TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 8 o NOEMA 1858,  NO.52]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE PARAU. 

TENEI nga parau pai mo tenei
whenua kei te takoto i te Toa o
Tipene i Poneke. Rere ke ana te tu
o tetahi i to tetahi.

Poneke,

Oketopa 18, 1858



HEI WHAKAEKE I TENEI PO,

KO NGA HOIHO TARIONA ERUA.

1.

KO TIMI.
(Ko RURE te ingoa maori)

KO TE HOIHO HINA O TE
Herekiekie, i whanau ki Taupo;

tona matua tane, ko Reupene—ko te
hoiho tariona o Te Hira; tona whaea,
ko te hoiho uwha i hoatu e Kawana
Kerei ki nga tangata o Taupo. Ka
ono ona tau. Ko te hoiho ano tenei
i riro ai to reihi i Poneke i te marama
o Hanuere, 1858. He nui te maroro
o tenei hoiho, te ataahua hoki, me te
rarata.

2.

KO EPERA.

Ho tariona paraone (whero), ho
mea uta mai no Poihakena. Ka waru
ona tau. Ko te hoiho tenei o TIRA-
WEKE TE WEKEPIRI.

E tu enei hoiho erua i te Papara-
kauhi, kei te wahapu o Te Kenepuru, i
Porirua, ia Mane ia Mane; i te Pa-
parakauhi tenei taha o te arawhata
i Heretaunga, ia Wenerei ia Wene-
rei; i nga tepara o Pereha, kei Te
Aro (Poneke), hei te Taete, me te
Paraire, me,  te Hatarei, o ia wiki o ia
wiki.

Ko te utu tenei mo te whakaeke-
nga:—mo tehea ranei mo tehea ranei,
£2 2 0. Kia rima hoki nga hereni
hei utu mo te kai arahi.

Ki te rapu ritenga ke atu tetahi,
me pa mai ia ki a

TAME TIAKENA,

Kei te whare o TIRAWEKE TE WEKE-
PIRI, kei Poneke.

2

TE KARERE O PONEKE.

Ko to te kai rapu, ko ia te kite.

MANE, 8 o NOEMA, 1858.

KO TE WHAKATUPU MONI.

E HOA MA,—Kua whakaaturia ki a
koutou nga ritenga o te Peke—kua
tohutohungia e matou te ara mo te
tangata e mea ana ma te Peke ana
moni e whakatini; a kua marama
tena huarahi hei whakaaronga ma
koutou. Mo whiu ke ta matou wha-
kaaturanga inaianei mo runga nei i
taua korero ano, mo te whakatupu
moni. He maha nei hoki ona ritenga.

Ka whakatakoto te tangata i ana
moni ki roto i te Peke, heoi, kua ma-
rie toua ngakau, kei te takoto pai
hoki ana moni. E kore e paheke i
aua ringaringa , e kore hoki e riro i te
keia. Ahako tekau noa nga tau e ta-
koto ana, e ora tonu ia. Tetahi hoki o
ana painga ko te whakatupu haere i
nga moni. E pono rawa te tupu-
ranga, otira he iti. Engari ano etahi
huarahi o taua mahi o te whakatupu
moni i tupu hohoro ai—koia ra tenei
ka korerotia.

He tikanga pai ano to te Peke, a
he maha nga tangata e anga ki reira
me a ratou moni; tena ano etahi e
rapu ana i te ara ko moua. Tenei ra
pea to maramatanga mona.

Tetahi huarahi e tupu ai te moni,
ko te mahi hokohoko taonga.  Ka
whiwhi te tangata ki tana kotahi rau
pauna, hia atu ranei, ka tahuri ia ki
te mahi hokohoko kei whakatini  i
aua rnoni. Ka haere ia ki nga toa
nui ka hokohoko i ana moni ki te
taonga. E kore ia e tango kuare i
nga mea katoa o pukai ana, i taua toa,
otiia ka ata whiriwhiri i nga mea e
manawarekatia ana e te iwi. No ka
hoko pena te tangata, ku tukua mai
nga taonga i runga i te utu ngawari;

a ka rahi nga mea e riro i ana pauna
kotahi rau, i runga ra i to ngawari o
nga utu. Heoi, ka rupekatia aua
taonga ra ki taua whare, ka timataria
te hoko. He paraikete ka riro i tenei,
he poti i tena; he patiti i tenei, he
naihi i tena; ta ia tangata ano e pai ai
ia hei hoko maua. Ka riro ia i runga
i te utu rahi e riro kotahi ana hoki

nga mea, kua puta pea te kotahi rau
me te rima tekau pauna, ko nga hua o
tana kotahi rau i roto i taua mahi
hokohoko—ka nui atu ranei tana pu-
tanga. Otiia, ma te mohio anake ka
pono ai tenei mahi; tena, ka tango
kuare te tangata i te taonga ekore e
manakohia  e to tokomaha hei hoko
atu maua ki a ratou, ki te tukua ra-
nei e ia aua taonga i runga i te hanga

" rongotaima;" pena, e ngaro tonu atu
ana moni o te matuatanga, e koro e
hoki mai ki tona ringa. Na te kuare
hoki o tana mahi i puta he ai ana
moni. i riro ke ai i tetahi tangata
mohio. Ko te tangata e aro ana
ki tenei tu mahi hei whakatupu i
ana moni, kia tino tupato rawa
kei tinihangatia ia e te tangata whai
mohio, kei riro mai he taonga pirau,
aha ranei, mo ana moni, te taea e ia
te hokohoko hei whakaputa i nga hua
o ana moni o te matuatanga.

Ko te ritenga tenei o te hokohoko i
whiwhi ai te nuinga o nga pakeha ki te
mano tini o te moni. Kei te puare
ano hoki te tatau mo koutou—ka
rongo nei koutou ki toua ritenga.

Ma te marama o te whakaaro ka
pono ai te mahi a te tangata; tena,
ka poka noa te mahi, ka mangere noa
iho ki te whiriwhiri ite taonga e whai
ahuareka ana, ka waiho ranei tana
mahi i runga i te ara o te "rongo-
taima," taro ake ka rokohanga ia e te
rawakoretanga.

Tenei hoki tetahi huarahi o te wha-
katini moni. Ko te tangata e whai
moni ana. ahakoa iti, a e mea ana ki te
whakatupu i aua moni; a o kore pea ia
e hoatu ki to Peke—he puhoi no te tu-
punga; kahore ano hoki tona aro ki te
hokohoko taonga. Koia ra tenei, ka
hoatu  e ia ana moni ki tetahi hei ma-
hinga hua mana; a ma tera e utu ki
te tangata nona nga moni i mahia ai.
Kei a raua ano te whakaaro mo nga
utu kia whiu ranei; engari  ko te utu
tika iho '.'.'uri, ka.i kotahi te k;iu pauna
Tr.o to niu i ho i ti? tau. Kia rite
niu» trr;i i a nin:i to whakaae, Ika tahi
ka kawea Ia '1° roi'! aia tutua e ia te

pukapuka hei whakatuturu i taua
whakaaetanga a raua. Ko to pai o
tenei pukapuka a te roia, koia ra tenei,
ko te whakatika i te rironga o nga
moni i tera: a ki te mate ia, ki te ka-
wea ketia ranei e te ngakau kino, ara

ka kitea te mana o tenei pukapuka hei
to mai i a ia kia whakawakia mo tana
he.

Otira, he maha ke nga ritenga o
tenei tu mahi o koro e taea ikonei te
korero; engari ki te manawarekatia e
koutou taihoa ano ka korerotia etahi
tikanga o tenei hanga o te whakatu-
putupu moni.

NGA RONGO O TAWAHI.

Ko te atawhai o nga tangata o Me-
reponi (Poi Piripi) ki nga pouaru me
nga pani o te whainga nei ki Inia,
koia tenei, £25, 000 (e rua te kau ma
rima nga mano pauna).

Kua puare inaianei te Runanga- 

whakatupu-ture o Ingarani ki nga
Hurai, ara, kia noho to te hahi Hurai
i roto i taua Runanga, hei hoa mahi i
nga Ture o Ingarani. Kua tu nei mo
ratou ko Parone Rotohaira.

E kiia ana. e whakarerea ana e to
Kingi o Horana Tona torona me tona
kingitanga. He atawhai kore pea no
tona iwi, he aha ranei.

Kua hoki mai a Kuini Wikitoria i
tona toronga ki te Kingi o nga Wiwi
i tona whenua i Paranihi. Kua tino
whakahoa a Ingarani raua ko Paranihi
inaianei. 

Kua tae hoki a Kuini Wikitoria
raua tahi ko tana hoa ki Puruhia, ki
te toro i ta raua tamahine, i tera i hoatu
ra mo Pirinihi Peteriki, te iramutu o
te Kingi o Purahia.

Mo te Karere o Poneke. 
Puketotara, Manawatu,

Oketopa 25, 1858.

He panuitanga tenei i uka korero,
ki nga hoa aroha, pakeha, tangata
maori e noho mai nei i nga wahi ka-
toa o tenei motu.

Whakarongo e tama ma! E tika
ana kia hahauitia nga he o nga tupu-
na e whakaturia nei e ona uri i roto
i a ratou nupepa, hei titiro ma te ka-
nohi o tera o tera, hei whakarihariha
ma te ngakau   o tera o tera. Rere atu
ra, e hoa ma, i nga he a tatou tupuna
kei whakairia kia tatou. Otira, he he
po to ratou nei he, he he awatea to
tatou. Kahore hoki he rongo pai i
tae mai ki a ratou, kahore o ratou
minita, kahore a ratau Karaipiture,
kahore hoki he kai whakamarama i a

i--!--— i,, .ira '{,0 (-^iro , ;i mimi.

TE KARERE O PONEKE.

3

hai pehi i to kino. E rangi tatou
he nui nga mea i tae mai ki a tatou
—ko nga Minita, me nga tikanga o
te Whakapono; muri iho ko te Kawa-
natanga me nga tikanga o te Ture o
Ingarani. Kite tonu te kanohi, rongo
tonu te taringa. Koia ahau i whaka-
aro ai, mo tatou te he nui atu i to nga
tupuna; inahoki te kupu a te Karaiti,
"Ko te pononga i rongo, a kihai i
whakarite i te hiahia o tona rangatira.
ka whiua ia ki nga whiunga maha."—
Ruka XII, 47. Akuanei pea mo tatou
nga whiu maha, mo te hunga i rongo
a kihai i whakarite. Mo nga tupuna
pea nga whiu torutoru, mo te hunga
kihai i rongo, kihai i kite. Ka mutu
i konei aku kupu whakatupato ki oku

hoa aroha.

He korero whakataki enei. Wha-
karongo mai koa e nga hoa mao-
ri. I mua i kapi tonu tenei ao i te

kino, i te pouri, i te mate, I te 
mahi nukarau hoki o Hatana ki tu
tatou tupuna ki a Arama; no reira
hoki i pa mai ai te pouri, te kino, me
te mate, ki a tatou. Huaina iho tenei

ao pouri, ko te e whareherehere a Ha-
tana, te kingi o tenei ao, te ariki o te
reinga. A, purutia ana tatou e ia i
roto i tenei mate nui; whakapouritia  
ana e ia o tatou ngakau, whakamata-
potia ana o tatou kanohi, tutakina aua
nga taringa—kei kite nga kanohi, kei
rongo nga taringa, kei matau te nga-
kau. Na, kite mai ana te Atua e pehia
ana tatou e Hatana  ki nga kino  o tenei
no, tonoa mai aua e ia taua Tamaiti   i
te ahua o te tangata. A, whakao-
rangia ana tatou e ia i roto i tenei ao
kino. A, waiho ana ia hei kingi mo
te ao katoa. Na, kite ana a Hatana i
a te Karaiti, ka hae tona ngakau; ka
tahi ia ka whakahau  i ana Hoia, i ana
Kingi, i ana Kawana, i ona hoa katoa,
kia tuhuri iho ratou ki te kohuru i a
te Karaiti; ki te huna i te kupu o te
Atua, kei tupu haere ki te ao katoa,
kei ora hoki te tangata . Hua noa
tatou i takahi ai, e ngaro a te Karati
e ngaro hoki te kupu o te Atua. Na,
kihai i ngaro. Whakahaua ana  ki
ana pononga, kia kauwhautia te rongo
pai ki te ao katoa, ki nga tauiwi katoa
a puta noa i te eo. Tae tonu mai ki
Ingarani te rongo pai o te Karaiti.
Whakatupuria ana te whakapono ki
Ingarani. He tini ano nga rangatira
me nga tangata o Ingarani ki te ta- 

kahi i te whakapono kiu ngaro i a ra-
tou, kei nui haere te whakapono; na,
kihai i ngaro. Tupu tonu te whaka-
pono, e kaha ana hoki te Atua ki te
whakatupu i toua mahi, i ona tangata
hoki, a tae noa ki to tatou matua
aroha ki a Kingi Hori. Whakatupu
tonu taua kaumatua pai i te whaka-
pono, whakanui tonu i te Atua, hei
atawhai mo tona iwi, mo Ingarani ka-
toa. Whakatupu tonu hoki ia i te
kareti, hei karanga mo ana tamariki
katoa, a tau ana te pai ki te iwi katoa
o Ingarani, a mate ana taua kauma-
tua aroha nui nei i runga i te pai. A
whanau ake ko to tatou matua wahine,
ko te Kuini, noho tonu ia i runga i
nga tikanga aroha o tona matua, wha-
kanui tonu ia i te whakapono, i runga
i nga tikanga aroha ki te Atua, ki te
tangata. Whakaaro ana te Atua ka
tupu te whakapono ki Ingarani, tonoa
ana e ia ona pononga ki to rui haere
i ona purapura ki nga wahi katoa o te
ao, a tae tonu mai ki Niu Tirani nei.
Tae mai ana ki konei ko nga Minita
o te Hahi o Ingarani, a kauwhautia
ana e ratou te rongo pai o te Atua i
roto i nga wahi pouri katoa o Niu
Tirani; a, whiti ana te maramatanga
ki etahi wahi, kore ana ki etahi wahi;

i hiahia tonu te ngakau o te tangata
kia kite i taua maramatanga, kia
tangohia ake ia i roto i pouritanga,
i te kino, i te mate, i nga ture a ona
tupuna; hiahia tonu ki te whakarere
i ana pikaunga taimaha o mua; wha-
kaae tonu te ngakau ki a te Karaiti
hei kai whakaora mona, kihakiha ana
te manawa, pueaea ana nga putaihu,
patupatu ana te tau o te Ate i te tatu-
kenga ki a te Karaiti hei kai whaka-
ara mona. Ko etahi ano o nga ta-
ngata i whakaparahako i te tuatahi  ko
etahi i hohoro tonu ki te rapu i nga

tikanga o te Whakapono.   No muri  iho,
ka whai katoa  mai nga tangata ki te
rapu i a te Karaiti, te iti me  te rahi,
te tane me te wahine; a puta noa i
nga wahi katoa o Niu Tirani. Tau
ana te mahakitanga ki tenei motu, i
runga i nga tikanga  o te whakapono   
o to tatou Ariki o Ihu Karaiti, te kai
whakaora i te tangata, i kauwhautia
nei e tona pononga o te Harawira ki
tenei pito o Niu Tirani. A, tu ana
toua whare karakia ki Otaki, hei mi-
harotanga ma te tini o te tangata—
pakeha, tangata maori. A. huihui

ana ona tangata katoa ki tona aroaro,
o ia kainga o ia kainga ona rangatira,
me ona kai whakaako, me ona monita
katoa, a kauwhautia aua e ia te rongo
pai ki a ratou taringa. Rongo ana
nga taringa, tomo iho aua te kupu ki
te ngakau o etahi, kore aua ki etahi.

[Kei te nupepa mo to wiki o tua
ake nei te roanga o aku korero.]

Na HOANI MEIHANA TE POHOI.

KO NGA TURE O INGARANI.
Korero whakaatu.—He roanga.

11.  I. Ko TE KUINI.—Ko te
Kuini hei tuatahi. Ko ia hei tino
Tumuaki, ko ia te tino Kai-tiaki o to
Ture. To to Kuini ahau ki Niu Ti-
rani, ko Te Kawana. He tini nga
whenua e nohoia aua o o to Kuini
tangata, he tawhiti, he tatahi noa atu,
a ekore e ahei tana tirotiro i a ratou
katoa; na reira, ka whakaritea e ia
etahi Rangatira o tona iwi, ka tonoa
e ia ki ana whenua hei Kawana, hei
Tumuaki mo nga Kaiwhakahaere o
tona Ture ki aua whenua. Nana nga
tikanga i a ratou, ko ratou hei ritenga
mona ki aua wahi. I peratia ano taua
whakaritenga i to Kawana mo Niu
Tirani tenei.

12.  11. Ko TE KAWANA.—Ko nga

tikanga nui o te whakahaere Ture e
mau nei i a te Kuini, ki Ingarani, kua
tukua ki a Te Kawana, ki konei Ko
tana whakahaere me waiho i runga i
tana o whakaaro ai hei pai reo nga
tangata katoa, kia tika ano ia i runga
i ta te Ture. Koa te Kuini korero
kei a ia, a ka waiho tana whakahaere
i runga i ta te Kuini i korero ai ki a
ia. Kei etahi meatanga ka tuhituhi
pukapuka ia ki a Te Kuini, mana e
homai tikanga ki a ia.

13. Kei a te Kawana te tikanga mo
nga Hoia; mana e mea kia haere ki
tera wahi, kia aha ranei,  he whaka-
rongo kau ta ratou. Me he mea ka
ara te whawhai, ko te iwi ke ranei o
whakaeke mai ana i tenei whenua, ko 
tu taututu ranei ki a tatou nei ano
ranei; ma te Kawana to pukapuka ki
a Te Kuini kia tonoa mai he Hoia,
he Manuwao;  a ka tonoa tonutia mai
ano e Te Kuini aua tini Hoia me ana
Manuwao, taea noatia taua whawhai,
taua tutu ranei, to pehi. Ahakoa
poto katoa mai ona mano tini Hoia,
Kaipuke, e kore e kaiponuhia  atu

4

TE KARERE O PONEKE,

engari kia taea ra ano te wahi i unga

mai ai.

14. Tetahi tikanga o te Kawana,
hei tino Tumuaki ia mo nga Kai-wha-
karite-whakawa ki Niu Tirani. Ko
tana, he tiaki i te Ture kei takahia,
he tiaki ano hoki i nga tangata. E

rangi, me waiho tana whakahaere- 
Kawana, i runga anu i ta te Ture i

whakatakoto ai. Ko te Ture kei ru-
nga, ko ia kei raro. Taua tupato, kei

takahia te Ture e nga tangata: tana
tupato ano hoki, kei puta ke i ta te
Ture tana whakahaere. Timata mai 
i a Te Kumi ra ano, neke iho, neke
iho, kei raro anake i te Ture; rongo
katoa ki te Ture.

16. Tetahi tikanga a te Kawana,
mana te kupu kia whakatutukiria  nga
kianga iho a te Whakawa. Ki te 
whakawakia tetahi tangata mo te hara
kohuru, pono ana tona hara, kiia iho
ana e te Tumuaki Tino Kai-whakarite-
whakawa kia whakamatea; ma te Ka-
wana e whakaae, ka tahi ka whaka-
matea. Kei a te Kawana ano he ti-
kanga muru i te hara, whakamama
ranei i te whiu e kiia iho ana e te
Whakawa kia whakapangia ki te ta-
ngata hara. Mana ano te whakaaro;

ki te tirohia e ia he take tika mo te
whakamama, o ahei ano tana muru,
tana whakamama ranei tetahi wahi.
Erangi kahore he tikanga i a Te Ka-
wana hei whakanui i te whiu i wha-
karitea mo te tangata hara.

16. Tetahi, ma to Kawana e wha-
kaae te ture whakatakoto hou, whaka-
ahua ke ranei, e te Runanga whaka-
takoto ture, ka mana ai, ka whai-ture
ai.

17. Tetahi, mana e whakatu nga
Kai- whakarite-whakawa    me nga Kai-
whakahaere o te Ture, mana e wha-
karite a ratou mahi, ko to te Kuini
Ahua hoki ia. Ki te mangere aua
Kai-whakarite-whakawa, ki to he ra-
nei ta ratou whakahaere, o ahei ano
ratou te whiu.

18. Na, ko enei mahi a Te Kawana
ka mahia o ia hei pai mo nga tangata
katoa; kahore e mahia e ia hei wha-
ka-rangatira-nui i a ia, hoi whakawhai-
mana, hei whakawhai-ingoa ranei
mona ake: heoi tonu te whakaaro
mana i runga i enei mahi katoa ana,
ko te iwi kia tupu i runga i te pai, i
te ora, i te rangimarie. Ko te mea
nui tenei, ko te moa tenei i whakata-
kotoria ai nga ture, a, ko to mea ano
hoki tenei hei whai ma te Kawana
ratou ko ana Apiha Kai-whakahaere
katoa.—Ko nga Ture.

————00————

Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Wherekopa,

Oketopa 17, 1858.
E hoa, mau e kawe atu a matou
korero kia taia ki tu karere maori o
Poneke, hei matakitaki ma o matou
hoa aroha e noho ana i runga, i raro,
i waenganui o Niu Tirani Whaka-
rongo mai tana, o hoa ma, e nga kai
whakahaere tikanga. Ko tena iwi
ano ki runga ki tona eka, ki tona eka
whenua. Kanui te pai o tenei wha-
kaaro. Ko taku karanga tenei, kia
kaha ki nga mea e rua ki te Whaka-
pono, ki te Kawanatanga. Nokonei
ahau ka tau i taku tau—Haere ra e
Rauru ki Hingarangi, ki Rehiara,
mau o rere atu, ko te kawana hei
whiu atu ki Tawhiti, ki a Tataiaro-
rangi tau. Na tou hoa aroha,

Na RIOTEREPI .

KO TE WHAKARARATA HOIHO.

He mea hou, he mea ngawari, he mea
ngaro.

HE korero tenei ua Te Kamerona
(pakeha) ki nga tangata maori
me nga pakeha katoa o Puneke, o hea,
o hea—kua oti te whakarite e ia te
whare nui—The Royal Lyceum Thea-
tre—hei vvhare korero mana, hei wha-
kaatu i te tikanga ngaru e rongo ai, e
rarata ai nga hoiho maka, imu, aha
noa iho.

Na te pakeha a, a Rerei, te take o
tenei tikanga.   Ka rua mano tangata
me to tini noa atu. ka whakamine i ta-
wahi i Ingarani ki te whakarongo ki
aua korero. Kei reira ano te Kuini
me te Pirinihi me o rana tamariki
katoa mo nga rangatira nunui o  Inga-
rani. Ka nui to ratou miharo i tenei 
mea ka tahi ka kitea i roto i enei ra.

Na, ka mea ano a Te Kamkerona kia

tukua ki a ia te hoiho e tino maka
ana, e nui ana te tutu, kahore ano i
ekengia, e kore hoki e ekengia e te ta-
ngata i te mataku, e kore e aha noa

te taima, e kore o maha nga miniti,
kua iro, kua pai.

Ko nga tangata e hiahia ana kia
whakaakona e ia me haere mai ki a Te
Hoana, te tangata o tera whare ta-
karo, o mua mai o to Wenerei, e tu-
kou) ako, ara, te 100 nga ra; mo tuhi-
tuhi i o ratou ingoa, me whakarite i te
utu (£5: 5s.) ine oati  hoki kia kaua
ai e whakapuaki i tenei mea ki te ta-
ngata ke. Mei reira ano, hei te 10 o
nga ra e karangatia ai iti ra e korerotia  
ai te mea nei ki nga tangata ka rite o
ratou ingoa te tuhituhi ki roto o to
Pukapuka.

Poneke, Noema 6, 1858.

HE HERAMANA TAHUTI
TOKORIMA nga heremana  kua

tahutitahuti i te kaipuke o tu nei—

ko Rapata   Maara te ingoa. Me ka
mau enei tangata    te hopu, ka arahina
mai ai ki te Whare Whakawa i Po-
neke ka inia, to kai hopu ki nga
penu ai, orue rno ';. heram;ana, mo ia ho
'rani.n,!:;i. Ko 11^011^000110^1110 te
i'. 1:1 u 11 hoki:—

Ko HENERE KOROKA Ona tau,
25: tona tiketike, 5 putu 10 inihi; he
makawe whero; titiro ke ana tetahi o
nga kanohi.
Ko TAKE ATIKINI.  Ona tau, 22;

tona tiketike. 5 putu 7 inihi; he ma-
kawe pango.

Ko HORI KINGI.—Ona tau, 25;

tona tiketike, .5 putu 10 inihi; he
tangata rahi; he makawe whero; he
pahau nui.

Ko HORI WANEROKA.—Ona tau,
2.3; toua tiketike, 3 putu 10 inihi; he
kanohi  rahirahi; ho makawe whero,
he pahau iti.

Ko RIHARI MIRIRINGI.   Ona tau,
21; tona tiketike, 5 putu 9 inihi; he
tangata nui; he makawe kehu, he
kanohi pura. 
Poneke, Oketopa 16, 1858.

PANUITANGA.

KIA RONGO MAI te tangata wha-
karongo. Ko taku hoiho kua

ngaro—i hare atu i Puketotara, i
Manawatu nei, i te 20 o nga ra o
Oketopa, i nga ra o muri tata ranei.
He raho poka tima hoiho—ko tona
kara he  ina waro !!;;i, i;'.);'.!'! mei—he
toi!.":! tua kri te r;Ki—kui runa:; kui te
t^^;^i;!i^.vi ::,.^i.^I.i '^:,:;i ai.!, aku mei ;

I': > EAU;, I;.* ;.ea wi, kai 'e :u.^: a;.o.
Ku kaea e ta ta.;p.;u.i mao;';; ma'.;^ e
honu mai, ka arihi unu ki te whare o
te Kuka ki te Awahau i AI a'.; awata.
Ka kore, me tiaki tonu te tangata
nana i kite, a ka tuhi mai he puka-
puka ki au, maku e tiki atu.

NA TE HERANGI.
Manawatu, 

Oketopa 27, 1858.

Ko TE MAKETE —Kei te mau
tonu nga utu o te Makete ki o tera

O

panuitanga.

I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,
NIU TIRANI.

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."

hata, ka tangohia te hoiho. He ta-
ngata ano i runga i te hoiho ko Reu-
pene te ingoa. Ka haere atu te wa-
hine nona to kuri, ka manu te patu
pounamu a Hone Tuhata hei patu
mo to wahine nei raua ko taua hoiho.
Heoi, ka puta mai ko Mohi Takanga,
ka ora to wahine nei raua ko tana
hoiho. Heoti.

E hoa ma, e nga tangata o to Ra-
witi, o nga kainga katoa o te oneroa
nei, o Mataihaka,  o te Mahia, o Hatia,
o Paramahae, o Matahiwi, whaka-
rongo mai. He ui atu tenei ki a

koutou ritenga e tuhituhi  mai nei  i a
koutou whakaaro ki ti; Karere, o Po-
neke, i nga tikanga o to Kuini, o te
Atua, o to Kawanatanga , o te Ture, o
te aroha ki nga ritenga Pakeha, E
hoa ma, kua he a koutou ritenga, kua
tinihangatia  e koutou to ingoa o to
Kuini, o te Atua, o to Kawana, o te
Ture. E koro, e Hone Tuhata, kua
ho tou mahi. Kahore koe i mahara
ko tau reta i tuhi mai ai, kei to tia-
kina tau kupu i mea mui noi koe ka-
hore ou kingi, katahi ano tou kingi
ko te Kuini, ko te Atua, ko to Ture
hoki. E koro, tenei ei te waiata, kia
rongo mai koe:—

Rangtai ka kotoki awa. 

Hi; '111)111:11 ;irrh;i kia (.-nihi atu au,

E t:ra;i, 1I<11;1pi,

U Hone. tukino i ti' tini i!;errrn;.;;i.

E k;iwe;i ana koe' e (,<- 11i;^T1gn rare,

Kaore hoki te mata i hoki mai ki muri.

Kia ki atu au he ara aitua te ara

I runga mahaukura.  

Heoti ano. Na to runanga katoa
tenei pukapuka. Ko nga tangata
nana nga kupu i whakapuaki to kau
ma wha, o te runanga kotaihi rau
tangata.

Na MATIAHA.

Ki te Kai Tuhi o te Karere  o Poneke.
Wanganui. Putikuwharanui, 

Oketopa 25, 1858. 
E hoa, e Te Pura, tena ra ko koe.
te tutaki tukai mai na i nga haumi o
to taua nei waka  ara, o te ki me te
korero. I-; ho;i. mau e t;i mui aku
korero kiu kite hoki na a,}} ;i 111: ;u] a:'.
pakeha, me nga hra mahri, i :o i:ka-
nga r;'>1;^>i, i te heanga ranei.

I te t;!u 1^.3-2, ka hoki 011311 ki Ohi-
riheu i uta o Waituhi, aia, ki to
kainga o taku matua tau". I te tau
18-3;'), ka hoki mai au ki Putikiw1)a1^a^

nui. Ka kite a Mete Kingi raua ko
tana tuahine ko Ani Kauaka i au, ka
tahi ka ki mai, " Hakre o hoki ki
Karata." Ku. t;,!ie raua kia hoki au,
katahi au k;i whaka.ao, "Ae, me hoki
au ki tou kainga kia '^ito au i te ho, i
te tik;i ranei." Katahi ahau k;i hoki
ki re?ra; kai taau taenga atu ki roira,
ka ta^;^pati;^ o maua 'KO tuku matu;'.
i ta muna. mura; i te tupunga ako
ka tui;! ka pa5^:arutu^. e te kau, e te
pura Katahi ka tonoa te utu, kaihore
hoki i utua; no te tuawha o nga kai-
nga kaia!;! k;i ai'U i:.!-: a a e i ;a taua kau na
kia paina. Ko to tangata nana i
whakaae ko Ape1^anik(^, ko IIi:^kopa.
Ko nga iwi i kona i te whakaotinga,
ko Ngati?^; a, puhia iho ana e au
tau;i kau. Muri iho i to whakaaeta-
nga kia puiti.!, te kau, kaiwea mai e
Ap^ra^iko ki nga kai whakawa manu
o Puti ^-whakanui kia hakre ake ra-
to!! ki te tono utu ; no to ratau toko-
nga ako ki te hui ki Atene, ka huihui
nga k;^.i-^wha1<;^wa ki r"ira, katahi ka
tonoa mai te utu e Mete Kingi, e Piori
Kingi hoki; katahi au k;i ki atu, " Ti
hoa ma, ino pehea to whakaaetanga ?"
Katahi k;i ki nini ratau me waiho te
w51aka;^e;;1I^ga, ine hoatu te utu o te
rt;itong;i o te kau; katahi au ka ki atu,
" Na io king;i mui kia puhia te kau.
I;a r,;;".to ; mehemea kaihore e kiia,
puhia te kau, o kore e mate." Ko te
tikanga tenei i pakeke ai au ki to utu
mo to kau, ko te whakaaetanga a
Ape^!'.Tnko rana ko Hakopa. Ka ki
mai a Mote Kingi, " E hoa, me utu e
koe. Kaihore ;ino ho kau a nga pa-
keha i mati'." Kaiaia au ka ki ato,
"I kore ai e mate a nga pakeha, kaihore
he kinga mai ana, puhia te kau—ko
tana o homai ana, ko te moni." Ka
tahi ka tuhituhia e rato^ te kotahi te
kau paunu. Kaihore ahau i whakaae,
tuhituhia kau ihu o r".tou. Ko tenei,
TO^:';.':;' Ihi whakawa 'pakeha o rang,i-
nui, u;;', hii;;^^n raua ko Te Tare, e
titi"'. TU;! u.';! K.;!i-w'!1;ik;^^'.^;^ paki.'!!;!, o

[ai ka, -'.'.a 'ao Kawa;;;', hoki e tairo,
te ha:;;) a!i o uku korero, to tikanga o

' O

a v.ihi I;-.: whakawa mauri korero;

o;ira tenei te kupu a nga tripuna i

i i-- 1

rongo ;u au, "To takapou ho Tanuku,
ho Turangi, to mata i tukitukia, to
mata i heihei;), to mata i !v3uarahi;^,
ho i whiwhi?.. no i rawe^; tioma! taku
ti:onga—Ihe taonga kimi ata naku ki
to tonga tu. ki to mahru tu,kipu UHI,

kia mataora, ka pou tena ka pou, ka
hora te takapou taonga." Homai toku
taonga, homai e nga Kai"whakawa
pakeha.

E hoa, ko te ritenga o tenei tuiau,
he t,ono atu naku i nga taonga o reto

O O

i a koutou, kia whakaakona mai, no
to moa kaihore ano i otinga i a matou
tu rinenga o te Tare o te tangata tahae,
o to tangata kino noa iho, o te mea o
whakaaetia na kia patua e totahi ta-
ngata, kia puhia rahei, kia patua ra-
nei. Ko nga utonga katoa o te pa-
keha, ko te Whakapono, kaora ano i
oti, no te mea kei te kinaki^ e nga
maora ki nga mahi otaua, a ka kite
utonga niao!"! ano. Ko tenei, me ta
mai e koe nga korero papai o te Pa-
keha, kia mohio ai au.

Ia pa ma, he komiti nui ta matou
ki Atene. I huihui hoki nga Kai-
whakawa-Mao;-! ki reira.

Ko te mutunga tena o aku korero.

Na HKK101^0 Ti-; RANGIHUATA^^.

K"i {i' Kai Tuiti, o {e K«rari' o Ponrae.
Manawa^,

27 Oketopa, Iho?.
E hou,

He tito te korero a ta Kepa

Toka. «Hore au i wi;;ni ani i te wa-
hine a ta [10*..™;^^ Ng;^roi)pmn;^ ki
tor".ma—kaore i ki;';;^, r."i karaihe
—kore rawa. Na, I;!;!. roho koe. No
taku hokinga mai i Ohaki, 1;°. kite au
e takoto una i te taha o te rori i tua
atu o to paparakauta, kaora he kai
tiaki o taua wahine nei. Na, ka kite
iho au e takoto kau ana nga turi, na
KEI tahi au a;i rare ki raro i taku hoiho
ki te r.hi a;u i nga kakahu o taua wa
hine. Heoi, ka tahi au ka hakre atu
ki te p!1par;:k^^uta, ka kite au i nga
tangata i reto i tiwhare, ko Wiki Pu-
tiki ma..

Na, e hoa, e rangi ma enei tangata

e korero ata ki a koe, ta te mea ko
ratau i rokohanga mai e au e noho
ana i reto i te paparakauta rne te wa-
hine hoki e haurangi ana. Heoi ano,
mau o tuku mai ki te karera maoa
kia kite hoki ratau i aku korero.
Na NGAHURU TE MAKORA!!!.

            HE  APITI MO "TE  KARERE  O PONEKE."
hata, ua tangohia te hoiho. He ta-
ngata ano i runga i te hoiho ko Reu-
pene te ingoa. Ka haere atu te wa-
hine nona te kuri, ka manu te patu 
                                                                                         
Hone  Tuhata 
Mohi Takanga
ka ora to wahine nei raua ko  taua
hoiho.   Heoti.
 Rawiti, 
Oneroa
Mataihaka
Mahia
Hatia
Paramahae  Matahiwi
Poneke
Hone Tuhata,



                 Na  MATIAHA.

 Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
      Wanganui.  Putikiwharanui.
                 Oketopa  25, 1858.
 Te Pura

  Murihau i uta o Wanganui,  
 
Mete Kingi
Ani Kauara 

 Aperaniko,  Hakopa.
Ngatipa
Aperaniko

Atene
Wanganui

Te Kawau
 

     Na HERIORO TE RANGIHUATAU.

 Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
         Manawatu,
               27 Oketopa, 1858.



      Na NGAHUPA TE MAKORAHI.