KO TE KARERE 0 NUI TIRENI.
[Na te kawana i mea kia taia]

Vol 4] ] AKARANA, WENEREI HANUERI 1, 1845. [No. 1.

Ko te timatanga tenei e te wha o nga
tau i taia ai teitei Nuipepa a ka mea atu
matou kake haere ranei koutou i te tau
kua pahure nei i heke haere ranei, Tena,
kua pau haere ranei o koutou kakahu ?
kua pai haere ranei o koutou whare ? kua
nui haere ranei o koutou mahinga kai, kia
whiwhi ai koutou tae o koutou tamariki i
te kakahu ? kua mutu ranei te noho
na gere i te taone ? Mehemea e tika ana te
korero o etahi o koutou ki enei patai,e
mea koutou, noku noku ake nei ano te
wahi i kake ake ai matou.

Mehemea e kitea ana e te tini o nga
pikiia, ara, e nga pakeha pai, i to koutou
kakanga haeretanga, ka hari o ratou
ngakau, ko ta ratou pai hoki kia kite i a
koutou rangatira haere ana, ae pouri
ana ratou ina kite i a koutou e haere ana
ano te taurekareka, me te ngetangeta
paraikete, me nga ringaringa me nga
paparinga paru, kia kite ratou e etahi o
koutou e haerere noa ana te taone, e
ruriruri ana, e pukana ana e tutu ana a
hone tonu aua ranei koutou te haere ki te
whare karakia te wakarongo ki nga korero
a o koutou Kaiwakaako pera me mua tata
ake nei kahore ko to koutou mea i
hohoro ai te hoko whenua.
Kua kite matou i te taha o koutou e
haerere ana e tohe ana ki nga
hokona o koutou whenua, a he maha o
koutou kiia tuku i nga kainga o nga
tangata ka, e kore koutou e tatari kia haere
mai te pakeha kia mea, Kahore e kainga
kia hoko a e ahau Otiia e haere ana
koutou ki tenei whare e mea ana kahore
i akoa perangi ki te hoko whenua haere
ana koutou ano he unouna, ki tonu nga
waharoa o te taone i te hunga noho noa,
a ke nga hua o te noho noa te tahae, he
haurangi he tutu.

Titiro ki nga mahi i nga pakeha
ahu whenua, ko Remuira hokoa ana e te
Pakeha wakatokia iho taua wahi ki te witi,
kua hokoa tetahi o nga mara, kotahi rau e
na tekau nga pauna i aro mai hei utu I
penei ranei te maha o nga moni i Ut ai
te kainga. E mehemea i wakatokia tera
wahi e te tangata maori ki te wai kua riro
katoa mai ena moni ki a ratou. He aha
te pai a to koutou taku whenua? kore
rawa te painga, te nohinohi te meau e
riro mai ana mo o koutou whenua tena ko
te rui witi, ko te mahi e whiwhi koutou ki
nga mea pai o tenei ao, a e takoto ana mo
to koutou whenua. Ko nga moni e riro
mai ana mo, o koutou whenua e hokoa
ketia ana e koutou ki te pu, ki te pauna ki
te aha noa, e kore koutou e wakaaro ki te

hoko kau ki te hoko hipi. Ko nga moni e 
riro mai te pakeha e kore e hoko ki te
pu ki te paura, otiia ki te kakahu mo
ratou me o ratou tamariki.
Otiia e hoa ma kua pahure tenei tau,
kia titiro tatou ki tenei kua timata nei, kia
penei haere tatou me nga pakeha rangatira,
wakamutua te kakahu paraikete i te awatea,
wakamutua te haere me nga kakahu paru,
wakamutua te haere noa te tu noa i te
taone wakamutua te haere ki tenei whare,
ki tera whare ki te rapu tangata hei hoko i
u Jketutou kainga e ngari waiho ma nga
Pakeha hiahia ki te hoko kainga, e haere
atu ki a koutou kia mahara ano ataki
koutou kei hokoa nga kainga e tama me
o koutou tamariki.
E hoa ma, mehemea e wakarongo ana
koutou ki enei korero, a ka wakaritea ka
hari haere nga ngakau o o koutou hoa
Pakeha.
E hoa ma e nga tangata maori katoa he
tuhituhi tenei naku na tetahi e aroha atu
ana ki a koutou e hiahia ana kia maatu
koutou hei iwi mohio hei ite pai, Kia ata
whakarongo mai koutou ki atu kupu
Kua tae mai ki e au te rongo kino a
na reira toku ngakau i pouri rawa ai. E
kiia min ka. tanuma, ngatahitia tetahi
kawenata rite tetahi tupapaku i roto i te
umpa maori. E kiia ana ano ko te rua
tenei o nga tanumanga i te kawanete ki
raro ki te whenua. Ko teha ranei a ko
te maha noa iho pea ?
E hoa ma, me mohio koutou, kahore
koutou i pe ua Hei ahauinga mana te
kawenata ma te tupapaku ? Engari ma te
tangata ora te kawenata.
Ko te tangata ora ka korero ia taua
kawenata ka wawata tona ngakau ki nga
kupu korero ai ia i roto i te kawenata,
rongo tonu ki aua kupu. Na ka witiwhi
ia ki te oranga tonu tanga.
Mate iho taua tangata whakapono ka
noho tahi me te Karaiti, ka tahi ka tino
mohiotia e ia nga kupu a te Atua Otiia
aka te kore e rni te tangata ora ki te rongo
atu kia Ihu Karaiti, ka mau tonu ana te
kino o te ngakau maori i roto i a ia. Na,
ka hemo taua tangnoa ka puta atu tona,
wairua kia whakawakia ka pea atu ki
withe te rangi ekore ra taua tangata e
whiwhi ki te oranga tonu tanou He aha
ta te pai o te kawenata ki te tangata e
penei ana.
Na, ka waiho te kawenata i runga i te
whenua kia kitea pea e tatahi tangata ora,
na ka tahuri ma ta matrata i tana mahi
kino ki te pai ki te whina, pono, a ka ora
tonu. E hoa ma ki te mea ka tohe koutou
ki to koutou kuwaretanga me pehea
koutou ka whai tawenata m E me pehea
raua koutou kia ora ai ? Tenei ano tetahi
kuware o te tangata maori.
E hoa ma, tenei ano toku whakaaro.
 Na e mea ana au, ko te Rongo pai o te
Atua ko te pukapuka kaua e tanumia nga
tahitia me te tupapaku. He mea he tenei.
Kia mahi ta koutou, kei taminga te kopu e
te Atua. Me he mea ka tanumia e koutou,
ka riri te Atua kia koutou. Engari ko te
tikanga o te Pakeha ka mate tona
tupapaku, ka waiho iwi pukapuka ki tona
tamaiti ki erikananga. He penei to
whakaaro o te hunga whakapono. Me
waiho nga pukapuka hei oha hei tangi ma
koutou mua i to koutou kuaretanga
he mere pounamu te koutou taonga
nui he mako ka waiho hei tangi inu koutou.
Ko tenei kei roto koutou i te riri o te
Karaiti e noho ana ko te pukapuka hei
otu kia koutou.
Ka tanumia e ngatahitia e koutou nga
kakahu nga kauaka nga topuni nga
paraikete pai mo te tupapaku. E mea ana
ano ahau ki a koutou, hei ahatanga mana
enei mea ma te tupapaku? Hei
kakahu ranga ranei, hei aha ranei E 
whaka pirautia ana te tupapaku, kahore ona mamae
i te maeke ranei te maku ranei. Kua
puehu hoki nga kakahu tanumia
nga tahitia me ia. Kei hea te pai o nga 
kakahu i ngaro ki roto ki te whenua. Tena
ko tenei, me kahore e tanuimia waiho
enei kakahu hei whakamahana i o koutou

matua i a koutou tamariki ranei. Na te
maeke ra na te kore kakahu i nui haere
m nga mate o nga tangata maori a te
kau ana te tangata maori tu wiri ana,
otiia ekore e ahei te whakamahana i a ia,
ta te mea kua tanum e ngatahitia e ia nga
kakahu me te tupapaku ki raro ki te
whentut Ki toke mai nga tangata
maori ki te Pakeha, Homai he kakahu
moku, homai ki paraikete moku Ka ki
atu matou ki a ratou. Hei aha ra ka nei
huna ranei ki raro ki te oneone ? E kore
ra e hoatu hei huna ma koutou. E hoa
ma, kei mea mai koutou he whakaputanga
aroha tenei no matou ki o matou
whanauapkiia mate he aroha ano, he
aroha kuware tena. Kahore ia te aroha
o koutou ka ia tangata e ora ana. Ko
te tikanga tenei kia whakaputaina atu to
koutou aroha ki ko te whakapono tikanga,
kia tanumia paitia te tangata kua
hemokia whakapaia tetahi kawhena mona kia
takan te tupapaku ki tetahi takia ma ki te
hai ranei ki te kareke ranei kia karakia
koutou ki te ritenga o te Atua i a ia e
tahamua ana, hei whakamaharatanga kia
koutou ki te matenga e mate ai tatou a
ama, kia taiepatia te urupa kei kino i te
paru keketuketua e te poako -e tika ana
tenei mea katoa, Otira, e hara tenei i te
mea tika kia waiho e koutou whanaunga
e ora ana e tu kau ana te kore kakahu
o ratou i tahuri ai ki nga whakawheka
kau, ko etahi kahore atu he kakahu mo
ratou e tu kau ana. He tikanga whakama
te koutou tikanga.
E hoa ma, kahore koutou i mahara ki ta
Ihu Karaiti korero ai ? Me 
whakakakahuria, e koutou tetahi o ona teina he teina
ai rawa kua whakakahuria, e koutou e Ihu
Karaiti Matiu, 25,30-40. Ka
whakaputaina atu te koutou aroha ki a koutou
whanaunga e tikau ana e mate ana te
maeke, ki nga teina hoki o te Karaiti, na,
ka whakaputaina mai ano ki a koutou te
aroha o te Karaiti. Otira, ki te mea ka 
mai ratou ki a koutou ki tetahi kakahu hei
whakamahana i a ratou a ka mea atu
koutou ki a ratou, Ko o matou kakahu
whakamahana kua ngaro ki roto ki te urupa
o mea e a whakaparautia ana. Ka pai
ranei a Ihu Karaiti ki aua kupu e E kore
ra e pai titiro Hemi 2 (15, 16.)
E hoa ma ko te take tenei i te ai
koutou ko te kuware o o koutou tupuna o
mua. I mea ratou, ka hemo te tangata,
na ka rere ai a tona wairua ki te kainga
ki reira noho ai a rite tonu tona oranga I
reira ki te teitei ao, he kai ta raoahe
hui he pakanga he whawhai, he oranga
maori kau. Na reira ratou i whakaaroaro
ai kia pai ai to ratou nohoanga i reira,
ko e nga mea katoa i mate nui ai te ngakau
maori i hoatu ai ki roto ki te urupa o te
tupapaku. He whakaaro pai te ratou. He
oranga ano te tenei ao, he oranga ano to
tera. Ka puta atu te wairua o te tangata
pai o te tangata whakapono ka tae atu ki
tera aona ka whakaaro e ketia nga
mahi o tenei ao. Tae rawa atu ki reira,
kua kore katoa nga mamae nga matenga
nga kino. E whakatokia e tinana tangata
ana e whakaarahia e tine wairua ana.
Koririti 15,44. Kua anaheratia, te tangata.
Ko enei kakahu e mau nei tatou, he pai ra
mo tenei oranga mo tera i au mo te tinana
whaku wairua, e kore e pai.
E Hoa ma, i rite tonu te he o o matou
tupuna e t iho ki to koutou e naianei.
I tanumia, kuwaretia hoki o ratou tupapaku,
i hoatu ratou nga mea koura nga mea
hiriwa hoki ki roto ki nga urupa. Otiia I
te taenga mai o te Rongo Pai ki a matou 
na katahi ratou ka mohio ka whakarerea
katoatia te ritenga kino o mua. Waihoki
koutou hoa ma, kia hohoro koutou te
whakarere tenei ritenga a mua atu Ki
te kahore hoki e mahue kowaru e pai ki
te hoatu i nga Kawenata ranei I nga 
kakahu ranei ki a koutou, hei
whakangaro manga pea ma koutou ki raro ki te oneone
Heoi ano.

ki NOA RAW)ATWA 0 rOKERAU,
0 HOKJANGA.

Whare o to Kawana,
110A MA. :hhenta 17,1844,

Tena koutou, kua rongo aliati kua
wakaaro etahi o nga rangatira, kia pehia
nga kiho 0 nga taitatnariki ki raro, nga
tamdtaki e tahao ana I ilAft taonga a tign
pAshit, o lbewhall-angi.
kua kite koutou, kua oma mai ctalii o
nga pakeha o Hokiaugu, o Pewairangi, i
nga inald tutu it nga taitamariki, kia noho
ratou i nga wahi ata noho, i nga wahi v
noho ana nga tangata maori, me zign
pakelia, ano lie teina, lie tuakana.
Nit, i mea ahau ki a koutou ,A te
raumati ahau ka haere kia kite i it koutou,
i mea ano hoki ahau ka hoatu lie kara ma
nga raugatira ata noho." I 111Ca IlLal nga
rwigatira maori ki au, ma ratou e riri te
hunga tutu, ma ratou a pehi to hunga tutu
ki raro; no reira ahau i mea al, kia hoatu
lie utu ma aua rangatira, kia hoatu ano
hoki lie kara ma ratou; ua, kua tao mai
nga kara, otlia, me pehea ka haere ai ahau
ki kona, kia hoatu nga kara, mehemea
kiano i wakaritea nga tutu, mehemea ki
ano nga taonga a te pakeha i wakahokia,
u-i hoatu lie ritenga mo a ratou mea, Ji
tabaetia.
E hoa ma, a mahara ana pea koutou, na
koutou i~mes mai ki au kia wakahokia np
" ki Fouhakena., I mea mai koutou,
wakahokia nga hoia, a, ma matou a riri nga
tangata Adfit. otiia, kahore ano koutou i
pehi-ki rkiro, te hungk tutu o TeLKawskaws,
o Hdkiatga.
Kahare,lancia Pomare, a Kawiti, ti Tamlti
PAutaft i 41ci to pold i nga tittu o Te
KA*A&w% -ftye Mohi TawW kilai ia i
ahbi tit pohl Crigs tutu o Hokiahg4L 'Me
pe6ft Wa 1t)h ahei al al-sitt te hoatu I rtabi
kaft xNa kdulbu, kia rite ki t0tu i korero
atu ai ki a koutau, otiia, DieR\_\_\_ 1 11. IM

n1ai to rongo, kua oti to waksiritie kua oti
to w*k&6t)ki nga tAongs a ft Pakeha, kua
hoatu tatahi vitangs tito, ralou mo a ratou
mea i tahaetia, kao reirs *ban ahei ai te
wakarite i tAu i korero atu ai ki a koutou.

Katahi alinu kit hoki inai i Poricke, i
Tarhhalkf, i te wakarite i nga ngangare o
nga tangalata maori, me nga pakeha, mo it
ratou wheinia, ka mea ahau, ktia oti ke to
wakarite o koutou lie, otiia, ka tae mai
ahau ki konei, ka rongo ahati kiano I
wakaritea.

Mehemea c kore nga ran(ratira e ahei ti,
r,
pehi i to hunga tutu, v ngari me Whituld
mai to tahi pukapuka kia rongo ahau, o
kore koutou e alivi to lvchi i te hunga ttitu,
it me waiho to wakaaro ki ait, c kore alititt,
a taku i to kino kia tupu, ko taku c pai iti
k~a ata noho tatou, kia pai ui to whentia.
Maku e mea utu ki te kal Wakawa o
Korovaicka kia homai nga ingoa o nga
tangata na ratou nei ngn hoiho i tabac, i
pakaru te wharcherchere a Raihara, a.
mehemea a kore e tukua atu c ngs runga-
dirs, ina karangatia am c ati, waiho to
tikanga ki au, he tikanga kino pea taku
tikaugn ki etald o koutou; otija, e moa ana
ahim meake rongo nga rangatira ki taku
!Pukapuka, i tuhituhia ntu kia koutou, a ka
wakavites tenei he.
E hoa ma, e hari ana toku ngakau, ta to
mea kua wakarongo etahi o nga rangatira
0 Pewairangi ki nga korero o toku puka-
puka, i tuhituhia atu a au i te tehi o nga
ra o Nowema, a a hiahia ana ahau kia penei
'tonu te tikanga a nga rangatira maori, kia
'kaua c tupu ake be kino, kia kaua ano hoki
ratou c wakarongo ki nga kupu tekateka
a nga pakeba, a kia ahei ai ahau to haere
kia kite i it koutou, kia wakaritea Ic mca i
bilthia ai allita.

R(DERT FITZROY,

Kawana.

K111110PA Putit, rc, ~, KEtitij oF.Ljwtjrj1j.

KO TE KARERE 0 NUI TIRENI,
[J14 te salma"a t mea Ma tata.]

VOL. 4.AKARANA, HARAREI, PEPUERI 1, 1845.[No. 2.

SMENNE
I to nuipapa, o Hanueri I korero atu
matou i ngot hinhia o up Rangatira Pake-
hit kia pai to noho o nga tangata maori, kia
rite haere to ratou noho ine to to to
Pakelia rangatira.

I nica ano hoki matou a tenei tau pea c
ahua ke nga mahi a to tangata maori, o
kore v pera mo nga tau kua pahurc nei, otiia
v pai nga whare, a ahuwhenua ki to
mahi, e pai haere nga kakahu, c ata noho
nga tangata; o kore a haere mai ki te
taone me nga pit, me nga patiti, otiia a
inau miti i a ratou riwai, poaka, kanga, aha
noa iho ranei ki te hoko, ka mutu, hoki marie
atit ana ki nga kainga. e kore a matt mai
i noa wahine ki to trione, c kore e ruri
ruri, e pukana i te taone, c wakamutu te
hattrangi, a kore e tahae, o kore a tutu: kia
mea ni nga pakeha 11 Katahi nga tangata
maori ka wakatupn rangatira." Otira e
hoa ma, kahore i pahure to mnrama kotahi
kua taka etahi o nga hiahia pai kiia kore-
rotia nei; titiro ki a Heke, titiro ki nga
mahi o te Parawatt ki nga pakeha 0
Matakana ; titiro ki nga whawhai o nga
tangata maori ki a ratou ano, mo o ratou
whenua. Kit mea atu matou be aha nga
take o enei tutu ? a mea ana te tangata

maori na to pakeha, a c mea ana nga
pakeha ita to tangata maori, c men ann
ratou a hoki haere ana nga tantrata innori ki
o ratou tikanga tawhito. rena me rapu te
take o taHone Heke, e men ana iti a tangohia
ana tona whenua e te Kawana. E hin ona
kainga i tangohia a te Kawnna-E hia o
ona whanaunga 1 hereherea nontia-E hia
□ ona tangata i wakataurcknrekatin-E hia
□ ana mahinga kai I pau i te pakeha ?
kahore, hore rawa. He alla oti te tangata
maori i mea ai na te pakefin-na te whenua?
I aha nga pakehn o Mangonui, o Oruru, o
Whangaroa ki aia. ina ka mnru ia i a ratou
-1 aha atu to kara ki aia ? kahore, he
mate ttitu ano na tena ttLngfttn. Kia rongo
mai ra koutou lie mate tenei mo nga
tangata maori c noho ana i reira, a oma
ana nga pakeha katoa, a kore a roa a kore
0 tae atu nga kaipuke, muri rawa iho
takoto noa ana te whenua, hore he kakahu
mo ngn, tangata maori, tango ana ratou ki
nga kakahu o nga tupuna. maumnu wakato
noa i te riwai hei hoko ki to pakeha, nohea
hoki he pakeha hei hoko.

Kei men koutou ko nga pakeha anako
ano c wakatakariri nei ki a Hone Heke.
kahore, e kore koin c wakatakarirl nga