E KARERE O PONEKE



Ko te kai rapu, ko ia te kite.



[VOL I,  MANE, 30 o AKUHATA 1858,  NO. 42]



The "KARERE O PONEKE" is pub-

lished every Thursday morning.

TERMS OF SUBSCRIPTION;- Twenty

Shillings per annum, payable half-

yearly.

TERMS OF ADVERTISING;- Three

pence a line for the first insertion of

all advertisements, and Two pence a

line for every subsequent insertion.

Advertisments wil be continued and

charged for until counter-ordered:

such orders in writing, as also all Ad-

vertisements (in English) will be re-

ceived at the INDEPENDENT Office,

Lambton-quay, on Tuesdays, at any

time before 4 o'clock, p.m.



HE KIWI! HE KIWI!

EHOA MA, e nga kaiwhakangau
Kiwi, tahuri mai. Ko au tenei 
hiahia ana ki etahi Kiwi kia hopukia
mai e koutou—hei te mea ora.

Kei te pai o te manu te ritenga mo
nga utu: otira, ko te utu ano tenei
pai ai au:—

Mo te mea rahi ......... £200

Mo te mea iti ............ 100

Ma te pai o te manu ka whakanuia
ai nga utu, ma te kino ka whakaititia
ai. A, e pai ano kia maha nga kiwi
—kia rua te kau noa atu—e hokoa
katoatia e au.

NA TE PURA.
Poneke,
4 o Pepuere, 1858.





WAIRARAPA 
Mira-huri-paraoa o Papawai.

Kua oti e matou ko nga tangata

te whakarite, a kua riro mai i

au na runga mai i te ritenga rihi, te

Mira-huri-paraoa i Papawai.

Ko nga utu mo te hurihanga witi
e rite ana ki o nga mira o Poneke,
ara, he hereni me te hikipene mo te
puhera. Kei te makete hoki te ri-
tenga mo nga utu e hoatu ai e ahaua
mo nga utu witi o kawea mai aua mo
te hoko.

Kia rongo mai nga tangata noho o

te taha ki te rawhiti o te mira, he
huarahi pai tera o anga: mai ana ki to
mira ra te pito ki runga o te kainga o
Te Merihana. Kia rongo mai hoki
nga tangata o Kerei Taone, e kohi-
kohi moni ana ahau hei whakaoti i te
huarahi tika mai i nga paamu-iti o
Wairarapa.

Na TAMATI HUKA.

(Thos, Hooker.)
28 o Hune, 1858



HE HOIHO KUA NGARO

Tokorua oku hoiho kua ngaro-

ka ono marama i te ngaronga.

Ko te ahua e nga hoiho, he ma tetahi,

he mangumangu tetahi. Ko aua

hoiho he tane anake, he hoiho tokata,

he mahi parau hoki. Ko te tohu o te

hoiho, ma, he ma kei te rae. Ko nga

parani o aua hoiho, no tetahi taha

tenei JR, no tetahi tahi tenei H, o

raua tokorua. Ki te kitea e tetahi

tangata me kawe mai ki au, maku

hoatu ki a ia 10 pounds, hei utu.

NA HOANI WAITERE TE HAOHAO.

Turakina,

Hurae 21, 1858.



Whare Utu Moni,
Akarana, Hurae 8, 1858.

KUA pai a Te Kawana kia whaka-
turia enei rangatira Maori,
A RAWIRI WHATINO, o Motupipi,
A ERUERA TATANA, o Parewakao, 
A HEREWINI WIRIANA, o Motupipi,
A MEIHANA o Takaka,
hei Kai Whakawa Maori mo te takiwa
ki Te Aorere.

C.W.RICHMOND
(Na Te Retemana.)



Whare Utu Moni,
Akarana, Hune 28, 1858.

Kua pai a Te Kawana kia whaka-
turia te Rangatira Maori nei,
A TOHI TE URURANGI,

o Ngatiwhakaue,
hei Kai Whakawa Maori mo te takiwa
ki Rotorua.

C.W.RICHMOND



KUA HAERE KE,

Kua tahaetia ranei, tetahi hoiho uha
—he mea whero; he ma te rae; ka-
hore he parani; he ma kei nga. wae-
wae o mua. He mea hoko i a Taieha,
he tangata no Otaki.

Maku e utu te tangata e whakahoki
mai ana i tenei hoiho ki nga pauna
moni e toru.

Na WIREMU TAMATI.
(William Thomas)
o Waikanae.



HE PANUITANGA.

TA te mea kua patua tahaetia e wai
ranei tetahi Puruki, no Hori
Makihati (pakeha), i waenga ngahere
ki tua o Wiremu-Taone: nakonei ka
whakaae atu matou ki nga pauna £25
mo te tangata mana e whaki mai te
ingoa o te tangata nana i patu

Na ROPATA PARAHE,

(Robert Burgess)

ratou ko nga hoa toko-ono.
Poneke, Akuhata 23, 1858.

2
TE KARERE O PONEKE.
Ko te kai rapu ko ia te kite.
MANE, 30 o AKUHATA, 1858.
KO WHAREKAURI.
Ko TE haerenga i haere ai a Te
Kakiki ma ki Wharekauri, no te ma-
rama o Hanuere o te tau 1857. Ko
Te Kakiki raua ko Te Pura, Kai-wha-
kamaori—ratou ko Honiana Te Puni,
ko Wiremu Tako, ko te tokomaha noa
atu, i haere atu ai ki reira ra runga i
te kuna Reri Kerei. Te take i haere
ai, he mea tono na te Kawana hei
whakaatea i nga raruraru o taua whe-
nua—hei hapai i nga ritenga o te
Ture, ara, ko te ritenga Whakawa
tetahi, ko te ritenga Katimauta hoki
tetahi. No te orokotaenga atu o Te
Hana, kai-whakawa, ki reira taeanoa-
tia te takiwa i puta ai tenei tira, ta
Kawana i tono ai, e kapi katoa aua
taua wahi i te kuraruraru, i te tutu—
me nga ngaru nei o te moana e puhia
riritia ana e te hau tonga. Tana mahi
i te kore ture hei pehi i nga he, he
tohenga, he whawhaitanga,  me ana
kino katoa.
Heotiano, ka puta te rongo i nga
wahi katoa o Wharekauri mo te ahua
o te Kawana kua tae atu. Ka tahi
nga tangata ka rupeke atu ki nga pa
nunui, ki Waitangi, ki Kaingaroa, hei
whakarongo korero. Ko nga Maori,
ko nga Maioriori, mine katoa ana ra-
tou ki nga whare huinga. Ka tahi ka
whakapuakina e Te Kakiki raua ko
Te Pura nga ritenga marama o te
Kawanatanga, ka tohe kia whakaaetia
e te whakaminenga, ko te Kawana
hei matua mo ratou, ko nga Ture o te
Kuini hei ture mo ratou. Ka wha-
katika hoki a Te Honiana, a Wi Tako
hoki, ko taua korero ano, ko te wha-
kamoemiti ki nga ritenga pai a te ma-
tua aroha a te Kuini—ko te tohe ano
kia whakarerea e ratou nga ritenga
kuare o te maoritanga, kia tango nui
ratou ki nga ritenga rangimarie  o te
Ture. Ka whakatika nga rangatira 
whai korero o tana kainga, a Toenga
Te Poki, a Te Warihi, me te rua
te kau noa atu, ka whakaputa i
tana kupu i tana kupu—e whakahe
ana tetahi wahi, e whakaae ana
tetahi wahi—otira i tupato rawa te
putanga o nga kupu whakaae. Ka
whakatika ano ko nga kai hapai o te
Ture, ka whakamarama i nga ritenga
—ka tohe kia waiho ia hei okiokinga
mo te ngakau o tenei iwi raruraru.
Ka marama tetahi wahi, ka korero
ano i tetahi; ka marama tera, ko te-
tahi ano.
He pera tonu te mahi a marama ka-
toa nga ritenga o te Ture. No te kite-
nga iho he pai anake to tenei tikanga
e tohea aua kia hapainga, ka tahi taua
hanga ra ka aro mai. Whakaae te
iti, whakaae te rahi, whakaae te katoa,
kia whakama te mana o Kuini Wiki-
toria ki o runga taua moutere, kia
peratia me te heihei e whakamine ana
i ana pi ki raro i ona parirau.
He nui to ratou tupato i te matua-
tanga; no te ata kimihanga ki te
pai, ki te kino ranei o nga ritenga,
ka tahi ka mahue rawa te wehi, ka
kotahi tonu te reo a taua whaka-
minenga, he karanga tonu ta ratou
kia hohoro te whakatu, ko te ri-
tenga Whakawa, ko te ritenga Kati-
mana, me nga ritenga katoa hoki o
te Ture. Tuhia rawatia ana i reira ta
ratou whakaaetanga—ko te whakapu-
mautanga tena o taua mahi.
No muri nei ano kua komitiria ano
tenei korero—ehara ia i te whakaka-
hore, otiia he whakatuturu rawa i te
Ture hei mahinga ma ratou. No te
whakamatautauranga ki ena mahi i
muri i a Te Kakiki kua kitea tona
reka, kua paingia rawatia e ratou.
Kei raro iho nga korero o taua hui
o muri nei,—na Te Hana, Kai-wha-
wa o Wharekauri i homai kia taia.
KUA HEMO.
A POUAWHA TE TURA, he tama na
Te Honiana Te Puni. No te Wene-
rei mu te 25 o nga ra o Akuhata nei i
paremo ai—i tuna kainga ano i Pitone.
" E maroke te tarutaru, e ngahoro
tona puawai, ko te kupu ia o te Atua
e mau tonu, ake, ake."
TE HUI KI KAINGAROA.
25th Mei, 1858.
Ka whakatika a Te Hana, Kaiwha-
kawa, ka mea—E hoa ma, He kupu
taku ki a koutou inaianei, no te mea
e hiahia aua au kia noho rangimarie
koutou, kia mau hoki koutou ki nga
Ture o Te Kuini, ara ki te tikanga
Katimauta  me te tikanga Kaiwha
kawa.
Heoi ano aku kupu.
Ka whakatika a Wiremu Kingi
Meremere ka mea—Whakarongo mai
8 Te Hana. He kupu taku ki a koe
i te aroaro o tenei Runanga. Kahore
hoki he tikanga i kapea e matou i te
taenga mai o Te Kakiki ki konei ki to
matou kainga ki Kaingaroa nei. I
rite ano i reira te tikanga Katimauta 
me te tikanga Kaiwhakawa. E rangi
kotahi ano te tikanga kaore i takoto—
ko te tikanga Whare herehere. Na,
e hoa, e Te Hana, i whakaae katoa
matou ki nga Ture o Te Kuini i te
taenga mai o Te Kakiki. Ko te tua-
rua tenei o matou Runangatanga me
te whakaae ano matou. Heoiano aku
kupu.
Ka whakatika a Pirika Wiremu, te
awhe taina o Wiremu Kingi Mereme-
re, ka mea—E hoa, e Te Hana, e tika
ana tau korero. Na, e koro ma, e hua
ma, kia rongo ake tatou ki taku kupu.
Na i te tuatahi i a Te Kakiki e nui
aua nga tangata. Inaianei kahore he
tangata o to tatou huihui. Na, kia
rongo mai tatou katoa e tenei huihui.
Ko nga mea o muri i a tatou, ara ko
tatou raruraru o mua kaua e tirohia e
tatou, e rangi me titiro atu ki mua i o
tatou aroaro. E Te Hana, kia rongo
mai koe ki taku kupu, e mea ana au,
kaua koe e pa ki te waipiro, kei wai-
ho koe hei tauira mo matou mo nga
mauri: ma konei ka he haere ai te
Runanga. Erangi mau e tuhituhi atu
kia whakakahoretia te uta mai i nga
waipiro, no te mea e puta tonu mai
ana he raruraru ki a matou ma taua
kai—e raruraru ai matou nga maori.
Erangi e Te Hana, ka whakaae matou
ki nga tikanga e korero mai na ki a ma-
tou; otira kua rongo mai koe ki nga
kupu a Wiremu Kingi, e korero atu
nei ki a koe. Ko te Whakapono ki
runga i nga mea katoa, kia rite ai
huki te kupu a Ihaia, Poropiti, e mea
aua, Rapua a Ihowa i tona kitenga ai,
karangatia atu kei tata ana ia. Heoi
ano aku kupu.
Ka whakatika a Waihi, he Maiori-
ori, ka mea;  E Hana, kia rongo mai
koe ki taku kupu. Inahoki, ko te wha-
kapono te tuatahi. Ku etehi i Wha-
kapono ko etehi kaore whakapono.
Muri mai ko Te Kakiki, ko etehi i
whakapono, ko etehi kaore i whaka-

TE KARERE O PONEKE.
3
pono. Inahoki ra, ko te whakapono 
ki te Atua hei oranga mo te wairua
raua ko te tinana, kaore i te tirohia e
au; kuia tena, e hoa e Te Hana, ho-
mai ki a matou tena taonga ki nga
Maioriori kia mutu ai te taimaha e
mau nei, kiu hoki mai ai toku whanau-
nga ki au. Heoiano aku kupu.
Ka whakatika a Mohi Ngawaina, ka
mea—E Hana, kia rongo mai koe,
kotahi ano ta matou kupu. Kua rongo
mai koe kua puta atu i a Wiremu
Kingi. Heoi ano, nana i whakaputa,
ma matou katoa taua kupu. Heoi ano
taku kupu.
Ka whakatika a Rawiri Hupu, he
kaiwhakawamaori, ka mea. Whaka-
rongo mai, e aku potiki, e Wiremu
Kingi korua ko to tuakana ko Te Pa-
mariki. Kei a korua he ritenga mo
tatou. Inahoki imua, tae mai te wha-
kapono, na korua ano i tango, waiho
te iwi he whakaae. Muri mai nei ko
Te Kakiki, na korua ano i tango, wai-
ho te tokomaha he whakaae kau.
Heoi ano taku kupu.
Ka whakatika a Peniamene Reweti
Kirikiriwawa. Whakarongo mai e te
iwi, ata whakarongo marire—ko aua
tikanga e kawhautia e matou i roto i
nga wharekarakia.  Na, whakarongo
mai, ki te mea ka he te mahi ki te
Atua ka riri te Atua; waihoki me te-
nei, ka he te mahi ki a te Kuini ka riri
te Kuini. E rangi kia tika te mahi ki
nga mea e rua, ki te Atua me te Kuini.
Ki te mea ka he ta tatou mahi kahore
hoki he painga, e rangi kia tika, kei
whakaritea mai tatou ki te parau e
kotiti ke ana. Heoi ano taku.
Ka whakatika ko Ngauera, ka mea.
E Hana, kuia ano tenei, kua rongo
mai koe i nga kupu katoa kua puta atu
ki a koe. Heoi ano kaore hoki he
tikanga ke atu ma matou. Heoti ano
taku kupu.
Ka whakatika a Taputehara  (he
 Maioriori) ka mea. Ana, e Haua, ka
 whakaae matou ki to tikanga.
 Heoi ano taku.
Ka whakatika a Te Pamariki Rau-
moa, ka mea—Korero e te iwi, koia
tena ka puta i a koutou, koia ia, kia
mau ki to tatou taonga, ara ki nga
mahi nai a te Kuini, hei painga mo
 tatou tinana, hei whakamarama i o
 tatou raruraru—kia pai ai ta tatou
 noho, ara ka tae mai nei te Kai-wha-
kawa ki to tatou moutere. E rangi,
ka whai raruraru tatou me kawe mai
ki te Kai-whakawa kia mea to kore
noaiho—kaua e waiho i roto whakari-
hariha ai. Heoi ano.
Na matou—na te huihui o Kainga-
roa enei korero.
NA TE PAMARIKI RAUMOA,
Na WIREMA KINGI MEREMERE,
Me te nuinga kei muri mai.
A. W. SHAND, R.M.
(Na Te Hana,
Kai-whakawa.)
HE KORERO WHENUA.
Wairarapa, Hurae 8. 1858.
He pukapuka wahi tenei na matou
na te komiti nui ki te Hautotara, mo
te kainga e riria nei, mo te Whaka-
whirinaki—ko te wahanga ki nga mo-
kopuna a Ngana o tetahi taha—tetahi
taha ki nga mokopuna a Parera. Koia
tenei ka timata nga rohe ki Kourarau,
rere ata ki Kaikape, rere atu ki te pa-
ka o Tahuaki, rere atu ki te Aratoki-
toki, rere atu ki Taherewahine kainga,
rere atu ki Ngamahanga, rere atu ki
te Arawahi, rere atu ki te Tawhiwhi,
rere atu ki te Haupatete, rere atu ki
te Wharemanu, rere atu ka mau ana
ko te Eweopaua; ka tumau nga rohe
ki waenganui, ka ahu whakatonga, rere
atu ki taumata o Parera, rere atu te
Manga-a-te-Whitau; ka whati i konei,
ka ahu whakarunga i roto i te awa,
ka mau ana ko te Whakawhirinaki,
rere atu ki te Waro, ka whati wha-
katonga ka mau ana ko Oturuaki, ka
whati ano i konei ka aha ki te mau-
nga, pa mau ana ko te wai o te Wai-
rua, rere atu ki Kai pitopito, rere atu
ko Kourarau; ka whati i konei ka ahu
whakarawhiti, mau noa atu ko te He
rekahakaha, rere atu ki te Apiti, rere
atu ki Tarakepukurau, ka mau ano ki
Kaikape; ka tutaki nga rohe i konei.
Ko nga rohe tenei ki nga mokopuna
a Parera ka mutu nei. Ka timata ano
nga rohe o te taha ki nga mokopuna
a Ngaua. Ara, ko Kaikape ano te
timatanga, rere atu ki te Paerau, rere
atu ki Aratotahu, rere atu ki Wahapo;
ka whati i konei ko mau ana ko te
Pua-o-te-Rehunga, rere atu ki te Pa-
huri rere atu ki Hinewaka, rere atu
ki te Whakapipi; ka whati i konei ka
ahu whakatonga mau noa atu ko Nga-
punakotukutuku, ka mau ano ki te
Eweopaua.  Ko nga rohe enei ki nga
mokopuna a Ngana.
Na, e ta ma, e nga mokopuna a
Ngana, a Parera, a Rakairangi, a Ta-
huahi. Na whakarongo e nga ta-
ngata nona nei enei tipuna. He ture
wawao tenei mo koutou ka oti nei to
koutou kainga te wahi i runga i te ti-
kanga a te Atua raua ko taua pononga
ko te Kuini. E ta ma, e nga tangata
nona nei enei tipuna, ki te takahi te-
tahi o koutou, ahakoa ko Ngana,
ahakoa ko Parera, ahakoa ko Rakai-
nga, ko Tahuahi ranei, ka whakawa
ki a ia ki te whakawakanga o te kino;
no te mea kua maha nga tau e mahia
ana nga ture tapu a te Atua raua ko
tana pononga ko te Kuini; a e taka-
hia tonutia ana e te tangata i runga i
tana mahi tutu.
Na, e hoa ma e te Kawanatanga
katoa, me nga tangata o nga hahi e
noho ana ki ia wahi ki ia wahi, kia
rongo mai koutou. Kua mahia e ma-
tou te mana o te Atua raua ko tana
pononga ko te Kuini Wikitoria ki
tenei kainga ki Wairarapa ia tau ia
tau, me te takatakahia tonutia e te
tangata a taenoatia tenei tau, me ta
matou wawae tonu i te kino, i paia
nei ka tukua e matou ki te hiahia o
nga tangata pohehe. Na, ki te taka-
hia ano tenei whakaritenga a matou,
na, ka whiua ano ki te whiu tuarua a
te Kuini, ara a o ratou hiahia; engari,
e mea ana matou ma tatou tahi tenei
waoanga, me te hapainga i te mana o
te Atua raua ko tona pononga ko te
Kuini Wikitoria. Ki te whai kupu
mai koutou hei whakahoki mai i enei
kupu, me tuhi mai ki te perehi ki a
kite iho ai matou. Heoi enei kupu.
Na matou,
Na TE MANIHERA TE RAN'GITAKAIWAHO,
Na  RIHARA TANGATARAHI,  (Kai-whakaako)
Na WIREMU TAMIHANA TE TEIRA,
Na Punu IHARAIRA, (Kaiwhakaako)
Na IHAKA WHATARAU, (Kaiwhakaako).
He reta  whakahoki tenei na nga moko-
puna a Ngana, a Parera, a Tahuahi,
a Rakairangi.
Wairarapa, Hurae 3, 1858.
Na, e hoa ma, 3 nga kai whakarite i nga 
ture o te Atua raua ko tona pononga
ko te Kuini. E mihi ana matou ki ta
koutou waenga i ta matou nei raru-
raru—nui rawa atu to matou koa ki
taua mahi a koutou no te mea i---

4
TE KARERE O PONEKE.
whakaae matou katoa ki nga kupu ka-
toa i 1 korerotia nei e koutou katoa ki
o matou taringa; a ko nga kupu katoa
ano hoki e tuhituhia nei e koutou ki
ia wahi atu ki ia wahi, e kore tetahi
kupu e hapa i a matou te manaaki me
te amine katoa. Ae, Amine. -
Heoi nga kupu. 
Na matou, na nga mokopuna a
Ngana, a Parera, a Tahuahi, a Rakai-
rangi.
Na RENATA TE WHITUA, na Taha-
na Ngana, na Natanahira Te Hopu,
na Mikaera Wera, oa Taituha Tna,
na Himiona Hakeke, na Te Kepa
Oraora, na Te Matenga Kairahui, na
Hoera Whakataha, na Karauria Hape,
na Ahitana Whakatohe, na Akapu Te
Aomutua, ua Horomona Te Amoka.
raka, na Keremeneta  Wera, na Here-
maia Nikorima, na Natanahira  Te
Kowhai, na Henare Hoera.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Akuhata 16, 1858.
E hoa,
Mau tenei e hoatu kia taia
ki te perehi. He waiata naku mo
Raira:
Ea te marama ka mahuta i te pae,
Na runga na mai o nga iwimaunga,
Tenei taku iti te waka a Poururu nei,
Tokiri rau wera, ko mau nei ki te mate,
Me moe ki te poka, ki te a wairua, i,
Tenei ano te kupu whakatauki a
nga kaumatua, "Ko te tamaiti te
ngau kino i te matua tane."
Ka mutu.
Na HAKARAIA TE POHO-O-TE-RANGI.
Ta Taimona reta ki tana tamaiti ki a
Tamati.
Taitaira, Hune 7, 1858.
Haere ra e ta matou reta ki a Ta-
mati. E hoa, kia u koe ki nga mea e
rua, ki te kai whakaako, ki te Kawa-
natanga. He ritenga whakau tenei i
a koe ki to mahi. He ritenga aroha
tenei na to iwi katoa ki a koe. Kia
tika, kia tupato ki a koe, kia kokiri
koe i mua i a matou, ko to iwi. He
whakaaetanga tenei na te hahi ki a
koe kia kaua koe e wareware ki enei
mea i te ao i te po, kia tiaho ai te
maramatanga i roto i to ngakau. Te-
nei te kupu—he kupu maori. Titiro
koe ki te koha o te here o te waka,
hei ritenga tenei mau i roto i nga tau
katoa e haere ake nei taeanotia te
mutunga o tou tinana...................
Heoiano ka mutu. Na tou matua,
Na TAIMONA.
TARANAKI,
Kua mutu tenei te whawhai ki
Taranaki, kua maunu atu a Ihaia i
tona pa i Waitara, kua ahu te haere
ki Mokau. Ka puaki i konei ta ma-
tou kupu whakahorihori i te korero i
rangona nei, i kiia, i inu a Ihaiai nga
toto o te tangata i whakamatea e ia,
ara, o Te Waitere. He tito kau ano
aua korero, kahore hoki a Ihaia i reira
i te whakamatenga, ko ana tangata na
ratou tenei kohuru kihai ano hoki i
pa ki tenei mea whakarihariha ki te
kai tangata i meatia horihoritia nei.
Ki te korerotia tikatia te meatanga o
taua kohuru, e kino whakaharahara
ana ano, na hei aha koia i whakanuia
rawatia ai tona kino ki te korero hori-
hori kau? Kaati i konei, hei whaka-
aro ma te tangata, ko te mutunga te-
nei, me mutu rawa i konei te whainga
ki Taranaki, a ake tonu atu; ko nga
mea kua pahure me taua kia ngaro, a
ngaro tonu atu, ka maharatia hoki nga
mahi o nga takiwa ka pahemo ake nei,
he whakama, he pouri anake tona ti-
kanga;
Tena, ma te takiwa e haere ake nei
e homai he mahi pai hei mahinga ma
nga iwi o Taranaki e whai ingoa ai, e
korerotia pakia ai e nga uri. Kaati
hei mea i a ratou kia maia ki aua mahi
pai, me whakaaro ki nga he kua pa-
hure nei, ki nga kino hoki i raru ai
ratou i runga i tenei tikanga kuware,
ka hohoro nei te hapai i te pu hei
whakaoti i nga pakanga whenua, aha,
aha, te waiho hoki kia whakaritea ma-
rietia i runga i te tikanga pai o te
whakawa.
E pai ana te rongo haere mai i
Taranaki. Tau aua te marino. Ko
nga rongo puta mai i reira i nga wa
kua pahure tata ake nei, he mea wha-
kapouri kau. Hua aua te korero kino,
kore ano te korero pai. Na, he koa-
nga ngakau tenei no matou ka tuhia
nei tetahi kupu mo te mahi a nga
tangata o Te Waitara, i te tahuritanga
kaipuke ki reira i roto i enei ra. Ko
"Meri Karaka" te kaipuke, he pere-
hi, pakaru ana ki taua wahi. Na, hi-
hiko tonu nga tangata, toia ana nga
poti nunui, ka hoe ki te tiki i nga
taonga utanga, taea ana nga mea i
taea, kawea ana ki uta, whaona paitia
ki tetahi o nga whare o to ratou pa—
Karere Maori.
NGA RITENGA O TE HOKOHOKO.
NGA KAI O TE MARA.
Witi, 8 hereni, me te hikipene,
mo te puhera (62 pauna.)
Paraoa, 24 hereni, mo te rau pauna.
Papapa Witi, I hereni 3 pene, mo
te puhera (20 pauna).
Paraoa tuatoru, 15 hereni ao te
rau pauna.
Kanga, 8 hereni me te hikipene
mo te puhera (56 pauna).
Taewa hua hou, 8 hereni mo
te rau.
Ooti, 6 hereni, me te hikipene,
mo te puhera (40 pauna).
NGA KAI KINAKI.
Piwhi. 3 pene mo te pauna.
Kiko Hipi, 4 pene, mo te pauna.
Kuao kau, 5 pene, 6 pene, mo te
pauna.
Poaka ora, 3 pene mo te pauna.
KO ERA ATU MEA.
Pata (hou), 1 hereni me te hikipene
mo te pauna.
Pata (tote), 1 hereni, mo te pauna.
Hiia heihei, 4 hereni mo te kau ma
rua.
Poaka whakapaoa, 1 hereni, 4 pene
mo te pauna.
Tuhi, 1 hereni mo te pauna.
Pipipi, 6 hereni, 9 hereni, te mea
kotahi.
Kuihi, 2 hereni, 6 hereni, te mea
kotahi.
Parera, 4 hereni, 5 hereni, takirua.
Heihei, 4 hereni, 5 hereni takirua
Muka papai, 20 hereni mo te rangatira
pauna.
I taia tenei Nupepa i te perehi o
MEKENIHI raua ko MIUA, i Poneke,
NIU TIRENE.

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE." 

MANE, 30 o AKUHATA. 1858.
Ki. te Kai. Tuhi o te, Karere o Poneke.
Moutoa, Manawatu,
Akuhata 18, 1808.
E hoa, tena koe. Kua! ae mai te
reta a te Pura, Minita, ki au i roto
i te nupepa mo taku ki a Te Hutana,
kua kite au i te pai o te korero o
roto, e pai ana. E hoa, e te Pura,
Minita, tena koe—kanui toku pai ki
tau korero. E hoa kia rongo mai koe,
kaore au e mutu ki tena kai ki te ra-
ma. Kei ki koe ko au anake, kao, he
tokomaha nga tangata ki te kai i tena
kai.
He korero ano tenei naku. I te
15 o Hune ka haere maua ko Pairo-
roku ki Rangitikei ki te tiki i nga
hoiho o Tamati. Ka tahi maua ka
haere, i te wha o nga haora ka tae
maua ki to whare o Koti—rokohanga
atu e maua ka puta te waipuke, ka
waiho o maua hoiho i tenei taha; ka
whi maua, ka tae ki te whare o Koti,
ka tina maua i reira, kihai i taro kua
po. Ka ki atu maua ki taua pakeha
kia whakawhitiria   mai o maua hoiho,
ka ki mai ka mate; ka tohe au kaore
e mate, ka tohe ano taua pakeha ka
mate. Ka tahi au ka ki atu, ae, mo
apopo hoki ra ka whakawhiti mai ai.
I waenganui po ka tohi ka puta, e
hara! ka tahuri io kaipuke, ka riro nga
waka. Ka tahi; au ka puta ki waho -e
haere ana tera te waipuke—ka pa taku
karanga ki toku hoa, " ka mate o taua
hoiho." Katahi ka puta mai ki waho
titiro rawa atu ki te nohoanga o maua
hoiho kua ngaro i te wai. Ka rere
atu ahau ki te tono atu i te poti o nga
pakeha, kaore hoki i marere. Ka tahi
ka tohe tonu ki te tono, kaore hoki i
marere. Ka hoki maua ki te whare
noho ai, ka tangi taku hoa ka aue ki
tona hoiho, ka whakahua i te haka.
Ka puta au ki waho ka kitea atu te
hoiho o taku hoa, ka tahi ka homai te
pou ka toia ki te taha ki runga, ka eke
te pakeha ki runga. Ka whiti ki ta-
wahi, ka ki atu te pakeha kia tukua
toku kia haere, ka ki atu a Pairoroku,
auaka, nana ka mate me aha te mate
noa atu ai tona hoiho, me aha. Ka tu-
kua tona kia ora ka waiho toku kia
toku kahore hoki i taku e te pakeha
—kaore he tito. Ka tahi te pakeha
ka ki mai ki au, he tito —ka noho hu
taku hoa Katahi au ka rere i runga
i te waka ka tato atu au ki toku hoiho,
kua ngaro katoa, ko te ihu anake i
puta iti nei, kua maiangi nga waewae.
Heoi ano: mau enei korero e ta ki te
perehi.
Na TE AHITARA. TANGATANGATA.
Ki te Kai Ta o te Karere o Poneke.
Waikawa,
Akuhata 19, 1858.
E hoa, mau enei korero e taku atu
ki te Karere mo te rongo o te kingi
maori e haruru mai nei tona rongo i
te tai whakararo nei, apiti rua ana
mai nga ingoa i runga i raro. To
runga ki ahau ko te Kuini  te raro  ko
te kingi maori nei, ko Potatau Te
Wherowhero.
E nga kai whakatu kingi maori, kia
pai te whakahaere i te ritenga mo te
kingi. E te kingi maori, kia pai au
ritenga, kia tika, kai mauahara koe ki
io whaea ki a Kuini Wikitoria ratou
ko ana tangata, ko nga tangata o te
Kawanatanga, ara e tahiko nga hoia,
ko nga katipa, ara ko te tini noa iho
o ana tangata—kei kino kue ki a ratou.
Kei whakakinoa hoki koe e ratou, e
au tuakana pakeha; a, kei tau te he
ki runga ki a taua, e te kingi. ......
Heoi ano aka ko: ero atu ki a koe.
Na HENERE TE WAIATUA.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Aratangata, Manawatu,
1: Akuhata, 1858.
E hoa, taua koe. Tenei taku kupu
kia taia mai ki te karere maori. Koia
tenei, e  mea ana maua ko te Watanui,
kia whakamutua te haere mai o nga
pakeha, o nga maori, ki Horowhenua,
pupuhi manu ai—ahakoa   pakeha, aha-
koa maori. Kei pokanoa te haere
mui i muri o tenei pukapuka,kei tohea
ia e maua ki to utu mo tena pokanoa
i muri iho o tenei korero—ahakoa
pakeha, maori hoki. Ki te hiahia te
pakeha  ki te pupahi parera me haere
mai ia ki a maua, otira ki a te Wata
runga; no te mea hoki kua rite tera
tangata tera tangata i tona eka i tona
eka. Koia ahau i mea ai, whakamutua
te pokanoa ki te mahi i to tetehi ta-
ngata kainga, Heoti ano:
Na TE WATENE KAHARUNGA,
raua ko TE WATANUI.
Ki te Kai Tuki o te Karere o Poneke.
Whanganui,
Hurae 20, 1858.
E hoa.
Ko nga ritenga i nui ai te
tangata maori i imua he toa taua te-
tehi, he karanga tangata tetehi—ko
aua taonga he pounamu, he whare, he
parawhai. E rua nga mea ki uta, he
whare, ho whata, ka kiia e te tangata
he taonga. Ko nga ritenga tenei i
rangatira ai te tangata maori i mua:
inaianei kua kino katoa aua mea—na
te Ture i whakakino. Me ne mea
ka whakanuia e te tangata inaia-
nei ko te taha anake ki te ture, ka
nui te tika, ka waiho tonu atu i runga
i te takoto ai nga: ritenga ake ake
o o
amine, kia mohiotia ai tatou ko tatou
nga tamariki hapai o te ture o te Atua
No te mea kahore he mea i nui ake o
te ao nei i te tamaiti o te Atua, koia
anake tena. Kei whakahi ake te ta-
ngata maori ku ia te rangatira  i nui
ake, kahore, engari ina te whakapono
ka nui ake ai te rangatiratanga. Kua
mate te tamaiti o te Atua mo nga
hara o tenei ao  ko tona matenga he
matenga kotahi mo te kino, ko tonu
oranga e ora ana ki te ture; no te mea
kua waiho ia hei kohutu timatanga ma
te kokonga, ko taua kamuka e kaore e
taea e te huhu e te waikura; no te
moa kua noho tatou i runga i taua
kamuka;  no tu mea kua waiho tatou
hei tino tauiwi mo te Atua, hei hapai
i tona ture: no te mea ko tatou te
mahinga  a te Atua. Me rapu e tatou
nga hua o to tatou nohoanga i runga
i te ture. Kei mea a tatou e ora tatou
i te whakapono anake, engari ko to
whakapono, ku nga hua o roto o taua
whakapono, ka ora tatou. Tenei ano
nga hua o te whakapono—ko te hua
ia o te wairua, koia ia ko te aroha, ko te
-" ----—».. i,, .> to rna-

HE APITI MO "TE KARERE O PONEKE.
te rangimarietanga  Ko nga hua
tenei o roto o te. whakapono, no konei
maua i mea ai he mea whakatupu ta-
tou na to Atua. Me tino whakareka
tatou, ki aua ture. Ko hi to tatou tino
hepara, ko tatou ona hipi—he hipi
ngaro tatou imua, inaianei nana ta-
tou i huihui hei hipi mona.
Ka mutu a maua korero.
Na HAMIORA TEAITUPUA,
Na TE KORONEHE,
TE-IKA-A-MAUI, 
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Rangitikei,  
Akuhata 19, 1858.
E hoa, me tuku atu aku korero kia
taia mai. He kupu atu tenei ki aku
whanaunga kia mahia nga mahi o te
ture i roto i o tatou ritenga; waihoki
ko tenei, me runanga o tatou wahi
whenua kia marenatia tona wahi ki ia
tangata ki ia tangata, kia hua ai te
pai. Kei tonoa atu i tetahi tangata
ki runga ki nga wahi pakeha, engari
ki runga ki te ara tika anake he ma-
hinga ma te tangata. Heotiano.
Kahore he ritenga e puta ana ina-
ianei, ko nga ritenga anake o te ture
o te Atua raua ko to Kuini, kua waiho
hei maua ki te ao. Koia tenei, e aku
hoa, kia noho tatou i runga i te ata-
whai. i te pono. I mua i te oranga o
oku tupana he kura te tangata mate,
ka mate ki a ia tana he; inaianei ko
nga wahi anake o te ture taku e wha-
kaaro ai—ko te aroha, ko te atawhai,
ko te pono, ko te rangimarietanga—
ko nga ritenga tenei hei patu i te ti-
kanga maori
He waiata:—
Whanoa atu ana i a Makuhea,
No hea ra e huri mai, i e.
Titoko ana mai i au
Ki te whare rana kura,
I whai atu kia moe taua,
Ae, he koroukore ra
No roto i a koe ra i
Heotiano:
Na NGARI MA.
Waitotara, Nukumaru Pa,
Whakarongo mai e tama rua, e
rapu ana ahau ki nga ritenga a te
maori, no te mea he pai no te tikanga
Kuini, Kawana. Ko a ratou tikanga
 i tupu mai i roto i te whakapono
Ka mea taku whakaaro ma te ma-
hara o te ngakau ki te whakapono ka
mau ai te pai ki a tatou. Ka pai tera
whakaaro ki te Atua—ka tau tonu te
whakaaro o te Atua ki tera tikanga,
ake ake.
He  waiata maori tenei:—
Takiri mara ko te atu i te tonga,
E noho ana au i te wharepouri, 
Ao kapua rangi ko te whare taka mate
O to kuia o Apakura a i,
Motu whakaaro    nai, moe mai e kui
I runga a te onepu, koe one
Ka. pu mai no Hawaiki nui—
Koia te one kura na i.
Me uta atu koe ki runga harurutai
Te waka o Taneruanuku, 
E kore hoki mai nga tohu kia huna 5.
Maku koe e kawe ki ranga rua;
Heata ki hapai au nga mata watai
O Rongotiki,  o Rongohakurai, noho ki te
matai uta
Hikuhiku ko Hoehoe, ko Tumatahotu,
Ko Kahukura i tu, ko Wakatauia   i noho
Ki te mataiwaiho.
E ara e kui, ka haere taua,
Nga whare tuku nui i roto waiorua,
Ki karanga nui mai kei o tungaane,
Kei o tuakana, whakahokia mai
Ki tipua o te rangi, ki tawiti o te rangi,
Nga turanga wata o Rehua.
Nohu mai e tama i te puke i Hikurangi—
Ko te kainga tena o te kahui tama,
O Tamaitepi,  o Tamaiteturuki,   o Tamaite-
kakapa,
O Tamanu, i tera te taea e te maku na.
Maku e whakarite ake ko Ihowa te Atua—
Ona turanga watu ko Hiona o Orepa.
Kihai pikitia e te kikokiko e te toto
E te huhu e te waikura na i.
Haere ra e tama i te ara,
Ka tika i te hurihanga nui,
Koi ai o kuia taku rira Kahurangi.
E haere nga kawata, ekore hoki mai
Nga tohu ki ahau na i.
Heotiano: 
Naku, na HETA RAKA TE HEREWINI.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Te Tekihana, Heretaunga,
Akuhata 10, 1858.
E hoa, tenei taku korero ka hoatu
nei e au kia hoatu e koe kia perehi-
na, he kitenga iho noku i nga korero o
rotu o nga nupepa. Ko etehi korero
e tika ana ko etehi e he ana—ko te he
ra tenei ko te whakakuare i nga korero
a etehi tangata. Engari ano te kupu
a taku hoa a Wi Hapi Terawharitua
e mea nei ia kei te kura anake te mo-
i a koe te panui ki roto i nga nupepa
katoa—kei te kura anake te mohio-
tanga mo te tangata.
He korero ano tenei naku ko te
matenga o toku taina o Taumaihi Iwi-
tuna. I mate ia i te whawhai a Ihaia
raua ko Wiremu Kingi, oika e pai
ana ia e mate ana ki runga i o maua
matua. Whakarongo mai e koro ma,
e kui ma, kua mate ta koutou tamaiti
me to tatou taina, kua moe atu ia ki
te urupa. E Wiremu Kingi Mere-
mere, e Te Hoea Takaroa, e Pirika
Wiremu, e Wiremu Piti, e Kingi Teoti,
e Arapata Te Rakau, e Henere Ta-
karoa, e Wiremu Katene, e Wire-
mu Nera Taepa, e Matene Taepa,
e te iwi katoa o Wharekauri, kua mate
to tatou tama, a Taumaihi Iwituha.
He waiata tenei na toku tipuna, he
waiata aroha mo tona whenua:—
Tera pare whaikaroko marewha
I haere rua mai, e te roimata.
Ae mimi moho kute waipunarewha,  
E hau noa mai rai atu Poki.
E kore pea e whakahekea iho,
Mo te tua ra e oinuhaere,
E angi ana mai nga tuaone o Arawhata i,
Raroki taku whenua i awhea e te iwi,
Kari aki mai te pae,
Kai i Tauaki mohimohira.
Heoti ano: na to tamaiti aroha,
Na HIRINI WIREMU TE PEHI.
Ki te Kai Tuhi o te Karere o Poneke.
Waikanae,  Akuhata 21, 1858.
E hoa, mau e hoatu enei kupu kia
taia ki te Karere o Pokeke. Naku i
hoatu,
Na RIWAI TE AHU.
E Riwai, tena koe.
E Ana, tena koutou ko o potiki, me
o mokopuna, heikona ra whakarongo
mai ai ki tenei tu, otira kaore he ko-
rero. Ko Ihaia, kua horo atu i Wai-
tara i te Karaka,   e ono nga Pa i horo,
horu a? u ki Mimi—kei reira e noho
ana. Ko nga korero he nui noa atu.
Meake pea a Waikato ka haere mai
ki te korero, otira kahore ano i mohio-
tia nga whakaaro me nga tikanga.
Kei mea mai koutou ka horo a Ihaia
ka mutu te whawhai—kaore, ko tenei
kainga kua raruraru noa iho to wha-
kaaro o nga rangatira.
Meake ano ka tupu ano—hei te
raumati pea—kei te pukapuka te wha-
kaaro.   Kua tae mai te >^^^1o nui-»»