TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 13 o TIHEMA 1858,  NO.56]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



E RIMA PAUNA.

KO TOKU MOHIO kua ngaro.
He whero te ahua; he ma te

rae; ko te parani kei te pakihiwi,
koia tenei, MW. Mehemea ka kitea,
maku anu e utu ki nga Pauna e rima.

Na MAWENE.
Heretaunga,
Noema 8, 1858.



E WHA PAUNA.
KUA NGARO taku hoiho; he hoi-
ho nui, he hoiho tiketike; ko
tona ahua, he whero. Ko tona parani i
kei te kaki, kei to taha katau o nga
huruhuru o te kaki. Ki te mea ka
kitea, maku e hoatu ki te tangata
nana i kite nga pauna e wha.

Na MIKAERE HONU.
Mahitaone,
Noema 9, 1858.



HE PARAU WHIRA.

Tenei, e hoa ma, nga parau pai

kei te Toa o Te Watikini i Po-

neke e pukai ana. He parau pai ia,

he parau airona, he parau whai whira.

Ko te pai ra tenei o te whira, ko te

ngawari o te mahinga. Ko te tangata e

hiahia ana ki te parau, a e whai moni

ana hei utu, me tuhi mai ia ki a Te

Watikini. Me tuhi mai ranei ki a

Te Pura, a maua te korero ki tera.

Poneke, Oketopa 19, 1858.



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
£2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2

TE KARERE O PONEKE.

Ko te Kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 13 o TIHEMA, 1858.

KO TE WHAKAWA.
KA whakaturia te mahi o tu whakawa
i runga o te Kooti Hupirimi. He
tino Kai-whakawa tenei, ka tahi ka
tae mai i Ingarani, he mea whakarite
na te Kuini—ko Te Honiana tona
ingoa. He nui te pai o to korero ki
runga o te ingoa o tenei kai whakawa,
ko nga mea e kawea mai ana ki a ia,
ka ata hurihia marietia e ia ki runga
o to tikanga o to Ture. Heoi, ko te
ritenga o tenei whakawakanga, ko
tahi te kau ma rua nga pakeha, he
mea whakawiri, ko te Runanga Kau-
matua, ma ratou te whakaaro e tika
ranei, e he ranei to korero a nga kai
korero: na, ma te kai whakawa—
ma Te Honiana, to whakaotinga.
Tenei nga tangata o Rangitikei, o
Whanganui, ka tae mai ki tenei wha-
kawakanga. Ko nga mea i haere
mai ai, ko te whakapae tahae hoiho
tetahi, ko te whakapae oati teka to-
tahi, otira, kia mutu te whakawakanga,
ka tuhia ai i roto o to Karere nga
korero me nga whakaritenga o enei
take whakawa.

KUA mutu nga whakawakanga o roto
o te Kooti Hupirimi. No to Paraire
i mutu ai. Ko tu Nahona raua ko
Hori ka waiho mo tera whakatu  wha-
kawa hei te ra tuatahi o? Maehe, 1859.
Ko te mea i waiho ai, kahore o ratou
kai korero i haere mai. Ka rite nga
Roia tokorua mo raua. Na ka taea
te whakawa-kanga o Maehe, ka haere
katoa mai ratou me o ratou kai korero.

Ka whakahoutia hoki nga puka-
puka mo ratou, mo o ratou hoa huki,
ara, nga pukapuka whakarite utu mo
ratou, me ho mea e kore ranei tetahi
o ratou e puta mai i taua ra, ko te
tikanga hoki tenei o te ture pakeha.

Ka timata ta Mohi i te ata o te Taete
taea noatia to ahiahi, ka mutu.   Mutu
pai ano tera, kahore he tikanga 
tahae. Ka ora ake te ingoa, o Mohi,
e kore hoki tona rangatiratanga e
heke iho. Mehemea ka kitea he
tahae, penei, ka ngaro to ingoa ra-
ngatira, ka whakamokaitia  te tangata.
Heoi ra, ka hoki rangatira a Mohi ki

KO TE WHAKAWAKANGA
o Mohi Mahi.



No to 2 o nga ra o Tihema, ara, no
te Taete i whakaturia ai te whakawa-
kanga o Mohi Mahi i roto u to Kooti
Hupirimi  i Poneke. He hoiho te
take o tenei whakawakanga. Wha-
kapaea ana a Mohi e tetehi pakeha,
ko Ramapeti o Rangitikei. Ka mea
ia, nona ano tenei hoiho, he mea tahae
na Mohi. I whakawakia ano tenei i
Rangitikei, na Te Turei i whakawa;

heoi ra, waiho ana, mo konei te wha-
kaotinga.

Na, ka whakaritea te runanga kau-
matua, ara, te kau ma rua o nga pa-
keha, ka whakaoatia,   kahore hoki a
Mohi i kino ki tetahi o ratou. Ka tu
ki runga te Roia o te Kuini korero ai
ki a ratou, i tu take o tenei whakawa.
Ka mutu tera. Ka whakaturia ko
Ramapeti, korero ana i ana korero,
pataia iho te nga Huia (tokorua hoki
nga Roia o Mohi, hei kai whakahaere
i ana korero, na te Kawana tetahi i
whakarite, nana ano tetehi). Muri
iho i a ia, ko Pourini, muri iho i a ia,
ko Makitonore; korero katoa ratou,
mea ana ratou, no to Ramepeti te
hoiho nei, i tahaetia   i roto i tona
mata. Ka mea katoa ratou, he mea
hoko taua kuao hoiho, na te Ramapeti
I a te Pourini, a na te Pourini i hoko
i a Makitonore, nana hoki te katua, e
ao ta ratou. Karangatia  ana ki te
korero, ko Ratana, ko Kawana Hunia,
ko Ngikaira, ko Hoani Wiremu, ka
korero t; >ki^;^.hi h.ra:i r;;i oa. Ko tu
Pura {minita} ;" kai ^vii;;{<;;mno^i, kei
te mate hoki ate Pi;ra {kai whaka-
maori,) kei maho ano taua koao e
herka ana; kapata takitahi rato-^ ki
waho, titiro ai ki taua kuao, a—ko
taua kuao pu ano. Na, rite tonu o
ratou nei korero ki runga o tera kuao,
he mea whanau ano kei to ratou Pa,
kei Parewanui  i roto i te tau 1856,
haerereere tonu ana, raua ko te katua, i
runga i to ratou kainga, taea noatia i
te marama o Hone kua pahure ake.
No reira i ngaro ai, kitea rawatia ake
i i roto o to marama o Hepetema,  kei
te mara o te pakeha, e haere ana. Ta-
kina atu o Mohi tona kuao, arahina
atu ana ki to kainga. Ka paraanitia 
houtia e ia, ka tapahia tetahi o nga
taringa me te whaero, muri iho, ka pa
te pakeha ki te tango; tohe ana ia

hoiho e Mohi ki taua pakeha, otira
kahore i tukua atu. No konei i
tupu ai te ngangare, i kavvea atu
ai ki te aroaro o te Turei, kai
whakawa, ka waiho ai e ia mo
konei. Heoi ano ra hoki, ka mutu
katoa nga korero a nga kai korero, me
nga patainga a nga Roia, mo a te
Kai-whakawa hoki; ka mea anu te
Roia o te Kuini, kahore he, take o
tenei rongo tahae, kahore he whaka-
aro tahae i kitea i roto o tenei tango
hoiho. Ka korero te kai-whakawa 
ki te runanga kaumatua, whaka-
maoritia ana e te Pura, ka mea, " E
to whakaminenga, whakarongo mai!
Ka whakakahoretia tenei whakawa-
kanga. E kore hoki e kitea he tino
take i roto o tenei mea, ko te whakapae
tahae i whakapaea ai a Mohi.
Heoi, kahore i tika te rongo tahae,
kahore ona he. Nowai ranei tera
hoiho, nowai ranei, e kore e ata kitea.
Rite tonu ta nga maori korero, no
Mohi. Rite tonu hoki to nga pakeha,
no te .Ramapeti. Tena ko te tikanga

1 O

tahae, kahore nui. I tango ai a Mohi
i tera kuao; he tino whakaaro nona,
ko toua hoiho pu ano ia. Mei kaua
tera whakaaro, tangohia noatia e ia te
hoiho nei, penei, he tahae, Tena, ku
tenei, kahore. Na, kua atatirotirohia,
kua hurihia rawatia tenei mea,—na ka
mea ahau, kahore he tikanga e rapu ai
koutou. Otira ka whakamutua i konei.
Me ka tautohetohea taua hoiho; tera
ke ano te tikanga o te whakawa e
 ararapua ai nowai ranei, nowai ranei.
Ko tahi rawa hoki te ture mo te
Maori, mo te Pakeha. E kore ia e
poka ke, mo tetehi, mo tetehi. Heoi
ra, hei konei mutu ai. Ka haere pai
atu a Mohi i to tatou aroaro, kahore
heki he pokenga o te kino ki runga o
tona ingoa, ka haere rangatira atu
ia."

Heoi ano ra, ka mutu. Na, kua
mutu, ka waiho te hoiho i roto o te
ringaringa o Mohi; ma te pakeha ano
e tohe, ko te tikanga mana, me kawe
rawa atu ki te kai whakawa ki runga

o te ritenga utu mo tona hoiho, me-
hemea ra, nona, no te Pakeha. Ka
korero nga tangata i pukapukatia
kia haere mai, hei kai korero, kia
utua to ratou haerenga mai, ka pa te
Pura ki te kai whakawa korero ai.
Ka mea ia, kei ta te ture, kahore he

TE KARERE O PONEKE.

3

i te whakapaenga i pukapukatia ai, ka
utua te haerenga mai. Tena ko
tenei, kahore. E penei tonu ana
hoki  te ritenga mo nga Pakeha. Otira
ka mea ia, me tuhituhi ratou ki a te
Kawana, maua pea e whakarite tetahi
utu mu ratou. Ka mea nga tangata,
mana, ma te kai-whakawa e tuhi-
tuhi, whakaae tonu ano ia, ae, mana
e tuhi. Na reira ka ki nga tangata
maori, e kore ranei ia e haere ki
Whanganui whakatu ai he whakawa-
kanga ki reira. Ka ki atu ia ki a
ratou, ka mea, taihoa, e mea aua ano
a te Kawana kia whakaturia te tahi
whare whakawa mo reira, mo Wha-
nganui, i roto i nga rangi o takoto ake
nei. Hei reira ano ia ka haere atu
ki reira. He maha atu hoki nga
korero. Ano tepai o ngakupu. He
tino ahua pai to tenei kai-whakawa a
Te Honiana, me te tika hoki o ana
whakaritenga

Na, ka oti pai tenei raruraru, hoki
noa nga pakeha, nga maori, ki to
ratou kainga. He pohehe noa iho
pea te take o tenei tautohetohe; ko te
pakeha e mea ana, nona ano taua
hoiho, heoi, matau pu ana te maori,
nona ano taua kuao, nana hoki i
whangai, i tiaki. Me i kawea ki runga
o te ritenga maori ka he. Tena ko
tenei, ka tika. Ma te ritenga maori
hoki ka tupu tonu ai te kino; tena
ko ta te Ture tikanga hei whakangaro
i te kino. " Kia ata noho marie ai
tatou i runga i nga whakaaro karakia 
katoa, i nga tikanga ataahua."—1
Timoti, 2, 2.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Rangitikei,

Noema 24, 1858. 
E HOA MA,—He korero maori tenei
naku, na Te Hakeke no Rangitikei, 
no Pakapakatea. E nga tangata
maori, e nga pakeha he whaka-atau 
tenei naku ki a koutou. Kotahi hoiho,
he tane, ka rua tau ki toku mohio,
kei roto i aku hoiho e noho ana i
Wikitoria, i ta te hunga whakapono, i
ta Ropata hoki, i ta Tukutahi, i ta
Wiremu hoki. He hoiho ngaro tenei.
Ma koutou e whakaatu nga tohu o a
koutou hoiho, kei te ngaro i a koutou.
Hei reira ka whakaae ai e au nga tohu
e matakitekite nei toku kanohi, kia
tino tika ai, ki te tangata, e pene ai

a nga tangata o toku iwi, o Ngatiapa.
He tohu pai tenei ki nga tangata
katoa. E te tangata maori, e te tan-
gata pakeha, kia, penei tou whakaaro.
Haere mai, e hoa ma, ki Pakapakatea
korero ai i nga tohu o nga hoiho e
ngaro ana. Heoi ano.

NA TE HAKEKE.

KI te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Wairarapa,

Noema 27, 1858.
E HOA MA,—Whakarongo, tenei aku
korero. No te Taite 18 o ngara o
Noema, 1858, ka haere katoa nga
pakeha nga maori ki te whare poro o
te pakeha i te tari maero puihi, ko, te
ingoa o te pakeha, nona te wharo, ko
Kere. Ka tae matou ki taua whare, ka
tara matou me nga pakeha, me nga
maori, ko nga pakeha, erima te kau,
nga wahine, e rua te kau, ko matou
kaore i nui, erua te kau marua, nga
wahine tokotoru, nga ingoa, ko Kenehi
Ngatuere, ko Ramari te Wa, ko
Penerepe te Raro, heoi ano nga tan-
gata i taua mahi, e kai ana i te rama,
e hara i te hanga! Kahore kau aku
moni hei utu mo te tahi rama maku
nei, otira he moni ano aku, kahore kia
nui, ko tahi ano £1 5s., pau tonu ake
i taua po ano, heoi ano hoki, haurangi
aua mai nga pakeha me nga maori ki
o ratou na whare. Na, no toku taenga
mai ki toku kainga i Kerei Taone, ka
rapu toku ngakau kia tuhia e au e
nei korero kia taia ki te Karere maori,
i Puneke. Hei konei mutu ai enei
 korero aku mo te Karere o Poneke.

 He kupu ke tenei naku mo te hoa
aroha e noho aua ki Poneke. E
hoa e te Pura, tenei toku wakaaro mo
te utu o te perehi kia tuhia mai ekoe
te ingoa o te tangata mana e mau atu
nga utu, he mea naku kia toru nga

wiki o Tihema, ka utu ai ko te mu-
tunga ano tenei u tu tau. Ki toku
wakaaro, ko Hanuere, ka timata te tau,
e kore e pai kia utua i a Hanuere,
erangi ano, hei a Tihema ka utu ai e
hoa e te Pura mau e hoatu aku ko-
rero, kia taia ki te karere  kia tupato
ai nga hoa maori e noho ana ki
Wau^;^^a.p^'^, ki;; kohi!:'.;'ui iti '-^tou. i,';,
taku ia, kua runa ki taku r;iip,;;;:1i^;^,^
'koia tenei £1 hei utu iho ti;

Karare mahri, e u; ai;! nui i na;.
mahi pai u te Manatanga. Ka

Karere kia wawe te tae mai, ina hoki
kaore ano aku pukapuka i hoatu ai
mo to Karere , kia hoki noa mai kua
makaia pea e nga tangata, mau atu
ranei, ina hoki, ko te tuawa tenei o
aku pukapuka mo to Karere, ki to
ngaro ano hoki tenei pukapuka aku,
heoi ano ka mahue i au to tuhituhi
pukapuka atu, ina hoki, maumau to
moni, ka wha enei pukapuka, ko tahi
hereni te utu, Heoi ano.

Naku, Na tou hoa aroha,

NA WIREMU KINGI,

Tutepakihirangi.
No Kerei Taone.

(Ka tika ta Wiremu Kingi mo te
utu i te Karere. Hei to wiki tuatoru
ano o Tihema whakaritea mai ai e ia
tangata, e ia tangata. Penei ka tika
ka maia te maui a to Karere. Heoi
ra to korero inu rama! He mahi
kuare noa iho tera—he mahi whakahe
i te tang; ita. Kia tupato ra ki tera
huarahi ki te mate.

Kai tuhi.

Ki te Kai Tuhi, o te Karere o Poneke.

Wairarapa,
Papawai, 27 Hatarei, Noema, 1858.
E hoa, ko taku hoiho i oma atu i
Papawai nei, i to tekau matahi o nga
ra o Noema nei, kitea rawatia ake i
Taumata i te paraire,  i te 12 o nga ra
kua wanau te kuao. I to Wenerei, i to
17 o nga ra, ka haere te  tangata tiki,
ka tae atu, na ka kite ia kua herea
toua kaki ki to harakeke, ko tana
here, ko te ruru a to monga, kahore
kau i mohiotia e tenei wakatupu-
ranga, kei nga kaumatua anake e
mohio ana taua here nei; na, no te 18
o nga ai ka mate, taua hoiho nei, he
wahine. Na e hoa ma, tenei taku kupu
ko te tangata nana nei i here taua
hoiho nei, me korero mai e tetahi atu,
mana e wakaatu  mai ki au, a maka
e utu ki a ia, kia kotahi pauna. Maku
e hoatu e au ki a ia. E hoa, e te Pura
mau enei korero e hoatu kia iaia ki
te Karere Maori i Poneke. Heoi ano.
Naku,
Na tou hoa aroha,

Na Ihaka Watarau,
Kai Wakaako.

(Ka tika kia whakaaturina te ingoa 
o te tangata nana tera kuao i here, i

mate ai—he mahi he rawa hoki tera.
;-,.; 'r,,hi ^

4

TE KARERE O PONEKE.

NGA RITENGA O TE HOKOHOKO.

NGA KAI O TE MAUA.

Witi, 7 hereni me te hikipene
mo te puhera (62 pauna.)

Paraoa, 20 hereni moto rau pauna.

Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).

Paraoa tuatoru, 12 hereni mo te
rau pauna.

Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).

Taewa,, 7 hereni mo te rau.

Ooti, 6 hereni me tu hikipene
mo te puhera, (40 pauna).

NGA KAI KINAKI.

Piwhi, 4 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 5 pene, mo te pauna.
Kuao kau, 6 pene, 7 pene, mo te

pauna.

Poaka ora, 3 pene me to awhe mo
te pauna.

KO ERA ATU MEA.

Pata (hou), 1 hereni me to hikipene
mo te pauna.

Pata (tote), 1 hereni mo te pauna.

Hua heihei, 2 hereni me te hikipene
mo te kau ma rua.

Poaka whakapaoa, 1 hereni 2 pene
mo te pauna.

EI KUA NGARO.

I NGARO ki te mara a Maki Inatoha
(McIntosh) i Poneke—

Te ahua o te hoiho:—

He hoiho iti nei.

Ko te huruhuru, he pango; a
kowherowhero ana tetahi wahi i roto
i te pango.

He toa taua hoiho.

Ho ma a raro o te peke maui o
muri, tae noa ki to toi.

Kei to upoko etahi ma, kotahi kei
te rae, he ma iti nei.

Kei te ngutu raro totahi pera ano
te nui. Kahore he parani.

Ki te kitea tenei hoiho, maku e
utu te tangata nana i kite. Heoti.
Naku,

Na te Tahuta Heuhana.
(Dr. Hewson.)

Otaki, Noema 235, 1858.

WHAKARONGO!   

KIA hoki mai a te Kamerona, ko
Ropata, i Whanganui, ka mahi

ia ki te whakaatu i to tikanga whaka-
rarata hoiho, ki Rangitikei, ki Mana-
watu, ki Otaki.

Ahakoa tino tutu te hoiho e kore
e taea te eke e te tangata, ka whaka-
KO TE WHAKARARATA HOIHO.

He mea hou, he mea ngawari, he mea
ngaro.

HE korero tenei na Te Kamerona
(pakeha) ki nga tangata maori
me nga pakeha katoa o Poneke, o hea,
o hea—kua oti to whakarite e ia to
wharo nui—The Royal Lyceum Thea- 
tre—hei whare korero mana, hei wha-
kaatu i te tikanga ngaro o rongo ai, e
rarata ai nga hoiho maka, tutu, aha
noa iho.

Na to pakeha, a Reiri te take o
tenei tikanga. Ka rua mano tangata
me te tini noa atu, ka whakamine i ta-
wahi i Ingarani ki te whakarongo ki
aua korero. Kei reira ano te Kuini
mo te Pirinihi me o raua tamariki
katoa, me nga rangatira nunui o Inga-
rani. Ka nui io ratou miharo i tenei
mea ka tahi ka kitea i roto i enei ra.

Na, ka mea ano a Te Kamerona, kia
tukua ki a ia to hoiho e tino maka
ana, e nui ana te tutu, kahore ano i
ekengia, e kore hoki e ekengia e te ta-
ngata i te mataku,—e kore e aha noa
te taima, e kore e maha nga miniti,
kua iro, kua pai.

Ko nga tangata e hiahia aua kia
whakaakona e ia me haere mai ki a To
Hoana, te tangata o tera whare ta-
karo, o mua mai o to Wenerei, e ta-
koto ake, ara, te 10 o nga ra; me tuhi-
tuhi i o ratou ingoa, me whakarite i te
utu (£5: 5s.) mo oati hoki kia kaua
ai e whakapuaki i tenei mea ki to ta-
ngata ke. Hei reira ano, hei to 10 o
nga ra e karangatia ai te ra e korerotia
ai te mea nei ki nga tangata ka rite o
ratou ingoa te tuhituhi ki roto o to
Pukapuka.

Poneke, Noema 6, 1858.

TE MEA NGARO A REIRI. 

KUA tae atu ahau ki te matakitaki

i to mahi o Te Kamerona, a ka
mea taku kupu inaianei, he nui rawa
te pai o tana mahi. Homai ana kia
mahia ko tetahi hoiho pango—he mea
tutu nui. Kotahi te houra i mahia
ai, ka eke te tangata ki runga—ano
to rarata.

Na WIREMU HIKIHONA.

(William Hickson.)
Poneke, Noema 12, 1858.

NO to 5 o nga ra o Noema nei i tae
atu ai matou (pakeha) ki te
whare runanga o Hoana kia kite i te
mahi a To Kamerona. Ko te hoiho

i mahia ai, ho uwha—he mea maka,
kaore ano i ekengia noatia e te ta-
ngata. Nawai a, i roto i nga meneti
e rua to kau ka eke a Epiha Raki-
whata ki runga, pai rawa to haere o
taua hoiho. Ki ta matou, ka nui to
pai o tana mahi.

Na TAME TIAKENA,

" RIUENA TEREPANE,

" EPIHA RAKIWHATA,
" HOANI HOANA,

" TERE RAKIWHATA

PANUITANGA.

KIA RONGO MAI te tangata wha-
karongo. Ko taku hoiho kua
ngaro—i haere atu i Puketotara, i
Manawatu nei, i te 20 o nga ra o
Oketopa, i nga ra o muri tata ranei.
Ho raho poka taua hoiho—ko tona
kara he tua wero nei, pouri nei—he
tongi ma kei te rae—kei runga kei te
pakihiwi totahi wahi ma, paku nei;

ko ona hu taua wa, kei te mau ano.
Ka kitea e te tangata maori, maua e
hopu mai, ka arahi mai ki te whare o
to Kuka ki te Awahau i Manawatu.
Ka kore, mo tiaki tonu te tangata
nana i kite, a ka tuhi mai ho puka-
puka ki au, maku e tiki atu.

NA TE HERANGI.
Manawatu,

Oketopa 27, 1858.

HE HERAMANA TAHUTI.

TOKORIMA nga heremana kua
tahuti i te kaipuke e tu nei—
ko Ropata Maara te ingoa. Me ka
mau enei tangata te hopu, ka arahina
mai ai ki te Whare  Whakawa i Po-
neke, ka utua te kai hopa ki nga
pauna erua mo ia heramana mo ia he
ramana. Ko nga ingoa enei, me te
ahua hoki:—

Ko HENERE    KOROKA.—Ona tau,
25: tona tiketike, 3 putu IO inihi; he
makawe whero; titiro ke ana tetahi u
nga kanohi.

Ko TARE ATIKINI.—Ona tau, 22;

tona tiketike. 5 putu 7 inihi; he ma-
kawe pango.

Ko HORI KINGI.—Ona tau, 25;

tona tiketike, o putu 10 inihi; he
tangata rahi; he makawe whero; he
pahau nui.

Ko HORI WENEROKA.—Ona tau,
25; toua tiketike, o putu 10 inihi; he
kanohi rahirahi; he makawe whero;

he pahau iti.

Ko RIHARI MIRIRINGI .—Ona tau,
21; tona tiketike, o putu 9 inihi; he
tangata nui; he makawe kehu; ho
kanohi pura.

Poneke, Oketopa 16, 1858.

Tenei hoki etahi i tahuti i te 8 o nga
ra. I anga te haere o anei ki Here-
taunga. Ko taua utu ano ina hopu-
kia e to tangata;—

Ko TANIORA Rou.—Ona tau 32;

tona ikeike, o putu 6 inihi; he ma-
whero nei nga makawe; ho pahau
rahi.

Ko HARINGITONA.—Ona tau 23;

tona ikeike, 6 putu; he whero-pango 
nga makawe; he pahau kore.

Poneke,
Noema 9, 1858.

I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

MANE, 13 o TIHEMA, 1858.

Rere ! He matenga noku i kore ai he
nupepa i te mihi kua pahure ake.E taea ra
hoki te aha ina. rokohanga te tangata e te
mate?

Na KAI TUHI.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke. 
Waikawa, Noema 24, 1858. 





E hoa, he korero whakahe atu tenei 
naku mo te Kingi maori nei, mo Te
Wherowhero.

E hua ma, e nga rangatira o raro
o Waikato katoa, whakarongo mai i
koa koutou ki tenei korero. Ekore ra
e pai ma te teina, ma to iwi kotahi
anake, e whakaae te Kingi, e ngari
ano ma nga iwi tangata ke, kia tika
ai tena mahi. Me poti katoa nga
tangata maori e noho ana ki Niu
Tirani nei. Na, e hoa ma, me he mea
ka nui nga tangata ki te Kingi ka
tahi ka tika; me he mea ka nui nga
tangata ki te whakakahore, na kei io
nui te tikanga. E kore e pai ki to
Kingi horihori noa iho nei, porangi
noa iho nei hoki.

E hoa ma, kaore au o pai atu ki
tena kingi, he oi ano ta toku whaka-
aro ko Kuini Wikitoria ake to tatou
whaea, me to tatou papa ko te Atua.
Na, rapua te tika, rapua te pene, e te
whanau. Ka kitea te tika, puritia, kia
mate ai te tangata i runga i te tikanga
pai. Mo wai Koia te ora tonu o te
rangi a te mutunga o tenei ora poto?
Na, moua ano, mo te tika, mo te pene
hoki.

E te tangata e tito noa mai nei ki
te wawata kingi mo ratou he aha ranei
te he o te Kuini Winitoria i tahuri ko
ai o koutou whakaaro ki te rapu
tikanga ma koutou? Mehemea na te
Kuini i whakaae mai tetehi kingi mo
tenei motu ka tahi ka tika.
Heoi, e hoa, ka mutu,

NA HENERE TE WAIATUA.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Otaki, 3 Tihema, 1858.
E tama e Hoani Meihana Kaueke,
—Kua kite au i au korero o te 11 o
nga ra o Nohema, 1858. He korero roa,
he kawengamohiotanga nou; me era
atu korero hoki au, i tera atu marama,
i te 25 o nga ra Oketopa, 1858, he
wakaputangamohiotanga  nau, he waka-

paipai i a koe. Tenei huki taku ki a
koe, mo tau kupu pokanoa ki au. E
hara hoki koe i taku hoa, hei tanga
mo taku kupu e wakaroa ai etahi kupu
maku ki a koe, mo tau mahi pokanoa
ki te wakaputa kupu mai ki a au.

Tenei ano to matou minita, me aku
kai wakaako, to noho nei matou i
Otaki; kaore a ratou kupu wakaputa
pena mo koe, no te mea kei Otaki nei
matou kei Puketotara atu koe, -50
maero to mataratanga o to kainga ki
toku.

Na reira koe i kimi ai i o wakaaro
kuare kia roa. E tama e wakahe aua
au ki a koe, i te rere wakaarorangi mai
o au kupu pokanoa ki a au; otira ko
ta te maori pai ano tena he pokanoa.
Kei te mea atu au ki a koe kia waka
mutua to pena.

Kaati i koua aku kupu.
NA TAMIHANA TE RAUPARAHA.
Ki a Hoani Meihana Kaueke, kei
Puketotara.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Otaki, Noema 30 1858.
E HOA, TENA KOE.—He korero
tenei mo te matenga o Minaka Te
Paraone. Kua mate ia, kua wehea
atu ia i runga i te mahi nupepa. No
te 31 o nga ra o Oketopa i mate ana.
Heoi ano.

NA TOPI TE KAHU WHAKA.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Whanganui, Noema 20, 1858.

E hoa, e Te Pura, tena koe —E hoa
mau e hoatu aku korero kia taia.
E hoa ma, tenei hoki oku whakaaro
ka hoatu hei matakitaki ma koutou.
E hoa e te Pura he aea tiki ano kia
mahia e koe nga whakaaro o tera o
tera; otira e kore pea e u nga wha-
kaaro o te tangata maori ki runga
ki te pai, ta te mea o noho kino ana
nga maori. He whawhai tana mahi
i nga wahi katoa.

I noho tonu matou i roto i te kino
a taea noatia te ra i tao mai ai koutou
nga pakeha ki tenei motu; muringa
iho ka eke nui mai to pakeha i to
hoko whenua, ka tae mai nga minita,
nga kawana, me te ture o te Atua;

ka tahi ka marama tenei motu a Niu

Tirani; ka noho tena tangata i runga
i tona whenua, tena tangata i tona
whenua.

Whakaritea ana o nga minita ko
nga kai whakaako hei mahi i te kupu
o te Atua; ka whakaritea ano o nga
Kawana ko nga kai-whakawa hei mahi
i nga ture o te ao.

Heoi ano, ua tou tamaiti aroha,

NA HOANI METEKINGI.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Waikanae, Noema 29, 1858.
E hoa, Mau aku korero e hoatu kia
taia. Kei to whakahe ahau i to ti-
kanga mo nga tariana hoiho e taia
ana ki te nupepa.

Kia rongo mai aua tangata nana
aua tariona. He ture hohoro to nga
pakeha mo tena haunga  te turiana,
inahoki kua mohio au ki to ritenga o
toku hoiho—ku Hopiona te tariana i
whakaekea i to tau 1842—na kaore
ano i kitea te haputanga. Kua tono
mai ia ki te utu, utua aua o au e £3.
Muri iho ka whakaekea ano toku
hoiho ki tetahi tariana i Otaki—ho
maori toua kai arahi—kaore hoki e
hapu; utua aua e au £1 105. E
rangi ano to nga maori e noho aua i
Otaki—ko nga hoiho ano i hapu ka
utua, ko nga hoiho ano kaore i hapu
kaore utua. Heotiano.

E hoa ma, kua marenatia a Inia,
mokopuna o Hone te Patuhiki—i
marenatia ki a More, tamahine a
Tiaka (pakeha). He awekaihe raua
tokorua. No te rua o nga ra o Noe-
ma i marenatia ai raua e Riwai Te
Ahu. He koreke pai rawa tenei ko-
roke, a hoa.

Heotiano: 

NA WIREMU TAMIHANA TE NEKE.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Whanganui, 14 Oketopa, 1858.
E te hoa aroha, E te Pura,—

Mau aka korero e hoatu kia taia
mai ki te Karere o Poneke, hei titiro,
hei whakahe iho ma nga hoa aroha
e noho aua i to Ao. No te ivva o nga
ra o Oketopa ka tao mai te karere o
Ngatuere kia matou, e ki ana kia kite.
matou nga tangata o Whanganui, i

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

nga korero mo to wahine nei, mo
Hereora. 

E ta o Ngatuere, ka tao mai to nu-
pepa ka korerotia e ahau. Mea ana
koe, me he mea, ko Poto kua he nei,
kua takoto to rau pauna. E hoa, he utu
whakapati tenei, mo to aha kia utu
atu a to Mawae raua ko Hereora mo
te marenatanga?

E hoa, kati ano mau, ko tona wa-
hine i riro atu na i a koe. Na o rua
tonu aku waiata mou:—

Kei kona marere pakitara noa ai, e—
I to ekenga mai ki te aro ia hau, e—
Ite atua tonu koe ki a kopa noa mai. o—
Kia poka i te whenua me kakarukaru  koe
Na, tenei ano te tahi o au kapu: ka
tohe tonu mai koe ki to tono utu mai
ki a te Mawao raua ko Hereora, ma
taku utu atu na:—

E tera huna te whakangaro
Tu mai i kona taua te haere,
Hei hoatu i ahau kia Kaputiraia.   
Ho kai riri o te Raakeherea.  
Maku e titoki ki tuku Ito kaiuiui';!,
Ki tuku IHIIHI'!!!!, e taka mui reto r; i.

Heoi ano, Naku,
 NA TE KEPA TERANGI - IWI- NUI.

KI te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Wairarapa, Noema 27, 1858.

E hoa o te Naera to Angiangi, o
Waikawa

Tena ra koe. E hoa kua kite au i
tau pukapuka wakahe mo nga tika-
nga o nga nupepa, hoko Kau, Hipi,
Poaka. E hoa, koi to pena ano toku
nei wakaaroo, kei te wakahe. He poaka
tau i haere ai koe ki to hoko, i kite ai
koe i to he, na kia rongo mai koe, he
Witi taku i kite ai au te he; ka mau
au ki aku Witi, kawea ana o au ki te
pakeha, na runga i to kupu a te nu-
pepa i mea mai nei, e waru hereni
me te hikipene, mo te puhera, 62
pauna; ka hoatu o au nga Witi, ka
mea mai te pakeha ki au i tana kupu
e ki nei, ka mate, ka mea atu au ewaru
hereni mo te hikipene, ka mea mai
ano te pakeha, i to rua o ana kupu,
tu mate, ka tahi au ka mea atu, na
o hoa tirohia, ka hoatu o au to nupepa,
ka mea mai ia ki au, i te toru o ana
tino kapu, na tenga; ka tahi au ka
mea ake, maumau au te wakarongo
ki to kupu o te nupepa nei, ka raru
nei au i te roa wenua nei. Heoi ano,
e nga hoa aroha maori, wakarongo
mai, ka utu tatou i ta tatou perehi, i
nga ra o Tihema 20. Otira, he mea
noa atu tenei naku, kei nga pukapuka

ka*-..* /. 4^.1^*^^.^ 1-^ i-» rr.i

pakeha kohikohi hoki i nga moni mo
ta tatou perehi. Heoi ano aku korero,
naku, na to koutou hoa aroha,
Na WIREMU KINGI,

Tutepakihirangi.
(Ta matou kupu tenei ki a Wiremu
Kingi—e tika ana ta te Nupepa,
otira, e kore e tuturu te utu o nga mea
katoa. He ra ano ka kake, he ai ano
ha heko iho te utu. Karanga ke ana
huki tetahi pakeha, karanga ko ana
tetahi—nokonei e rere ko ai i to to nu-
pepa whakaaturanga.—Kai Tuhi.)



Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Waikawa, 26 Noema, 1858.
MATENGA PAKEHA.—Kua mate to
Pakeha ki Waikawa, kaore i kitea
tona matenga. No te hokinga mai o
te tehi tangata, ko Manahi Tupari, i
tona hokinga mai i Poneke, ka tae
ake ki Otaki i te 18 o Nowema; no te
19 ka haere ako ki Ohau ka tae ako
ki Waikawa, ka kitea o raua ko tona
kuia, ko Hoana, i kitea e raua ki
tahaki mai o te paparakauha a
Erueti Mautene. I to raua kitenga atu
i to tupapaku ka wehi rana ka tahi ka

haere ako ki Ohau; ka korerotia  o
raua ki nga tangata katoa, ka tahi
matou ka haere mai ki te titiro. Ko
nga ingoa tenei o nga tangata ko
Terepata to Roiho, ko Henere te
Waiatua, ko Whareao, ko Henare Ta-
ratoa, ko Himiona.  I to matou
taenga atu ki te tupapaku, ka tahi ka
tikina nga pakeha, ko nga ingoa enei,
ko Tame Pewena, ko Pere Pewena;

no to raua taenga mai ka karanga atu
au ki nga pakeha, ki nga maori hoki,
" E hoa ma, tena kia tirohia nga
hanga o te pakeha nei;" ka karanga
mai ratou," Tirohia;" ka tahi ka wete-
kia to koti, ka kitea te wati, ka rere
taku ringa ki te tehi taha o te koti,
ko nga moni i Toto £1 6s., ko to
naihi, ko tahi to tupeka roa, e 2 nga
poro, ko te paipa, ko te paka- 
mati, ko te panikena, ko to paketeaki
tiwha ko te pakete-pukapuka, te 13
pukapuka tuhituhi moni; ka poto nga
hanga te kohikohi e au, ka tikina taka
kata, hei uta atu i to tupapaku ki te
whare hoiho a Erueti Mautene, takoto
ai; ko nga hanga, ka haria e au ki
toku whare, takoto ai; no te 20
o Noema ka nehua. Kei Otaki e
nehu aua, ko nga hanga i tiakina e
ori i-» ^KIMI moi" rino (>. au ki Ohaki.

kia kite nga pakeha, kia tirohia hoki
tana ingoa i roto i nga pukapuka.
Na, ka kitea e katoa o nga pakeha to-
na ingoa ka tahi ka tuhia e Ika he
pukapuka ki taua wahine, kei Rangi-
tikei o noho aua, ka homai ano
maku e hari ki Rangitikei, nga puka,-
puka a Ika i tuhituhi ai ki Io wahine
a taua pakeha me ona hanga ano, ka
haria hoki e au ki toua hoa wahine.
Heoi, kite ana taua wahine i nga
hanga o taua tane, ka tahi ka tangi
ki ona taonga, ka taki au ka hoki mai
ki taku kainga; ka mutu ikonei.

E nga pakeha, e nga maori hoki,
kia tupato ra kia koutou e ka haere i
to one. Ka tao koutou ki nga
awa, kaua koutou e kau noa atu,
e ngari me haere marire ki nga waka
kia whakawhitia paitia koutou e nga
kai tiaki o nga awa, ahakoa tangata
haere hoiho, ahakoa tangata haere
waewae, mo haere ano ki nga kia ti-
aki o to awa, kei mate hoki koutou.
Tenei ano te tehi kupu. Kei kai hoki
koutou i te ran:; i, !:ri ">^:;;.^ka;;u'..;^i^1^!.
kutia o ko;iko;i wha a ;iro e io waipu';),
te more ki n?a kai tiaki o te awa ka
kau ua ata koutou, ?a reira a".o '..ou
; tm^U!;^ e k^.1:'^ru, ma '.o kau no.', ati'.
!a hoa Hii;, kia tupato ra ki io wai.
Tenei uho to to wai wi) akiri;'.'..';ki :—
''Hu v:;rI te;'-;'., he wai a;'i! i', u au i ia ;i
kore." E iana ITU;.. kiu tuaiti) rawa ri:.
pea koutou ki o koutou Hiia'.!;'.. ^^-'.^i;^o
^amiro ki "ihi kui tiaki o ngu, .iwa kia
tika ui to ^.inana. Tena ko to k;ui
noa atu, e he ana, ahakoa ia! tini!-.,
Ia! pari ranei, i [ooi ani; ea. ;::;!.itu :

NA 3 IKA 2 U ;i: TI': Tv.vIATI;A.

Ki te K«i Tahi o /<' Karero o Poneke.

ia KOA,—Mau 'tenei ret;i e hoatu
ki te Karero kiu taia.

Na 11.<>KAUAIA. Ti-; POHO.

Kakaramea, Noema 1-3, I?-'^.
Hakre r;i e tenei reto ki Te Aro Pa
ki a Hakaraia—ki a koutou katoa.
Kia rongo   mai koutou, kaore o matou
raruraru e noho nei matou—kaore au
i te mohio tenei he kino kei tenei iwi
kei Ngatiruanui i Karaponia. Engari
ko ta matou tikanga he rapu i te ti-
kanga e rangona nei o te kingi;
mehemea he pupuru whenua, e pai
aua—he tuku whenua, e kore e pai.

Heotiano taku korero:

Na KIREONA.