TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu, ko ia te kite
Vol 1.]
TAETE, 5 O NOEMA, 1857,
[NO.7.
The "KARERE o PONEKE" is pub- 
lished every Thursday morning.
  TERMS OF SUBSCRIPTION; Twenty
Shillings per annum, payable half-
yearly.
  TERMS OF ADVERTISING; Three
pence a line for the first insertion of
all Advertisements, and Two pence a
line for every subsequent insertion.
Advertisements will be continued and
charged for until counter-orderd:
such orders, in writing, as also all Ad-
vertisements ( in English ) will be re-
ceived at the INDEPENDENT office,
Lambton quay, on Tuesdays, at any 
time before 4 o'clock, p.m.

PANUITANGA.
MEHEMEA ka hiahia te tangata
ki te tuhituhi reta kia taia ki
roto ki tenei Nupepa me tuhi mai
"KI A TE PURA,
KAI TUHI O TE KARERE O PONEKE.'
Otira, ma taua tangata ano e utu
nga kapa e rua, e toru ranei mo te
mera—kia tika ai te kawenga mai.
PANUITANGA.
Ko nga tangata Maori kua tango
mea i toku Whare hoko taonga i
Poneke, na kahore ano i utu, me
hohoro ratou te whakarite i aua utu;
kei tahuri atu au ki te Kai Whakawa.
No te mea, ko nga Pakeha no ratou
nga taonga i au, kua pa mai ki nga
utu;—heoi ra, ma te homaitanga i era
moni ka kaha ai au te utu i era pakeha
NA WIREMU TONIKI.
Otira, na Mata.
Poneke, 17 Hepetema, 1857.
KO EKEREHA
HE HOIHO TARIONA
HE Hoiho papai rawa tenei; ko
tona matua tane ko Hamihona
—ko te hoiho tera o te Hamona, i
utaina mai ra hoki i tawahi. Ko nga
tau o tenei tariona, ewha; ko tona
kara, he whero; he hoiho whaiti—ata-
ahua hoki. Te kau ma rima nga hoi-
ho uwha i ekengia e ia i te tau kua
pahure nei,—a, hapu katoa ana ratou.
Kei Wangaroa e noho ana inaianei—
kei te kainga o Te Miti raua ko Re-
wana. Hei te tuatahi o Noema, (to
marama e takoto ake nei) ka timata ai
tana mahi whakaeke. Ko te utu mo
te whakaekenga kotahi, e toru pauna,
me nga hereni e toru, (Ł3 3s.). Ko
te kaari hei nohoanga mo te hoiho ina
tukua atu kia ekengia, he kaari papai
—he pai hoki no nga karaihe (taru-
taru); kotahi te marama e noho ana ki
reira kahore he utu,—heoi ano te mea
e utua ko te whakaekenga kautanga.
Wangaroa, Wairarapa,
1 o Oketopa, 1857.
HE KAI HOKO MUKA, ME TE HU-
RUHURU HIPI.
KO nga tangata o raro iho nei.
He nui te utu e homai ana e
ratou.
Ko te WAHAREI ma.
(Worsley & Co.)
Poneke,
Hepetema 14, 1857.
PANUITANGA.
HE HOIHO kei te haereere i Pa-
ramapoa, i Poneke nei.  He
uwha taua hoiho; ko te ahua, he
whero; e haere tahi ana me tana kuao,
—he miura te kuao. Na! ki toku wha-
kaaro noku ake ano tenei hoiho (me
tana kuao hoki), otira, he tupato
noku kei tango pohehe au i te taonga
o te tangata ke, i panutia ai e au enei
korero. Tera pea he tangata kua
ngaro tona hoiho: heoi ra, me haere
mai ia me titiro—koia ranei tenei.
A ki te tika ka whakaae au kia riro te
hoiho nei (me tana kuao) i taua ta-
ngata. Ko nga utu mo te hopuranga,
mo te ahatanga ranei, mana ano e
whakarite.
Na WIREMU RAKIWHATA.
(Wm. Luxford.)
Hepetema 23, 1857.
HE KOURA!
KO nga pakeha o raro iho nei, he
kai hoko Koura, ki te moni. E
nui ana nga utu e homai ana e ratou.
Ko te POURA ma,
(Wm. Bowler, Son & Co.)
Ko enei hoki,—
Ko TUATI ratou ko KINIROHI ma,
(Stuart Kinross & Co.)
Poneke,
17 o Hepetema, 1857.
PANUITANGA.
TE TIMA WONG WONGA.
WHAKARONGO MAI! e koutou,
e nga tangata e mea aua ki te
haere i runga o tenei Tima. Kia
takoto ra ano nga utu, ka tahi ka tika
kia eke te tangata ki runga. Ki te
mea ka waiho kei muri o te ekenga, te
homaitanga, na, ka nui ake nga utu.
Na TE TAKANA.
(R. J. Duncan.)
Poneke,
Hepetema 16, 1857.

TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu, ko ta te kite.
TAETE, 5 o NOEMA, 1857.
KO NGA WHARE KARAKIA.
Ko te take i rite ai nga moni hanga
Whare karakia no te Pakeha, he mea
kohikohi. Ka penei haere hoki te
tikanga maori ina hoki te pukapuka
kua homai kia taia i roto i tenei Nu-
pepa. Ko te Whare karakia o mua o
te Aro i kore i te Ru, muri iho ka
hinga rawa i te puhanga a nga hau
nunui o Poneke. Heoi, ka whakaaro
nga tangata, me pehea ka oti ai tetahi
whare hou? Na, korero ratou ki to
ratou Minita, ki a te Pura, tukua atu
e ia he pukapuka kohikohi moni ki
ia kaiwhakaako, ki ia kaiwhakaako.
Ka mahi ratou—na, ko te ritenga
tenei o to ratou mahi, kei raro iho
nei. Ko te whare kua oti—hepapa hou
etahi, he papa tawhito etahi, me ona
wini ano o mua, no reira i iti ai te
utu mo te hanganga houtanga i tenei
whare.
Ko nga moni i kohikohia mo te
Whare-karakia  o te Hahi Wetereana
o te Aro kia hanga houtia.
Te Aro.
Na nga pakeha, he mea kohikohi
na Tamati Wiremu £28 168. 6d
Tamati Wiremu 200
Enoka 1 1 O
Hakaraia 1 3 0
Rihari Wunu  130
Epiha I O O
Karena Wunu I O O
Hona Matea I O O
Tahana Niwa I 1 0
Hemi Karana I 5 0
Erueti I O O
Arapera 0 5 6
40 14 0
Pitone.
Wi Hapi Terawharitua  1 1 0
Natanahira I I O
Auaru I O O
Te Peina O IO O
Taniora O IO O
Watikini  O 10 O
Wiari O 10 O
Panapa O te O
Aperehama O 10 O
Te Poari O 10 O
Heta O! O O
Tamati Wiremu 011 O
Hamuera Wairaweke O 12 6
Rameka 050
Heta Temanurua  050
Hamuera 050
Te Waari Ngaio 050
Kataraina Tuahenga 0100
Makareta Ngapaki O te O
Haara Taniora 050
Amiria 070
Karoiaina  a 050
Haara Wharekohu 050
Ihapera 050
Riperata Wiari 050
Mirika 050
Neta Pikia 050
Matiria Watene 050
Hohipera Anaru 050
Ngahurihanga 010
Hare Paeawa 056
Ihaka 050
Heremai 060
Werereka 050
Taniroa Anaru 050
Hoani Paora 050
Paora Rameka 050
Watene O 1 6
Witakirau 020
Karauria 050
Tamati Mataipu  050
Haira 050
Neta Taniora 0 5 0
Mihi Watikini 026
Eruera Renata 050
Tahana Ihaka 026
16 8 6
Waiwherowhero. 
Hakopa 150
Hone 1 O O
Matiaha 1 O O
Rira Porutu 1 O O
Ihaia Porutu 1 O O
Hemi I O O
Makoari  O 10 O
Wiropata O IO O
Reta O IO O
Ani O 10 O
Piripi 050
Hohua 050
Poro 050
Wi 050
Teoti 050
Rahira 050
Noa 050
Ria 050
Hopa 026
Maraea 026
Rina 026
Huhana O 2 6
Hari 050
11 O O
Kaiwetu.
Karena Teaha 050
Karipi Teiwi 060
Mohi Puketapu 050
Ani Tekai 026
Puihi 050
Hamiora 0 5 0
Patukopa 026
1 11 O
Okautu .
Mohi 1 O O
Raniera 050
1 5 O
Te katoatanga ... £70 18 6
Ko nga utu mo te
Kamura 52 14 O
Ko nga utu mo te
Kaipeita 8 10 O
61 4 O
Takoto ana kei a te
Pura mo amua ake £9 14 6
£70 18 0
Ko te ritenga o nga
poraka mo te Whare:—
Na Hakopa I o O
Matiaha 100
Hemi O 16 O
2 16 O
Kua marere a Tamati Hutana te
Pukehopa. No te 30 o nga ra o Oke-
topa i hemo ai. E rima ona marama
e noho ana i te Kura a te Harawira
(Archdeacon Hadfield ) i Otaki, ka
pa mai te mate ki a ia; he tamariki nei,
ka tekau nga tau o tona whanautanga,
ka mate, hemo rawa mai, Waikanae
nei.
Na, i hohoro rawa te mohio o tenei
tamaiti ki nga ingoa o nga reta i to
akonga atu ki a ia; ki te tatau hoki i
nga whika. Otira ua tona Matua
ua te Atua te whakaaro kia hemo
atu i tenei ao.
NA RIWAI TE AHU.
 Waikanae, Nowema 6, 1857.
 Na, tenei aku kupu i mohio ai, hei
 roanga iho mo nga kupu kua mutu

TE KARERE O PONEKE.
3
nei. Hei kupu maku ki nga tane, ki
nga wahine, e tohe nei ki te haere ki
te tangihanga tupapaku, i te kawenga
a te ngakau mamae i te aroha, ki te
taratara i nga kupu o te tangi:—
I runga o mea—
Kei a raua mea,
1 te tau maru nui,
Koia ki o taina
1 te nui ati Awa—ati aha.
Hoatu etahi kai ma nga turoro i a
ratou e oke ana; i te ngahuru ranei
o au herengi hei hoko kai ma nga
turoro whanaunga, tangata ke ranei
Hei utu hoki i te Takuta pakeha, kia
haere ai ki te tirotiro i nga turoro.
Na, ma te Koraiti e whakapai mai
tenei tu tangihanga Matiu 25,—35,
36. Tirohia Ruka 16—8, 9.
Ko reira mohiotia ai o nui ana te
mamae ki nga tupapaku. Kei titotito
kau te haere ki te tangihanga.
E rangi, ma ona whanaunga e ngu-
runguru iti nei to ratou tuakana.
Erangi te kawenga ki te rua ka
rewa ai te nuinga. Kei tukua ko te
Minita anake, me nga tangata tokorua
hei kawe atu ki te rua.
Ka mutu i konei.
E te kai hoatu o nga korero maori
ki te nupepa o Poneke hoatu hoki
taku kia taia,
NA RIWAI TE AHU.
Mo (e Karere o Poneke.
Whanganui, Nowema 5, 1857.
Ki nga tangata maori o Whanganui.
E te Whanau, Tenei te mea e
pouri ai ahau, kahore he whare-kaia
kia mo koutou i te taone nei. Eaha e
kore ai? Kei a koutou te whakaaro.
I ki mai etahi kei nga Minita te ti-
kanga—kahore kei a koutou ano, no
te mea, mo koutou te karakia ina te
whiti atu koutou ki Putiki wharanui
i nga taima kaputa mai ai te ua,
te hau ranei, te waipuke ranei. Ko
taku mahi tenei i nga Ratapu katoa
kia whakaaturia nga tikanga o nga
Karaipiture ki nga tane, ki nga wahine,
i roto i te whare hokohoko i te Ma-
kete —otira he whare paru, he whare
e pekepeke ana nga puruhi e ngau-
ana i toku tuara, aha ranei, i nga
taima e tu ana, e koropiko ana ranei
tatou ki te aroaro o te Atua. Wha-
kaaroa tenei e te Whanau, me kohi
kohi moni pea kia hanga tetahi
wharo pai e nga pakeha kamura—ma
reira ka nui haere te rongo pai o nga
tangata maori.
Ta Ngatiruaanui kupu mangere
tenei ka mea—"E Kura te aha—
E Kura te aha, te oti tetahi ngaki
ka karangatia tetahi ngaki." He
kupu kuware—kei tango koutou i
tenei kupu kuware!
Na te Matua aroha,
Na te Wunu.
Ohara, Oketopa 20, 1857,
Haere ra e taku reta ki Poneke
ki te kai whakarite i nga tikanga pai.
Tena ra koe. He kupu atu tenei
naku ki a koe kia taia aku korero ki
oku wanaunga e noho ana ia wahi, ia
wahi, ki nga tangata Karaitiana. E
kimi atu ana au i te huarahi tika. E
tuturu ana toku whakaaro i runga i
te tikanga mo nga whenua e tukua
ana ki nga pakeha: ko tetahi e pupuru
aua, ko tetahi e tuku ana.
Ka mutu i konei.
Na HARAWIRA. TUTAWHIA.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Ohau. Oketopa 12. 1857.
E HOA, Tenei toku whakaaro: mau
e tuku mai kia kite oku hoa maori i
toku whakaaro.
E hoa ma, e kimi ana ahau i te
noho pai o nga tangata o Arapawa, o
Poneke. Ko te noho pai pea tenei ki
a koutou ki nga tangata tuku whenua.
Ko tetahi ritenga tenei o nga tangata
o Poneke, o Heretaunga; ka waha
tenei tangata i ana wahie, kotahi te
kawenga ka haere ki te Taone. Ka
mea mai te pakeha, " Hau mate?"—
" Terikapa;"  ka mea mai te pakeha
" Tumate." Ka haere, ka tae ki tetahi
whare, ka mea mai te pakeha, " Hau
mate ?"—" Tukapa"—ka riro nga
wahie.
E hoa ma, whakarongo mai koutou.
Tokorua enei tangata no te Rangi—
ko Rehua, ko Atutahi. Ka mea atu
a Rehua ki a Tutahi, " hoki mai ki
roto i te Mangaroa," ka mea mai a
Tutahi, " e noho i roto i to iwi mokai."
Ka wehe te whakaaro o Atutahi. Ko
Rehua ka hoki ki roto i te Mangaroa.
Tenei ano tetahi tangata:—Ka moe
a Rangi—ka moe i a Papa, ka puta
te taiti matamua ko Tane. Roko-
hanga iho e moe pai ana a Rangi raua
ko Papa. Ka puta te whakaaro o
Tane. ka tahi ka huri te pane ki raro
ko nga waewae ki runga—ka whaka-
tauke a Rangi, tauke a Papa.
Tenei ano tetahi tangata no te
whenua, ko Tuaruhe. Hoki aua ano
tera ki te whenua, ka waiho tera
tangata hei toi mo te whenua. E hoa
ma, ki toku whakaaro kei te noho kino
nga tangata o Poneke, o Heretaunga.
Kaore e tutu tetahi mahinga kai ma
ratou: akuanei pea kei te putanga o
te taitoko (te ritenga o tera kupu, ko
te nuinga ano o te pakeha)  akuanei
ka rite tatou nga maori ki te Karoro e
pao aua i te Pipi i te one. Kotahi te
manu i mohio, he Torea. Ka puta
te hau ka mea tana kupu, " Tokia,
Tokia,"—he riri tena nana ki te hau
kia marino. Ko tena kupu aku hei
ritenga ano mo te whakapono.
Heoti ano aku korero.
NA TEREPATA TE ROIHE.
Ki te Kai Ta o te " Karere o Poneke.
Waitohu Mira,
Otaki, Oketopa 8, 1857.
E HOA;—E whakapai ana ahau ki o
koutou whakaaro, ki o te pakeha: me
homai ano e koutou ka mohio ai o
koutou hoa tangata maori. Na te
Pakeha te mohiotanga i tuku mai ki
a matou. E tama ma, ko nga mea
katoa o te Atua na nga Minita i ako
mai ki a tatou, i ora ai o tatou tinana
me o tatou wairua.
Heoiano.
Na RUIRI PIHIPI TE ARA.
Ko nga korero o raro iho nei he mea
tungo mai no roto i te " Karere
Maori," o Akarana. He korero
pai, no reira i tuku mai ai ki tenei
Nupepa.
E hari ana matou i te rongonga ai
kihai i hapa i o matou hoa Maori ta
matou i ako ai ki a ratou e tetahi o nga
Karere; ana, kia mia nga whetui me
nga whenua takoto noa ki te karaihe,
kia whai tukanga pai mo a ratou hipi,
kau, hoiho. Kua rongo matou, e ui
ana etahi o te hunga ngaki whenua o
Waikato ki te purapura, hei penei; a
ko ta matou tenei hiahia nei, kia rapu
te tini o te tangata ki tonei mea.
Otira, ki to te Pakeha whakaaro,
ehara tenei i te takiwa tino pai hei
rainga mo te karaihe me ta korowa Pa-
keha. Kua mohiotia e ratou ko Mae-
ITI.» Ia ia TIAr na va wi"» ^"u» ^«i a»» **-

4
TE KARERE O PONEKE.
e tino pai ai te tupu. Ko te mea i kore 
ai e pai tenei marama hei ruinga mo
te purapura ki te papa tu he mea
kaore e aia kaha te tupu o te karaihe
kua pihi ake te rarauhe, a ka kowao-
waata te purapura i mia ra; otira,,
mehemea ruia i te ngahuru, tae rawa
ki enei marama, kapi katoa te whenua,
a kahore he tupuranga ake mo te
rarauhe.
Otira he mea matanga ano kia ruia
te purapura i tenei marama ki te whe-
nua kua tino whakapaia, kia whai
purapura ai mo te ngahuru. Ma te
penei ka whai purapura ai te tangata
mana ake, mo ana hoa hoki,—a ekore
e nui te utu—ka kore hoki he ngenge,
he maumau taima, he whakapau moni,
i te haerenga ki nga kainga Pakeha
ki te hoko. Ma nga taitamariki tenei
pukapuka e korero ki nga kaumatua,
ki nga kai tiaki o nga maara, e kore
nei e mohio ki te korero pukapuka, a
ma ratou e mahi. Hokona etahi
purapura pai ma ratou a, ma ratou te
whakaaro ki te rui ki nga wahi pai,
mo te taenga ki te marama tika ki te
rui kua whai purapura.
Ka kitea ki nga kupu e takoto ake
nei, no te Maramatakahaere o Nui
Tirani, i taia ki Whakaraupo, ta te
kai ngaki Pakeha tikanga mahi ki
tenei motu.
" Ka hauhakea nga riwai, ka raku-
rakunga te whenua, kohikohia katoatia
nga kakau me nga taru ka tahuna ki
te ahi, horahora rawa; ka tahi ka mia
te purapura, e rua rakurakuhanga ki
te rakuraku mama, a i muri tata iho,
ka pehia. E. kore e tae ki te wha o
nga marama, kua nui te tupu o te
tarutaru, ka tukua atu nga hipi me
nga kau ki te kai, a, tae noa ki te
mutunga o te marama o Hepitema.
Ka whiua atu ano mo nga marama e
toru, a tae rawa ki tetahi o nga ra o
Tihema, kua nui te tupu o te karaihe
hoi hanga hei maroke. Ka oti tena
te koko; i, te hanga, te whakapu,
ka atea ano ke maara nahei haerenga
mo nga kararehe, a, to marama o
Hepitema ra ano. Penei tonu mo
nga tau maha hei kai ma nga kara-
rehe, he mahi hei hei pena tonu.
He mea pena ano te whenua kapi i
te takakau ina ruia ki to karaihe,
engari me parau, ka tahi ka rui i te
purapura. Na, ahakoa rau tini nga
whenua tata ki Akarana pai rawa nei
te whakatupu ki te karaihe, he mea
tahu i te rarauhe rui noa te pura-
pura, he mea rakuraku kau ki te mata
o te whenua kihai nei hurihia e te
parau e te ho ranei; ahakoa he mea
penei kau, miharo ana te tangata i te
tupu, mate ana te rarauhe, pihi ake
he karaihe, a nui aua te kai mo nga
kararehe.
Ko te nui, ko te whakananu o te
purapura mo te eka kotahi, kei te
whakaaro ano o te tangata; engari e
penei ana to te tini:—
Pacey's  Perennial  Rye Grass 26 pauna
White Dutch Clover 3 "
Cow Grass, or perennial Red.
Clover 1 "
Huia 30 pauna
mo te eka
Ko etahi, ko nga tangata e hiahia
aua kia tumau tonu te tupu o nga
karaihe, kia tini hoki nga ahua ke, e
rui penei ana:
Perennial Rye Grass 10 pauna
Italian Rye Grass 2 "
Meadow Fescue 2 "
Coek's Foot 2
Sweet Vernal 1 "
Timothy 1
Meadow  Foxtail 1 "
Festuca Pratenis  2 "
Avenu Flavescens  1 "
Trefoil and Lucerne   2 "
Perennial Red Clover  2 "
White Clover 4
Huia 30 pauna
mo te eka. 
Na ki te pai te whakananunga  o 
enei tu karaihe, e piu ano hei rui ki 
te tini o nga oneone. Na, kei te
ahua ke ano o te oneone, te rere ke
ai hoki te whakaranu o nga purapura;
ko etahi karaihe huki e tupu pai ana
ki tetahi tu oneone, e kino ana ki
etahi atu.
Me haere atu nga hoa Maori ki o
ratou hoa Pakeha kia whakaaturina
nga tu karaihe kua tuhia atu nei;
heoi ano ka mutu ta matou ki te tu-
manako tenei ake e mahue te kaka
taratara o to tatou motu, ara te ra-
rauhe, ki te karaihe: era hoki e puta
ke nga whetui ketunga poaka hei
kaari haerenga mo te hipi ata kai
rawa ko te kau atawhia.
Ko nga utu enei mo te karaihe ki
Akarana.
Rye Grass 9s. mo te puhera
Trefoil 7s.
Trefoil (English)  9 d. mo te pauna
Cocksloot  9d, "
White Clover from , 1s, to 1s. 2d.
Waikanae, Oketopa 23, 1807.
Whakarongo mai e hoa ma, e tatou
e nga tangata maori. Heoti ano te
mahi pai ma tatou ma te tangata
maori, he kura—kia mohio ai tatou ki
te ritenga o te mahi o te pakeha. Kei
mea tatou no te pakeha te he—kaore,
no tatou ano te he, no te tangata
Maori To tatou he, he ngoikore hi
te mahi i te kura, ara i te whika. Kia
kaha ano te tangata ki tetahi mohio-
tanga mona, ka mohio ai ia ki to
pauna i ana witi, i ana taewa ranei, i
ana kanga ranei. Kei te kura te
mohiotanga ki nga mea katoa. Heoti
ano te mea pai, he tepara; ko ana
tamariki, ko te Rongotewihana, ko te
Matepekeihana, ko to Parakitihi.
Heoti ano aku korero:
Na TEMO.
NGA MEA I TE MAKETE.
Poneke, 29 Oketopa, 1857.
NGA KAI o TE MARA.—Taewa, 6 he-
reni, 7 hereni, mo te rau; karata, me
te Tanapa, 8 hereni mo te rau; Puka,
1 hereni mo te hikipene mu te kau
ma rua.
NGA KAI KINAKI.—Kei te tuturu
tonu te utu mo te piwhi, mote kiko hipi
hoki. Te utu mo te Poaka ora e rima
pene mo te pauna; kuao kati; 7 pene,
8 pene, mo te pauna. Kanga, 10 hereni
3 pene, mo te puhera.
Ko ERA ATU MEA,—Pata (hou) I
hereni, 1 hereni 2 pene, mo te
pauna; Pata (tote) 1 hereni, mo te
pauna; Hua heihei, 2 hereni, mo te kai
ma rua. Poaka whakapaoa (Ingi-
rihi), 1 hereni 4 pene, I hereni
8 pene, mo te pauna; Poaka Wha
kapaoa (Niu Tirene) 1 hereni mo te
pauna. Tuhi, 1 hereni, 1 hereni
pene, mo te pauna; Pipipi, 6 hereni
9 hereni, te mea kotahi; Kuihi,
hereni,, 6 hereni, te mea kotahi;   Parera
3 hereni, 5 hereni, takirua; Heihei,
hereni, 4 hereni, takirua; Muka papu
20 hereni mo te rau pauna.
I taia tenei Nupepa i te perehi
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke
NIU TIRENE-