TE KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 4 o OKETOPA 1858.  NO. 47]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



HE PANUITANGA.

TA te mea kua patua tahaetia e wai
ranei tetahi Puruki, no Hori
Makihati (pakeha), i waenga ngahere
ki tua o Wiremu-Taone: nakonei ka
whakaae atu matou ki nga pauna £25
mo te tangata mana e whaki mai te
ingoa o te tangata nana i patu

Na ROPATA PARAHE,

(Robert Burgess)

ratou ko nga hoa toko-ono.
Poneke, Akuhata 23, 1858.



KUA HAERE KE,

Kua tahaetia ranei, tetahi hoiho uha
—he mea whero; he ma te rae; ka-
hore he parani; he ma kei nga. wae-
wae o mua. He mea hoko i a Taieha,
he tangata no Otaki.

Maku e utu te tangata e whakahoki
mai ana i tenei hoiho ki nga pauna
moni e toru.

Na WIREMU TAMATI.
(William Thomas)
o Waikanae.



KO TE PEKE ORIENE.

(Na te pukapuka a te Kuini i whaka-
ritea ai)

Ko nga moni e takoto ana £1, 260, 000.
Ko nga moni e takoto ke ana  252, 000.

NA, he korero tenei kia rangona e
te tangata, ko te ritenga whaka-
tupu haere mo nga moni e whakata-
kotoria i roto o tenei Peke, koia tenei,
mo nga moni tango noa iho, ka wha-
karitea; te utu mo nga toenga, o ia
marama, o te roa o te taima e takoto
ai; ka penei ra, e toru hereni e wha
pene mo te marama kotahi, mehemea
he rau pauna. Na, ki te takoto roa
nga moni ka penei te ritenga:—

Kia 3 nga marama e

takoto ai 15 hereni mo £100
6  2 pauna  "
12  5 pauna  "

Ki te mea ka karangatia te tahua kia
roa atu o te tau kotahi, ma te kai
whakarite o te Peke e karanga he utu
nui atu.

ADAM BURNES.

Kaiwhakarite.
Poneke, Hurae 13, 1858.



Ko nga ritenga e whakamonitia ai nga

pukapuka tuhituhi e te Peke.

Mo nga marama e wha  £2  13s. 4d.,

mo te £100
Mo nga marama e ono £3 mo te £100

Ko te ritenga e rito ai nga moni
tuku noa, nga whakahoutanga puka-
puka ranei, kia 10 pauna mo te rau
kotahi mo rotu i te tau.

Ko nga utu whakatuputupu. 
Mo nga moni takoto noa, ara, ko nga

toenga o ia marama, £2 mo ia rau,

mo te tau kotahi.
Mo nga moni e waiho tonu mo nga

marama e toru, £3 mo ia rau
Ka 6 nga marama £4  "      "

12 nga marama  £5    "     "

Ko nga utu mo nga pukapuka kawe moni ki
tawahi.

Ki RANANA, kia 60 nga ra o muri
iho o te taanga atu ki te tangata utua
ai, £1 mo te rau pauna.

Kia 30 nga ra, £1Os. mo te rau
pauna.

Ki ATARERIA,  kia 3 nga ra o muri
iho o te taenga atu ka utua ai, £1 mo
te rau.



HE RETA MAORI,
Kei te Whare-Mera o Poneke e takoto ana.

1 mo Te Aranga, kei Heretaunga.
1 " Hemi Hohepa, kei Te Rauma-

nuka.
1 " Matikaka raua ko Herewini, kei

Aratoetoe.

1 " Herewini Pehitaha, kei Aratoe-
toe.

1 " Ruihi raua ko Raniera, kei Ara-
toetoe.

1 " Ihaia Patu, kei Waiwherowhero.
1 " Hami Te Kuri, kei Ngataero.
1 " Ihakara, kei Te Mako.
1 " Tamehana Te Uru, kei Here-
taunga.
1 " Eruera Te Wakatahiwi,  kei

Kaiwara-wara.

1 " Paramena Naonao, kei 'Wairarapa.

1 " Hone Warihi, kei Otukere.
1 " Wiremu Takana, kei Mikonui
1 " Ani Patene, kei Wairaweke.
1 " Maika Purakau raua ko Ta-
wao, kei Wairarapa.
1 " Naki, kei Pipitea.

2
TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu, ko ia te kite.
MANE, 4 o OKETOPA, 1858.
KO TE HOKO WHENUA. 
KOA rongo matou  e nui haere ana
inaianei te whakaaro o nga iwi maori
o konei ki te hoko i o ratou whenua
takoto noa. Tana mahi i Wairarapa,
he hoko whenua; tana mahi i Wai-
kanae, he hoko whenua; tana mahi i
Manawatu, ko taua tu mahi ano ko te
hoko whenua. Rere! Ka tahi ka
whai mohio te tangata Maori, ka tahi
nei hoki ka mahue tera ritenga kuare,
te pupuri noa i nga whenua kia takoto
kau ana, kahore anu hua, kahore ona
painga. Ta te kuare, tana tikanga!
Ki tana, me waiho te whenua hei
tupunga rarauhe, hei haeretanga mo
te kirehe; ko te tangata ia hei tona
whare raupo piri ai, me te ngoikore,
me te rawakore. Te mahara ia ko te-
tahi wahi o te whenua kia riro, kia
puta ai he moni; a ko aua moni kia
mahia hei whakatuputupu kia nui
haere.
Hua noa matou e tango wawe nga
iwi Maori katoa o Niu Tirani ki tenei
tikanga tuku whenua; nei ra kei te
wehiwehi kau inaianei nga iwi o te
tuawhenua, pera me to konei iwi i
muamua ake nei. Ta to wairangi, ta
te tupato noa iho ! Ma te riro o nga
whenua takoto kau i te pakeha ka
aha ai koia? Ka pikaua koia e te
Pakeha ki  tawahi? Ka utaina koia ki
runga ki ana kaipuke hei kawe ki
waenga moana? Aua pea, koia ano
tena tana i wehiwehi ai ki te Pakeha.
E tupato ana kei pahure atu i ona ka-
nohi te kainga o ona tupuna.
Tena hoki etahi te mea mai ua,
"Taukiri e! to matou oneone ka ta-
ngohia kautia e te Pakeha, ko matou
ka peia kinotia e ia ki tahaki, ka wha-
kangaromia matou eia." Ture kuare!
Te whai whakaaro ratou he tango pai
ta te Kawanatanga i nga whenua e
homai ana kia hokona—he whakata-
koto tika i nga utu, he tuhi rawai nga
korero o te hokonga ki te pukapuka
hei whakatika rawa. Nonahea koia i
rangona ai tana tango pokanoa i te
whenua? Nonahea hoki i rangona
nua? Nonahea ranei i he ai te tika-
nga a te Kawanatanga i roto i nga tau
maha kua pahure ake?
Te mahara ratou, ma te noho tata
o te Pakeha ka whai taonga ai te taha
i toe ki a ratou. Te whakaaro ratou,
kia taka nga Taone pakeha i waenga i
a ratou ka piki haere ai te utu mo nga
whenua patata. Heoi, ma te kuare
ano tana kuaretanga; ko te katanga
ia, ma koutou ma nga mohio. Kua
puare a koutou whakaaro ki tenei ti-
kanga tuku whenua. Ka pai ha—ka
rite ki ta te Atua i whakarite ai. Ha-
nga ana a Ihowa i te whenua hei no-
hoanga tangata  puta rawa tana ku-
pu " Kia whanau, kia tini, kia kapi te
whenua." Mehemea e kapi a Niu
Tirani i nga iwi Maori e tika kia
kaiponohia e ia to whenua. Ko tenei,
e kore. Tenei tetahi pito, tena hoki
tetahi, e kapi i a ia, ko te nuinga ia e
kore. Koia matou ka whakaaro ai
me tuku mai e koutou tetahi wahi o
te whenua hei nohoanga mo tenei iwi
mo te Pakeha i homai nei te Atua hei
hoa tiaki mo koutou, hei whakawhai-
hua i te wahi e kore nei e kapi i a
koutou. Ma reira anake ka rite ai ta
te Atua i pai ai, ka " kapi te whe-
nua," ka nui haere hoki te ingoa o
Niu Tirani.
KUA MOE, e te whanau, tera kau-
matua aroha, tera kai tohutohu i ru-
nga i te ara pono, a TE WUNU,
Minita Weteriana, o Wanganui. E
rima te kau ma wha ona tau me nga
marama e iwa. Ka 23 ana tau i enei
motu e hapai ana i te tikanga o te
aroha, e kauwhau ana i te Rongo Pai.
Ko tenei, kua rite ta TE ATUA i pai
ai, kua riro pai atu to tatou matua
aroha ki tana okiokinga i te Rangi.
KUA PAREMO A PITI ROI, he kau-
matua o Ngatitoa, no te 24 o nga ra.
E hoki atu ana taua tangata i te hui
a Te Honiana Puni i Pitone, tae rawa
atu ki Porirua ka pangia tona ringa-
ringa e te mate, a te rerenga ki te
tinana, kihai i taro kua riro i te mate.
No te utu o te Turei, te 28 o nga ra.
i marere ai a APERAHAMA TE TOUTOU
i te Whare Turoro o Poneke. E rima
aua tau i takoto ai i runga i te mate.
KUA paremo a RAHIRA, te hoa
wahine a Hakopa Te Patutu. I mate
Ko TE MANE o te wiki kua pahemo
ake i whakatapuria e te Kawanatanga
hei ra whakahari mo te marenatanga
o te tamahine a te Kuini, i korerotia
imua ra,
KUA hoki mai a TE HUTANA, mini-
ta, i Poihakena; a TE PUKA, minita,
hoki i Wakatu.
KUA kitea te tupapaku wahine pa-
keha i paremo ki te wai o Heretaunga
i te marama kua pahure nei. Na te
waipuke i whakatere ki uta.
KUA tae mai te takuta i tonoa mai
e te Kawana hei kimi i tetahi wahi
pai hei turanga Whare-atawhai  mo
nga porangi.
HE Hoiho tariana tena kua utaina
atu ki Poti Kupa, no Ingarangi. Ko
nga moni i utua ai taua hoiho koia
tenei, £800.
KO NGA TURE O INGARANI.
Korero Timatanga—He Roanga
2. I mua, i to mea e noho kuware
aua nga tupuna o te Pakeha, kahore
i whai Ture pai a Ingarani; kahore
he Kai-atiati mo te mahi he. I reira,
i waiho ko te kaha o te tangata hei
ture mana, hei pehi i te tangata iwi
kore. Noho wehi, noho he noa iho
te noho o te tangata i reira. Ko te
ahua i pera me te ahua o te tangata
Maori i mua-mua ake nei, puta noa
t e motu nei, he noho kino noa iho;
he pakanga, he tunuhuruhuru he
patu tangata, he aha, he aha; ko a
te kuware ku ana mahi.
Nawai a, ka tae mai te Whakapono
ki Ingarani; muri iho ka tupu te
whakaaro kia whakatakotoria he
Ture, hei pehi i te kino, hei whaka-
tupu i te pai, hoi whakaatanoho
I maharatia hoki e te hunga whakaaro
nui. ki te kore he Ture hei wha-
kaatanoho, e kore e tupu hei iwi nui,
rangatira, whai rawa. Ka tahi ka
hanga e ratou he Ture, whakatakoto
rawa, whakapumau rawa.
Ko te hunga mana e whakatakoto
nga ture ko nga tino Rangatira, me
nga Kaumatua mohio, me nga
Pihopa, me nga tangata hoki i
whakaturia e te iwi katoa hei mahi
i taua mahi. Ko te kingi ano hei
Tumuaki, hei whakatapu, hei wha-
kapumau; ko enei hei Runanga
whakatakoto i nga Ture, a kei te
wahi e meatia ana kia hanga he Ture
hou, kia whakaputaina ketia ranei

TE
KARERE O PONEKE.
3
o mahi. A, tuku iho nei ki enei ra,
ko taua ritenga nei ano e mau nei»
ko nga Runanga-whakatakoto-Ture
te mahi nei ano i taua mahi. Na
reira ka whakahonoretia, ka wha-
kanuia, ka whakamana, ka matapo-
poretia nuitia e to iwi katoa tana
Ture; e kore e tukua tetahi tangata
kia whakanehenehe kia takahi i
taua Ture, kia tutu ranei ki ona
Kai-whakahaere, ki ona Kai-tiaki, ki
nga Kai-whakarite-whakawa,  ki nga
Katipa. Ko te iwi nui tonu hei
hapai, hei whakakaha.
Heoi te tangata e whakakino ki
te Ture i meinga hei matua mo nga
tangata, ko te tangata mahi kino
ano;—a, e kore tana tikanga e puta
i te tokomaha o te iwi hei pehi hei
hapai i nga tikanga o te Ture; a ki
te whakanehenehe ia, ka riro katoa
nga tangata hei katipa kawe i a ia
kia whakawakia, kia whiua tona hara
e te Ture.
3. Na, kihai i penei te waimarie o
nga tangata o Ingarani i mua me to
nga tangata Maori o Niu Tirani
waimarie inaianei. Tana timatanga
ki te whakatakoto Ture mana, i era
whakatupuranga noa atu ia; na
kahore he pukenga, kahore ona Kai-
tohutohu. Tana kuhu noa ki te
wawae ara mona i te ururua; tika
ana, he ana; whakamatauria i kona,
kitea ana te henga, whakamatauria 
i ko ra; pokaia ki matau, ka he,
pokaia ki maui: kei hea ranei te ara
tika !
Tetahi hoki, ta te kuware hanga,
taukumekume ana nga Kai-arahi,
nga Kai-rapu tikanga. Ina, te ara
tika; ina ke ra; kaore, ina ke te
tikanga; nawai a, nawai a,—taea
ititia ana etahi tikanga te whakatakoto
e ratou i te tautohetohe. Me pehea
u ana i te matapo o nga Kai-arahi.
Waiho kia whawhai ana, a tini noa
nga whakatupuranga, ka tahi ka oti
ki runga ki te tikanga kotahi, ka
haere tahi i te ara kotahi.
Ko tenei e nohoia nei, he waimarie
to te tangata Maori; kua oti te
huarahi te para, kua waea te ururua,
e takoto nei i tona aroaro te huanui,
he haere kau tana i runga. Kua
nohoia tona whenua e te iwi mohio,
atawhai hoki, ara, e te Ingarihi;—
a, nai tonu tenei iwi ki te whakaako
ara kua oti te mahi, kua haerea hoki,
ka tini nei nga whakatupuranga, ara,
i te ara o tana Ture oti, i tana ara
hoki i taea ai e ia nga taonga pai e
mau nei i a ia, te Whai-tikanga, te
Matauranga, te Ora, te Atahoho, te
Rangimarie, te Whai-rawa, te Mana,
te Rangatira, me te tini atu o nga
pai e mau nei i te Pakeha. Ko tenei,
kaua e rapurapu te whakaaro, kaua e
awangawanga, e rangi kia manawanui,
kia hiahia pono, kia tika hoki te whai
i muri i nga Kai-arahi e whakaritea
ana hei tohutohu i te ara tika, i te
ara kua oti. Ki te anga hoki te
tangata ki te poka i tetahi ara hou
mana ki waenga rarauhe, e kore e roa
kua mate i te ngenge, kua mea ano
ki te hoki ki to ara nui, marama, ki
te ara ka maro nei i te takahanga.
Ko nga Ture—He roanga.
6. KARAREHE.—Tirohia " Whaka-
tupu-nanakia, whakamamae Kara-
rehe" 30.
7. MEA WHAWHAI, (Pu, patu, aha,
aha).—Ko te tangata ka whakaako i
etahi ki te hapai Mea-whawhai, ka
mahi tahi ranei raua ko tetahi e pera
ana, i reira ranei i tetahi wahi kia
whakaakona ai, e whakaakona ana
ranei a kahore he tikanga i te
Kawanatanga:—Ka Wharehere-
heretia, kaua ia e hipa ake i te wha
Tau. Tetahi, ka Whainetia ka
Wharehereheretia ranei. Tetahi, ko
te Whaine me te Whareherehere
hoki.
Ko te tangata ka mau haere i nga
I Mea-whawhai, patu, mea whakawehi-
wehi:—Ka tangohia nga Mea-wha-
whai, ka WharehereheretiaWhareherehere, pai noa
te Kawanatanga kia tukua.
Ko te tangata ka mea i runga i te
whakaaro, i te mohio hoki, a ku
homai, ka kawe ranei ki uta, ka
tuku atu ranei i etahi Mea-whawhai,
Pu, Paura-pupuhi, Patu, aha ranei, ka
mea ranei kia kawea ki uta, kia tukua
ketia atu ranei, ki te kore ana
pukapuka Raiheni  na te Kawana -
tanga:—Ka Whainetia, kaua ia e
neke ake i te Rima Rau Pauna, mo
te tangohia ano to mea i kawea kiuta,
i tuku» ketia atu ranei. Ko te
 Rangatira o tetahi Kaipuke ka kawe
ki uta, ka tuku atu ranei, ka mea ka
 whakaae ranei kia kawea ki uta, kia
pera, ki te meatia e ia i runga i te
whakaaro mo te mohio, a kahore ana
pukapuka Raiheni:—Ka Whainetia,
kaua ia e neke ake i te Rima Rau
Pauna, me te tangohia ano hoki tana
kaipuke.
Ko te tangata ka mea i runga i te
whakaaro, i te mohio hoki, a ka poka
ke i te panuitanga a Te Kawana, ka
hoko, ka tuku ata ranei, i etahi
Mea-whawhai, Paura-pupuhi ranei—
ki te neke ake i te rua pauna te
taimaha—i tetahi wahi o te Koroni
ki tetahi atu wahi, ki te kore ana
pukapuka Raiheni na tetahi Kai
whakarite whakawa Hatihi: — Ka
Whainetia, kaua ia e neke ake i te
Rima Tekau Pauna; kaua hoki e
neke iho i te Rima Pauna. Ko nga
Mea-whawhai, Paura-pupuhi i peratia
te kawe pokanoa:—Ka tangohia.
Ko te tangata ka hanga ka whakaora
ranei i etahi Mea-whawhai, Paura-
pupuhi ranei, ki te kore ana pukapuka
Raiheni:—Ka Whainetia, kaua ia e
neke ake i te Rima Tekau Pauna;
kaua hoki e neke iho i te Rima
Pauna.
Rere! Ka wahia nga Utu-whaine,
ko tetahi taha ka hoatu ki te
tangata nana i whakaatu.
8. ARAHONA. (Tahu whare, aha,
aha, ki te ahi).—Ko te tangata ka
tahu i tetahi Whare-noho ki te ahi,
he tangata hoki kei roto:—Ka Wha-
kamatea. Tetahi, ka Whareherehere-
retia, mate noa. Ko te tangata ka
tahu i tetahi whare noho ranei, whare
aha ranei:—Ka Wharehereheretia,
mate noa, taea noatia ranei tetahi ta-
kiwa. Ko te tangata ka tahu i tetahi
Kaipuke ki te ahi, ka mea ka aha ra-
nei e kino rawa atu ai tetahi Kaipuke,
he mua nana kia kohurutia, kia wha-
 kamatea rawatia tetahi tangata:—Ka
 Whakamatea. Tetahi, ka Wharehe-
reheretia, mate noa. Ko te tangata ka
tahu i tetahi Kaipuke ki te ahi, ka
mea ka aha ranei e kino rawa atu ai
tetahi Kaipuke, ahakoa Kaipuke kaore
anu i oti to hanga, kaipuke oti ranei,
—ho mea nana kia rarua, kia he te
tangata nana, kia kino ranei nga rawa
i runga i taua kaipuke:—Ka Whare-
hereheretia, mato noa, taea noatia ra-
nei tetahi takiwa.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Pa
 Witi, Pu kai aha ranei, ki te ahi, Pu

4
TE KARERE O PONEKE.
nei:—Ka Wharehereheretia, mate
noa, taea noatia ranei tetahi takiwa 
Ko te tangata ka tahu i tetahi tupu-
ranga, Witi, aha, aha, ki te ahi, i to
mea e tu ana ano, kua kotia ranei:—
Ka Wharehereheretia, kaua ia e neke
ake i te Wha Tau.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Wha-
re-paamu ki te ahi, he mea nana kia
mate, kia rarua, kia he ranei tetahi
tangata, ona rawa ranei :-Ka Whare-
hereheretia, mate noa, taea noatia ra-
nei tetahi takiwa.
Ko te tangata ka tahu i tetahi Ta-
kakau, Hei, Para, aha ranei ki te ahi,
ki roto ki tetahi Whare-paamu, he
mea nana kia wera ai taua whare:—
Ka Wharehereheretia, mate noa, taea
noatia ranei tetahi takiwa.
Ko te tangata ka whakatakoto ki
runga, ka whiu ki roto ranei, ki tetahi
Whare, i te Paura pupuhi, he mea
nana kia wera ai, kia kino rawa atu ai
taua Whare :-Ka Wharehereheretia, 
kaua ia e neke ake i te Waru Tau
Ko te tangata ka anga ka mea nui
i tetahi aha ranei, kia wera ai tetahi
Whare, Kaipuke ranei, kia wera ai
ranei etahi hua aha ranei o te whenua,
ahakoa te kainga e te ahi taua Whare,
Kaipuke, Pu Witi, aha ranei :  Ka
Wharehereheretia, kaua ia e neke
ake i te Waru Tau.
Ko te tangata e noho mohio ana
kei a ia etahi Paura pupuhi, mea
whakamataku, whakamate ranei, mea
aha ranei, me te whakaaro ano kia
waiho taua mea hei meatanga maua—
ma tetahi atu tangata ranei—i tetahi
o nga Hara erua i korerotia tatatia
ake nei:—Ka Wharehereheretia, kaua
ia e neke ake i te Rua Tau.
Ko te tangata e uru ki tenei Hara
i muri i te meatanga ai:—Ka Whare-
hereheretia, kaua ia e neke ake i te
Rua Tau.
Ko te tangata ka tahu i etahi hanga
ki te ahi ki roto ki tetahi whare e mei-
nga ai he Hara-wheroni, mehemea ka
tahuna taua whare ki te ahi:—Ka
Wharehereheretia, kaua ia e neke
ake i te Ono Tau.—Ko nga Ture.
———-00————
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Maungakiripoa, Taranaki,
Hepetema 1, 1858.
E HOA,—Ko te Huihuinga tenei o
Nga-Mahanga  ki Kaihihi i te 14 o
i te tikanga kotahi, he whakahoa-
tanga ki runga ki te Ture o te Kuini,
kia uru ratou ki roto ki te tikanga ko
tahi o runga i te maramatanga o te
Atua raua ko te Kawanatanga, Ka
whakatika ko Te Wirihana: Haere
mai e taku whanau, haere mai e nga
tangata o te reo kotahi kia kimihia
atu he tikanga hei oranga mo tatou.
I whea ano tatou i te kino, na te
maramatanga ka tae iho ki tenei
ao, koia ra tenei o taku whanau e
noho nei tatou i te maramatanga.
Whakarongo mai, he oranga tatou na
te kino. Ko te whare tenei hei to-
mokanga mo tatou ko te Ture o te
Kuini. Ka whakahua i tana waiata:—
Ea te marama ka nekeneke,
A, kei te Pae e tatau ana au
I nga whetu maha me ku matariki,
Na Kawana te kaipuke e waihape mai ra!
Kei runga ko Hoani: Whakarongo
mai e te whanau, kia kaha o tatou
whakaaro ki runga ki te Ture o te Ka-
wana, kia kite ai koe i nga painga o
te Pakeha e takoto mai i mua i o ta-
tou aroaro. Kati hoki ra te hanga
kinonga i a tatou i era ngarangi; ko
tenei tukua tatou ki roto ki te Ture
atawhai. Kei runga ko Te Hapimana:
Haere mai e aku tuakana, kia kimi
oranga tatou ki roto ki te Ture o te
Kawana hei oranga mo tatou. Kei
runga ko Hira: Whakarongo mai ia-
nei koutou, e rua nga heru o mua, he
heru iwi tetahi—he tohu rangatira 
tera—kua pau nga heru o mua i nga
heru hou o te pakeha. Kua pau nga
matau o mua i nga matau hau, kua
pau nga kai o mua i nga kai hou, kua
pau nga hinu o mua i nga hinu hou.
Hei kitenga hoki tenei mo tatou: kua
pau o tatou whakaaro tawhito i nga
whakaaro hou o te pakeha. Kei ru-
nga ko Raianihia: Haere mai e runga,
haere mai e raro, tenei au hei kawe
wai mou; tenei te wai o te oranga kei
roto i te maramata e akona mai nei
tatou e o tatau hoa tangata Maori,
Pakeha. Ka whakatika ko Wipata-
Mauria mai e ta taua tamaiti tana ra-
kau. kotahi paara i a koe kotahi i a
au, kua tipu taku. Ka whakatika ko
Hopa: Whakarongo mai, e hoa ma,
ho oranga tatou ua te kino. Kati hoki
ra tatou te noho i runga i nga wha-
kaaro maori, ka waiho o tatou whaka-
aro hei kawe i a tatou ki te mate.
Whakarongo mai e te whenauma, kei
ngana Tamatea tatou. E mea ana to
waiata, " tuku kau o ngutu, papahu
kau to arero."." Kia kaha ra. Kaua tatou
e whakarongo ki te kupu tawai a te
tangata e mea mai na ma te whaka-
whirinakitanga ki te Ture u te Kawana
ka riro ai te whenua. He teka noa ra
tena kupu. Ma te tangata ano ra e
hoatu te whenua ka riro ai i te Pake-
ha. Ka whia koia nga whenua i po-
kanoa te pakeha ki te tango? Kei
runga ko Taituha, ko Te Katiwira, ko
Iharaira, ko Rihara, ko Te Rei, ko Te
Riiti, ko Hopa, ko Harini, ko Epiha,
ko Porikapa. Nga tangata i korero i
roto i tenei huihuinga, kotahi tonu te
kupu, ko te Ture anake o te Kawana-
tanga. hei atawhai mo te iwi.
Ko taku mahi tenei, e hoa ma, e
noho nei au i Taranaki nei, he wha-
kamatau i te iwi kia mohio ki nga
kupu pai.
Na TAMATI WIREMU UPO.
NGA RITENGA. O TE HOKOHOKO
NGA KAI O TE MAUA.
Witi, 8 hereni, me te hikipene
mo te puhera (62 pauna.)
Paraoa, 23 hereni, mo te rau pauna.
Papapa Witi, 1 hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).
Paraoa tuatoru, 14 hereni mo te
rau pauna.
Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).
Taewa hua hou, 1 hereni mo
te rau.
Ooti, 6 hereni me te hikipene.
mo te puhera (40 pauna).
NGA KAI KINAKI.
Piwhi, 3 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 4 pene, mo te pauna.
Kuao kau, 5 pene, 6 pene, mo te
pauna.
Poaka ora,, 4 pene mo te pauna.
KO KUA ATU MEA.
Pata (hou), 1 hereni mo te hikipene
mo te pauna.
Pata (tote), 1 hereni, mo te pauna.
Hua heihei, 1 hereni me te hikipene
mo te kau ma rua.
Poaka whakapaoa, 1 hereni 4 pene
mo te pauna.
Tiihi, 1 hereni mo te pauna.
Pipipi, 6 hereni, 9 hereni, te mea
kotahi.
Kuihi. 4 hereni, 6 hereni, te mea
kotahi.
Parera 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Heihei, 4 hereni, 5 hereni takirua.
Muka papai, 20 hereni mo te rau
pauna.