ana he take rakau. Na, kua tupu te kai, kua ora. Na, kua pa ku rongo a Columban ki taua whenua katoa; a huihui mui ana nga ta- ngata kia rongo i ana korero, kawea mai ana e ratou a ratou tamariki kia whakaa- kona e ia. Kihai i taro kua tokomaha rawa nga tangata o taua monastery a wha- kanekehia atu ana e ia kia nui. Hanga ana e ia etahi atu whare ki te taha. Pa- keke rawa nga tikanga o taua monastery. Etahi o aua tikanga kihai i rite ki ta te Rongo Put. He nui ia to ratou pai ta ratou tohe ki a te Karaiti- Tetahi mea ano hoki i whakapakeketia ai e ia he mea kia mohio ai ana akonga ki le hemo kai, ki te maeke; mo te haere rawa atu ki te kauwhau kahore te ngakau e hopi. E rua tekau ona tau e noho ana ia i taua wahi, na, ka whakatakoto te kuini otaua whenua i te he mona, he wahine kino hoki ia. Na, rere ana ia ki taua whenua i wha- kaako ai a Fridolin, ara, ki te Rhine. Tae rawa mai kua karakia katoa nga tangata o taua whenua. Haere tonu ia ki te rapu i tetahi wahi kahore ano kia karakia noa. Kotahi ona hoa, ko Gallus. Te kitenga i taua iwi karakia kore nei, ka anga raua, ka kauwhau i a te Karaiti ki a ratou. Na, ko ta ratou ohonga mai, "He pai ra te mahi ao matou atua ki a matou ienei tau kua mahue nei; na ratou hoki i homai he ua me te ra ano hoki ki a matou. Pai tonu ta ratou whakahaere: ekore matou e whakarere i a ratou." Na, ka maua mai e ratou he whakahere ki o ratou atua. No, mamae rawa te ngakau o Columban raua kotona hoa. Rukea una e raua nga whakapakoko ki te roto; tahuna ake ta ratou temepara. Na, ka tupu te kino: no raua ia te he, motomotokia ana a Co- lumban ma e ratou, peia ana kia haere. Na. haere ana raua; kei Switzerland, kei te taha o tetahi roto; aroha tonu mai tetahi minita ki a raua, atawhaitia ana raua e ia. Haere tonu raua. • I taua ta- i kiwa kua ururua noa iho te whenua i te mahi a te taua. Kei wiwi kei wawa nga Karaitiana ; o ratou whare karakia paka- rukaru noa iho. Kua tae atu ki tetahi whare i karakiatia e nga tangata whenua i mua; inaianei he iwi ke kei reira enoho ana, he iwi karakia kore. Noho aua a Columban ki reira, kauwhau tonu atu ki taua iwi ki nga Alemanni. Na, kua ka- rakia taua iwi, a huihui mai ana ki a ia; kei te hanga kari, kei te whakato rakau, kei te ta kupenga hei hao ika; heoi, te rongonga o taua kuini kino ki ta ratou mahi, kei te whakatakoto ano i te he mona. Oma ana i a ratou koetahi o ana akonga. Ko tona hoa ko Gallus i noho hei hoa mo taua minita i atawhaitia ai ia. Tetahi atu ano o ana akonga i haere ki te koura o taua awa nui o te Rhine. Ko ia, haere tonu ki Italy, kei te whakatupu i tetahi kura ki nga maunga o reira; he tokomaha ano hoki nga tangata i haere hei kai- whakaako mo nga iwi e noho ana i aua maunga. E wha tekau ma rua nga tau i mahi ai a Columban i nga mahi o te Rongo Pai; no 616 M.K. i male ai. Heoi, kei te mahi ano tera a Gallus i te taha o taua roto. Tana kura he nui noa atu. He tini ano hoki nga kai kauwhau i haere ki te whakaako i nga Alemanni ka iwa tekau ma rima, na ka male. Heoi ano ona taonga i tona matenga ai kotahi te peke. I u ia tonu te ki o taua peke; kihai hoki ana akonga i mohio ko te aha ranei kei roto. Tona matenga katahi ka tirohia. Aue ! kotahi te hate, he mea taratara, he mea hanga ki te huruhuru hoiho; me tetahi mekameka rino mete mau ano nga toto. A mohio iho ratou i mau aua mea ki a ia hei whakawhiu mona; ko nga mahi hoki era a nga tangata ka- rakia a taua takiwa. Ki ta ratou, e pai ano a te Karaiti ki te pera. Kua timata hoki te peau ke o a ratou tikanga, a wha- kanuia ana e ratou ta te ngakau i wha- kaaro ai, wareware noa iho ki io te Pai- pera i whakatakoto ai. HE KOMlTI KOHIKOHI KI KAIAPOI, NA NGAITERANGI. No te Hatarei, Hepetema 27, 1859, ka tu le Komiti o te Hahi Maori ki roto i te whare karakia ki Kaiapoi. I reira le Pihopa me nga minita,—a Tikapu, a Te Kata rira, a Te Wiraka, a Te Poene, a Te Horo, Kai-whakawa, me Te Taka. Puru ana te whare i a Ngaiterangi. Ka mutu le inoi, ka tu ko Pihopa Hapa, ka korero, ko Te Taka hei whakamaori: Tena koutou e oku hoa aroha,.no mua toku hiahiatanga ki le korero ki a koutou, a me pewhea i te kore waha? Ka ai nei he mangai kua tae mai au. Kia rongo ahau akuanei ki a koutou whakaaro mo tenei mahi ka timataia nei i roto i a kou- tou. E whakaae ana ranei koutou ki a Te Taka hei whakaako i a koutou ki te matauranga o te pakeha? a ki te pai to Atua hei minita tuha i le taro o te ora ki o koutou wairua, hei whakaatu i te tino matauranga e ora ai te wairua;—a, ki te noho ia ki a koutou, kei te pewhea koutou ki te oranga mona? E hiahia ana ahau kia mahi tahi tatou ki tenei mahi, kia mahi koutou kia mahi matou i runga i le aroha o te Karaiti.
![]() |
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA. Muri iho tu ko Tikapu, minita: E hoa ma, he raruraru noku ki taku mahi ako i te Kareti i kore ai ahau e puta- puta ki a koutou. Otiia, kua puta he kai-tiaki mo koutou inaianei; rere, kia tupato kei peratia ano me Pereita i wai- hotia nei e koutou kia hemo i te kai, a mahue iho koutou. Na, ko Te Katarira, minita: Kia puta ruarua te aroha, to te pakeha, to te Maori, ka takoto te ora ki te taha o te tupapaku, ta poto te mahana o te ora ki roto ki te tinana kua matao, a male iho te ora, ka takoto ia te ora ki te taha o te ora, ka mahana tahi raua. Kia u ki te aroha. Ka tu ko Te Horo, Kai-whakawa pa- keha : Tena koutou katoa. E mohio ana koutou be tangata kupu pono ahau, na, whakarongo, te lake o te rangatiratanga o te pakeha koia tenei, e ako tonu ana. Na, kia u ki te ako ki nga tikanga o te Atua o te kura o te Kuini. To kiri ke to wairua kotahi. Ka tu ko Te Taka: Whakahaerea ake nga korero o Pihopa ma o Te Horo ma, tikina ana ki nga mahi o tera moutere o Otaki, o Turanga, o Kawhia, o Maunga Tautari, hei tauira mo tenei iwi. Ka tu a Pita Te Hori, Kai-whakawa : Tena koutou e te Pihopa, e nga minita, e Te Horo, tena koutou. Ka koa toku ngakau e te Pihopa ki tenei pakeha. Kua mau te tinana o te manu, ekore e tukua. Hei Kaiapoi te owhanga o tenei manu, mana e rere ki nga wahi ko (e taunga ia ; hei konei: kei au te whakaaro ki te whare karakia ki te whare kura, ki te wahi hei nohoanga mo taku manu. Ekore e pera- tia me tera manu i hutia, a tukuna atu kia rere. Katu ko Paora Tau, Kai-whakawa: Kei te tupato taku manu, ekore e pokaia nga karu. E karanga ana te tuakana ki te teina kia puta te aroha, koia ano, maku e hanga te pai mo taku matui. Ka tu ko Hakopa Te Ata o Tu: Ka haere ake te maramatanga i oku waewae a tae noa ki toku matenga. Kua koa rawa ahau, ka tu nei he kaiwhakaako i nga i mea o te Atua ki o tatou taha. Tirohia | he wahi mou kei tau ano e pai ai. Ka tu ko Te Wiremu Te Huki, Kai- whakawa o Poteriwhi : Ekore e rite te kaha o te tamaiti ki to te matua, e hiahia ana ahau ma matou tetahi taha o te whare e hanga ; otiia, ma te Hahi pakeha e wha- kaoti rawa; ma matou nga rakau, ma matou tetahi wahi o te kaninga o nga papa e utu. Ka tu ko Horomona Pohio, Kai-wha- kawa o Waimatemate: Tena koutou katoa. Kei te pai ahau ki tenei tikanga, o wha- kaaro ana ahau ko unahi hawhe o te mahi i ma to pakeha e utu, tetahi hawhe ma te Maori. i Ka tu ko Ihaia Taihewa: Katahi ka kitea to aroha, ka whakanohoia he kai- whakaako mo matou, ka kitea kei te wha- kaaro ano koe ki o matou wairua. Kua poto atu i nga kaumatua nga tikanga, kei te whakaae atu ahau. E ki ana ahau me kohi e matou kia £100 mo te tau, kia £50 mo te whare kura, kia £50 mo te whare karakia—ma nga kainga katoa e kohi enei moni. Heoi ano. mutu iho i konei nga korero. No te ata ka turia ano, na, whakaritea ana he tunga mo te whare karakia e rua eka. mo te kura e rua tekau eka. Timataia tonutia ana i reira te kani papa, 11,000 putu, a no te 20 o Tihema ka poto, na nga Maori ano i kani; utua ana e te Pihopa 5.500 putu, e te Hahi Maori 5,500. Meake ka timata te hanga o te whare ki Kaiapoi. i Kei te kani hoki nga tangata o Poteri- whi i nga papa mo to ratou nei whore karakia meake ka hanga. E hoa ma e nga tangata katoa o runga, o raro, o waenganui, kia rongo mai ki ta matou mahi ka tu nei ki konei, kua oti nei e au te tuhituhi atu. i Na to koutou hoa aroha, ! Na POIHIPI TE Ao RAHUI. HE KOHIKOHINGA KI NGAMOTU. He korero tenei mo te huihuinga ki Ngamotu i te marama o Tihema, 1859. ' I te ra whanautanga o to tatou Ariki o Ihu Karaiti, me te korerotanga o te ora- nga mo te tinana mo te oranga mo te wairua, me te whakatakotoranga i nga huarahi e ora ai te tinana e ora ai te wai- rua, e noho ai te tinana o te tangata i runga i te rangimarie, i te noho pai, e kimi ai te tinana maori i te rangatiratanga o te tinana me te whai rawatanga mo tenei tinana. E peneitia ano hoki te kimihanga i te ritenga e wiwi ai te wairua ki nga taonga pai ake i enei; ko te mea pai rahi ake i nga mea i te ao, e painga nui tera. I tenei hui e toru nga iwi i roto i tenei hui ki Ngamotu: ko Arapawa tetahi, ko Taranaki tetahi, ko Ngamotu tetahi. No Arapawa ona tangata — ko Hori Karaka Moturoa, ko Hoera Nikorima me to rana nei hapu ano, Ngatirahiri : no Taranaki, —ko Kingi Parenga me tona iwi, ko Po- i rikapa mo tona iwi; no Ngamotu me tona I runanga—ko Mehuiti Rangiora mo ona tangata ano i roto i enei ingoa i Huitera- | ngiora. No te wiki ka takoto te; hapa a Te Waitere me to kohikohinga moni mo te Rongo pai. Kamutu. Na te runanga katoa o Nga motu. KIPA NGAMOKE, Kai-tuhituhi. E rima pauna e toru hereni e iwa pene (£5. 3s. 9d.) nga moni o tenei kohikohinga mo te Kongo pai. Ue iti ra ia, otiia, e taea hoki te aha e te iwi rawakore, e te iwi raruraru? Na te raruraru, na te pa- kanga, i rawakore ai. Koia ahau ka mea ai, ka kino te raruraru, ka kino te paka- nga. Tatari tonu ana te Atua ki nga moni kia kohikohia hei huarahi mo tona Rongo pai, kia wawe te kawe ki nga iwi katoa o te ao, — kei te whakaroa tonu nga tangata o te Hahi. Warea ana ki ona raruraru, ki ona pakanga whenua, ki ona runanga, a, pau kau nga ra kahore i mahia he moni mo te Atua, mo tona Rongo pai. Akua- nei ka tahuri mai te Atua ki te whakawa mo tenei he, mo tenei maumau taima. Koia ahau ka tohe atu nei ki te tangata Maori, ka ki atu nei ki nga tangata o nga Hahi katoa—Mahia he moni mo te Kongo pai o te Atua; mahia he moni mo te Hahi o te Atua, kei tahuri riri mai ia ki te rapu utu mo ona taonga, mo tona whenua i maumauria e koutou ki te raruraru, kite mangere, ki te kaiponu noa iho. Mahoetahi, Taranaki, Tihema 12, 1859. E hoa ma, e aku hoa aroha, e nga kai ta o te Haeata nei, tena ra koutou. Tenei i taku kupu ki a koutou; he kupu aroha mo nga ritenga o nga korero o te Haeata nei, mo te ritenga mo nga tamariki ; e tika ana, no te mea e noho ana nga ta- ngaia Maori i runga i te kuaretanga. Whakarongo mai e nga iwi o te ao e noho ana i roto i te atawai o te Atua, i te maru o te Ariki o Ihu Karaiti, lie wha- kaatu tenei i te matenga o oku tamariki me to ratou whaea, he tamariki whaka- pono, me to ratou whaea hoki. Ko nga whakatauki tenei o Anaru ratou ko ana teina, ko Hana, ko Pirihira, ko Heni, ana tuahine. Ko ana kupu muna iho tenei: Hei konei ra, e pa, me o potiki, i te ao nei; e pa, e pai ana ahau kia mate aianei, kia whakamutu ai te mamae i ahau, ara i toku tinana, kia whiwhi ai ahau ki te oranga i a ihu Karaiti to tatou Kai-whakaora; mana (i whakaora toku wairua me toku tinana, mana e whakahou toku wairua, mana e whakaura ake toku tinana a te ra whakawa, ahakoa takoto oku wheua i roto i te urupa, kei te Atua te whakaaro ki ahau. Kaua korua e ma- mae ki au, kaua e tangi, engari kia aroha ki te Atua. He aha te pai kia ora tonu ahau i te mamae i au e pa i taku tinana i tenei male nui? E whae, tahuri atu ki te Atua, kia kite ai korua i a au i te Atua hoki. E pa, kaua au e kawea ki Waimea tonu ai, engari waiho ano au i konei tanu ai, i te kainga o aku tupuna, o oku matua, oku whaea, kia titiro ake ano korua ki taku urupa, aku teina, aku tuakana. E noho, e pa, e whae, me a korua potiki, ki aku teina hei konei ra e pa, e whae. Heoi, ka hemo, i te 8 o nga haora. Ko te mate o ienei tamaiti i te kaokao te mate, o puta ana te kai i reira me te wai ina inu i te ti. Kahore i taea e te takuta,
![]() |
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA. ka wha nga tau, ka mate. Ko Anaru Kerei te ingoa; no Aperira i whanau ai, ra 20, 1849 ; no Mei 7, 1854, ka mate ; i mate ki te Uruhi, katahi nei ka taea kia perehi, hei matakitaki ma nga iwi o te ao. Ka 4 tau, ka mate. Ko ana teina no te mate mitara nei i mate ai etahi: ko Ana- ru, ka 4 nga tau, ko Hana, ka o, ko Piri- hira, ka 2, ko Heni, ka i. Na nga mate uruta e rere nei i te ao i mate ai. Toko- rua e ora nei. He penei hoki tetahi wahine whaka- pono, 12 ona tau, kahore i taea e te rata. Ko te mate o tetahi, i mau te waewae i te rore pakeha, he rore kuri, puta tonu nga tara o te rore ki tua o te waewae, i taka- hia e au te uru hanga ka taea; i rangona atu e au e tangi ana, e karanga ana ki a au, E Repa, ka mau au i te kiore nei. Haere atu ai au, e mau ana. puta tonu nga tara o te rore nei, naku ano i hanga hei rore poaka, kahore ia i mohio. Otira, i ora ano taua kotiro, kotahi tau e ora ana, e noho ana, e ako ana au i te kura. No te mate mitara nei katahi ka mate. He kotiro atahua; ko tana kupu, ka pai ano kia mate tana tinana, kia haere atu ia ki te Atua. Ko nga whakatauki tonu tenei o aku tamariki, kei runga tonu i te kupu o te Atua. Heoi enei korero. HE WAHINE WHAKAPONO. Ko te pukapuka tenei o te matenga o te whaea o enei tamariki. I mate i te pa- karuhanga toto, mehemea nei he pakete wai e ringia ana ki te whenua ana puta mai te toto i te waha. Mau ana te wehi, kahore ano maua te tangata Maori i kite noa i tenei mate, ara, nga tupuna, tuku iho nei katahi nei ano. He wahine wha- kapono, nui atu tana aroha ki te Atua. No Oketopa 19, 1857, i mate ai. Ko tona ingoa ko Rina Hinetapaki Te Rangika- wetuki. Ka 53 ona tau ka mate. Ko te whaea tenei o aku tamariki. Ko ana kupu muna iho tenei, Hei konei ra e pa, ki a taua tamariki, kia nui to a tawai i a taua tamariki, i o potiki i muri i ahau; hei konei ra, e tama, me o teina e noho ra e Repa, ki o potiki, e taea hoki, e pa. te pewhea te mate ka tino kaha rawa ki te whakamate i toku tinana, no konei koutou ko potiki i waiho ai e au. Aue pa ki aue, hei konei ra ki nga tamariki, e tama e Wiremu Hoeta, e Hariata, kia kaha ki te whakapono, kia kite ai koe i nga ra pai o te Atua. E Repa, kei pouri koe ki ahau, e mate ano te tinana i roto i te hara, he oranga ia te wairua i roto i to tatou Ariki i a Ihu Karaiti, te Kai-whakaora; e mea ana ia, Ko ahau te Aranga mai mete Ora, ko te tangata katoa e whakapono ana ki ahau, ahakoa mate, e ora ano. E pa, tukua nga tamariki ki te kura i muri i ahau, kia nui ake to ratou matauranga i toa i toku, kia whiwhi ai o potiki ki te mohiotanga me te matauranga pono ki te Atua ora, nana nei tatou i hanga, homai ana e ia ko te manawa ora me te wairua ora. Kei ruarua to ngakau i muri i ahau, hei konei ra e Repa ki aku tamariki. E Hoeta, e Hariata, e Tere, e noho ra e te pukai kura, me to koutou papa. Aue ei, e titi te mamura e kai ki taku kiri, wha- kamau ki aku iwi me ho aho i mirohia awhi mai e te tau te kaurahirahinga, ka pa e Repa he mate i te marama, he mate hoki mai i te hina kauruki nau te ki nei e whai ki te raroa he hara te ra poto he matenga kaino au i i — Aue, e wae mae mahi mai koutou takiri mai ra i te muka tuao kua whakapikitara ianei aku ringa he hanga pioi noa te ngaua te Atua te tuku pototia ki wawea au te mate kia tai rawa eki witia nga tera kia hurihia iho taku male ki raro ra i i — Kahore te rangi nei te pehi whakarunga whakatata rawa mai ka murimuri aroha kei Pirongia ra ko te iwi tau whe, e wahi rua ana ko tiki ko nuku pori, ko tapu te ururu ko ripiroa riki, ko whanawana ko au ko te rangi pouri. Hei konei ra e pa, e tama, e hine, ka hemo, i te 8 o nga haora. I mate ki te Uruhi tenei wahine me enei tamariki. Katahi nei ka tukua kia taia ki te perehi, hei titiro ma tera ma tera. E hoa ma, ka nui taku manawanui ki enei mate, o aku tamariki, o toku hoa ; kihai ahau i hapuku ki enei mate, u tonu taku pupuri i te kupu a te Atua. E ki aha etahi tangata, he taonga matemate te whakapono, kahore, na tona kuare ki te inoi ki te Atua mona. Toko-ono aku tamariki i mate, ko te whaea ka toko- whitu, ko toku tuakana ko te Waitere ka toko-waru. E kite ana ahau i etahi ta- ngata karakia, ka mate te tamaiti te wahine ranei, heoi, mahue ake te karakia. Heoi ano. Na to koutou hoa aroha Na KAREPA KEREI. ; Monita o te Hahi a te Harawira. \_\_\_\_\_\_\_ \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ i RONGOATIA NGA NIUPEPA. E hoa ma, e nga tangata e hoko ana i te Haeata, he kupu taku ki a koutou mo tenei niupepa mo te Haeata, ara, hia ro- ngoatia, kia pai te tiaki. Kua kite koutou i nga pakeha e haehae noa ana i o ratou niupepa pakeha, pakaru noa, ngaro noa. Otiia he niupepa noa iho ena niupepa, tera atu nga niupepa e rongoatia tonutia ana e te pakeha hei tirohanga mana, hei kore- rotanga mana, ma ona tamariki; ma ona mokopuna, monga tau maha e takoto ake nei. Waihoki ko to tatou niupepa pai ko te Haeata, engari tena me rongoa. Ehara nga korero i te korero mo te ra kotahi, mo te iau kotahi, mo tatou anake ranei ; ! kaore, he korero ia mo nga tau katoa, mo nga tamariki katoa, mo nga mokopuna katoa, mo nga whakatupuranga katoa i muri i a tatou. Koia ahau ka mea ai me rongoa. Ka oti te korero i nga korero o roto, na, whakatakotoria paitia ki roto ki te pouaka kia takoto tika, kia takoto pai, kia takoto maro ; to tena marama niu- pepa, to tena marama niupepa, tutuki rawa ra ano ki te tutukitanga o tona tau; na, katahi ka tuituia hei pukapuka mau tonu, katahi ranei ka kawea ki te kai tui pukapuka mana e tui mana e kopaki ki to te pakeha kopaki pukapuka, na, katahi ka kitea he pukapuka nui. Me te tiaki tonu kei poke i te paru, kei moku i te wai, kei kainga e te huhu, kei wawahia e te tama- riki. Na, me pena tonu ia tau ia tau, me te tui ano me te kopaki ano tona puka- puka mo tona tau, tona pukapuka mo tona tau; me te tuku iho ano ki ona tamariki, ki ona mokopuna, ki tera atu whakatupu- ranga ki tera atu whakatupuranga. Na te tikanga pera i tupu haere ai te matau- ranga me te rangatiratanga o te Pakeha. Ma te tikanga pera hoki ka tupu haere ai te matauranga o te Maori me tona ranga- tiratanga. Kei roto kei tenei pukapuka te ingoa me nga tikanga o te Atua ; ina, me rongoa me tiaki te Haeata. Na te HOA AROHA. HE WHAKARITENGA KARAIPITURE. Hoani 10. 4, 5. HE tangata i Iniria he tahae tana i te hipi. Ka hopungia ia, ka kawea ki te kai-wha- kawa kia whakawakia. Na, tu ana nga tangata ki te aroaro o te kai-whakawa, te tangata nana ake te hipi me te tangata nana i tahae i taua hipi, tohe ana raua mea ana tetahi nana, mea ana ano tetahi nana, a te takoto te korero. Katahi ka mea te kai-whakawa, me wehewehe nga tangata be ruma ano mo tetahi he ruma ke ano mo tetahi, ka mutu ka mea ano ia, Me karanga tetahi ki te hipi, me karanga ano tetahi. Na, karanga ana te tahae otiia kihai i rongo te hipi kihai hoki i mohio ki te reo manuhiri. A, karanga ana te tangata nana, rongo tonu ana te hipi ki te reo o tona rangatira, rere tonu atu ana ki a ia. Kaiahi ka mohio te kai- whakawa ki te tahae, riro ana te hipi i te tangata nana, wiwi ana te tahae i tona utu. Ka tika te kupu o te Karaiti, " Ka aru nga hipi i a ia; e matau ana hoki ratou ki tona reo. Ekore ratou e aru i te tau- hou, otira e e oma ana ratou i a ia: ekore hoki ratou e matau ki te reo o nga tau- hou."