KO TE KARERE 0 NUI TIRENI 
Na te Kanawa i mea kia taia]

Vol 3] AKARANA TAITE AKUHA 1, 1844 [No 8

Ko wai rongo ki taua
Nuipepa ina wai e tanga korero
horihori kino noa iho ? E penei
ana te ki a nga tangata maori, otiia,
kua kitea nei he pono te Me Nuipepa,
titiro hoki ki te ai wahi korero kia
taia ki roto ki te Nuipepa o Aperira,
o tera tau kia mame ake nei e
whakakino ana i te tatou i kanga
hoko, he atu ana e tatou nga moni
katoa ki Tawahi hei utu mo nga tini
taonga e He ri ki au i reira kua
hoki, kia penei tonu, e kore e taro,
ka mmioretia nga tangata ka
rawakoretia te whenua. Engari kia
whakaatua nga taonga Tawahi ki
te muka ra nei ki nga hua o to
whenua ra nei ka rongoatia ai nga
moni ma tatou. He aha oti tenei
kua pa mai nei ki a tatou E tie
pukapuka kau te moni ma tatou,
kahore Ahiriwa, kahore he koura.
I te matou rongonga ai, tetehi rangi,
ki etahi tangata maori, e whakahe 
ana i nga moni pukapuka e te
Kawana, ka whakaaro matou, ae koia ;
koia ano ko te whakaritenga tenei o
a Niupepa en na ka tahi pea ka
whakaponohia e matou korero
whakaaea e te tangata maori.
Here ! me i rongo koutou i mua,
ki te matou kuia kia haro te muka,
thaunga tinga mua parakoku kau,
otiia ko nga muku hanihani, kua oti
nei te komuru te patupatu ki te
wani kia mahi ranei i te wai ia penei,
kua utua nga taonga Tangata ki te
ua o te tangata, a ko nga moni na
hiriwa, me nga koura kua rongoatia
ma tatou.
Tena, me pehea tatou, me noho
tonu ranei tatou ki runga ki nga
moni pukapuka kau me kimi ranei
e tatou tetehi tikanga e hoki mai ai
nga hiriwa nga koura ki a tatou ?
Koia ano tenei, me whakaaro tatou
kia whakahokia mate rawa ki to
tatou Motu Otiia kaua e motu ke
nga whakaaro o te pakeha o to
maori huatume huihui kia kotahi
tonu te ngakau, ahakoa motu ke
ana e mahi e tetehi a tetehi ko
nga wakaaro kia kotahi.
He aha tini ai nga hanga o Tawahi

o Ingarangi, he aha i kore ai o konei,
ko nga mea tupa o reira ka tupu
ano ki konei ko nga mahi katoa, e
mahia nei e nga tangata o reira ka
kitea ano e koutou te mahi ki te whai
ngakau kia whakaakona koutou. Ko
te take tenei hira ake ai nga moni
ma koutou kia hohoro koutou te
mohio ki te hanga i nga tini mea e
paingia ana e te pakoa, kia haere
mai ratou ki a koutou hokohoko ai
kei haere ratou ki Tawahi,
whakapotai i nga moni o konei. Tena
koa, e nga i o ratou kakahu i o nga
Pakeha he huruhuru hipi, he aha
kore ai nga rangatira maori e pai,
kia tangohia e tehi hipi kia wangaia
ratou E Ahakoa e kore pea
koutou nga tangata maori, e mohio
wawe ki te hanga koa tarautete
weketi, me te tini o nga kahu hanga
ana ki te kurukuru hipi tena ko tenei
e mohio wawe koutou ki te wangai
kau i nga hipi ki te whakatupu
hoki i ngahuruhuru, hei hoea atu
ki te pakeha mana e hanga te
kakahu Tena koa o ratou hu, te hiako
no nga ekiha, no nga kau, he aha
te wangainga ai aua kararehe e
koutou kia mahia nga hiaea e nga
Pakeha hei au mo tatou kia waiho atu
ngahiako okiha nga hiako kau e
Tawahi, me nga hu kua oti nei te
hanga mo nga tangata o reira Tena
atu ano te tini o nga mahi hua ai
o koutou rawa e kore e taea te
korero ki te Nuipepa kotahi. Tena ko
tenei, kati rawa ta koutou mahi
wakahorihori i nga korero o te matou
Nuipepa kua kitea hoki e tika ana
ti a to Nuipepa kua torutoru haere
nei nga moni e paingia ana e koutou
utia kua wakina atu etahi o nga,
mahi e hoki mai ai nga rawa ki a
koutou tenei ake te kitea ai, e
tangohia ranei e whakakorihoria tonutia
ranei enei korero e koutou. Hei
tetehi atu Nuipepa ka korero ano i
etehi atu mahi e wai rawa ai koutou.

Ko te marama matamuri tenei mo
te ruinga wai, otiia, kei ruia noatia
ki te onetea kekatakatangia ai e
kore e whai hua engari te rui ki nga
oneone matua ki nga taepu, waihoki
kia te titiro ki nga wahi kaumaku
kia ki ai nga paaro o o ringaringa ua
kona kia kai ano hoki au rua.
Me he mea no Mei i hurihia ai i
tokitokia ai te whenua, ka nui te tupu
o te wai tena ko tenei e kore ua
koutou e ata matau teitei pau erangi,
tukua ake nei ano matau ai ko te
roanga o te mahinga. Ko te hunga
kihai i tu te Parao, me tangarengare
nga mara, kotahi ringa ki te pupuru
i nga pata, ko tahi ringa ki te rui,
me timata atu te remu o te mara,
me te rui haere a tae noa ki te
upoko mei reira ka hokia mai taua
tangarengari kotahi amarere noa
ki te remu, me ta hanga tonu,
a ouou noa te mara. Ko te hunga
i pai ki te raka rakau ma ratou ano e
hanga ki te kahi katoa kia tokowha,
kia tokorima ranei he toto haere ki
waenga mara, kia ngaro ai nga pata
te oneone. Ko te hunga kihai i
pai te raka rakau me tango ki te
ka mana, tara ki tenei, he ko te kopaka
kei patupatu i nga keretu, ko te
kei nga hei tipaipi haere te oneone,
ka ia e m haia kia hokonupu, kei
mahia nga pata, kei tarameretia.
Kei tukua kia ngaru i te tarutaru

kei pera me ta te tangata rua, ki
roto ki nga tataramoa, kei ururuatia,
a mate noa iho Ka tatata ki te
kotinga, me whakapai tetahi takotoranga
me nga wai apuria nga mara, kia
wawe te poto ki tahaki i te pakanga o
te rangi, kei uaina ki waenga a pirau
noa iho Na, ki te mea ka pihi, e
kore e pai ki te purapum, a, e kore
ano hoki e ata pai ki te kai, Kotahi
haora o nga purapua ki te wai, ka oti
te taki me i whakatakoto ki runga
ki te tetahi tapau ka whakanga horo
tetahi pungarehu katakoto ki runga
kia pakupaku ai a te maroketanga
ka riri.

Ki te kai tuhituhi e to Nuipepa 

Akarana, Hurae 20, 1844
E MARAR
i tetahi marama kua
pahure, tuhituhia etahi o nga mea e
rangatia ai te tangata. Na ka ho
atu hoki enei tikanga, kia rongo ai
ano hoki nga tangata maori, ehara I
te taonga hei whakarangatia te
tangata no te mea tokomaha o ratou
e hiahia ana kia mahi i nga mea
ma a e kore e ata matau ki nga
mea e tika ai e rangatira ai He
tokomaha te pakeha e whai taonga
ana. He tokomaha e matau pu ana
ki nga mea nunui whakammaro o
tenei ao. He tokomaha i hua mai i
nga matua rangatira, otiiana e ratou
mahi poka ka, e kore e matauria o
ratou rangatiratanga ko ratou katoa
e huihui ana ki roto ki nga tangata
korero kino, ki te hunga inu rama
owai pire, e kore e hein a, he
rangatira Ko ratou katoa e
whiriwhiri ana mo ratou hei hoa haere,
noho ra nei te hunga kohuru, te
hunga tahaethunga tutu te hunga
puremu whakarihariha me te tini
atu o nga mea whakakararehe i te
tangata e kore e meinga te rangatira.
Ko te hunga katoa e tanga a te
taonga, a, kahore te whakaaronga
kia utua e kore e meinga he
rangatira Ko ratou katoa e tono ana i a
ratou tamahine ki nga pakeha
whakatupukararete o nga kaipuke o
nga Taone, ekore e meinga he
rangatira Ko ratou e piro ana e ratou
kia te kakawa, a e mau ana ano i
te tinana nga kakahu poke te para
ekore e meinga te rangatira Ekore
katoa enei kunge tukua ki roto ki
te whakaminenga rangatira Na!
a haere paru atu ki te te whare o
tetahi rangatira, kei peke ana turu.
papaitona hepa ra nei, me nga
takapau o tona whare kia kaua ai ia
e ahua riri mai ki a koe, kia kauatou
ingoa e korerotia ki te tangata atu,
kia kaua a, e mea Hore Hore !
Here a te tangata ra te paru I He
whakarihariha ke ano tana I a kei
w Ieakaneretia tou rangatiratanga.
Ka koe e tuka, e reremi ra nei i te
hupa o tou ihu ki roto ki te whare,
ki te aroaro ra nei e te rangatira, kei
tahuri ke nga kanohi ki taua hanga
whakaruake, kei puta mai ona kupu
riri a ka whakakahoretia tou rangata
ratanga. Ka ou kotiro ou wahine
e tukua atu ki te puremu, kei
tohutohungia koe ki te mamaro, i ou
haerenga ki nga huarahi ki ou
kakanga ranei ki roto ki nga whare kei
meinga 11 E haere ra te tangata
whakataurekareka i ona kotiro
tangata kino. E ! tangata kino
hokoa ana nga tinana au kotiro ki
te kotira, ki te hiriwa rua pea nga
ra e mau hti ki nga paaro o o
ringarina, ka ngaro whakarere.

Naku, Na RANGATIRATANGA,

E Te WHANAU.
Ka wha enei inu oku i noho ai ahau i
Poneke, I tiaki ai ahau i nga turoro e tena
wahia kua kitea e au a mea i matemate
iti koutou. E kore nga e pera me
koutou te matemata, a he  te nei ano hoki
ratou. Na te aha ? Na te mea e kore ratou e
pera me koutou. No ki te pai koutou kia ora
roa e koutou wahine, a koutou tamariki, me o
koutou hoa katoa whakarongo mai,moi atu ki
te Atua kia whakamana a koutou whakaaro kia
mahara ano hoki ki enei kupu aku.
i Kaua e tukua ta koutou wahine kia waha i
nga pakanga tino taimaha. Ma reira e ma.
moe ai o ratou hope ma reira hoki a mamae ai
te puku a ki te mea a hopu ana ma reira e
mate ai te tamaiti kia whakatakea ai hoki, Kaua
rre hoki ratou ko okiakina ki te mahi ki te mea
e hopu ana ratou Ekore nga wahine e ng !
Pakeha e pena, e kore ratou te tukua kia whiu i
nga pikounga taimaha, e kore ratou e rite ki a
koutou wahine te matemate.
2 tata a koutou wahine te whanau kia
mahara ki etahi kakahu mahana mo te potiki,
kei ngau te mamae i te uma ake mate te
tamaiti.
Ka whanou te tamaiti kaua e tapahia te taea
o te uwhokite mokoi tHe ritenga kino tena )
Engari kia rua nga herenga o tutia mea ki te
nape ririki, kotahi ka tapahi i te takiwa o oun
pumitanga erua Kia penei me te koromatua
o te ringaringa kaumatua te roa o te wahi e
mahue atu te kupu o te tamaiti,
kia konei e kore ai e whai puou nga pao o ta
koutou tamariki.
Ka oti te whenua te tapahi,mana, te wahi i
mahue mo te pito e ai e ia tu ki tetahi hinu
poaka, ka takui ai ki te kakahu, ki te hate
paka ia ki tetahi aha ranei, ka oti tatuaina te kopu
o te tamaiti ki te ata kakahu Te kaha te tatua,
hei pehi kau mo te pito o te tamaiti Ma konei
e kore ai te pito e puku. Kia tino mahara kia
horoia a koutou tamariki i tenei ra teitei ra,
kia kore ai ratou e ngaua ko te hakitaki 
S. Ka a koutou whaerere a tukua kia kai i
te kaanga kopiro i te korero, te ika pirau te
karaka pirau. Engari me ho atu e koutou tetahi
kai pai mo ratou kia pai ai te waiu run a ratou
tamariki. Hei te poaka hou hei te manu hei
te ika, hei te paremo kororareria ki te huka te
kai ma ratou. Na te aha oti i kore ai e pai te
waiu a koutou wahine E Na te mea he kai
parau a ratou kei a pirau iho ano te waiu. Na
reira hoki matemate i, a koutou taman i i
nga ai e te kore i nga ui e te hakitiaki i
ngatia ai e te mariea, i nga ai e te tini o te mate.
Kia aroha koutou e te whanau ki a koutou
wahine ki a koutou tamariki, kia hohoro te
whakaaro ki etahi kakahu mahana kie the kai
pai mo ratou. Kia mohio ano koutou e te
whanau i nga paraikete. Na teira ano nuki koutou
rgaia ai e te mate.
Tena i te mea kahore ane kawea noatia mai
nga paraikete ki konei i honohono ranei koutou
te nghua e te mate o te uma te mate kino
tenei mate. Ko tona timatanga he wiri
pahoahoa, he mamae i te una he wharo he
mamae hoki te manawa. Na te paraikete,

tenei mate te mahana hoki no te paraikete a
ka maku, ka nga ranei te tangata e te maeke,
na te rerenga o te toto tukino mai nei e to
mahana e te paraikete ki te kiri o te tangata,
rere  ki roto ki te manawa, ita ko te
matenga i mikai ai.
Engari nga kakahu pakeha, waiho huki nga
paraikete mo te po tmake.
Me kakahu nga pakeha, i nga paraikete te
awatea kua penei ano hoki ratou me koutou te
matemate.
Naku, ma te
FITZGERALD
Na te Rata o nga tangata Maori o Poneke.
te hoa ma katahi ano te pukapuka mau ko
te rakuta tahuri pono miki ki ana korero kia.
ora ai koutou. KAI TUHI ]

E RUA PAUNA MONI HEI UTU.
TOKOTORU aua hoia kua tahuti
 ko Hone kuri, no te 15 o Hune
tahuti ai, ko Ehau Erahau no te 26
o Hune tahuti ai, ko Hone Kaeri no
te o Hurae i tuatahi ai. I to tatou
tahutitanga he kaha hoia a nge i
o ratou, Na ka kitea enei tangata e
koutou whakahokia mai ratou kia
whiwhi koutou ki nga pauna moni
rua mo tetahi mo tetahi.

HE KARAIIHE, KIA WHAKAAKONA NGA
TANGATA MAORI KI TE WIKA.

KI nga tangata maori katoa, e
haere mai ana ki Akarana. E
hoa ma kaua e maumauria katoatia
nga rangi te noho ai koutou ki konei,
ka he hoki te tikanga e utua tangata
e haere mai ana tawhiti ki te hoko
i o ratou mea, Ka rua, ka toru, ka
wha ranei, nga wiki e noho noa iho
ana e tahi tangata ki te Taone,
kahore he mahi mo nga ahiahi, koia i
whakatimataia ai teitei karaihe kia
haere mai te tangata katoa e whai
ngakau ana ki te kura, ki te whare
karakia Weteriana, haunga te whare
nui ki tetehi whare m e piri ana ki
tetahi taha o te mea nui hei to
ahiahi  te Taua, hei te wau e nga
haora ka haere mai ai kia akona
koutou ki te wika, kia tangohia hoki e
koutou tetehi mahi kura me oa ahiahi
o te wiki.

Akarana, he mea tu ki te herehi o te Kawana