Te Karere O Nui Tireni 1842-1846: Volume 3, Number 9. 02 September 1844 |
1 41 |
▲back to top |
KO TE KARERE 0 NUI TERENI, [Na te Kawana i mea kia taia] Vol 3 ] AKARANA, MANE, HEPITEMA 2, 1844 No. 9 HE TURE MO NGA TANGATA MAORI HEI KAPE I ETAHI O NGA TIKANGA PAKEKE O TE TURE O INGARINGI He mea whakarite i te waru o nga tau o te kuinitanga o kuini wikitoria. He Ture tenei hei whakangawari i te whakawakanga i nga hara a nga Tangata maori. Kia ata whakaritea mariretia e tuhi a ratou ke ki tetahi atu tikanga i to te tino Ture Whakawa o Ingaringi. Na heoti mo te mea pai mo nga tangata maori katoa o enei Motu, kia rongo pu ratou ki nga tikanga me rtra, Ture engarangi kia, whakaritea me a ratou mahi katoa te taiti, ki tetahi ki te ritenga atia Tureotiia, e kore pea e tika kia whakapakeketia te whakawakanea o nga tangata maori aianei, kia rite piki nga ture o Ingarangi engari kia ata whakaakona ratou kia whakatupuria e ratou mohiotanga ki te tikanga o aua Ture, kia ngaro noa iho ai nga rite maori, ka tahi ka rangona nga ture pai, ka rapurapu hoki ratou kia rite a ratou mahi ki te tikanga o te Ture Koia ka whakaritea ai tenei Ture e te Kawana o Nui Tireni ratou ko te whakaminenga whakarite ture. 1. Na, ki te mea ka mahi he tetahi tantrata maori ki tenei hoa maori ano, katia tetahi o wa kai whakawa pakeha o nga kai whakarite ture ranei e Pokia noa te tuhituhi tana pukapuka hopu i taua tangata nana te he ki te kahore e te Kawana, a te kaimona ranei e tuhituhi i ta raua whakaaetanga kia hopukia. te tan ngata kia matua korerotia mai te he a te tangata e nga rangatira maori tokorua no te hapu o te tantrata kua whakaheuna, ka tukua atu ai te pukapuka hopu i taua tangata nana te he ki ana tangatira maori tokorua. Me he ana, he tangata ke nana te ha, He tetahi hapu ke ka tukua to pukapuka hopuki etahi Rangatira tokorua o tona hapu, ko te tangata nana te he ina ra ia e hopu, a ka arahina mai te tangata e aua Rangatira a Hiria i hopu ka tahi ka whakawakia maua tana tangata he. 2. Ki te mea ka mahi he tetahi
2 42 |
▲back to top |
tangata maori ki te pakeha ka o te pakeha taonga ranei, ka whakaritea te ture mona, otiia kia penei te whakaritenga kei oho Me tokomaha Na, ka mea kia hopukia. taua tangata nana te lie a e noho ana ia i Wa, i te kainga maori ranei, a e kore e kiia e te Kawana ranei e te Hirirnona ranei kia hopu ina noatia ana tangata e te kau i pa, ko reira ka tuhituhia ai tetahi pukapuka hopu e te Kai whakawa kie tahi Rangatira maori tokorua no te hapu o taua tangata nana te he ko nga ingoa ia e nga Rangatira e tango nei tana pukapuka e kore e whie e te kai wakawa engari nga kupu kati o te pukapuka hopu tana e tuhi ai ka oti ka homai taua pukapuka ki te tino Kai tiaki o nga Tangata maori ki te tahi o nga Kai tiaki ranei. 3. Na, ka riro mai taua puku nuka hopu i te Kai tiaki o nga tangata maori, trana, na te Kai tiaki e tuhituhi iho ng ingoa o nga rangatira tokorua e pai ai ia, hei hopu, me tona ingoa hoki ko te Kai tiaki mana ano ma te Kai tiaki e whakamaori nga kupu o roto i te pukapuka hopu, a ka tonoa atu ki a Rangatira tokoma kua tuhmaia nei nga ingoa ki roto, kia hopukia era a te tangata nana te he. 4. Ka whakaae tetahi Rangatira maori ki te whakarite i nga kupu o te pukapuka hopu i te tangata hara, e tonoa mai ki a ia, kia hopukia taua tangata kia arahina mai ki te aroaro o tetahi Kai whakawa, katahi ka utua taua rangatira ki te ritenga o nga utu meake korerotia ki tetahi wahi ke te tenei ture. 5. Ka oti te Kai tiaki o nga tangata maori te whakamaoritanga nga kupu o roto o te pukapuka hopa ka whituhia hoki e ia nga utu e hatau ina ki aua Rangatira i waiho hei kai hopu i te tangata nana te he, me te mea rongo ana raua ki te hopu i taua tangata. 6. E kore e ahei te tino whakarite te tikanga o nga ture engarangi ki tantrata maori, no te mea ahua ke o te pakeha whakaritenga hara i ahua ke to te tangata maori, waihoki, ka whakaahua. Ketia e tahi o nga tikanga e rite ai te whakaritenga utu mo nga tutia e te tangata ka tahi ka ngawari te tino tikanga o te Ture. No konei ka meatia mo te tantrata maori e kiia ana kua hara ia i tetahi hara, haunga ia te kohuru te toanga kino ranei te wahine ki te puremu ranei) e kore taua tangata, e paunga noa ki roto ki te whare herehere noho ni, taea ruma tera whakawa ki te mea ka he aiai e ia, e tona hoa ranei e tahi utu, kia rite ki te tikanmi meake nei korerotia hei te kai whakawa a utu takoto ai, hei pupuru mo te hokinga mai o tana tangata hara ai te ra whakawa, a ka ngaro tonu atu taua tangata nana nga moni i whakatakoto, e kore e hoki mai e te ra whakawa, ko reira tangohia ai nga moni i waiho hei pupuru i a ia tena, e kore he miti nga moni e te tangata hara hei pupuru mona kia hoki mai ai ia ko reira, noho triarire ai taua tangata ki roto ki te whare herehere, kia whakawakia ra ano. 7. E kiia kua tahae tetahi ta kua ranei e ia nga mea i tahaetia na, ko nga utu e whakatakotoria hei pupuru kia hoki mai ai kotoria, hei pupuru kia hoki mai ai ia a te ra whakawa e nui noa atu i te
3 43 |
▲back to top |
utu o ntra mea kua kua tahaetia. Me he mea ko tahi tara te utu o te mea i tahaetia kia wa tahi mra tarae whakatakotoria kotahi pauna ranei te utu o te mea tahaetia kia wa ki a pauna e whakatakotoria hei pupuru kia hoki mai ai te tangata kiia nana tahae penei tonu te tikanga o nga utu e whakatakotoria nei, hei pupuru te tangata kiia whakapaea kia hoki mai ai ia e te ra whakawa, otiia e kore e kake ake nga utu pupuru i nga pauna roa tekau. 8. Na me he mea ka ngaro taua tangata hara mona nei nga moni i whakatakotoria ai he mea kia puta mai ai ia e te ra i whakaritea hera whakawa mona katahi ka whakaritea e te whakaminenga Whakawa, tetahi ra e haere mai ai te tangata nana a moni i whakatakoto, kia whakaputaina mai te mea i ngaro atu ai te tangata hara kia whakahokia ranei kia tangohia ranei aua moni, a ka kitea, kahore he take i ngaro atu ai taua tangata hara, otiia i ngaro noa atu, ka tangohia rawatia aua moni i whakatakotoria nei Me he mea he tahae ta tena tangata kiia ngaro noa atia nei he huna ranei i nga mea tahaetia e tona hoa, a e kore e taea te whakahoki nira mea tahaetia ka tono te tangata nona nga mea i ngaro kia utua ana mea riro i te tahae katahi ka whakaaetia e te whakaminenga Whakawa kia utua a mea ki tetahi wahi o nga moni kua tangohia nei ko nga toenga, ka ho atu ki te Kai tiaki moni o te Kuini hei utu i nga tini mahi i nga aha noa iho o te Kawanatanga o te motu nei. 9. Mehemea ka kitea noatia e te Kai Whakawa taua whakawakanga tuatahi he pono kua tahae tetahi tangata maori hei te whakawakanga tino ranei e muri kitea ai e te tekau ma Taia ta tena tangata tahae tana tangohanga ianei tana mahi huna ranei i nga mea ia tahaetia e tona hoa, a ka mea taua tangata nana te he kia utua e ia ana mea tahae, kia takiwha nga pauna hei whakaeatanga mo te pauna kotahi He ka he mai e ia nga utu ka rite ki tenei mamatakiwha nga pauna o rina moni hei utu mo te pauna kotahi kua tahaetia ko reira tukua atu ai taua tangata kia haere, ano he taaata kiia rite tana hara ki te maara e te Ture tawhito. 10. I nga hara tahae katoa, e whakawakia nuitia ana e te tekau ma rua a ka kitea he pono, kua tahae te tangata. Hei reira pu ano te tekau ma rua ka mea ai e hia ranei e hia ranei nga utu o nga mea tahaetia. 11. Ko te mana e ahatia ai nga moni e he rima ana e te tangata hara, hei utu mo tana he kia rite ki te tikanga kua korerotia i runga nei mo ia a Piohi pupuru e tangohia ana, mo te mea kihai rawa te tangata i hoki mai 12. Ano te mea e kore nga tangata maori e mohio wawe ki te tikanga o te ture engarangi, hei whakariterite i a ratou hokohoko koia te tika ai kia whakaritea nga tiro ritenga pakeke aua ture hei ture mo ratou. No konei ka meatia kia kaua tetahi tangata maori e panga ki roto ki te whare herehere hei utu mo nga
4 44 |
▲back to top |
taonga, mo nga aha ranei kahore ano i ea noa i a ia. (Kai Tuhituhia) Naku Na ROPATA PITIROI Kawana. Ko te ritenga o nga utu hatu ana ki nga Ranpaura maori #whakaae apua kite pukapuka hopu i te tangata hara Mo to Rangatira e noho ana i a kainga tata toru I te wahi i tuhia mai ai te pukapuka hopu e rua pauna. Mo to Rangatira e uhan tawhiti e rua pauna ano a mehemea kei tawhiti noa atu tona kainga, kei ko noa atu i nga mairo e ruma tekau. Ka utua nga mairo o tua o te rima tekau kotahi mairo kotahi hereni. Kei mea koutou nga tangata maori, he kino no te ta, te ture Ingarangi koia i whakaritea ai tenei ture hou mo koutou. Kahore. Kahore he kino o te tino Ture tika pu ano tona ritenga o te Ture Ingarangi otiia, e kore e akina te tangata ngoikore, kia mahia nga mahi e te tangata katia e kore hoki e whakawakia e te tamaiti nga pikaunga a te kaumatua, ta te tamaiti nonei. e waha ai, he kukau kaanga kotahi te hanga noa iho tupu ake, he tamaiti kaumatua, he kete mama tana tupu rawa ake he kaumatua, katahi ka whakawaka na ta te kaumatua kawenga waihoki tenei ture i whakaritea kia rite ki to koutou whakatupurananga tangatatanga. I mua, he tamariki nonohi rawa koutou, e whakaritea i nga ritenga maori. I naianei, he tamariki kaumatua koutou no te matauranga, ka tika kia whakakahoretia nga ritenga maori, kia whakaritea tenei ture ngawari, kia rite ki ta te tamaiti kaumat e tango nei. Tenei ake ka kaumatuatia o koutou whakaaro, ka tango koutou tetahi ture wahi iti ka rite ki te Ture o garangi e whakaritea nei e matou, hei reira whakahokia mai ai te tino tikanga o nga ture engarangi ki a koutou. Rere. I te aroha te mea i whakaritea ai tenei Ture ngawari mo koutou, he ata whakaaronga hoki ki te orokotu puranga o to koutou mohiotanga. Waihoki e te whanau Kei titiro noa iho koutou ki nga tikanga o tenei ture kei matakitaki kau ki nga kupu au rukea noatia atu ki tahaki takoto mai ai ano he pukapuka te noa iho, ta te mea ko te tikanga tenei mo te pai mo koutou mo konei, kia pai to koutou korero tenei ture kia mohiotia rawatia ona tikanga e koutou. Tenei pea koutou te mea nei he aha te pai o tena ture Na, ka kiia atu e matou, he maha noa iho ona painga ko te Ture tenei hei whakau i te koutou Rangatiratanga. I mua, i te mea e noho ana koutou i runga i te tikanga o te ture tawhito, kahore i nui ake o te Rangatira mohio to te tutua maianei, ka whakaakona nei nga Rangatira e matou, ka nui ake te ratou mohiotanga. Ka rae ratou ki te pakeha Rangatira titiro hoki ka he te pakeha tutua ma te Pakeha Rangatira taua tangata he e whakawa Waihoki, ka he te tangata maori, e tika ana ano matona Rangatira maori e arahi mai ke te kai whakawa,
5 45 |
▲back to top |
katahi ano ka wehi nga tangata nohe noa iho ki o ratou Rangatira maori, haunga ia mo to ratou Rangatiratanga anake, otiia, mo to ratou mohiotanga ki nga tikanga o te Ture. Ma tenei ture ano ka kitea ai e nga tangata pai nga tangata kino nga Rangatira pono nga Rangatira teka rongo etahi Rangatira ki nga kupu o tenei ture, a ka tukua mai te tangata he, kia whakawakia, katahi ka kiia he pono, he Rangatira aua tangata tena, ka whakateka etahi Rangatira ki tenei tura, ka pupuru tonu i o ratou tangata i i o ratou hoa ranei, nana te Mea katahi ka kua hara ana tangata i te Ran gatira he hore aroha hoki ratou no te tangata he kahore e ratou hiahia whanatupu i te pai ki tenei motua, ka whakahorihoria te ratou rangatiratanga e nga tangata ma katoa. Otiia tenei pea tetahi tangata te rapu nei, te tikanga o nga utu e nuia ai te hara a te tangata i pai kia utua tani he takiwha ngi pauna mo te pauna kotahi, e ke ana pea koutou ki tenei kupu? Na tenei te tikanga o taua kupu whakarongo ka tahaetia he roki lie hikipene te utu o te rohi nei ka mea taua tangata nana i tahae, kia utua tana he ki te moni, kia wa nga hikipene ka rite tana he. Ka tahaetia he potae ranei, he aha ranei kotahi ana te utu kia wha nga tara, he whakaeatanga. Ka tahaetia te koti, he mea pai, he aha ranei e nui ana tona utu e toru nga pauna, pea, kia wa nga toru ara kia tekau ma rua pauna hei whakaeatanga. Kei mea mai te tangata he ritenga he tenei, kia takiwha a te kai tahae iho na tana he kahore e tika ana rite iri ki te tikanga iho na e te Atua ki a Mohi hei ture mo te iwi eharaira Tena ia kei to Karaipiture, kei te 22 o Ekoroha e ki ana i ki te mea ka tahae te tangata te okiha, i te hipi ranei, a ka patua ranei kg hokona ranei nga mea tahaetia mana ana kararehe e utu rima okiha mo te ekiha kotahi e wha hipi mo te hipi kotahi." Whakarongo tonu ana nga tamariki o maraira ki tenei ture, ka mate a Mohi me tana whakapaparanga katoa, ka whakaritea tonutia tenei ture e ratou taea noatia nga ra i haere mai ai a Ihu Karaiti ina hoki te kupu a hakiaha kei a Ruka 19 upoko. E te Ariki, na ka ho atu e ahai te hawhe aku taonga ki te hunga rawa kore a ki te mea kua riro i a hati tetahi mea te tangata ka ti aku utu. Na ne e hara tenei ture e te takiwa tanga o nga utua te whakaaro tangata te Atua ano. Kei mea hoki tetahi he mea pai te tahae ka rite nei hoki ki te moni, ka rite ano ra. otiia, ma te utu wawe anake ano kei mea koutou, ka rangona te kupu penei taihoa maku e utu me he moni he taonga ranei te taua tangata nana te he kia utua putia reira ka tika, ka rite tena ka kore heoti, he nohoanga pouritanga ki roto ki te whare herehere ki muri. TARANAKI. No a 19 o nura ra o Akuha i hoki mai ai a te Kawana i Taranaki te mea i haere ai ia ki reira, he whawhai no nga tangata maori ratou ko nga Pakeha, mo nga kainga o te tangata maori kitea i ata rite.
6 46 |
▲back to top |
No te 2 o nga ra o Akutia i u atu ai matou ki Taranaki, a no te 3 o nga ra I huihuia mai ai nga tangata maori, kia rongo i nga korero a te Kawana. Ka huihui a ka tupeke mai nga tangata maori me nga pakeha (200 pea nga tangata maori 60 o nga Pakeha Ika timata a te Kawana te korero ka mea. E aku hoa, e nga tangata maori tenei motu o Nui Tireni, e hari ana ahau, ta te mea kua huihui mai tatou ki konei. Kua rongo ahau e totohe ana nga tangata maori, me nga pakeha o tenei wahi, a, hohoro tonu taku haere mai, kia houhia te rongo. Kia rongo koutou mehemea ka tutu tetahi tangata maori ki te pakeha ka tutu ranei tetahi pakeha ki te tangata maori, ka mamae toku ngakau. Kahore aku hiahia whawhai, kotahi aku mahi nui koia tenei, ekore ahau e tuku i tetahi tangata kia tutu ki tetahi. Mehemea i hiahia a hau kia homai nga kaipuke tini, me nga hoia tokomaha e ahei ano tena ko tenei kahore aku hiahia whawhai kotahi nei ano aku kaipuke. I haere mai ahau tera pite o te ao, hei hoa mo e koutou kai whakaako, kia whakaarahia ake koutou te tangata maori. He tokomaha aku hoa rangatira maori, mehemea i puta atu taku kupu whawhai kua haere mai ratou hei hoa maku, otiia i whakaaro au, he iwi mohio te tangata maori, e wakarongo ratou ki nga korero, a e ratou hoa. E pouri ana toku ngaku toku rongonga ai, e raruraru ana koutou mo e koutou whenua Ko etahi wahi tika te hoko, ko etahi i he e hara i te hiahia tahae no te pakeha, kahore he honuautanga. Kahore nga tangata na ratou ake te kainga i wakaae kia tukua e ratou wahi, maku ano rapurapu te tikanga. Otiia kia mahara koutou e kore tetahi o na rangatira o te Kuini o Ingarangi wakaae kia tahao te tangata A mehemea e wakaae ana kia tangohia te whenua o te tangata maori kihai i ata rite te utu te tahae ano ra hoki. Mehemea e wakaae ana ahau kia tangohia noatia o koutou whenua rite ahau ki te tahae. Kihai ahau i haere mai ki Nui Tireni ki te tahae. Mehemea he mate kainga ta etahi ana pakeha, te maha nga rangaira e hiahia ana ki te hoko kainga ki te pakeha. He tokomaha nga rangatira kiia tae mai ki au kiia mea iri, ratou kia ho atu te pakeha rio ratou. I au i haere irai nei e tohe ana o Taraia a te Kauwau, a Weteri raua ko iana tangatia a Putini kia hokona e ratou Kainga ki te pakeha. A tohe ,ano a Weteri kia tukua katoatia te tahi wahi o tona kainga, otiia kihai au i tuakana mehemea e wakaae ana ahau kia tukua katoatia o koutou whenuai e kore e taro kiia poto. E kore ahau e pai ki tena Kua nohoia etahi o nga Motu tere o te moana, e nga Iwi pakeha ka, e kore ratou e wakaaro ki nga tangata maori a Motu, he mea tukituki nga tangata, he mea tango noa te Whenua. Otiia, e kore a Ingarani e penei. Ko nga pakeha e kite nei koutou i haere mai tawhiti o Ingarangi, kihai ratou i ireira, ko etahi o nga
7 47 |
▲back to top |
kainga i noho ai ratou, kahore i ata rite, e hara i a ratou te he tika hoki to ratou hoko Na nga pakeha tono mai i a ratou te he. Na ko taku mahi tenei, kia ata wakaritea nga whenua, me penei taku wakarite. E kore ahau e wakaae kia pena nga pakeha, otiia me waiho ki ahau te tikanga E kore au e wakaae kia tutu koutou ki nga pakeha, e kore au e wakaae hoki kia tutu te pakeha ki a koutou. Ka tohe an kia pai te noho Mehemea, e kore koutou e rongo ka homai e atu he hoia, kia ahei ai te ata noho E kore e tika ki toku wakaaro, mehemea e aro ana tetahi tangata i te taua hei taurekareka, a ka hoki mai na tana tau rekarekatanga, Pehio mai kua riro tona kaira tona whare ranei, tona aha ranei kahore. Mehemea e whawhai ana matou ki te iwi ke, a ka riro au, hei taurekarea a, muri iho ka tata ahau, ka hoki au ki toku kainga, rokohanga atu e au kua oti te hoko toku kanga, me toku whare, ka pehea ranei toku whakaro, e wakaae ranei au E kore rawa Ka rongo au i to koutou toto hounga, ko nga pakeha ka huihuia, e nga aku rangatira, hoa wakaaro, ka korero matou, ka mutu ka tahi au ka haere mai a, ka mea atu ahau ki a koutou e kore au e wakaae kia poanga pakeha kua noho ki rio a ki te kainga, kia wakaritea ra ano e ahau. Me rapu e au te hunga kihai kite te tukinga, a te kainga ma te Makarini kua tae mai nei ki konei hei kai tiaki mo koutou mana e tuhituhi nga ingoa o te hunga kahore ano i whiwhi ki te utu i te hunga kihai i kite i te tukunga e te kainga a ka oti te tuhituhi, ka hoia mai ahau ki konei kia wakaritea tenei totohetanga a mehemea e kore koutou e wakaae kia hoho nga pakeha maku e hoatu tetahi wahi ke mo ratou. Kua rongo hoki koutou, he tokomaha nga Rangatira Maori e hiahia ana kia hokona e ratou whenua ki te pakeha. Otiia kei tutu koutou ki nga pakeha e noho ana i runga i o koutou whenua, mehemea, ka ata noho koutou, ka pai ou ki a koutou maku e ki atu ki nga Pakeha kia ata noho ratou. Kia rite tau mahi ki te tangata ke ki tau e hiahia ai kia mahia e te tangata ke ki a koe. Kia penei to tatou tikawri ka ata noho tatou. Ka mutu a te Kawana kei runga tetahi o nga tangata maori ko etahi ana korero i pai, ko etahi i kino ka mutu kei runga a te Waka pai kau nga korero, ka mutu, kei runga a te Pakaru tetahi rangatira o Waikato, pai pai kau ma korero kei runga a te Wakere epakeha ka korero i ana kupu pai, heoi ka mutu, ka haere ki i tmaw, ka hoki. Na tenei hoki tetahi korero ki nga tangata o tena wahi o Taranaki whakarongo mai. E NGA TANGATA O TARANAKI noho ana i w a whenua ka, i nga iwi ko. Teite ai Norero o te Kawana mo koutou mo o koutou kainga i Taranaki. E ki ana ia, e kore ia e pai kia tangohia noatia o koutou kainga e te tangata ka, Kaua e tangohia e te pakeha kaha kioki e rangohia e te tangata maori he mahi he tena na Ngatiawa. Tae atu te pakeha hoko whenua ki Ngamotu i mua rokohanga atu nga tangata torutoru e noho ana hua noa te pakeha heoi ano
8 48 |
▲back to top |
nga tangata o te kainga kaore, kei te ngaro te nuinga he kona noatia atu e aua tangata torutoru nga whenua katoa o nga tangata e ngaro ana. Hoki rawa mai aua tangata ki o ratou kainga kua noho te pakeha ki runga. No reira ka raruraru ai te tangata maori te pakeha. Koia ka mea ai Te Kawana, he hoko te tana hoko e kore ia e whakaae ki taua hoko Na tenei te tikanga o Te Kawana. Ma nga tangata katoa o Taranaki haere ki te ratou kai whakaako, kai tiaki ranei e noho tata ana e korero tona kainga tona kainga. Na, ma te kai tiaki e tuhituhi ai ingoa o te tangata me te ingoa o tona kainga te ingoa o te tangata me te ingoa o tona kainga te tane, te wahine me uma tamariki. Na ma te tangata te kainga e mea kia tukua tona kainga ki te pakeha, an ka hokona ki a ia hoki nga utu, tmana e mea kauaka na ka wraiho ki te ia tona kainga Ma tona rangatira e mea kia hoki ia, na ka hoki ki tona kainga). E nga tangata o Taranaki hohoro koutou te haere ki o koutou kai tiaki korero ai. E NGA TANGATA MAORI E NOHO ANA TARANAKI. Kua kite koutou i a Te Kawana, kua rongo koutou tena korero, He tikanga pai ona tikanga, kia pai hoki koutou ki a tikanga. Na, e mea ana ia kihai ma te hoko o to koutou kainga, otiia, na koutou te tahi wahi o te he ara ite nga tangata tokotorutoru nana te whenua tuku ki te pakeha i mua. Tuku kau ana tohutohu kau ana whakarite kau ana i nga rohe kihai haerea, kihai whakariteritea takitahitia e ia tangata tona kainga ake ano Kihai hoki i mahara ki nga tangata e ngaro ana tuku kau ana i o ratou kainga, te maharameake ratou hoki mai. No reira i te ai te pakeha kua noa te pakeha heiano nga tangata i te kainga hua noa hoki te pakeha, i tukua nuitia te whenua, a waho a uta, e koutou. Na, kua waiho a Te Makarini e Te Kawana hei kai tiaki mo koutou, mana e whakarite mane o koutou kainga. Na, kia pai koutou ki a ia kia rongo ki a ia Wakanturia mana o koutou kainga ki a ia kaua e tohutohu kau kaua e kkau 11 noku anake tera wahi noku ana ki tena wahi, otiia ruritia marietia, ka tena tangata e peka ki to tera tangata, ka tera taatrata e peka ki ta tera tamaiti engari ma tera tangata, ma tera tangata tona kainga ake ano e whakaatu. Na kei mea koutou e tuhituhi aka tena i o koutou kainga a te tuhituhi ra, kei raruraru koutou a muri nei kua rongo hoki koutou i a Te Kawana, e kore rawa e tangoitia noatia o koutou whenua i a koutou ano e tuku mai te tahi wahi ki te pakeha e pai ona, otiia ma tera tangata e tuku tona wahi ma tera tangata e tuku tona wahi na, ka ut marietia ki a ia ano hoki nga utu Otiia kei he o koutou whakaaro ki te utu. Na te aha koia i pai ai te whenua ? Na te mahi ra. Kahore te mahi he aha te pai ? Kahore he pai, te takoto kau he rarauhe kati. Na, mehemea ka hokona katatia e koutou whenua ka hokona mahitia pera kia nui te utu ara i a koutou e mahi tonu te kainga o te pakeha, pera kia nui te utu. Tena ko tenei,
9 49 |
▲back to top |
ma te pakeha e ngaki tona whenua i a te pakeha e mahi tonu te kai mana oti ano ta koutou he tuku kau a te oneone ina, kaua e mea kia nui te utu Engari nga utu o te pakeha me ka utu ki te pakeha e nui atia otiia kei mea koutou mo te oneone kau a utu, kaore mo te Kaipuke tetahi wahi mo te hanganga o te kaipuke mo te kai mahi o te Kaipuke, me nga taura, mo nga ra mo nga mea katoa o te kaipuke na, mo te Taone te tahi wahi mo nga ware mo nga mahi katoa o te Taone, me te noho tata o te pakeha mo nga mahi whakarite nga mahi whakawa o te pakeha mo enei mea katoa i nui ai te utu mo te whenua tena ko te utu mo te oneone kau i iti rawa. Na mehemea na koutou nga kaipuke na koutou nga pakeha na koutou nga mahi katoa e te pakeha, na ma reira ka mea ai kia nui te utu. Tena ko tenei he tuku kau te koutou te oneone he rarauhi kau, he takoto kau aua e mea kia nui te utu. E ngari me waiho ki a te Kawana mana e whakarite te tikanga pai te tikanga ma hoki ona. Na, ko nga pakeha e noho ana i nga kainga kahore ano i utua e mea ana koutou kia whakahokia. E pai ana kia whakahokia e nui ana hoki te whenua o nga iwi ke, otiia, kei te koutou ka whakahokia o koutou pakeha ka kawea he wahi ke te iwi ke, heoi ano ka riro te koutou rangatiratanga ka riro i te iwi ke. Mo te aha kia whakahokia ? He moti whenua? E kapi i a koutou o kotou whenua ? e kore e kapi e nui ana mo koutou e nui ana mo te pakeha e ngari me waiho kia noho tahi mo utu marie te riri wahi mo ratou me waiho marie te tahi wahi mo koutou, ea o koutou tamariki. Na te noho tata o te pakeha i rangatira ai to koutou whenua ka riro te pakeha heoi ano ka hoki te koutou whenua ki tona rawakoretanga ki tena taurekarekatanga ki tona pomanatanga. Na te Pakeha i ora ai to koutou whenua me kore te Pakeha kua riro noa atu te koutou whenua i te iwi o Mariao, kua tangohia noatia atu Waihoki ka hoki nga pakeha inaianei, e kore e mau i a koutou to koutou oneone, ka riro i a mana te tango. He tikanga kino ta ratou titiro ki ta ratou mahi i Taham he tango noa i te whenua, he patu noa i te tangata, waihoki ka whakarerea koutou e te pakeha heoi ano ka peratia hoki koutou ka peratia hoki te koutou whenua i nga Wiwi. E ia i te tikanga o to tatou Kawana kei E pai ana e hoko pai ana to whenua e atawai ana te tangata e whakaora ana i a koutou maharatia hoki nga kupu o te Atua kei Nga Mahi Upoko 17 - raranga 26. A ka oti i a ia te hanga ki te toto tahi nga iwi katoa o nga tangata hei noho te mate katoa o te whenua nana hoki i whakaaro nga taima i whaka ritea i mua me nga tutakitanga o o ratou nohoanga Na te orokoha ngau o te tangata i mea te Atua ki te tangata Kia whanau kia tini, kia hapi te whenua Ahea kapi ai tenei whenua i a koutou ? Mehemea kapi i a koutou kihai te Atua i mea kia nohoia e te iwi ke nei ra ka maua nei nga tau, whanga tonu, whanga tonu te Atua, ka mano nei nga tau kahore kapi kapi ana, kapi kaua te kino kapi a te
10 50 |
▲back to top |
tutu, kapi kau ana te toto kapi kau ano te rarauhe takoto kau ana. Na ka tahi te Atua ka mea kia whakaritea tetahi iwi ke hei noho te mata katoa o te whenua. Nana hoki i whakarite i mua nga tama, ara enei tama hei haerenga mai mo tatou, nana hoki i whakarite nga tutakitanga ara nga rohe o o ratou nohoanga. Nana, na te tatou Atua i whakarite kia tutaki mai ratou ki konei hei nohoanga mo ratou. Otiia he iwi E toto tahi tatou, he matua kotahi te tatou matua Na tenei iwi, ara na te pakeha i tuku mai te rongo Paki konei na te pakeha i noho pai ai te tangata, na te pakeha i whiwhi ai koutou ki nga mea papai o tenei ao,mata pakeha hoki ka nui haere ai to koutou rau, rangatiratanga ina mo taha kia pana ai te pakeha ? Ka pana koutou i te pakeha na ka ngaro te koutou rangatiratanga ka tahi ka iti haere, ka tahi ka riro te koutou whenua i te iwi kino. Engari kia atawai he iwi toto tahi hoki te iwi atawai ko Ingarangi hoki he matua mo Nui Tireni ko te pakeha hei matua mo te tangata maori. Tenei hoki te tahi kupu kei Nga Hiperu 13-3, Kia mahara ki nga herehere ano kua herehere ngatahitia Ma kia mahara koutou ki nga tangata i riro herehere ki Waikato ki hea noa atu, a kahore ano i hoki mai. Wiho o ratou kainga kia takoto noa kaua te tangata e noho ki reira kia hoki mai ano ratou kia tukua ranei e ratou ki te pakeha. Kia kotahi kupu ki mua ka mutu. Kei Roma 6-23. Ko nga ute o te kino he mate. Kaua e tohe ki te mate ara kaua e tohe ki te kino. E mea ana te Atua. He pono ma e koutou kino koutou e hopu. Na kei hopukia koutou e a koutou kino maharatia te kupu Te Kawana, kei a ia te koha kei utu i te kino Koia ahau ka tohe ai kei kino koutou ki nga pakeha, kei nui haere te kino, he mate te tukunga iho. No te Atua hoki te Pakeha me te tangata maori o takoto ake nei te ra whakawa mo tatou katoa kei he tatou i reira. Ma te kino ka he ai ma te kino ka mate ai ma te kinu ka tahi tonu ai ake ake ake. KI NGA RANGATIRA o KAWHIA. E Hoa ma, e korerotia ana kua patua e tahi kati no te Pakeha, no nihata e te tangata maori e rapu ana matou i te tikanga ranei te henga ranei o tenei korero. KI NGA TANGATA MAORI KATOA, EKORO tua, kia mohio koutou kua mahue tera whare kura ai koutou i whakaakona ai koutou, nga tangata maori ki te whika, ki te reo pakeha hoki ara te whare Karakia e Weteriona kei te whare nui to taha te whare kura ma koutou te mea i mahue ai tera whare he kapi tonu i nga pakeha, i nga po katoa. Kia toru nga po haere mai koutou, hei nga mana, hei na Wenerei, me nga Paraire. KIRITOPA PURUTANA, Kaita o te Kawana.