TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 11 o OKETOPA 1858,  NO. 48]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



KUA NGARO.

I tahuti i Uparana Paamu.

TETAHI hoiho toa: tona kara he
whero; he ma kei te rae; tona

ikeike, 16 nga ringaringa.

Ko te tangata mana tenei hoiho e
whakahoki mai, mana ranei te korero
e kitea ai, maku ia e utu ki te utu nui.

Na WIREMU HIKIHONA.

(William Hickson.)

Poneke,

Oketopa o, 1858.



KUA HAERE KE,

Kua tahaetia ranei, tetahi hoiho uha
—he mea whero; he ma te rae; ka-
hore he parani; he ma kei nga. wae-
wae o mua. He mea hoko i a Taieha,
he tangata no Otaki.

Maku e utu te tangata e whakahoki
mai ana i tenei hoiho ki nga pauna
moni e toru.

Na WIREMU TAMATI.
(William Thomas)
o Waikanae.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE HOIHO NGARO.

EHOA MA, kua ngaro taku hoiho
me te kuao ano—he kuao toa.

He mangu te katua me te kuao hoki.
Kei te hapu te katua. No te 3 o nga
ra o Oketopa i ngaro ai. Ki te kitea
e te tangata, e wai ranei e wai ranei,
mana ano e whakahoki mai ki ahau,
a maku ia e utu ki nga pauna moni e

ono. Naku tenei,

Na WAIKOKOPU.
Te Mako, Heretaunga,
Oketopa 6, 1858.



HE PANUITANGA.

HE HOIHO uwha tenei kei te
Kaari-herehere o Poneke. Ko

tona kara he whero katoa. Ko te
parani tenei DYN.

Poneke,

Oketopa 5, 1858

2
TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu, ko ia te kite.
MANE, 11 o OKETOPA, 1858.
KO TE HAPAI KINGI.
KEI raro iho nei te roanga korero
o te hui i Pitone i taia ra hoki ki tera
nupepa. Nei ra! kihai ano i tuturu
te tikanga i karangatia ai taua hui—
takoto puare noa iho i te watinga o
nga tangata. He whakaae ta tenei,
he whakahore ta tena; he hapai
kingi ta tenei, he tawai kau ta tena.
Titiro ke ana, titiro ke ana; kukume
ke ana, kukume ke ana; putake ana,
puta ke ana. Karangatia ana e te
runanga ko Te Honiana Puni hei
Kingi; whakahokia kautia ana e ia ki
a ratou. Ma te Pakeha ia e whaka-
rangatira ka pono ai tana aronga; ma
te Kuini ia e hapai ka whai mana ai;
ma te Kawana tana waka e tui ka tahi
ia ka manu ki te wai. Hurihia ana ki
runga ki a Ropiha Moturoa; huri ke
aua ki runga ki a Wi Tako; nawai a,
te korenga noa iho! E meinga ana
tenei ake te huinga ki Waiwhetu —ko
taua tikanga ano.
Ka tonoa e nga pakeha he waiata.
Kei runga ko ROPATA TE HAWAIKI-
RANGI, ko tana waiata ua te parai-
wara:—
Amitia mai ki te aroaro,
No te wahine no Rangiaurii,  
Ka ru koe ki  nga ru.
Ka tahi ka timata i tana korero.
Kia rongo mai koutou e te runanga.
Ko toku haerenga tenei ki Wharekauri,
ka mahue i au koutou, kahore au i
ki iho e hoki mai ano au ki a koutou,
ta te mea he rangatira tokomaha, na
konei ka he haere te iwi. Ka kawe
tena rangatira  kei a ia te tikanga, ka
mea tena rangatira kei au te tikanga.
Ko te heanga tenei, e te iwi: waihoki
ka hari toka ngakau ki tenei mahi, ka
ora te tangata, ka tupu te pani. E
whakaae ana au ki tenei tikanga.
Kei runga ko RIMARATA; ka pa
Iana karanga—Tena koutou, e te iwi,
tena ra koutou e te waka, koia ia, au
kahatia te waka, roiroia te iwi, akina
te haumi kia u te tutaki, kia mau te
wai parapara, kia kitea ai nga koha,
- -*--*"1^»"» ^»»»rt ia av I-» o 1.- ri o ru
Tenei te pakanga—kei Poneke ha te
pakanga. Kia toa, kei piri te tai
akiaki ki nga niho, ka noho te tuna
ki roto, ka kaha te mate. Ka wha-
kahuatia tana tau," Kotukotu, takina
ake ia i te tautara ki motu Kokako,
whakataha ia ake ra te tikitiki o Tu,
te Mahurangi, he manu ko wiriko
ki tuao poirawaru, kei Poneke te riri
wai mai."
Kei runga ko HAKOPA TE PATUTU,
ka whakapuaki i ona whakaaro: Hae-
re mai e Ngatiawa, haere mai e Nga-
titoa, haere mai e Ngatiraukawa, haere
mai e Ngatikahungunu, haere mai kia
kite koutou; hei konei whakahe ai—
e hara te whakahe mai i tawhiti. He
mahi pai tenei ma tatou. E haere
ana tenei mahi i runga i to te Whaka-
pono tikanga, i to te Ture hoki. 
Kei runga ko MOHI NGAPONGA, ko
aua kupu ano. Kei runga ko INIA
TE TUA: ka puta tana kupu, e kore
ia e hoatu maminga i te taonga mo
te tangata, me hoatu pono e ia. Koia
tenei te taonga, ko Potatau e mahi
mai ra, ko te Ture, ko te Whakapono.
Kei runga ko TAMATI NGAPUNA:
ku aua korero rite tonu ki nga kupu
e whakapuakina nei e te runanga,
koia ra tenei ko te whakaae ki taua
mahi nei, kia kaha te mahi, kahore he
ritenga ke atu, kuia anake tenei, ko te
Ture, ko te Whakapono, ko te Kuini.
Kei runga ko te WATARAUIHI NGA-
HENGA: ka pa te karanga—Haere
mai, haere mai, e te iwi, haere mai e
te waka! Haere mai ki konei wha-
kahe ai; haere mai ki konei whaka-
rongo ai i te tika ranei, i te he ranei.
Otira, naku ano taku mea. Ka pa
na te tangata hae, e he tena, noku.
Kahore ianei e te whanau he rerenga
ketanga, ko te Ture tonu tenei, ko te
Whakapono tonu tenei; ko nga mahi
tenei a te Kuini, a te Atua. Heoi
ano ka mutu. Kei runga ko WIREMU
TE NEKE: ka whakahaerea e ia nga
tikanga pai o te Ture, me te Whaka-
pono, me te Ture o te tangata, me
tana whakatika hoki ki taua korero.
Heoti ka hakaia i tana haka, ko te
haka a Waitohi.
Kei runga ko ROPATA TE MATA
KAIPITI: ka pa te waha—Tena kou-
tou, e te iwi, tena koutou e te waka!
Whakarongo mai ki taku wai, " He
wiwirau ka huirhia, he kopurawetu
 ka hurihia &c," Kia kaha te mahi
e te whanau. No te Ture enei mahi,
no te Atua tenei tikanga.
Kei runga ko WIREMU NGAKONO:
ko ana korero he whakatika i nga kupu
a te runanga. Ko nga tikanga pai
anake ana i whakapuaki ai hei whaka-
rongo ma te hui.
Kei runga ko HENERE TE AONGA,
e mihi atu ana ki a Ngatiawa, ki a
Ngatitoa, ki a Ngatiraukawa, otira ki
te runanga katoa. Ka puta ana kupu
mo te mahi anake i nga mahi pai, i
nga tikanga mo te tangata, ara, mo te
Ture, mo te Whakapopo, mo to Ata-
whai, mo Niu Tirani kia tika ai, kia
pono ai, kia iwi tahi ai; kia whanaunga
ai. Heoti, ka whakahua i tana tau, he
tau pai rawa atu.
Kei runga ko MENEHIRA: ka puta
i konei ana kupu mo te whakaae ana-
ke ki runga i nga korero e mahia nei.
Ahakoa kei konei, e tika ana; ahakoa
kei Waikato, e tika ana; ahakoa kei
nga iwi katoa nei, e pai ana. Ko te-
nei me mahi tatou ki tetahi mahi ma
tatou. Na te Atua ano tenei tikanga
te whakaatu i nga mea ngaro, i nga
mea huna. Ma te Atua e whakama-
rama, ua kua marama.
Kei runga ko ANARU TE NGAHAU:
Tena ra koutou, e te iwi. Tena ra
koutou e te apataki. Haere mai,
haere mai, homai te kupu whakahe
ki te aroaro, homai te ngakau whaka-
pehapeha ki te kanohi. Kei patu
kohamo i te tangata, kei patu tuara i
i te tangata. Patua ki te ihu, patua
ki te rae, ka tika.
Kei runga ko PAORA: Korero e
Ngatiawa, whakina nga he o te kupu,
whakaritea nga he o te tangata: otira
kahore hehe o tenei ritenga, kua ma-
hia mai nei hoki e nga iwi o raro, kua
tae nei a Ngatikahungunu, a te Moa-
nanui. Ka mutu taku. (Ka haka i
tana haka.)
Kei runga ko PARATA TE KIORE:
Haere mai e te iwi, haere mai e te
waka, matakitakina  taku kakahu, naku
ano i whatu. Kei pokakau te tangata
ki te whakahe mai i nga tangata o
Poneke. Heoi, ka karanga ia kia
whakatakotoria he moni mo taua rite-
nga nei. Ka mea te runanga e kore
e pai, ka mutu.
Kei runga ko TE REIMANA TE
RANGIWAKARURUA: Tena koutou, e
te iwi! Tena koutou, e te waka!
Tenei taku kupu, kia rongo mai kou-

TE KARERE O PONEKE.
3
tou.E whakaae ana au mo tenei rite-
nga. Kia rongo mai koutou, he tau
taku—" Kumea [mai te waka ki te
urunga, te waka ki te moenga, te waka
ki te takotoranga i takoto ai te waka."
Kei runga ko TE Pou: e whakapai
ana ia ki nga korero a te runanga,
Kei runga ko HENERE PUMIPI:  ka
pa te karanga,—E Ruau e Awaau e
Rauruau, na te wahine ui au na Awa
nuiarangi, na Moerewarewa.  Ka nui
toku aroha ki tenei tamaiti e mahia
kinotia nei, na konei au ka pai ki
tenei tikanga. Kowai koia te tangata 
mohio ki nga ritenga e kimihia, nei
e tatou? E hoa ma, me mahi e tatou.
Kei runga ko TAIAROA, rangatira  o
Ngaitahu, ka mea ia ki te runanga,
E tika ana ta koutou mahi. Kei au
ano te tikanga mo toku iwi, mo toku
moutere. E kore hoki au e kiia mai
e te tangata ka he au, kaore, ta to
mea kua pakia katoatia te tangata,
papaki ana te tahi tangata i te tahi
tangata. Heoi kahore he ritenga
mo te korero Mahi noa atu, mahi
noa atu, tena iwi, tena iwi.
Kei runga ko HENERE PUNI:
Whakarongo mai o te runanga. Ka-
hore au o pai ki a Potatau. Mo Wai-
kato ano tera tangata, engari mo tatou
ano to tatou. E kore au e tae ki reira.
Kei runga ko TE RIRA PORUTU:
Whakarongo mai e te iwi. E kore
au te tangata nana tenei mahi e ki
ake, ka tika, ka pai—kaore, ma te
tangata e whakapai e whakakino mai.
Kei runga ko Te MANIHERA TE NGA-
TORO: Whakarongo mai e te iwi.
Kahore he he o tenei tikanga, ta te
mea kei te haere i runga i to ara ma
rama, i te ara tika, koia tenei ko te ara
ki te ara. Ko te ora tenei ko to mahi i
nga mahi o te Whakapono, o te Ture:
ta te mea na te Atua tena, na te Kuini
tenei. Kua tae mai te mohiotanga
ki a tatou, ara, te maramatanga.
Kei runga ko TAMATI MATAIPU:
Haere mai, haere mai, e te iwi!
Kia maro te taura nei, kia pakeke.
Heoi, ka waiata i tana tau, ka mutu
Kei runga ko TE REI PUKEKURA:
ka korero i ana kupu, e tono ana i
a Ngatitoa, i a Ngatikahungunu,
kia korero. Kei runga ko WI-
REMU TAKO, ka ki atu ki nga kau-
matua—E mea ma, ka rere ke te
korero nei me whakamutu.  Ka mea 
mai ratou—Ae. Ka tu a Wi ki runga,
ka whakahua i tana waiata:—
E kore hoki ra e whakakore atu,
Mo whakapono tonu,
Koia tonu ano taku haurangitanga,  
He tau na te tangata.
Nakonei te pahi ka pongahuru  kai,
Takoto ihu ki taku moenga waka mata,
Tu ana he mokutukutu.
Mo te aha te hanga i whanau ai
E to huauara,   ko te waka ora tonu,
Turiaira hei tohu taua mana, e Rau,
Ki ngakoonaenga  o huritini  runga
Ki huri mai e Maku, te taui a Te Ngohi,
Nana ra i tuatahi taku hoa makara
E ngararora  huki ra.
Ka korero ano ia: E hoa ma, he
pononga au na te Kawana he tono-
nga au mina, he reo au nona, i nga
tau kua pahure ake nei; inaianei, ka-
ore. Koia au i mea  ai, me whakaatu
e au taku i rongo ai au kia matakitaki
tatou. Ahakoa ka mea te tangata kei
a ia ano te tikanga, e pai ana, ko taku
tenei i kite ai au, e rere ana te ra ki
te torengitanga. Tenei ake anu to
ata korerotia ai. E kore huki e mutu
i konei, ka haere tonu; engari, e hoa
ma, e kore e kawea ketia te tikanga i
te mea kua oti mai, koia ano tera ko
Potatau. Kaua e awangawanga te
ngakau o te tangata, engari kia kotahi
te whakaaro hei titiro ma tatou.
Ka mutu ikonei nga korero.
Ki te Kai Tuhi u te Karere o Poneke.
Poronui, Waitotara,
Hepetema, 1858.
E tama,—Taia mai e koe aku ko-
rero ki te karere. E hoa, he tangata
tenei i mate ku te Reweti tona ingoa;
he minita ia no toku kainga no Poro-
nui. No Hanuere  ka timata  tona
 mate, no na ra timatanga o Akuhata
ka hemo. I roto i tona hemonga ka
patai tona hoa ki a ia,—Korero ake
ki au kei te pehea to whakaaro ki te
Atua? Ka mua ia,—Kei te haere au
i runga i te maramatanga. Ka puta
ana kupu poroporoaki ki toua hoa ki
a Erana  me ana tamariki—Ki konei
kia kaha ki te Atua, haunga au, kua
mutu te pouri i au. E hoa, ka toko-
toru nga tangata o toku kainga ka
mate. he monita  katoa. Ka mutu
tena korero.
He korero ano tenei naku, kia
rongo mai koe, he toki tenei no mua
no o matou tupuna, ko taua toki he
mana tona ka tawea taua toki ki
te mara ka mahia ki to kai, o kore o
tupu te kai, kore rawa, no taua toki
te mana. Ko to mara i mahia, ko
Taorikiriki  taua mara. Kaore hoki
te uri o te kui i ora i te mana o taua
toki, otira ko taua toki kua ngaro, i
ngaro imua ki a Rangitaupea. He
korero ano tenei naku, ko to haere-
nga mai o Turi i rawahi i Hawaiki,
ko te rerenga mai i runga i tona waka
raua ko Potoru. Ka tae mai ki waho
ki te moana, ka ki atu a Turi ki a Po-
toru—Me haere taua ki te rawhiti.
Ku ki mai a Potoru—Me haere taua
ki te taitope ki te uru. Ka riri a
Turi ki a Potoru, ka wawatia a maru
ka maka ki to moana. Otira i roto i
te kupu a Potoru, kia whakaangahia 
ki te taitope, ki te uru, ka poua te
waka ki te moana. E waru nga tau-
manu i ngaro i roto i te ngaronga o
te waka, ka pouri te ngakau o Turi.
Ka tahi ka tangata tanu tau i ora ai.
Me he mea i kure tana tau o kore ia
e tae mai ki tenei motu; penei, e kore
hoki matou e tupu hei tangata mo ko-
nei; he manu pea te tangata mo tenei
Motu, he rarauhe, hu rerewai. Ka
mutu tena korero.
E hoa, tenei taku korero, kia rongo
mai koe. Tenei au to pouri nei ki te
mahi nei, ka u pea, kaore ranei, ina-
hoki mei tika mai i waitaia iti e tika
hoki ki waitaia  nui. He ritenga noa
ake tenei e korero aua i nga korero
ka waiho ui kia mahia to mahi. Te-
nei hoki tetehi kupu aku, kia rongo
mai koe. E kore tu tangata e nui ki
to whakahihi ki to ngakau hikaka,
kaore he mahi e mate i te hikaka, e
ngari ma te korero tika ka nui ai te
tangata. E kore to ipu nei e taea
e au te hapai, koi te taimaha, no
te mea he tamariki au; no konei ano
hoki i tika ai tana whakatauki, " He
tamariki wawahi taha."
E hoa, tenei ano hoki taku korero,
kia rongo mai koe. Ko nga korero
kei te rito i a matou, ko o matou
whare no o matou kahika ano, kaore
ho timera o matou whare, ko te hanga
wharu ano; i o matou whare kikino.
Heoti ano, ka mutu.
Na HETARAKA OTENE,
Na RANGIHAWEPOU.
Moutoa, Manawatu,
21 Hepetema, 1858.
He kupu atu tenei naku ki a koe

4
TE KARERE O PONEKE.
kia taia enei kupu e koe ki te Karere
Maori. He poroporoaki tenei na ma-
tou ki a Rawiri Puaha.
Haere ra e hoa; haere atu ra i te ringa- 
ringa o aitua; haere atu ra te ki o te whe-
nua; haere atu ra i tena huarahi e taea te
aha aitua. He ahakoa, haere ra, kua kite
koe i te ahua o to whenua.
Heoi ano ta matou ho mihi kau atu
i konei, e taea te aha aitua. He wai-
ata mo Rawiri Puaha:—
Tangi amio ana te koekoea atu ra,
Nai kau mai te Maruaroa, te Pakiomatariki.
Ka hoki mai i koe rue he huruhuru manu,
E rere i runga ra toko papa na,
He waka rau Rewarewa hei uta i a koe
Te Puke Tongariro.
A marama koe te whakamau ki tawhiti
Te moana Pounamu, te Rino Aropawa, e!
Ka po ko te ranei, e hoki mai e Pama,
Tahuri to kanohi ki te Hauauru
E pupuhi mai nei.
He rarangi maunga e tu ki te uru Tihi,
Ki Tautari, ka hakahaka ki raro,
Whakamau e tama ki roto.
Horotiu ki te ara kai riri,
I te iwi ka ngaro, e!
Ka mutu ikonei ta matou waiata ki
a ia.
NA TE AHITARA TANGATANGATA,
Na TE WATIKENE, 
Na matou katoa.
Horewhenua,
Hepetema 9, 1858.
E hoa, mau tenei o hoatu kia taia
ki roto ki te Karere o Poneke, kia
kite o matou hoa maori e noho ana ki
nga wahi katoa. E nga whanaunga
Maori tena koutou. E nga tuakana
pakeha, tena ra koutou. Tena ra
koutou e nga kai whakaako. Tena ra
koutou e nga Minita. Tena ra kou-
tou katoa, e nga kai whakapuaki i te
Rongo-Pai o te Atua. I mihi ai ahau
ki a koutou, no te mea kua ngaro to
koutou hoa, a Himiona i runga i tona
turanga i whakaritea ai hei whakapu-
aki i te kupu o te Atua ki tona iwi.
Ko te take tena i mihi ai ahau kia
koutou ki ona hoa whakapuaki i te
Rongo-pai o te Atua.
Haere ra e Himi, haere ra te ma-
tua; haere ra te atawhai, haere ra
taku mana, haere ra e io pehi o nga
kupu kino o te iwi, haere ra e te pe-
hi o te raruraru, haere ra e te kai
whakatika o te kupu ki waho, haere
ra e te kai whakatika o te mahi. haere
ra e te kai whakahaere tikanga;
nga, ara, o te kupu pai, o te kupu
marama, o te kupu ngawari, o te kupu
atawhai, o te kupu whakatika o nga
mahi maori i whakaritea e te Atua hei
mahi ma te tangata. Haere ra e te
kai whakapuaki i te kupu o te Atua,
haere ra e te pononga a te Atua,
haere ra i runga i te whakapono,
haere ra i runga i te matenga o Ihu
Karaiti, haere ra i runga i tona ara-
nga mai, haere ra i runga i toua ku-
kenga atu ki te rangi; haere ra e Hi-
mi, na te Atua ano te whakaaro kia
tangohia atu koe ki a ia, kia atea koe
i nga raruraru o te ao. Haere rae
Himi; haere tika atu, haere pono
atu, waiho ki a au ko te pouri, tona
apiti ko aku wai roimata hei kai maku
i te roa o te po, i te roa o te ra, i te
roa o te tau.
Heoti ano nga tangi a Tiripa mo
Himiona Te Hopu. He waiata tenei
na Tiripa mo Himiona:—
Taku turanga ake i te ihi o te whare,
Me te kai nohia te roimata i ahau,
Aroha i mahuki ki te tau ka wehea,
Ka ngaro ki te mate.
Naku koe i tuku atu i te mata rarangi,
I te Rehia, i te ara koa e—
I te ringa toro, i te ringa horahora.
Na te waitohu i whiua ki a au,
Ka he tau e te mate o tawhiti,
Nau ra i kohi i aku kiko, a,
He papa e tutakina mai,
Aua kaha ai taua te haere.
Heotiano tena. He waiata ano te-
nei na Tiripa Te Hopu—mo tana
tane mo Himiona Te Hopu:—
Tokorau huia no runga i nga hiwhi,
No nga tariu ki Waiopehu ra,
No nga pukepuke ki te ara paepae,
Taku awe Kotuku, taku kuru pounamu
Tena ka ngaro te one, ki Hokio,
Hurihia iho ra to mata rau iti,
Kia koa noa mai te wahine ati rau.
E hine ma, e, tena taku manu, ko,
He manu tiu atu, ko, he manu rere noa, a, i,
Ngaro atu ki te mate.
Heotiano: 
Na TIRIPA TE HOPU.
Kaore huki taku whakatakariri     ki a Ngatitu
Ko pikopiko kei uta kei tai,
Te kite iho i te Ture kua takoto i te takiwa,
Ka taku ruanga i runga te ngutu o te pu,
Kia riro mai ko te Mamaku,
Hei waka hoki mamae ki te tau;
E pa ma iwi ngohe ki te riri,
Kai a taku kuri, tupu tonu iho aku niho
I runga i te tumuaki hore o te Hapua.
E koro ma, kati hoki te whakaora
I te huanga, me tuku katoa ki te mate.
E tohe tonu ana ki te kino,
Rua whakaputainga  hoki imua
Te tikanga whakaora,
Na taku kuia hoki to tupuna i huna
Ki roto ki te takahorakao,
Ka whiti ora ke to kanohi ki te ao, e, i!
NGA RITENGA O TE HOKOHOKO
NGA KAI O TE MARA.
Witi, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (62 pauna.)
Paraoa, 23 hereni mo te rau pauna.
Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera [20 pauna).
Paraoa tuatoru,  14 hereni mo te
rau pauna.
Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).
Taewa, 1 hereni mo te rau.
Ooti, 6 hereni me te hikipene  
mo te puhera (40 pauna).
NGA KAI KINAKI.
Piwhi, 3 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 4 pene, mo te pauna.
Kuao kau; 5 pene, 6 pene, mo te
I paunu.
Poaka ora, 4 pene mo te pauna.
KO ERA ATU MEA.
Pata (hou), 1 hereni me te hikipene
mo te pauna.
Pata (tote), i hereni mo te pauna.
Hua heihei, 1 hereni me te hikipene
mo te kau ma rua.
Poaka whakapaoa, 1 hereni 4 pene
mo te pauna.
Tiihi, 1 hereni mo te pauna.
Pipipi, 6 hereni, 9 hereni, te mea
kotahi.
Kuihi 4 hereni, 6 hereni, te mea
kotahi.
Parera, 4 hereni, o hereni, takirua.
Heihei, 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Muka papai, 20 hereni mo te rau
pauna.
I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,

HE APITI MO " TE KARERE O PONEKE."  

MANE, 11 o OKETOPA, 18.38.
KO INIA.
(He roanga no te korero i tera Karere.)
Wiki noa, marama noa, me te toa
tonu te ouou hoia Pakeha ra, te taea
to ratou pa e taua ope nui whakahara-
hara e whakaeke na i a ratou. Puata-
ata ana nga whare i nga mata o nga
purepo i nga mata hu. No tetahi ra tu
ana te Rangatira o nga hoia Pakeha,
a Ha Henare Rarene, he mata hu i
hu ki roto ki te ruma i noho ai ia, ao
ake te ra, naku ka hu ano, ko tetahi atu
mata hu, ki taua ruma ano, na, tu ana
hoki, mate tona iho. Ko nga kai me nga
paura kua iti, tata te pau, ta 'i whaka-
manawa toni! ki Ta Atua hei av;hi:!a
mai, mahura tohu ki to Ingarani tu
tangata, ki tona ng;ak;;u paka,ri, k:i
manawanui tunu; PA koao k;;a horo-
mia tonutia ake e te mano whaioio o
te hoa rari.
Te taenga o to rongo o ena ahua
ki te Kawana aeaera, na ka v,-h;^kae-
01101x1^^ e ia nga hoia, ka k;;.roreh;a «na
hoki ki toni vt"ahi r:i "i e;";i v.r.ai kia
homai. Ko te ^-,11»k;'.;^;r1> k:i.!?"ra
he ',vhawin!i, a;;.horr hu kiko, ka;i
mararnra!^ e;a :ia i;?"^ !io:io ki
tera kainga ki te?» kainga o I;nu,
hua noa kohure he kino, kaihore
he mahi kohura te hanea mui ra. Na,
ka matua hui^!uia te ope hei whakae-
ke mo Terehi, mo taua pa nui e taie-
patia nei ki nga taiepa nunui, kaha,
ewhitu nei nga maero ki te taiawhio-
tia. Haere ake o to ope kotahi tekau
mano. Tera te noho mai i roto i tona
pa, i Terehi, to hoa riri, i kiia, ka tata
ki te wha tekau mano. Kataina mai
ana tenei, to taua, e tera ope nui, ite
ouou hoki ki tu ratou na whakaaro, ka
puta mai ki waho i to ratou pa ki te
whawhai, e ki ana, tena e pokia tonu-
tia iho, horomiti ake, te whai rerenga
te taua. Heoti ano, ko te whawhai-
tanga, hinga ana te parekura, ua o
Ingarani hoia. Muri iho ano ka
whawhai, ko taua hanga ra ano, ka
tini nga parekura no te Hipoi, naku ka
mahara te taua, ka taea pea te pa ki
te huaki. Heoi ano, ka tahi ka hua-
kina, e toru nga ra i huakina ai, katahi
ka horo. Na nga purepo ka tuwhera
he ara, katahi ka huakina noho ana
taea ko te wharo kingi muri iho ka
taua he huarahi ka taea he huarahi,
ka taua he whare ka taea ho whare.
Aianei te hohoro te riro te pa i te taua
ho tohe whakauaua no te hoa riri, ma
te ringa tonu e tiki e pan; i, ka tahi ka
mahue i a ia tetahi piringa ona, me
pehea u ana i te kore rerenga mona i
te akinga o te patu. Heoti ano, horo
ana  te pa, ko taua whawhai ra me te
tukitukinga tangata he mea whaka-
mataku rawa, ekore e taea te korero.
Tahuti ana te Kingi raua ko tana tama,
whaia ana, ka mau ko nga tama, vvha-
kamatea iho. Hopukia ana tana kingi,
koroheke kino ra, whakawakia ana,
kitea  ana e te runanga whakawa he
pono tona hara kohuru i nga wahine
me  nga tamariki ringaringa kore.
Waiho kia mea noa ratou ki a ia hei
awhina mai, hei; i tiaki i a r;,hou, me io
wa ae a ui au a ru o aro i a ia ki nga mahi
atawhai a Ingarani ki or.a matua i
puta ai ;a ki i.'-; ao makama, hei aha
anake ki a ia i runga i tuna ngakau
nanakia r;i vv;i.
E mahi ani!, ta mahi ra ki Torihi,
na, tera te whakatika ra a ^Iewiraka,
ko te ingoa tena e mutapuhiatia nui-
t;ia nei e to Ingarani iwi inaianei,
whakaemi^ anao taua ^^11^01^1 apiha
etahi hoia, ka mea ki te whakaaru i
te hanga i noho ki Ka!1^1.p^->a, waea
aua he era mona i reto i te hoa rui
ka tae ki taua kainga, t;ie rawa ani,
kua mate ke te koharu e tana nanakia
e Nana Tahi?!. Na ka horoa o raua
matua ko Uta!'a;'^a, whakarae tonu
atu ki te ope nui o te hoa uri i reira,
uaua ka manomano tini, e rua poa
tekau Hikoi ki te hoia Pakeha kotai)]',
ma te aha ia e erai, taea ana a Raka-
nau, na, ka ora tera e kamapot,ia ru e
te hoa rari i to matou pa, wahi iti nei
horomia e te ope o nga PIi})ui i te
paunga o o rato^ paura, i te kai kore
hoki. Na te iti o tona ope te taea e
Hewiraka te whakaputa i nga wahine
'.na nga tamariti, na, ka waiho ano i
reti;!.
Na, taea ana etahi marama e mahia
ana nga mahi i korerotia  ake ra, ka
whiti te rongo ki Ingarani, ko te oho-
nga o te ngakau u te iwi ra. me he
o ratou i tineia kinotia e aua Hipoi
kohuru, kotahi ano to kupu paku, pa-
ku, kia tikina atu kia takitakina o ra-
tou mato. Heoti ano, ka tukua nga
manuwao, nga tima, nga kaipuke uta
hoia, ki Karakata. Ka kitea i reira
nga rangatira toa, nga matawhaiti e
whakaemi ana, e porangi ana ki hono
te tae ki te whenua whawhai, ki te
whakapa i te whia ki taua hunga ko-
huru. Ko tetahi o aua Rangatira he
tino kaumatua, 70 ona tau, i whaka-
tupuria tenei i roto i te whawhai, ko
Ha Korini Kamapere tona ingoa, ka
tae tenei me tona ope, hohoro tonu
ake ki Rakanau. Ki tana whakaaro
ko te wahi tera e huihui ai nga Hipoi
i nga wahi katoa o taua whenua o
Penekara, a mea ana ia, tena pea
matou u wi; aki'a;'. - '.i to Tatou nui ki to
kaha o to rato^ }'> -, ka noho tonu, na,
kia kotahi ano ti- i1;u^^kurrt, tahore ho
ohonga ako ki u .''.'-'->. Aianei ka rite
totahi vvahi ki i.'.;!;) i whakaaro ai.
Noho ana, anga ::;:ai anu to mata ki
te uri, hinga a!;u. io parehura nui no
nga Hine;!, tera e wiki i te matuku te
hunga matakitaki i taua pa i taua ma- '
ma i muri i io whawhai^auga. Na te
tino nui o to pa, na te tini whaioio o
to hoa riri, to taea to kopani tonu ki
roto, puta ana etahi ropu nunui, ma-
whiti tonu atu, ko te haere ia ho haere
whati, engari kua marararara noa atu i
runga i te mata o te whenua, waiho
tonu iho hei hanga whakamataku ki
te tangata whenua o to ratou iwi ano,
pahuatia iho nga whare o te hunga
mahi kai i nga kainga tuawhenua, ki-
hai nei i uru ki to ratou mahi tutu ki
a Te Kuini.
Ko aua pa, ko Terehi, ko Kanapoa,
ko Rakanau, kua riro mai to tango e
to ope o Ingarani, ora aua hoki te
hunga i kopania ki to ratou pa i Ra-
 kanau Kua kitea nga mahi a te toa
 a te maia hoki. Waiho iho hei wha-
kamoemiti mana, hei kupu waiata
mana, ko nga mahi a o Ingarani tane,
wahine ano hoki etahi, ekore e ware-
ware i te iwi, taea atu era whakatupu-
ranga noa atu.
Maringi a wai tenei mea te toto:
he mana he mana kua whakawhiwhia

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE."
i tahuri koroke nei ki te ngau i to
ringa whangai, haki i a ratou.
Ahakoa era nga aitua kua korerotia
ake ra, ko nga Rangatira nunui o taua 
whenua, haunga ra ia etahi torutoru
nei, pono tonu to ratou whakahaere,
piri hoki ki a Te Kuini. ta te uri
rangatira pai! puta ke ta nga Hipoi
tutua i atawhaitia ra e Ingarani, i wha-
karangatiratia, hua noa, e pono to
whakahaere, kaore, he ngakau kuri
kino kei roto. Haere mai ana a Hi-
nia i whawhaitia ra e Henera Reika i
mua, haere mui ana me toua ope ki
te whawhai ki nga Hipoi, ahakoa ra
ko nga Hipoi o toua ope kua maunu
atu kua rere ki te hoa riri. Ko nga
tino tangata whai moni o nga Hiniru
ka mea ki te tuku moni toua nui ki
te Kawanatanga  hei moni utu mea mo
te whawhai. Kotahi hoki tera ranga-
tira Hanga Pahatua,   tino rangatira
o Nepaura,  ka haere iho me tona ope
nui hoi whakauru i te opu a te Kuini.
Ko nga tino rangatira me nga tangata
whenua noa iho nei kua pono tonu ki
a Te Kuini, na nga Hipoi ana ki taua
mahi kuri ko  te hunga e kiia me tino
piri aroha ratou ki to ratou rangatira
nana ratou i atawhai i whakawhiwhi
ki te pai.
Kua mutu tenei te tino whawhai,
engari ka tini nga whawhai ririki ki
muri, ka whaia hoki nga ropu Hipoi e
whati haere ra i runga i te whenua,
ka whaia atu ki tera piringa, ki tera
piringa, a ngarongaro noa. Ku tenei
he tini pea nga Hiniru, tangata whe-
nua, hunga harakore nei, e mate i taua
hunga ngakau kuri, nanakia ra. Wai-
ho pea hei matakitaki marire ma taua
iwi ko te whakahaere a te iwi e noho
ana i runga i nga ture o Te ATUA
tohu, ko to whakahaere hoki a to ratou
iwi e karakia nei ki a Whiro, ara, ki
nga rewera, a e whai nei ki te ahua o
o ratou atua kino to tu o a ratou nei
mahi.—Karere Maori.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Hihuharaunga Pa,
Hepetema 26, 1858.
Haere atu ra e tenei reta ki toku
hoa aroha ki te Kai Tuhi o te Karere
Maori. Tenei ano taka kupu i wha-
kaaro ai taku ngakau i roto i te Ture
o te Atua, o te Kawanatanga, ko te
ka rongo i te korero—ko te pu i
puhia ai ko Koringotanginoa." Na,
ko taku whakaaro tenei i runga i taua
kupu, na te Atua i pikau nga he o te
ao, ka mea ahau ki to te Kawana rite-
nga, muna e whakakahore nga rite-
nga katoa o te ao. Ka pai au ki tenei
ritenga hei mahi maku, ake, ake; kapai
tonu hoki au ki tenei ritenga pai,
ka noho tonu au ki runga. Tenei
ano tetahi kupu whakarite, " ripeneta,
whakaponohia te Rongo-pai."  Ko
tenei kupu ka apitia e au hei whaka-
aro ki to te Atua ritenga.
Tenei ano hoki tetahi kupu a tuku
tupuna, a Tonga, i te rewanga ki
te taua—" I whakawiri kahore ka
tutaki i Ngatiruanui ka tapapa ia ki
raro ki te putake o te mahoe, ka ka-
ranga atu nga tangata ki a ia, Taea
e Tonga, ka whana te kau a, Maha
ki tangata matua te Ngatikahuri. Ko
tona whakaputanga ko Tu haere-ao,
ka hinga, ka whati Ngatiruanui." Ko
tenei kupu he pakeke nana inaianei,
i mahara ai au kia tuhituhia hei korero
ma aku tuakana i runga i raro, ia
motu ia motu.
Heoi ano: ka mutu. aku kupu.
Na HORI TAMAHIRA.
Ki te Kai Tuhi o te Karere, o Poneke.
E hoa ma, ko te matenga tenei o
Areta Te rira, no te 17 o Akuhata,
1858,  no te 6 o nga haora o te ata i
moe ui, i riro atu ai toua wairua. He
wahine pai rawa ia, kahore he wahine
hei rite mona. I haere tonu ia i ru-
nga i tu pai, i te rangimarie. Te
panga mai o tona mate, i te korokoro.
No mua noa atu taua mate, ka tahi nei
ano ka moe rawa. He tamahine ia
na te Matia, a i marenatia, ki a Eruini
Te Tupe. I mato ano ki Waikanae.
kawea aua ki Otaki.
NA  TAMATI  ERUINI MEKAKA.
Ki te Kai, Tuhi o te Karere o Poneke.
Waikawa, 1858 
He korero tenei mo to hoa wahine
o te Retimana    Ngaroitemoa. i wha-
ngaia IMU! i' nga ta".) ana kai '.v;u;^^;^o
—ko te ;11tU^i^^na kao!'!.- 1111111101110. Ivo
tu kainga tutura o taua tangita nei
ko Man,awaru, ko tona ingoa, ko Nga-
huru. Ka tae mai ia ki te paparaka-
uta ka korero wawata ia ki nga ta-
nrr.iti i reto i te whare, ka kaare atu
ki taua korero wawata ka tuhia atu e
te Reimana kia haere mai, Paore na
hoki i haere mai ki to whakatika i tana
korero, ka tahi matou ka mohio he
tito na taua tangata nei. Heoti ano
nga korero. He waiata kei raro iho
nei ua to hoa, mau e hoatu ki te Ka-
rere Maori.
E tara i ngaro ra i nga rangi ra,
Na te hiahia  i kawe,
Ka tae au kei te whare i a Tiawe,
Homai te kai a tawiti—he rama te kai,
Kai te whakahaurangi,  
Ka hinga hau ka mate,
Kowai ka mohio  te tukunga  taku mai,
Nou nei Ngahupa  tino kite rawa koe i au
Mauri korerotia, ma te rau e pae,
Ma te ngutu o te tangata,
Hauhau ana nga taha tika ki Waikaha ra.
O
Ko Ngatiwehi  takahi atu nga tumu,
Kei Ohau kei Manawatu  ka hoki mai au
korero.
Na TE KEPA TOKA.
Ki te. Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
E hoa; mau tenei e hoatu kia taia
ki te Nupepa, Maori. Naku i hoatu,
Na HOHEPA NGAPAKI.
Te Ninia Pa,
Akuhata, 1858
Haere atu e tenei reta ki runga ki
Waikanae,  ki a Werereka.  E hoa,
tena koe, me nga iwi o tuakana. E
hoa, e pai ana, i waiho atu e au i te
oneone i ona tuakana i ona matua
Kia rongo mai koe, e Werereka,  ki
roto ano matou  kei o matua i te he. Ka
pa kua matara atu to taina a Ihaia o
pai aua; nei ra kei te noho tahi mai
ano.
E koro, e Hapakuku, tena koe kou-
tou ko o potiki, me ena mate, e taea
hoki, e koro, e au te aha atu.
Kia rongo mai koutou, kua huihui
mai matou ki te Ninia, ki ta maua
tikanga ko Hoani Koinaki, ko te Ka-
ripa Te Hotete, ko te whakakotahita-
nga i Puketapu. Kua oho rawa ake
a Waikato, kua, huihui nga tangata,
me ka haere mai ki te kawe mai i a
Ihaia Te Kirikumara ki Waitara, kua
rite te korero. Heoti ano, ka mutu.
Na to tuakana aroha,