TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 15 o NOEMA 1858,  NO.53]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE PARAU. 

TENEI nga parau pai mo tenei
whenua kei te takoto i te Toa o
Tipene i Poneke. Rere ke ana te tu
o tetahi i to tetahi.

Poneke,

Oketopa 18, 1858



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
£2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2

TE KARERE O PONEKE.

Ko te kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 15 o NOEMA. 1858.

TE MAHI A REIRI.
Ko tetahi o nga tini mea whakami-
haro o roto i mei ra, koia tenei, ko te
whakararata hoiho. Ka tahi ano te
mea tino whakamiharo ko tenei. Aha-
koa hoiho tutu whakaharahara, maka
hoki, kaore ano i ekengia e to tangata,
e kore e whiua, e ahatia, e taua kai-
whakararata, kua iro, kua rarata. Na
Reiri te take mai o taua mahi; na
reira i huaina ai, ko te mea ngaro a

Reiri. E koro hoki e whakapuakina
noatia ki te tangata; e purutia ana
huki hei mahinga moni ma nga ako-
nga a Reiri. Kia takoto ano nga utu
nei, kia rima pauna me nga hereni e
rima, ka tahi ano ka akona te tangata
ki tenei mahi ngawari; otira kia ma-
tua whakaae ia kia kaua e whakina e
ia ki a wai ranei i roto i nga ma-
rama te kau ma rua o muri o te ako-
nga ai. A kua oti ano te whakarite
nga utu e rima rau pauna ma te ta-
ngata e korero tahau ana i taua mea
—hei whakatupato ra tenei i te ta-
ngata, kei whakina noatia e ia. Engari
ano, me he mea he hoiho ona, ka tika
ano kia mahia o ia ki taua tikanga,
otira me mahi puku ia; a, e pai ano
kia tahuri ia ki tenei mahi whakara-
rata hoiho hei mahi moni mana, otira
me mahi huna, kei kitea o te tangata.

Ko te whakamaoritanga tenei o
tau: i pukapuka whakarite utu ma nga
akonga o whaki tahae ana i tenei
mea ngaro:—

HE WHAKAAETANGA TENEI no te

(tekau ma wha) o nga ra o (Noema),
to Kotahi mano Waru rau Rima te kau
ma waru o nga tau o to tatou Ariki.
Na Ropata Kamerona o Kaiwarawara,
e patata nei ki Poneke, ara, nana te-
tahi taha o tenei whakaaetanga, na nga
tangata e mau nei i raro o ratou ingoa,
tetahi taha. Kuia ra tenei, ka riro
i a Ropata Kamerona nga utu a ia
tangata e mau nei nga ingoa, e rima
pauna me nga hereni e rima; a, ma-
na, ma taua Ropata Kamerona, ratou
e ako ki tenei mahi ngaro, ki te wha-
kararata hoiho, ara, ki tana mahi e

A, he tino whakaaetanga tenei na ana
tangata e mau nei nga ingoa, kia kana
te ritenga o tenei mahi ngaro e whaka-
puakina ki a wai ranei, i roto i enei
marama te kau ma rua e takoto ake.
A ki te whakahengia   tenei whakaae-
tanga e tetahi o aua tangata e mau
nei nga ingoa, ara, ki te korerotia e
ia tenei mea ngaro ki a wai ranei, na,
me utu e ia tana he  ki a Ropata Ka-

merona ki nga pauna moni e rimu rau
(£500); ta te mea kua korero tahae
ia i taua mea ngaro i roto i aua mara-
ma te kau ma rua e whakaaetia nei
kia purutia pukutia. A, ki te hapa
ana utu, heoi, ka toia rawatia taua
tangata ki te aroaro o te Kai-Whakawa
kia whakawakia ra mo aua utu e kai-
pononga ana e ia. Ko nga tangata o
hiahia ana kia whakaakona ratou ki
tenei mea, a e whakaae ana ki nga
korero katoa o tenei pukapuka, me
tuhi i a ratou ingoa ki raro nei.

Poneke, Noema 13, 1858.
E hoa ma, kua tae atu ahau kia ako-
na ahau e Te Kamerona  ki tenei mahi
hou, ki te whakararata hoiho. I ara-
hina mai e au tetahi o oku hoiho—he
hoiho tutu, kaore ano i ata ekengia.

Heotiano, mahia aua e maua ko taua
pakeha—e hura i te hanga! te pai o
te mahinga—rarata rawa taku hoiho
Kahore he whiunga, kahore he tuki-
notanga, kahore he rongoatanga.
Otira e kore e taea e ahau te korero i
tona ritenga kei whakawakia   ahau mo

te whakapuaki   i tenei mea  ngaro, kei
tamanatia anau mo nga pauna e rima
rau. Engari ko te tangata    e whai
hoiho tutu ana, rae homai ki ahau,
maku e whakararata. Ko te utu tenei
e toru pauna.
Naku;

Na KEREOPA WHAREPOURI.

Ki te Kui Tuhi a te Karere o Poneke.

Waikawa, Oketopa 22, 1858.
E hoa, e te Pura, kei te whakahe
toku ngakau ki te ritenga o nga pa-
keha e kawe ana i tana ritenga ki te
Karere maori. Ko nga ritenga  ra

tenei, ko te poapene mo te poaka ora.
Otira, o hoa, kiu pai te whakahaere.  
Na konei ka mea toku ngakau, he
maminga ki a matou; inahoki ka tae
utu matou ki te kawe poaka atu ki to
taone, i te 9 o nga ra o Oketopa. Ka

te utu mo te pauna? Ka mea mai
ratou ki au, o wha kapa mo te pauna.
Ka mea atu au, paunatia nga matou
poaka. Ka mea mai nga poiha, ki te
mea ka paunatia, e toru kapa mo te
pauna. Ka mahara au me haere hoki
au ki a Rakiwhata, ki tera poiha. Ka
tae atu au ki a Rakiwhata ka ki atu
au  E hoa, he aha te utu mo te pau-
na o te poaka ora? Ka mea mai, ka
ki mai ia e rua pene me te hepene.
Ka ki atu au, e wha pene ki nga nu-
pepa. Ka mea mai ia he hanga noa
iho tena, heoti, ka raru matou i konei.
Nokonei  au i mea ai he mahi mami-
nga tenei ki a matou, ki nga maori, he
mea kia ora kau te ngakau; koia au i
mea ai, e hoa rua, kuti ra huki te mahi
maminga, kei whea hoki nga ki nei,
kia tinana tahi nga maori ki nga
pakeha. Ki toku whakaaro, koia
tenei, kia kotuhi nga mahi, kia kotahi
nga whakaaro.

E noa, ka nui ano toku miharo ki
etehi ritenga o te pakeha; ko tenei,
e hoa, kia pai ra te mahi ki a matou ki
te iwi kuare, no te mea e kimi atu ana
i nga huarahi pai, kia whiwhi ai ma-
tou ki tetehi rawa mo matou. Heoti
ano aku korero.

Na to koutou hoa aroha,

Na TE NAERA TE ANGIANGI.

E tama e Naera, kua kite ahau i
nga korero o tau reta. Tenei hoki
taku ki a koe—kia rongo mai ra koe.

E mea na koe, na Te Rakiwhata te
kupu nei, " he hanga noa iho ta te
nupepa." E hoa, me he mea ehara i
a ia te utu i taia na ki te nupepa, ka
tahi pea ka whai ahua tana kupu;

tena ko tenei, nana tonu aua utu i
karanga, i hoatu ai e au ki te nupepa.
Ki taku mahara, ehara i te nupepa te
"mamingi,"—na taua pakeka ano e
whakahe mai na.

Heoi, kua tae atu ahau ki a ia, me
te ki atu ano, " He aha i kawea ketia
ai e koe nga utu o te poaka i te whiu-
nga mai ki te hoko ?-nau hoki te
karanga he poapene mo te pauna."
Ka tahi tera ka ki mai, " He kino no
nga poaka, i whakaitia ai nga utu. E
hara i te mea whangai ki te ringa, ho
po;; ka haere koraha. Me i rite tona
pai ki o nga pakeha, pena, kua whakaae
au ki te poapene." NA a, e tama, mau ano
e whakaaro. I tika ano taku panui-

«.,,-1^..; ti, ia ri o ri na ?< - no (-.o Hria .ra»'"»

TE KARERE O PONEKE.

o te poaka, na te pakeke ranei o te
pakeha, i kawea ketia ai to utu i te
hokonga.

Na KAI TUHI.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Wairarapa Noema 8, 1858.

E hoa, he kupu tenei naku kia koe.
Kua tu to matou komiti i Porirua—ko
matou ko Rawiri Kingi, ko Rawiri
Hikihiki, ko Matene, ko Tamehana,
ko Hukiki, ko Nopera, ara, mo te
whenua.

He waiata tenei na Matiaha Te Ao-
pouri:—

Kaore te aroha   mohukihuki ana
Te panga mai kai ahau,
Me he ahi e toro kei Hukanui e!
Moke tenei ka tata mai kei tohu mai,
E kiri kei te au, ko te moe kei te mata.
Tu tonu i te roa ko te po.
Kai koro puku ai te aroha i ahau,
E kore ra e puakina, kei rongona e te tini
Te putanga ki wahu ra.
Me tohu aku mata, nga parae ka takoto
O Tauwhare raia!

Ko te ara tonu ia i whana tu ai au,
Kia uru tomotia  te whare o Rawhirawhi, 
Kei riri e whae, he nui para haere,
Mau anu te tinana, maku te ota,
O te taparu ka uatu e! 

E hoa, e te Pura, tena ra koe te kai
hapai o te perehi mo to Maori. He
kupu tenei naku ki a koe. kia taia ki te
karere—kia tukua atu ki o tatou hoa,
kia kite iho i toku tahae ranei, i to te
pakeha ranei. I taku taenga mai ki
Wairarapa, ko toku hoa ko Makariri, 

ko te Waterau, me te Karira, me ra-
tou katoa ko aua tamariki, e patu ana
i nga witi mo te hakari. E wha nga
puranga; katahi ka hoatu ki te mira,
tu? ke nga puhera 83, ko nga utu te-
nei o enei puhera, £6: 8. Heoi, no
taku haerenga atu ki te whakarite   i te
mira ka tahi au ka ki atu ki te pakeha,
e whia atu o te mira. Katahi te
pakeha ka ki mai, kotahi hereni me-
te hikipene—ko nga utu hoki tenei
o nga mira o Poneke. Ki atu ana au,
kaore, engari kia kotahi tonu hereni
mo te puhera kotahi. Heoi, pata
kino aua mai te kupu a te pakeha kia
au. Ka tahi au ka ki atu, " Nau te-
nei mira? Na matou ano, na nga

maori ta matou nei mira." Ka tahi
ka noho puku te pakeha, kaore i ki mai
te waha, hoki ana mai au ki te kainga.
I te aonga o te ra ka tahi au ka hoki
atu, maua ko toku hoa, ka ra atu

parau mai taua pakeha. Ara, ki toku
whakaaro he parau ana kupu ; inahoki
i taku hopuranga  i a ia i roto i te he
o ana kupu, katahi ia ka ki mai—"E,
koia ano, he pohehe noku." Ka tahi
au ka ki atu, kaore, ne tahau nou.
Katahi ka tu, kaore i kuihi. Ka tahi
ka tangohia mai e au aku paraoa, me
tana kupu ano, "Koia ano, ho pohehe
noku." Ka mutu enei korero.
Heoi ano; na to hoa aroha,

Na NGATUERE  TE APAHI.

Ki te Kai Tuhi o te  Karere o Poneke.

Waikanae, 10 Noema, 1858
Haere ra e taku reta ki taku hoa
aroha ki a te Pura. Mau e hoatu oku
whakaaro kia taia ki te Karere maori.
E hoa ma, e nga tangata o Poneke,
mahia nga mahi papai o te kura, kia
mohio ai nga tangata o Waitotara,  kia
mutu ai i a ratou te muru i nga ta-
ngata haere ki Waitotara. Nokonei
hoki ko tatou e mahi ana i nga mahi
papai, ko ratou e mahi ho ana; koia
tenei, ko ta ratou mahi he ko te muru-
nga i a Hemikuka.  Ko te take tenei
i hua ai tenei raruraru mo Hemikuka.
Heoti aku kupu. Na tou hoa aroha,
Na EPIHA TUPOKI.

Mo te Karere o Poneke.

Porirua, Noema 12, 1858.

E HOA MA—Heoti ano te ki o te
whenua te ki hoki o nga korero, te ki
hoki o te Ture, te ki hoki o te Wha-
kapono, ko RAWIRI PUAHA . Heoti
ano te puru o nga hau kaha. Haere
ra e pa, i runga i te ture, i runga i te
, v.'1^^ika;;?^^^io, ; runga i ;i; !r!i;r;r;r;;.;a,
', i nga mahi pai o te Kuini, i maina e
'. koe ki i;! wahi ki ia waiti '.

i He waiata rroha tenei naku mona:

ia hinu tini!;! kino.
' Ta;;;.;'! '.ika;;;! i ti,' ai:,111 i'...,

.".;: iti" .ihi'.'.!!';, i,;'-'! v.:i!;;.', i kuiki.
; Tai:' inoi'.!, tai inana,
i E tiu ana ki te mori.
^ .Mowai e tiaki u waka,
i Tunui;! te kupu o te Atua,

Ti' Ti!:"e u te Kuini,
; II;^^^;1;:;^. inihi!.: kukupi;.!,
' 1 wahi) ri'., ihi r:"u r:i. '-!
; Te piki o U- whenu;). I" puhi o Tainui,
; Ka moe i te hau, tu t;^!)^^u1n;^ kou

Mo nau. mate ki wahu ra—

Mu te hiha pounamu, rno pai';^!-:;*.

E tuko;.u i raro ra, hakre ru e Ka,

I nga hau o te r:;nai!

Piki atu koa i te ura kuiti.

Ko taku tangi tena mo toku hoa,
mo Kawiu, kua wehea nei i ahau.
Na RIA PUAHA.

————00————^
KUA MATE.

Waikawa, 5 Noema, 1858.
No te 26 o nga ra o Mei kia mate a
Taraipina,  he tamaiti na te Wikiriwhi.
Te kau ma rua nga tau o taua tamaiti.
No te 25 o Hepetema ka mate te
whaea o taua tamaiti—ko te ingoa o
taua wahine, ko Hera. He wahine
ia e miharotia ana e nga tangata o
tona kainga o Patetere. Kua riro atu
raua ko tana tamaiti ki te aroaro o to
raua nei kai whakaora.

He waiata aroha tenei na taua wahine.
No tona tatanga ki te hemo kia tahi
ku whakahua i tana waiata:—
Ore te po nei, te au tuku moe,
Tuia mai i au ki te kupu o tawhiti,
Amana te tohunga,
Hei wehi ki te wai.
Ahemoa ke ai te aroha i ahau,
Tawiti e tuira.
Tenei te wairua moea i,
Honei e au ki te po,
Mutu pea e aku rangi.
Auraki te whai tenei,
Te tura nga waepehi ki te rae,
Onuku kei runga, te auroa mai
Te whakawaitaua, nahau e teketeki.
Horomai awawe hoki, e, teiria ki te ake,
Kei noho i te ao tara wau e te ngutu.

Heotiano.

Na to koutou hoa aroha,

Na NAERA TE ANGIANGI.

KUA MARENA.
No te Turei, no te 2 o Noema nei,
ka marenatia a Te Rarawa raua ko
Arihia. Naku tenei tuhinga,

Na TAIMONA PITA.

————00————

Mo te Karere o Poneke.
Wairarapa, Noema, 1858.

E hoa ma, e mea ana matou kia
iaia ki te Karere maori, a matou kupu
mo to matou wahi whenua e mau nei
i a matou, ara, kia taia ki te Karere
o Poneke. Kua wehea mai e te Ka-
wanatanga te wahi mo matou, koia
tenei e waru rau eka. Kei te puka-
puka ra pea o te Kawanatanga nga
kaha e mau ana.

E hoa ma e nga tangata maori, kia
rongo koutou ki te tikanga o tenei
wahi whenua. He mea wehe mai ano
no te timatanga mai ano o te mahinga
ki te Kawanatanga, hei wahi tuturu
tonu mo a matou tamariki i muri i a
matou, ake tonu atu. Ka mutu a
matou kupu.

Na MATIAHA,
Na WIREMU KINGI

4

TE KARERE O PONEKE.

NGA KITENGA O TE HOKOHOKO

NGA KAI O TE MAHA.

Witi, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (62 pauna,)

Paraoa, 23 hereni mo te rau pauna.

Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).

Paraoa tuatoru, 14 hereni mo te
rau pauna.

Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).

Taewa, 8 hereni mo te rau.

Ooti, 6 hereni me te hikipene
mo te puhera (40 pauna).

NGA KAI KINAKI.

Piwhi, o pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 5 pone, mo te pauna.

Kuao kau, 6 pene, 7 pene, mo te
pauna.

Poaka ora, 6 pene mo te pauna.

E RIMA PAUNA.

KO TOKU HOIHO kua ngaro.
He whero te ahua; he ma te

rae; ko te parani kei te pakihiwi,
koia tenei, MW. Mehemea ka kitea,
maku ano e utu ki nga Pauna e rima.

Na MAWENE.
Heretaunga,
Noema 8, 1858.

E WHA PAUNA.

KUA NGARO taku hoiho; he hoi-
ho nui, he hoiho tiketike; ko

toua ahua, ho whero. Ko tona parani 
kei te kaki, kei te taha katau o nga
huruhuru o to kaki. Ki to mea ka
kitea, maku e hoatu ki to tangata
nana i kite nga pauna e wha.

Na MIKAERA HONE.
Mahitaone,
Noema 9, 1858.

NO te 5 o nga ra o Noema nei i tae
a; u ai matou (pakeha) ki te
whare runanga o Hoana kia kite i te
mahi a Te Kamerona. Ko te hoiho
i mahia ai, he uwha—he mea maka,
kaore ano i ekenga noatia e iti ta-
ngata. Nawai a, i roto i nga meneti
e rua te kau ka eke a Epiha Raki-
whata ki runga, pai rawa te haere o
taua hoiho. Ki ta matou, ka nui te
pai o tana mahi.

Na TAME TIAKENA,

" RIUENA TEREPANE,
" EPIHA RAKIWHATA,
" HOANI HOANA,

KO TE WHAKARARATA HOIHO.

He mea hou, he mea ngawari, he mea
ngaro.

HE korero tenei na Te Kamerona
(pakeha) ki nga tangata maori
me nga pakeha katoa o Poneke, o hea,
o hea—kua oti te whakarite, e ia te
whare nui—The Royal Lyceum Thea-
tre—hei whare korero mana, hei wha-
kaatu i te tikanga ngaro e rongo ai, e
rarata ai nga hoiho maka, tutu, aha
noa iho.

Na to pakeha, a Reiri, te tako o
tenei tikanga. Ku rua mano tangata
me te tini noa ata. ka whakamine    i ta-
wahi i Ingarani ki tu whakarongo ki
ana korero. Kei reira ano te Kuini
me te Pirinihi me o raua tamariki
katoa, me nga rangatira nunui o Inga-
rani. Ka nai io ratou miharo i tenei
mea ka tahi ka kitea i roto i enei ra.

Na, ka mea ano a Te Kamerona, kia
tukua ki a ia te hoiho e tino maka
ana, e nui ana tu tutu, kahore ano i
ekengia, e kore hoki e ekengia  e te ta-
ngata i te mataku,—e kore e aha noa
te taima, e kore e maha nga miniti,
kua iro, kua pai.

Ko nga tangata  e hiahia aua kia
whakaakona e ia me haere mai ki a Te
Hoana, te tangata o tera whare ta-
karo, o mua mai o te Wenerei, e ta-
koto ake, ara, te 10 o nga ra; me tuhi-
tuhi i o ratou ingoa, rou whakarite i te
utu (£5; 5s.) me oati hoki kia kaua
ai e whakapuaki i tenei mea ki to ta-
ngata ke. Hei reira ano, hei te 10 o
nga ra e karangatia ai te ra e korerotia
ai te mea nei ki nga tangata ka rite o
ratou ingoa te tuhituhi ki roto o te
Pukapuka.

Poneke, Noema 6, 1858.

HE WHAKARARATA HOIHO.

HEI APOPO (Turei), hei te 11 o
 nga haora o te atu, ka korerotia 
e te Kamerona te tikanga o tenei

i hanga ngaro, o te whakararata hoiho.

 Ko nga tangata e mea ana ki te wha-
karongo atu, me rupeke atu ki te
whare runanga   o Te Hoana i Poneke.

 Ko tana ra whakamutunga  tenei. E

 haere ana ia ku Wakatu,  ko era atu

 wahi huki.

Na TE HOANA.

 Poneke.

 Noema 11 1858

 TE MEA NGARO A REIRI,

,iv i A" '";ihi o '['e Iv.^^1>1e1^ona, a ka
i mea tuku kapi; i!1i^i^^11rii, tie nui rawa'.,
i te pai o tau;! mai;!. Hokai u:);! kia

mahia ko tet1^''n hoiho pango—he mea
i tutu nui. Kotahi te haura i mahia

ai, ka eke te tangata ki runga—ano

te rarata.

Na WIREMU Hi KI a ONA.
(W tuiau 1110^30^.)

PANUITANGA. -
-^IA R,ONGO MAI te tangata wha-
ev karengo. Ku (aku hoiho kua
ngaro—i hakre atu i Puketo^ara, i
Manahau! noi, i t,e 20 o nga ra o
^'keto??, i na;i ra o tiwa tata rarhi.
He niti;; i;';!!^!, Ia'!!;!, hamo—ko tona
kiira he tua vvero nei. ^oni'! noi—'ue
tongi '.ua koi t,a r;;e—kei runga kei io

pakihiwi tei;;'^ waiu ma, paku noi ;

io on;i ha taua WA, Inei te ma'! «ino.
Ku '«nei!. >.'- [e tangata in:ihri, manu e
h>>'()';^ nui', k;i arihi '.nai ki to whare o
Io Kuka ki te Awahau i Manawaru.
Ka kore, me Huki tonu te tangata
nan;i i kite, a ka tuhi mai he puka-
puka ki au, maku e «.iki atu.

NA TE HEREN«;I.
Manawaru,

Oketopa 27, 1858.

HE HERAMANA TAHUTI.

TOKORIMA nga here!11aua kua
tahuti i te kaipuke e tu nei—
ko Rvautu Maora te ingoa. Mo ka
mau enei tangata te hopu. ka ^1^1)11^
mai ai ki te Whare av ;i aku av ,i i Po-
neke, ka nuia te kui hopu ki nga
pauna orna ino ia her!^n1;^na ;no ia he
^1111^1^1,. Ko nga ingoa enei; me io
ahua hoki :—

Ko 1-11": NA 1'; i; i-: KOHOKA.—Ona tau,
2-') : to;ia tiketike, -3 putu 10 inihi; he
makawe whero ; airo ke aua tetahi o
nga kanoti!.

Ko TAHE ATIKI;;!.— Ona tau,:^ ;

tona tiketike. -3 putu 7 inihi; he wa-
kawa pango.

Ko Honi KINGI.—Ona tau, 2-5;

tona tiketike, -5 putu IO inihi; Ite
tangata rahi; he makawe whero ; he
pahau nui.

Ko Hora WAWEROKA.—Ona timu,
'2.5; to;!;i tiketike, .3 piu" [O inihi; ho
kanohi r.ninr;ihi; he ^makawe whero ;

ha nanau iti.

Ko RIHA!;! MIKIKI^;!.—Ona tau,
"21; toua tiketike, -3 1'^^!!,n 9 inihi; tie
tangata nui; he makawe kehu, he
kanoi!! pura.

Poneke, Oketopa 16, 15.58.

Tenei hoki etahi i tahuti i te 8 o
va. I anga te hakre o anei ki Here-
taunga. Ko taua utu a;io ina hopu-
kia e te tangata :— '"'

Ko TAMAKA 'anu.—Ona 111-132;

tona ikeike, o puni o inihi; he ma-
whero nei nga makawe; he pahau
rahi

Ko 1-1 ARI NA oi TO NA A.—Ona tau 23 ;

tona ikeike, 6 putu ; !ia w11e1^u-pa;1gu
nga makawe ; he pahau kure.

Puneke,
Noema 9, 1858.

I taia tenei Nupepa i te perehi o
MAKENIHI raua ko MIHA; i Poneke,

Ka ^tPiT?[: TO t'T^T<^%^W^ © WWi'1€¥t."

11,^^1.^ (-'ra- ,A, U".! (A) Wa (A;.!.*^-^/ 6.1» Ae o^.^...^.),XA^,..t^!A.^;.A^.'^-iav11 'ai-' (.A. "a O«.oi RI. -A, ,a ..A..! 9

* \_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_\_ \_\_

MANE, 1-3 o NOEMA, !a.

KO NGA TUKE O INGARANI.
Korero u; ha />'u ai a.—U'' 1^oa1^^^rt.

19.-—HI. KA 1-^-11 AKAHU Ka 1-1 AI;A-

vE"A T^'^I^'AK^ —Ko te Ani!';! tiu! i

tie tangata tenei, te Huia, kua tupu
ake i runga i te whakaako tonu ki nga
tikanga o te TITO, o te matu whaka,wa;

a, t:ona mu!'.!, no tu ki to areare o te

muri i a Te Kawana, o tiaki uri o i ^'('«^'-'whakawa, tioi w11;'ki^1.>'>1;!1<i i nga
whakahakre noi i nga Tare. ki; tu ' korero o te ta11nati^ i tu rei ia hei hoa

Tino Kaiiwi) akai^ii.e v,^hak;^^v;i, Tar.r:i- i mo;!;!, are, o te tangata ranei mina io
aki, me era atu Kai-w1;^^k;^1^i;^3-^>v^;.(k^^^^ '; whaka,va, o te tangata .';ine;i e karo
wa o te Kooti Hii 1,11-1111 i; nra, o te 'iii ana! te whakawa a ter;i. Ma taua
Koe ^-wi! aku wa e noho nei ti; huna- ; A"»^ e uiui nga i<^u-w^aki; inana e
nga Tekau ma rna. Hohua whakatu ' kohikohi, e wi);^kat!^:<o1.o ki to arh;.ro
ratau na Te Kui;.!, ea 'I'-.' Keva;, u u 1.0 A'oo('(-w!; ;;ki;w;i, 1^:1 '^.ik;'.ng'^ niu
hoki, ua Te Kuini ia te tikanga, KA , nga korero katoa hei win:ki^tika i mua

tirohia, e ia i ro;u i nau ^^'^//r:, aru, i
nga tangata n;in.i tei',), nini;; io wini-
kaarvi i i;;.;-! tikanga o to Taro. Ko
nga iv^^i-w1!^..k;!1^;h;-^v.;i;ka.v;,, T;.!'u.!;^k;

'-i
taita.

'2-3.—K;i oti nga ia..i';';".> i" whak;i-
[.1^1)1 > ki Ia ari';::'') o !.'-' '.v1!;1;^;a^vak;1,-
r.ai!, ura. o [e KI'!»'!, a;;i v!;Mao ina 1'.;

hiti - ^>v11^;:^1';t^ - w:.;.i;""tv;i ru:^';;';-;;,
ia ;a-wi1>.^1<;;!-'.'-^,vHak;ik".i PI"!!! rhriri,
rinoi.! ko [aihi ^^.u;:^111g:^< !n!ihri, e v,i!;^-
kan;u ki runga ki tu 1-11^11 ; w;;^1.k;^;^i^o
ui I]»:! i;k:i Kai '.'ea v;i;;1,k;;v.^;1k:^!;g;^,
' i)'"! i ro i era atu i^^t^i-w1^ak;;!^:;>i- ivh!;i- i ; i are-Ki i'i ui i u ;i. ma !u i'»;;.;-'.';';;;!!-:;;,";!,e-

!

kawa, Pie era au; Kai-;>vI1.,k;^,I;u^i^^ ? ; whakawa T^1^i^!;;I^i e^^.I1:ik;<1';^^ te waiu
nga tikanga o ia 'i'?.;'!».

hu m:a wI];1^;^>v1;ii^i ; ro!.'.) ; tiu'-! ,;.;()<'(',
ho nga t;^iiguta ;;;ia niu!...(i, 'i.:;:'; tika

Inihi ti-; ^A^1'1;ii^;;^ii."^;.

AO.—Te'uhi o nga i!:ari i.,,, i':!».'!
Kai-v,1^^.!<.^^i^u-w1;;ikt^v,^^^ '^1i;;1^;^;k;. hi-
hi.-

^T;:^^^1i, ko ramu ia; :.!.ao !..';

Tam'^i1k; ki nga A (?.''// "'.'h;i ai 'A' a i;;^'.
ai"a, ki io Kooti //;//;;/'';.';/. !vo i, ra-
tau noa whakari;;'^.' i nga ^...reri- o 'i-'
whakawakanga, ko i;;'.',.', .1'i.^';i.i'.^g;',-
Hvu ri, " '{''.;k.;ai ma r.i.: " .:. i.

22.—ia i" EA NA i; .^-Hu uri —'i.':;;!;; .^ma-
ua!) ea-.//;(';/'(. i;.-; moa wehe i.,;.:! rato

mo ''u t.:^;!-1^.ta ,1.1.1';». ;a ai 1.'g;1 '.vH;;.iva-

iv:n;ga Ii1;ia-/^/^'/?</^/,!!i;: ti; i^^;;1ai;;;;;-

'.1!^i<^^^, ia'^'-^u i;^!; ko ti; '!^;u-v,i;;:k;12^1te-

^v11^;k:^w..)kia ki io

wi;;;k;i"«v;^ i':;1'!1^^^..k1 i; v;I) t,;.:ihri 11;, Kia
pei!ra rani;! 1.0 uhi ;;!;i. 11- tangutu ;

^v11^;k:^w.)kia ki io ';;i^;;;:;^ u;;";.;, ;e
whakawa. Ka o;; to ki iho ai te
^"(^«'(-whakawa, kia wI;a:1-u^'^ tu 1011^;!-
ia karo whakawa !vi te tangata maia

"ai
'-;

i nga tangata kua takoto noi o r;itiiti '; te whakawa, me utu ano ; a, ki te kore
ingoa te tuhituhi ki t:e pukapuka o te ; e uhu, ine to!;^ e tu tangutu nana to
He1^whi. I te [i:;Iat^^;]ga o te tau ka ! w51aka^7a, a ka Wi);^re^(;r^h^r^tia, kia
'whakaritea e nga K;.u-^v11i^k;u^it^-v,^h;i.- : utua ra ano, kia taea ranei {.e takiwa
kawa nga tangata hei ^v^^:;^1<arongo ; e v.^h^;kaI^itea aua o te Tare.
whakawa. Hei Ku;1.;n^a-//;;.,^,^r^ enei.

23.—Ma tenei Hunanga-^»^",
rato^ ko te K;.i-'.vI:;>ka;^it.^^-v>^h,.'.ki^^>-.-;^

Tumuaki, ko tauhi ra;hi o nga K;u- ngutu ka 11'."';;^ i '^'ahi ^^u-^vi1;^k;^]^ati
^vn^-^ki^r';tu-v.^1K;kav;a o ti' T^^o^^,tt 1Iu)^i.-

Ko ?»'//.'( 7'»^'.—7/6' rnanea.

1.3.—'..'Ta Wi!.'KARATI.—Ko ta ta-
tu'"niu ^^I7-U^i1r^k:1P;1t^

nini, e Wi:aK;^!(-1)go ngu kori-;^ v,^!^^-

ki I.e'..;'thi K^'.i-'.v5i;^,ka;^i^.e-^vh;^k;^wa, Ka-
tipa ranei,'rangai;', ku r;in!ei

he mai;!

kaera 1Iata-A'(/^^«;/'//(;, ^i^3.r^'.-^itr^tri v,^h;;kn^Kere tana i ngu tikanga o te

huki; aru, nga mea -.Utiuti ia tahore ! Tore uhi—hei mea ".^hakaoeau i tana
nei e tau nga K1t!i-',vh;^k^i1^it^-'>v^aka^>^ a , v^^;ak;^i1i^t!1^^ : Ko to Kai-wi1aka;^it^-
iti hei whakawa. Kua oti te whaka- ; whakawa, Katipa, Tangata whaka-
atu i tera wh^^^^.;1gi te tikanga o ena, ; hakre tikanga u te Tare ranei, ka

"'o

o te Hura-Ki rua i ua, o te 'i:'1m^^^.-1!i^ '', tango i tetahi ^tu-whakapati, hei
u^^1ur^. I whakapeau i tana whakahier^ :—Ka

24.—ROIA.—Ki te mea te hunga e [ ^^'!1(^i1^^^^a, ka Wha1^ehereh^ret^a hoki.
hakre mai auahi te ^v1)aka^va kia tu- i Ki.—rA .IKA-ROA' «ruri, {^i'a^^11/(1-
kua tana korero ki '1,01011! Roia mana i whare.}—Ko to tangata ka wawahi
e whakahakre, e nai ana ano. ! ka tomo ki Toto ki te ^^^^6-^10110 o

tetahi tangata i to (io, he mea nana
kia meatia o ia tetahi i'.^ra-u'!teroni
ki ioio : Ko te tang;ita ranei, i reto,
kua mea i toia;.; Hare-;('// o rou i i roho,
a ka waiti i to whare hei putanga mu-
na ki waho:—Ka ^vharehe1^eh^r^tia,
mate noa, taea Hi mihi ranei tetahi
toiwi.

Ki te apit'ra ki tenei Haru ko to
Ho;iki hoki i tetahi tangata i reto i to
whare, tie whakaaro w!)akuma^e-ko-
huna i a ia kiu mate rawa ; ki te a?i-
tina ranei ko te oka,ka {,o weru, ko te

-uki kino—mari: iho te tinana,—ko te
;A;TU rahu;' i 1010111 tangutu:—K;i. Wha-
!a ;i;; KI i. u;.: : Te;.a';1i, ku Whare!! nrehe-
ra;ia, mae noa.

i7.—MoK-^iAOKI 1 TI; ^.«)TIUO ITI.

—ki te kohine '1^101-0 neti io noa ena
au), ;' hako;!, wh;.1k;^ao 1:1, ahakoa ka-
!:ora i w1;;^ki1;1.e ^-Ka vv"]ia1^eh^1^ehe-
r^.^;:i^^. '.e ^;^I;gi1t;^, nahi i;.;;-^ ; taea noa-
tia ranei ;.et;ahi takiwa.
: ki te koihua kini!';; 1-11'; i 12 Hua ona
: 1;;"^. eranga, k;ia 111. ke ako i te 10 tau,
' !'^:eiu'm^;^ i v.^1^;:ka;^e ia :— Ka Whare-

^1;;^e11ereti;^, ma te ^."(«-'.^'-Whakawa e
, ^vImk;^!^it.e kia p^5^e^ io roa.

Ki te kohine kitre nei i tonotono
; IA!;, ^1^;^I!gi, kua neke ako i io 10 tau,
: M;e!hemea kaihore ia i w1]akaao:—Ka
; Wha!^e;1^re!1^1^e'^.i:^, mate noa.

I ia.—KAUA1;I^:H[^:-A'rt/(r^. [Kau,hoa-
i ho, hipi, aha.)—Ko te tau aata ka tahae
I i tetahi Hoi!^, Kau, Hipi ranei, ka
; ^w^;^k^una1.^ marira ranei i tetahi karo-
i ^0110 pera, ho mea uaua kia tahoetia
; e ia '.e tinana, te hiako ranei:—Ka
; ^A" ai area ero^ ero tia, kaua ia^ neko ake
1 ake i te Waru Tau.

, Ko te tangata ka ngakau kino, ka
; whakamate i tetahi karnrehe pera, ka
! p;;;.u ranei-—haua Hie, kino iho ranei
; taua k;^ri^reI1e :—Ka Whareherehero-
! tia, kaua ia e neke ake i to Waru Tau.

I —Ko ngu Tu"r.

{

i
I Mo io Kurrrr o Poneke.

^)v^.^^.^^.wi1., Manawaru,

Noema 11, 1808.
E HOA MA,—I mutu aku korero i
tera nupepa i runga i te Wharo Ki-
rakia i ora nei ki Ohaki. Tenei ra te
aoanga o aua korero.

rI 11 ai !i !i ana Io Tuoma ri tono wari ro

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

karakia ko Rangiatea—he ingoa tua-
ahu no matou tupuna, no to ratou
nohoanga ki Hawaiki i mua—he kara-
kiatanga ki o matou atua maori, ki a
Uenuku, ki a Kahurura, ki a Maru,
ki te tini noa iho ona atua horihori.
Na, no to ratou nohoanga ki tenei
motu ki Niu Tirani, a tae mai ana ko
te whakapono, whakarerea ana nga
atua maori, karakia aua ki te Atua
nui o te rangi, huaina ana te ingoa o
te whare karakia ko Rangiatea. No
Ngatiraukawa tena whare karakia, no
to matou minita hoki, no te Hara-
wira, me ana kaiwhakaako, me ana
monita. Ko te tino putake tena mo
nga tangata whakapono o enei kainga,
o Manawatu, o Otaki, o Waikanae, o
Porirua, mo nga wahi katoa. I wha-
katuria ano hoki o ia he kareti ki
Otaki, hei huihuinga mo nga tamariki,
mo nga monita, mo nga kai whaka-
ako. Ka rua nga mea nui ki Otaki—
ko te whare karakia me te kareti.
Whakaae tonu nga matua kia tukana
atu a ratou tamariki kia whakaakona
ki nga tikanga o te whakapono; pai
tona hoki to minita kia whakaakona
nga tamariki ki nga tikanga o te
Rongo Pai; whakaae tonu hoki nga
tamariki. Na, kihai i roa o kura ana,
ka whakatupu kino nga tamariki, ku
kite te minita e ahua kino ana ratou,
ka tahuri atu ia ki te pehi i o ratou he.
Na, hoki ana nga tamariki ki te korero
tinihanga atu ki o ratou matua, "Aue,
kua patua matou e te Minita nei, e
kore rawa matou e hoki ki to kura, e
patua ana matou, o akiakina ki te
mahi, e whakahaua ana ki te tiki wai,
e tonoa aua ki te pikau wahie, o wha-
katikia ana ki te kai. Ka nui te kino
o te kura, ka nui to matou mate kai,
kaore matou e whangaia, itiiti nei nga
kai e homai ana ma matou! " Na,
whakarongo tonu nga matua ki nga
korero a nga tamariki; na, pa mai
aua to pouri ki nga ngakau o nga ma-
tua i runga i nga tikanga aroha kure
ki te Atua, ki te tangata; a, purutia
maoritia ana nga tamariki kei hoki
atu ki te kura. Ka rongo nga kai-

whakaako, haere atu ana ki te korero
ki nga matua o nga tamariki. Kihai
hoki i pai mai, nga tamariki tonu me
nga matua hoki, kaore huki i whakaae,
kaore i hoki ki te kura. Koia ahau i
rapurapu tonu ai ki te kupu whakahe
a Tamihana mo te Harawira. I mea

ia, "No te Harawira te he i kore ai
te kura o Otaki." E he ana tenei
kupu; erangi ta Matene raua ko He-
remia e tika ana. I mea hoki raua,
no nga tamariki ano te he, he nga
matua hoki. Ka tika ta raua. Ae
ra, kei te pena hoki taku, na korua ko
tatou tena kupu. No nga tamariki
ano tenei he, no nga matua hoki; no
nga kaiwhakaako hoki tetahi he, no
matou hoki no nga monita tetahi he,
no nga rangatira tetahi he. Ko te he
o nga matua, ko to ratou whakapono-
tanga ki nga korero tinihanga a ratou
tamariki; ko te he o nga kaiwhakaako
me nga monita, he ngoikore ki nga
mahi i whakaritea e te minita hei
mahi ma ratou; ko te he o nga ra-
ngatira he mangere ki te hapai i nga
tikanga o te Rongo Pai, ki te hapai i te
whakapono, ki te whakanui  i nga ti-
kanga o te Atua. Koia ahau i mea
ai, e kore pea e tupu he mahi ma te
tangata mauri; inahoki te mahi tua-
tahi, ara, te whakapono, kaore ano
kia ata rite, kaore ano kia mua, ke: te
oma tonu. Otira e te whanau, me
whakamatau, me tohe. Kei te Atua
te whakaaro kia whakawhiwhia mai
tatou ki enei taonga nui: no te mea
e rua nga kai kawe taonga mai mo
tatou; i te tuatahi ko nga Minita—he
mai ana e ratou ko nga tikanga o te
whakapono e kauwhautia nei ki nga
wahi katoa o tenei motu; muri iho ko
te Kawanatanga, me nga tikanga o te
ture e whakairia nei ki nga iwi katoa
o Niu Tirani Na, kua tungi; a whe-
nuatia te tuakana, te whakapono, muri
iho ko toua teina, ku to Ture. E rua
enei, he ture anake—ho ture Atua te
tahi, he ture tangata tetahi. Ko te
ture Atua e whakahe ana i nga wha-
kaaro kino katoa o te tangata, ahakoa
i waho, ahakoa i roto i te ngakau;

ko te ture tangata hei whakarite i te
whiu mo aua hara. Ko Ingarani te take
mai o nga Minita, te kai hapai i nga
tikanga o te whakapono; ko Ingarani
te take mai o to Kawanatanga, te kai
hapai i nga tikanga o te Ture. Ko
te Atua te take o te Whakapono; ko
te Kuini te take o te Ture tangata.

Huihui enei mea o rua, ko te Atua
anake tona matapuna i pupu mai ai.

[Kei te nupepa mo te wiki o tua
ake nei te roanga o aku korero.]

Na HOANI MEIHANA TE POHOI.

Ki te Kai Tuki o te Karere o Poneke.

Horowhenua, Noema 3, 1858.
E hoa,

Mau aku korero e hoatu kia
taia mai ki te Karere maori, kia kite
oku hoa maori i aku kupu tika, kupu
ho.

E hoa ma, he kupu ata tenei naku
ki a koutou, mo runga i nga korero
wawata. E hoa ma, e he ana te ko-
rero penei ma tatou, erangi kia tika he
korero ma tatou, kia pai ai hoki te
utunga mai a o tatou hoa maori, kia
pai ai te whakaaronga iho ki roto ki
nga nupepa. E hoa ma, e nga ta-
ngata e tuhituhi aua i ana korero kia
taia mai ki te Karere. Whakarongo
mai iaua koutou ki aku korero kino,
pai. Ko te tuarua tenei o aku tuhi-
tuhinga i aku korero kia taia mai ki
te Karere. Te tuatahi ko te matenga
o toku teina, ara, o Himiona Te Hopu,
ara, o to matou kai whakaako. E hoa
ma, he korero tenei naku ki a tatou,
ki nga tangata e mahi ana i te Karere,
kia pai ra nga korero. Me mahi e
ia. ou ki runga ki nga mahi a to tatou
Kuini, a to tatou Kawana, ki te wha-
kaatu i nga oranga mo tatou. Ko te
mahi ki te Atua tetahi, ara, ki te ora-
nga mo te Wairua, kia noho pai ai
tatou i runga i te mata o te whenua 
E hoa ma, e oku hoa aroha, ko te ta-
ngata nana te korero wawata ko Tu-

O

peke.

Heoti ano. Naku ua to koutou hoa

aroha,

No POHE TE RAORAO.

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.

Wharekauri, Tupuangi,  
 Hune 19, 1858.
 E hoa, e marama ana nga mahi a

te Nupepa. Ko te kupu tenei i kara-
nga atu ai au. Whakarongo mai e
te iwi, e te runanga. Ko te whaka-
aro te tangata nui o mua, inahoki

te kupu a te Atua. Na te wha-

kaaro ka tae mai tana tamaiti ki te
ao ko te Karaiti; na te whakaaro tera

ka tae mai ki te ao, hei maramatanga
ki to ao.

E hoa, e te Pura, mau enei korero
e hoatu ki te perehi. Heoiano enei
korero aroha ki te matua o nga iwi

maori.

Na WIREMU NERA TERANGIHIROA.