Te Haeata 1859-1862: Volume 1, Number 2. 02 May 1859 |
1 1 |
▲back to top |
TE HAEATA TE UTU MO TE TAU } KOTAHI 2s 6d} " Tatou ka haere i to Ihowa Maramatanga." { TE MO TE PUKAPUKA KOTAHI 3d VOL. I.] AKARANA, MEI 2, 1859. [No. 2. MARAMATAKA. MO MEI. Hei te 2 o nga ra Kowiti ai te Marama. Hei te 16 o nga ra Hua ai te Marama. 1 Ka Tapu 2 Manei 5 Turei 4 Wenerei 5 Tarei 6 Parairei 7 Hatarei 8 Ra Tapu 9 Manei 10 Turei 11 Wenerei 12 Tarei 13 Parairei 14 Hatarei I5 Ra Tapu 16 Manei 17 Turei 18 Wenerei 19 Tarei 20 Parairei 21 Hatarei 22 Ra Tapu 23 Manei 24 Turei 25 Wenerei 26 Tarei 27 Parairei 28 Hatarei 29 Ra Tapu 30 Manei 31 Turei E taia ana Te Haeata i te tahi o nga ra o nga marama katoa. Te utu mo tenei niupepa hia rua hereni mo te Tau te kau ma rua nga niupepa e taia i te tau kotahi. Ko nga tangata e mea ana kia taia o ratou whakaaro ki tenei niupepa, me tuhituhi a ratou pukapuka ki te Kai-Tuhi o Te Haeata, ara ki a Te Patara, kei Onehunga. Ko te tangata e hiahia ana kia taia tona panuitanga ki te Haeata nei, me kawe i tana pukapuka kia Te Wirihana ki te Whare Perehi o "The New Zealander," ma Te Wirihana e whaka- rite utu mo te panuitanga ka taia. \_\_\_\_TE HAEATA.\_\_\_\_\_ AKARANA, MEI 2, 1859. NGA HAKARI MAORI. Kua ki matou i Te Haeata mo Apereira Ua panui matou i nga he o te ao. Na, ka rite ta matou kupu aianei, ka whaka- puaki matou i nga he o nga Hakari Maori, ma nga iwi e whakaaro ki te tika, ki te he ranei o ta matou korero. He maha nga he i roto i tenei mahi. Ko tetahi, he maumau hai. Ko ta te ta- ngata e pai ai kia nui te kai ma te ope karangatia kia haere mai, na, raranga ana nga Kiwai, nga Kumara, noi ana nga Ma- ngo, nga Tuna, takoto ana nga Poaka, tu ana nga kohua Paraoa, Raihi ranei. Kia nui tana tahua! Ka nui, karahi ka ora tana ngakau; ka whakamoemiti hoki nga tangata ki a ia, ko tana pai hoki tenei. Otiia, he aha te pai o te maumau? Kei mea e pau ana nga kai i te tangata; kahore, haere ki nga puni titiro ai: na, ki te taha o nga umu o nga whare o nga huarahi, ki tahaki hoki e takoto ana te kai, te mea kaiota, te mea maoa, he mea ruke noa, takahia ana e te tangaia e te kuri e te poaka hoki. He nui hoki no te kai, kai tonu ana te ope i teao i te po, a, makona rawa taimaha rawa, na ka rukea noatia ki tahaki. Ne.' He tika koia tenei? I homai nga kai e Te Atua kia maumau- ria e te tangata? kahore, engari kia ora ai te tangata. Tetahi he, ko te Kakai. Na, titiro ana te ope e nui ana te kai, ka tomo nga tangata ki te whakawainga. He tangata ano e ata kai ana; tena ko te tokomaha, ekore e ata hanga, kai tonu ana i te ao i te po, te tamariki te kaumatua, te tane te wahine, rite tahi te kakainga o nga mea whakaaro kore. Ue mahi pai ranei tenei ma te hu- nga whakapono? E mea ana a Horomona "Ki te noho korua ko te rangatira ki te kai, ata whakaaro marietia nga mea i tou aroaro: whakapakia he maripi ki tou korokoro, ki te mea he tangata kakai koe." Nga Whakatauki. 25. 1. 2. Me kakai koia te tangata? Huaatuma te kararehe tera mahi, mate mea ngakau kore, ma te . mea kahore nei ona whakaaro, otiia ekore pea te kararehe e kakai, ka ki te puku ka whakamutua tona kai. Kia kuare rawa koia te tangata i te kuri i te mea kahore nei ona whakaaro? Kahore pea. Koia matou i mea nei, whakamutua nga Hakari Maori, kei tomo nga tangata ki nga whakawainga. Tetahi he, he maumau Taima. Ka nui te taima e pau ana i tenei mahi, ara te taima ki te ngaki kai, ki te hauhake hoki, ki te patu mataitai, ki te rapu tuna, ki te wha- kangau poaka, ki te tahu kai, ki te huri paraoa, ki te hanga whare, ki te korero noa iho; aue tai! pau ana le tau! rupeke ana nga ra i te mahi nei. Tena, tauia nga ra, nga wiki, nga marama o te tau i poto mo nga mahi o te hakari, ehia ranei? I homai koia te taima e Te Atua, kia mau- mauria ki te pera? Kahore, engari kia whai taima hei ngakinga kai hei oranga ; tena ko te tini o nga raruraru! roto i nga mahinga mo te hakari, e puta ke ana. Iho mai te taima e Te Atua kia mahia te oranga mo te Wairua, otiia e pau ana mo nga mea o te ao; kahore he wahi i ma- hue mo nga mea o te rangi. Tetahi he, he whakararuraru. Tona hua tenei to te hakari, he raruraru. He raru mo te iwi nana te tikanga, he raru hoki mo te ope e haere ana ki te kai, raru tahi. Warea ana ki te mahi hakari i te roa o to tau, na, kahore he whakaaro ki nga ma- hi o te kainga, hinga ana nga taiepa, pa- karu ana ki waho nga poaka, kahore ho rangi takoto kau kia whakaarohia era, pa- karu ana nga whare, kahore he wahi ta- koto kau hei hanga taiepa, i te raruraru ki te hakari kua karangatia. Tuhera kau ana te kainga, kahore he whare karakia kia tika ai te mahi ki Te Atua; kihai whai tikanga mo tera, i nga mahi Maori nei. Me pehea hoki, ka poto nga rangi i te raruraru ki aua hakari, keihea he tainui hei hanga whare karakia? No konei hoki i -whiua ai nga karakia ki roto ki nga kauta ki nga whare kikino; no konei te whai taima ai hei korerotanga pukapuka, hei inoinga ki te wahi ngaro, hei whakaa- ronga ki nga mahi e ora ai te wairua. Ko tetahi tenei o nga mea whakataimaha i te hunga whakapono. Tena, tirohia ta
2 2 |
▲back to top |
TE HAEATA. Paora e mea ana, "Kia whakarerea e tatou nga mea taimaha katoa, kia oma- kia te omanga e takoto nei i to tatou'aro- aro."—Hiperu 12. 1. Tetahi he, he whakatupu hara mo te tanga- ta. Ka maha nga hua i roto, ka maha hoki nga whakawainga e puta ana i roto i tenei mahi, ara i te haerenga tahitanga o te tokomaha, o te huihuinga ngatahi ta- nga o te tane i te wahine, te taitama, te tamahine, i te moenga tahitanga, i nga korerotanga me nga takarohanga: wha- kawaia ana tetahi e tetahi, ka tokomaha ki te hinga, hinga ana ki te waikeri. E kore hoki e tupu nga hua pai i runga i nga wahi o te hakari Maori, otiia ekore e taea te korero i nga hua kino e whaka- tupuria ana e aua mea. No konei i mea ai a Horomona, "Te haere ki te whare tangihanga, pai atu ite haere ki te whare hakari."—" Kai-kauwhau." 1. 2. Na, he utu ano tona, to nga hakari Maori. Me titiro tatou ki ona utu; na, he utu pai, me kati ano he mahi ma ta- tou, koia tenei; be utu kino, me whaka- rere tenei mahi, kia atea hoki mo nga mahi whai ritenga. Na, te tukunga iho o tenei hanga, koia tenei, he hemo kai. Tena ka pau nga kai ma nga uhunga, ma nga runanga, ma nga ope i haere mai i nui whenua, keihea ma nga tangata o te kainga? Ka poto nga hua o nga mara, pau rawa nga rua i te ngahuru, me aha nga tamariki, nga ruruhi, nga koroheke i te roa o te tau? Ka ngaro i te hemo kai! He mea pai tenei kia koutou kia tangi nga potiki i te kai kore, kia hemo nga tupuna, kia haere nga tangata ki te keri aruhi hei oranga? Tona utu tenei to te hakari. Maharatia te Tamaki oma, Ruka 15, me ta Horomona, "Kei uru koe kiroto ki te hunga iinu waina, ki te hunga kakai ki- kokiko, no te mea, ka rawa koretia te tangata iinu, te tangata kakai.—Nga Whakatauki. 23 20, 21. Ekore ranei koutou e aroha ki nga tamariki ? E mo- hio ranei ratou ki te mahi kai ma ratou, i te mea kua pau nga kai o te kainga i nga hakari Maori? Na, ko te maeke tetahi. Ko te ngahuru tenei ne? meake ko te hotoke. Tena ka mahana koutou ki te aba, i te mea kua kore nga kai? E tukua noatia mai koia te paraikete, te hate, te kaone, e te Pa- keha? E ngaro ranei nga utu o tenei mahi kuare? Ekore e ngaro. Haere ki te kainga Maori ki te matakitaki, ka kite koutou i te tamariki e haere tahanga a a, i te wahine e noho ana i roto i te koka, me te tane e kuhu ana i roto i te Pureke, me te koroheke raua ko tona ruruhi ki te tahu o te ahi e noho kau ana, i te kore weweru mo raua. E taea hoki te aha i te kuaretanga o te iwi? Te mahara ai ratou ko to ratou moni era, ara nga riwai nga witi nga poaka, hei hoko mahana mo ratou mo te tuakiri; hei hoko kakahu papai mo nga wiki, mo nga karakiatanga. Kati te kohuru i nga potiki, te whakamate i nga tupuna; rongoatia nga huao te mara, hei oranga, hei mahanatanga mo te tinana. Ko tetahi, he nama. E nama ana nga iwi kia whai kinaki ai taua hakari, kia nui ai te Raihi, te Huka, te Paraikete, te aha; ka mutu, ka nama ano kia riro mai he mahana mo te makariri, .kua kore nei hoki nga kai hei ritenga utu. Na ka whiwhi te tangata i tona pikaunga, kia taimaha ! A haere taimaha ana i te roa o te tau i tana nama, haere turorirori ana, piko ana te tuara i te taimaha. Kaiahi te pikaunga kino whakaharahara he nama i Pehi una ki runga i ngu po- kohiwi i te ao i te po, te taea te unuhia; ahakoa moe, ahakoa ara ranei, e taimaha tonu ana te tangata i te nama. Ka tika koki ta Horomona, "te tangata hoki i (e nama hei pononga ia ma te tangata nana i whakatarewa mai." Nga Whakatauki. 22. 7. Heoi, e te whanau, kati te hapai i tena mea taimaha ki runga ki a koutou; engari te haere maamaa; kati hoki te taka i te Hukari, ta te mea, he nama tona hoa haere tahi. Ko te mate-mate tetahi. He mahi wha- katupu mute mo te tinana, tenei mahi. Na, he mate i roto i te haere ua i te hae- re makariri, he male i roto i te whare maeke, he whare aha oti to te tira haere? he male i roto i te kakai, i le moe huihui, be maha hoki nga lake mate i roto i nga hakari Maori. Kali te kohuru i nga tinana ki nga mahi pera. Otiia tera atu le mate nui, ara le utu mo nga hara e tupu ana! roto i enei mahi,koia matou ka mea nei. Ko tetahi ritenga i roto i nga hakari nei, Ao te riri a Te Atua e pa ana ki nga tangata mo a ratou he. Oti ekore ia e riri mo nga kai ka maumauria noatia, mo nga taima ka whakapaua,mo ana mahi ka whaka-itiiitia ka mahue ranei, mo nga mahi takaro, mo te tini o nga he e puia ana i roto i enei mahi? Ekore ia e riri mo nga tamariki ka whakahemokia, ka kohurutia ki te maeke, mo nga ruruhi me nga koroheke ka whakamatea? ka maha- ratia tenei mahi e ia., ka whiua te iwi e mahi ana i enei he. Koia matou ka mea nei, me titiro ki ta Paora e penei ana, " Na ahakoa kai koutou ahakoa inu, aha ranei, meinga katoatia hei whakakororia mo Te Atua."—\\ Koriniti. 10. 51. Whakaarohia enei korero, e hoa ma, kia whakamutua nga hakari Maori, ta te mea he maha nga he i roto, me nga utu kino ka inaha. HE HUIHUINGA KOHIKOHI MONI- KEI KAIPARA I TE TAU 1858. Kua ho mai e te Atua ki ana tangata he ritenga mo ratou ki a ratou Minita. Kua mea hoki ia ki nga kai kawe o te rongo pai, " Kaua he koura ma koutou kaua he hiriwa, kaua he parahi ki roto ki o koutou whitiki; kaua ano hoki he putea mo te ara ; kaua e takiruatia nga tatata, kaua he hu, kaua ano hoki he tokotoko; ka ea nei hoki i te kai mahi tana kai' Matiu 10, 9, 10. Kua mea hoki a Paora, "Me he mea kua ruia atu e matou nga mea wairua ma koutou, he mea nui ianei ki le kotia e matou a kou- tou mea o le kikokiko ? Kahore oti koutou i matau, na, le hunga e mahi ana i nga mea tapu, e kai ana ratou i nga mea o le temepara ? Me nga kai tiaki o le aata ka whiwhi ngatahi ano ko te aata? Pera tonu ano hoki ta te Ariki i whaka- rite ai mo nga kai kauwhau o te rongo pai hei te rongo pai he oranga mo ratou." 1 Koriniti 9—11, 15, 14. Ko nga tangata o Kaipara kua tango i enei karaipiture hei ritenga mo ratou ki ta ratou minita. Tenei a ratou korero i ta ratou huihui kei Wai ngohe i le tau 1838. Kia Wiremu Tipene le timatanga. Ka koreti tia e ia Ienei kupu kei a Koriniti 16—i. Na, le kohinga moni mo te hunga Tapu, peratia e koutou me taku i whaka- rite ai ki nga Hahi o Karatia, Hei te ra tuatahi o le wiki, whakatakotoria, ro- ngoatia ake, ta ienei tangata, ta ienei tangata o koutou, ki a iu ano, a le Atua manaakitanga, kei whai kohi- kohinga ina tae atu a hau. Na, maku e tono le hunga e whakapainga ana e koutou hei mau atu i ta koutou aroha noa ki Hiruharama, ki le paingia ahau, ko matou tahi e haere ki le mau atu. Na, He ritenga ienei, e te Hahi o Kaipara nei, no mua, no le hunga whaka- pono o namata, Hei pukenga ki enei whakatupuranga whakapono o muri nei ; kia aruarumia atu ai le ritenga o le kupu a Paora i akona nei e te wairua o Ihu Karaiti. He ritenga aroha ki le hunga e whakapuaki ana i le ingoa o le Ariki. No le mea, kahore o ratou wahi ki le rapu kai, taonga, kakahu, i te wa e kauwhau nei ratou. Ko le kupu anake o le Atua ta ratou e ngaki haere nei i nga hahi o te Atua,e Pehi ana i te kino, e whakatupu ana i te pai, E kopani ana i nga hiahia taikaha, e whakatuwhera ana i nga hia- hia papai kia titiro atu ki a ia i tare ki runga ki le mate o te Ripeka. Na ana mahi penei i ora ai te hunga tapu o mua. A, ma te penei ano hoki a enei whakatu- puranga, ka ora ai enei Minita e kau- whau nei i te Ingoa o Ihu te Ariki, Na, me whakaae nga Rangatira o tenei moana o Kaipara, kia whakapumautia tenei kohikohinga moni i nga tau e takoto mai i mua i a tatou nei, kia whai oranga ai to tatou nei Minita i nga tau e pai ai te Atua, kia noho roa i roto i nga hapu o
3 3 |
▲back to top |
TE HAEATA. Kaipara. A i roto hoki i te mana me te Rangatiratanga o Paikea, te tumuaki o nga Hapu o Kaipara. Kei runga ko Paikea, Whakaro- ngo mai, e toku iwi, whakarongo mai, e te Hahi, whakarongo mai, e toku Runanga: E tika katoa ana nga whakapuakanga a Wiremu Tipene, te tino kai whakaako o tenei roto o Kaipara. E whakarongo ake nei te taringa ki nga kohikohinga a te hunga tapu o mua, kia peneitia i to tatau nei takiwa. Na ka whakaaetia e au aianei, otira, me whaka- puaki ake taku kupu whakarite aianei. E taea te aha, e te whanau? E aku hapu, E taku Runanga, Mei hanga i Kaipara te pokepokenga o tenei taonga, o te koura, o te hiriwha, o nga kowhatu utu nui; e kore e kitea toku tuutuuatanga e te rau o te tangata o te iwi; no te mea, He reo mana te reo o toku matua i mua, i era ture. A, e mana ano toku reo i roto i enei whakaritenga mahi. Ina hoki, e te iwi, e rua nga wahi i roto i te marama, ara, e rua nga tai. Ko nga Tai o te Huanga o te marama, e piki ana ki te nuinga, ko nga tai o te korekore, e tuku ana ki te itinga. Na, hei ritenga ienei mo nga wa whakaritenga i roto i toku Rangatiratanga Kotahi wahi e nui ai te moni i roto i o koutou ringa, kotahi wahi e iti ai te moni. Otira,e toku iwi whakarongomai,ahakoa kore inaianei, ko te kupu a Wiremu Tipene otira, a te hunga tapu i mua, hei tumuaki mo taku, e mea nei, kia mau ki te kohikohi a era atu tau. Na, ka pera ano taku kupu aianei, e toku Hunanga, kia pumau ki te kohikohinga moni mo to tatou minita, kia whai huruhuru ai, ara, kia whai pakau ai te manu nei, hei rere rere haere i roto i tenei roto i Kaipara, ki le whangai i nga Pii e ta taau nei i roto i te kowhanga. Heoi ano taku. Kei runga ko Matiu te Hau ; E te iwi, kahore he kore o te moni inaianei, no mua ia te korenga. Tena ko tenei, e noho ana tera tangata i runga i tana pihi, me ana mano pauna moni. Tera Rangatira me nga tuutuua katoa, a ka nui te moni ekore e mutu mai tenei mea te kohikohinga. Ki taku, kei te mutunga o te oranga o te tinana te mutunga mai o tenei mahi; i te aha hoki i taku mohio ake ki tenei Taki- wa. I mua ia e tamariki ana nga tangata Maori, tamariki katoa nga mahi, a, kore katoa tenei mea te moni. Tena ko tenei, kua kaumatua te Hahi, kaumatua katoa nga whakaritenga, koia au ka mea atu nei ki a koutou, ekore e mutu mai tenei mahi te kohikohinga. Kei runga ko Te Paki Rori; E hoa ma, e te Runanga o Paikea, ekore e taea e au te mea e tuutuua tenei whakaritenga nui, papai, ataahua e mahia nei e te Hahi. Ina hoki, ko matoa ko aku tamariki ka tu kau i te kore moni, a, he aha koa, mo nga ; whakaaetanga a nga Rangatira, ahau ka whakaae nei. Heoi whakairohia kautia ki te pukapuka o te Runanga o Paikea. Me moe atu i roto i nga po i nga ra, me whakaaro atu i roto i nga taima o te ora- nga, ka kitea atu tenei taonga te moni, ka whakaeaina ai te whakanohanga o matou nei ingoa ki te pukapuka e te aiahi toha- nga. Kei runga ko Matikikuha, ka ki; E te whanau, whakarongo mai, whakarongo mai. Kaua e whakakorea tenei mea te moni ; he taonga hua noa tenei mea te moni i roto i nga ringa o nga wahine o nga tamariki, me nga tangata katoa, hei utu kakahu mo nga mea e pirau nei. Tena ko te hohikohinga mo nga mahi whaka- wairua e ora ai e mahue ai tenei ao kino, e tae atu ai ki te haringa mutunga kore, nui atu te moni. Hei aha nga moni o nga pihi? no reira nga moni o era atu kohikohinga, no era oneone. Hua atu, no roto ano i nga kete parete, i nga poa- ka, i nga kapia, i nga ika, i nga tio, ka whiwhi tatou ki era atu moni. Koia e tu nei to tatou minita i waenga i a tatou. Kei runga ko William Marsh Te Rangi Kaheke; E te Runanga o Paihea, whaka- , rongo mai. E hari ana toku ngakau mo toku urunga ki roto i tenei mahi aroha a enei hapu torutoru e noho nei i Kaipara i raro i te Rangatiratanga o Paikea, note mea kua haerea e oku waewae, a kua kitea e oku kanohi nga wahi katoa o te- nei motu, puta noa, puta noa tai noa mai ki tenei wahi; kahore ano i rite ki to kou- tou mahi aroha e whangai nei i to koutou nei minita, e tuku atu nei i nga mea ho- atu noa i roto i o koutou nei whakaritenga lure, i roto i te te Atua hahi atawhai. No te mea e toru pea mano tangata kei Waikato, kahore ano i penei te whangai i o ratou minita ; ahakoa e rua pea mano kei Rotorua, kei taupo, kahore ano i penei te whangai i o ratou minita; ahakoa e wha pea mano kei Ngatiporou, kei Tura- nga, kei te Wairoa, kei Ahuriri, kei Tau- ranga, kei Hauraki, kahore ano i penei te whangai i o ratou minita. Erangi e te iwi nei ko te oranga o nga minita e noho ana i roto i nga tini mano tangata nei, na te Komiti ano o te Hahi o Ingarangi. Kahore he iwi nui o te tai ki runga, ki waenga, ki Ngapuhi, ki nga taku tai o tenei motu, o Aoteroa, e riteana ki tenei hunga torutoru o Kaipara, e whangai nei i to koutou nei minita. Koia taku miha- rotanga ki te pokanga haeretanga o a koutou nei whakaritenga whangai minita i roto i to koutou nei torutorutanga. Ahakoa he pai korero kau taku e tu i waenganui i a koutou nei, e taea hoki te aha, e te iwi, kotahi au, kotahi ano taku oranga ka tukua atu i roto i tenei aroha- tanga atawhai. Na ka mutu nga korero ka kohikohi, ka mutu te kohikohi ka tukua nga hua ki to ratou minita, hei boko kai mana, hei hanga i tona whare, hei utu poti, hei ka- we i a ia ki nga tini wahi o to ratou moa- na, hei aha, hei aha. Rupeke rawa nga hua £226. o. 11. He aha te pera tahi ai nga hahi katoa o Niu Tireni? Kihai matou i tuhituhi i tenei mahi hei whakanui i tenei iwi, ka- hore, ahakoa kua pera to ratou whakaaro kaua rawa te tangata e whakapehapeha ki tana mahi, ta te mea e whakahoki kau ana i ta Te Atua i homai ai, engari e tu- nituhi ana i ienei hei tauira mo nga hahi katoa kia whakaritea ete mea e tikaana ki ta Te Atua kupu e te katoa. HE KUPU WHAKARITE. Noho ana a Mahi tohu ki runga i tona torona, me ona mahi aroha ki tona taha. Kotahi te tangata hara i arahina mai ki tona aroaro kia whakaorangia e ia. Ka tuhi ka tangi te tetere kia rongo mai te ao katoa; ka karanga hoki, ka mea te karere, " E te Rangi, e te Whenua, e te Reinga, haere mai, korero mai ki mua o tenei torona, nga hara o tenei tangata, ki mai, me whakaora ranei, me whakamate ranei?" A tu wiri ana te tangata hara, pawera rawa, kua mohio hoki ia ka tokomaha nga kai-korero mo ana hara akuanei, hei tohe kia whakamatea tenei tangata. Na, tangi ana te tetere me te noho marie ano a Mahi tohu i runga i tona torona. Ka tahi ka puta he kai-korero. Ano he ahi tona mata, a ka hamama, ano he whatitiri tereo,me he uira ano te whe- rikoriko o nga kanohi. Ano ko Mahi tohu, " ko wai koe?" ka mea mai tera, "ko te Ture ahau, ko te Ture a Te Atua." " Tena, tou korero ?" e ai ta Mahi tohu, Te kianga mai, "Tenei taku korero; titiro mai ki enei papa kohatu i oku ringaringa. Kotahi tekau o enei lure, ne ? na, kua takahia katoatia enei e te nana- kia nei. E tohe ana ahau kia utua tana mahi. Kua oti nei hoki te tuhituhi, " ko nga utu ote kino he mate" "Na, me whakamate tenei tangata." Katahi ka wehi rawa te tangata hara, puta ana te wehi ki nga wahi katoa o tona tinana, ano kua unuhia katoatia ona wheua, oioi kau ana, tuhera ana hoki te reinga hei horo i a ia, teetaa le manawa. Ka mea ia, heoi, kua mate ahau, ekore ahau e ora. Katahi ka aroha a Mahi Tohu ka mea, " ki ahau te whakaaro, e te Ture, maku koe e whakautu; na, e tika tau i mea kia male tenei tangata, me whakaae ahau ki tera; otira, tenei taku hoa haere tahi nei, ara, ko taku kingi, ko taku Ariki, ko Ihu tona ingoa; mana e korero te tikanga e ea ai te hara o te- nei tangata, kia tukua noatia ia." Na ka mea a Ihu, "Maku e Mahi Tohu, maku e
4 4 |
▲back to top |
TE HAEATA. whakarite tau. Tena e te Ture, kawea ahau e koe ki te kari, meinga te kakawa toto kia tuturu iho i toku tinana, whiua ahau e koe, titia ahau ki te ripeka, wha- kairia rawatia ki runga kia heke iho oku toto, a tukua ahau ki te urupa, kia rite katoa nga nama a te tangata hara i ahau, ko ahau kia mate hei utu moria." Na, whakatika ana te Ture, whiua ana a Ihu e ia, titia ana ia ki te ripeka, a ka mutu, ka hoki mai ki mua o te torona o Mahi Tohu tu ai, me te marama ano ona kanohi, Karanga ana a Mahi Tohu," Tera atu ranei au korero mo tenei tangata ?" ka mea mai te Ture," kahore,heoti rawa." Ano ko Mahi Tohu, " koia ranei, he oti rawa, kahore he kupu o tetahi o enei lure kotahi nei tekau mana? Ko te kiianga mai,kore rawa, kihai kotahi, kua rite ka- toa i a Ihu, kua utua katoatia ana hara : na, e mea ana ahau, me tuku noa tenei tangata;" Na, ka mea a Mahi Tohu, " ka i ma taua, e noho koe, ma taua tahi tetahi karangatanga." Na ka tangi ano te tetere, ka pa te ka- ranga, "Haere mai ra, koutou katoa e whai korero ana mo tenei tangata, e mea ana kia kaua ia e tukua." Na kei runga ko tetahi; kihai tona reo i rile ki to te Ture te kaha, otiia, e kaha ana ano, aha- koa iti, e koi ana nga kupu, e werohia ana nga wahi whakaroto. A ka patai a Mahi Tohu ka mea, "Ko wai koe" Ano kotero, "ko Hinengaro ahau, me whakamate ano tenei tangata, ka nui tana tutu ki nga ture a Te Atua, ka tohe ahau kia mate ia, a ka whiua tonutia e ahau, ekore taku e mum taea noatia te urupa, a tera ao atu ano, ka mamae ia i ahau." Kaiahi a Mahi Tohu ka mea, " Kahore, whakarongo mai ra," inamata kua mau ki te paihere hi hopa ka tukua ki roto ki nga toto, tauwhiuwhia ai a Hinengaro e ia ki nga toto, me te ki atu, "ehoroia ana o tatou hara katoa ki nga toto o Ihu Ka- raiti o tana tamaiti." Ne? Tera atu ranei au korero? Ka mea mai a Hinengaro, " Kahore atu aku kupu, me pehea hoki, kua hipokina aku hara, kua murua aku kino, kaiahi ahau ka marie, ka kore he \\vbakawakanga moku." Na, ka tangi ano le tetere, ko le tuatoru o nga tangihanga; a ka puta ake i te po he wairua kino, mangu tonu te ahua, kino rawa nga karu. Ka patai a Mahi Tohu ka ki atu, " He kupu tau ki tenai tangata?" Ka whakaae mai tera ka mea, "He kupu ano taku, he tangata noku tena, kua wha- karite kawenata maua, kua oati ia ki au, ko tana pukapuka whakaae tenei kei au, mana e titiro nga tuhituhinga a tona ringa. Maku tenei tangata, kua tukua mai e ia, ko tona tinana me tona wairua ki au, hei pononga moku." Ano ko Mahi Tohu, "Tena ra, kia kite ahau." Na, k homai e te wairua kino i taua pukapuka kiu kite, me te wewero ano te tangata hara ki ona karu e mumu- ra tonu mai nei. Ko te meatanga a Mahi Tohu, "Kali koa. kihai tika ta korua pu- kapuka, kihai tenei tangata i whai tikanga mona kia oati ai ia ki a koe. Nona ake koia tona tinana me tona wairua, kia rite ai ta korua mahi? Kahore, e hara ia i a ia, kua hokona noatia ki le utu nui, ekore ahau e whakaaro ki ta korua kawenata, kua kahore tera i au, ka haehaea tena pu- kapuka. Haere koe e hoki ki tou wahi." I Aka whakahokia mai e tera, "Taihoa, tai- hoa, tenei ano etahi kupu aku, he boa | tuturu tena tangata noku, he tangata nga- wari ki aku whakahaunga, kihai turi ki 1 aku kupu, a i paopaongia le rongo pai e ia, i tawai hoki ia ki nga kupu a lhowa, ko ia kia whakaorangia, ko ahau ka wha- kahokia ki te po ; ne?" I Na ko te meatanga a Mahi Tohu, "Ho- , ki atu, e te wairua kino, kei mea koe ki ' nga mahi o tenei tangata i mahia i nga ra o tona kuaretanga, ka oti nei hoki le mu- ru." A ka tahi ka mea ki taua tangata, "Me tangi ano te tetere, ko te tangihanga whakamutunga ienei." Na ka tangi, otiia kahore he tangata i whakatika ki te korero. Na kaiahi ka ki a Mahi Tohu ki a ia, "Tena, mau e karanga ki te rangi, ki le whenua, ki le reinga hoki, tera pea le tangata e whakatika mai hei whakawa i a koe." Na kei runga ko taua tangata ha- ra, ka puta tana kupu i te reo nui ka mea, " Ma wai e whakawa a Te Atua i whiri- whiri ai?" A ka titiro iho ia ki te reinga, ko Hatana tera e takoto ake, e ngau ana i ona mekameka ki ona niho ; ka miro ia ki te whenua, otira kahore he kupu ; na, ka titiro ake ki te rangi ka karanga ake ki reira, "Ma wai e whakawa a Te Atua i whiriwhiri ai? mana, ma Te Atua?" Ko te karangatanga mai, " Kahore, ko Te Atua hei whakatika." "Ko Te Ka- raiti koia? Ka ki mai, "Kahore, ko te Karaiti i mate." Katahi ka mea te ta- ngaia i runga i le hari nui, "Ma wai tatou e motu ke ai i te aroha o Te Karaiti?" Na, hinga ana te tangata ki nga waewae o Mahi Tohu, mea ana, he tangata ahau mou, ake ake ake. A ka mutu te tangiha- nga o te tetere, otiia ka hari nga anahera o Te Atua me nga tangata katoa o te ra- ngi, nui rawa te haringa no te mea kua ora te tangata hara. UE MATE. Ko te wahine o Meheka, he rangatira Maori no te Rarawa, no Ahipara, kua mate. Kia rongo nga iwi katoa o ienei whenua ki te mea i mate ai tenei wahine rangatira. Maumau tenei wahine mo te mate kuware. No te toru o nga ra o Maehe nei i male ai. I nui te ua i reira i Ahipara, i aua ra, a i nui hoki le wae- roa, i tini waioioi te waeroa He teneti kariko te whare i moe ai a Meheka ma ki roto. Ka maku te teneti i te ua, ka pu- mahu. Kua hoha a Meheka i te ngau- ngau a te waeroa, ka mea ki tona hoa. Tetahi ngarahu tikina, ka mate tatou i te waeroa, kia nui, kia tini. Ko te moka- puna a te Morenga te tokotoru. Ka haere te wahine ka tiki, ka mau ka mau mai. E iwa tekau (90) pauna pea te tai- maha o te ngarahu. Kua keria te rua i wainganui o te teneti, ka ringihia te nga- rahu ki roto. Na ka titia nga taha katoa i o te tenei! kei tomo te waeroa, purupuru i rawa, kapi tonu nga wahi katoa; heahakoa J pumahu, ka moe te tangata, ka moe te wahine, ka moe te tamaiti, te mokapuna a te Morenga, a ao noa le ra, a awatea noa. No ka morunga te ra, ka haere mai le tangata i Herekino kia kite i a Meheka, kahore ano i ara noa. No le 10 o le karaka ka uakina le teneti ka wete- kia ; ko te wahine kua male, mate rawa ; ko te tamaiti me ake male, ko Meheka e korikori ana. Na, ka tangi le whanaunga, tangi rawa rawa te iwi. Ka mau kia Meheka raua ko te tamaiti, ka mahi ki te whakaoraora ; ka ringihia raua ki te wai, ki te wai matao, ki te wai mahana; a e ono nga haora ka araara ake raua. Ko te wahine ia kua male, male rawa ki te po. Kia tupato nga tangata katoa ki te kaha o te haunga o te ngarahu i roto i te tenei! kua maku i te ua, i te tomairangi ranei. Tokomaha noaiho nga Pakeha kuare kua mate i o ratou whare puni ekore e tomo te hau. Engari te whare whai timeri hei putanga atu ki waho mo te haunga o te ngarahu, hei tomokanga mai mo te hau ki roto, kei he te manawa o te tangata e moe ana, ka mate. KIA TUPATO. He nui le Koroputaputa i Awhirika (Africa) i Kepa-Kuru-Hope. No te 21 o Tihema i rere mai le kaipuke i reira, a e tua-iti haere ana taua mate i te rerenga mai o le kaipuke. Kua oti le tuhituhi i nga rata rongoa o reira, ki te mea kotahi rau tangata e pangia ana, na", erua tekau e mate, he mua ano kotahi tekau ma rima, ka ora etahi. E meinga ana 1200 kua male; kihai i pangia nga mea i okaokaia i mua. E mea ana le rata o reira kia okaokaia houtia nga mea kua tawhitotia te okanga. Ko nga mea i okaokaia i te tamarikitanga kua kaumatuatia nei, me okaoka hou ena ; na ekore e pangia ratou. Kia rongo nga tangata me nga wahine o konei, o Akarana nei, ko Rata Matiu (Dr. Matthews) kua kiia e te Kawana kia okaokaia nga tamariki katoa me nga tane me nga wahine katoa o tenei motu kei hemo i te Koroputaputa. Ki te mea e pa mai taua mate ki tenei motu, ka tangi tatou. Kia tupato, kia tupato, kei ware- ware !